Ə. A.ƏLBƏndov

Spirtlər,  fenollar  və  sadə  efirlər

.  Spitlərə  karbohidrogen-

lərdən bir və  ya bir neçə hidrogenin hidroksil qrupları ilə əvəz 

olunmasından  alınan  məhsullar  [R-(OH)

n

]  kimi  baxılır.  Karbo-

hidrogen  radikalında  karbon-karbon  rabitələrinin  xarakterinə 

görə spirtlər doymuş və doymamış spirtlərə, hidroksil qrupları-

nın sayına görə isə  biratomlu (məsələn, etil spirti C

2

H

5

OH) və 

coxatomlu spirtlərə (məsələn, qliserın CH

2

OH-CHOH-CH

2

OH) 

 

523

4         3         2        1 

4         3         2       1 

OH 

CH

3 

OH 

OH 

OH  OH 

OH 

təsnif olunur. Hidroksil qrupu ilə rabitədə olan karbon atomu ilə 

birləşən  digər  karbon  atomlarının  sayına  görə  spirtlər  birli            

(–CH

2

OH  ),  ikili  (        CHOH)    və    üçlü    (          COH)  spirtlərə 

ayrılır.  

Spirtləri  adlandırarkən  müvafiq  karbohidrogenin  adına  –ol 

(və ya –diol, triol və s.) əlavə etməklə OH-qrupunun birləşdiyi 

karbonun nömrəsi göstərilir. Məsələn: 

 

 

CH

3

–CH

2

–CH

2

–CH

2

OH

                        

CH

3

–CH

2

–CH–CH

3 

 

      1-butanol (birli spırt) 

 

                                                                    2-butanol (ikili spirt) 

                                                                                       

1         2          3                 1         2                1           2         3 

  CH

3

    C    CH

3          

H

2

C     CH

2

       CH

2

    CH    CH

2

  

 

 

2-metil-2-propanol        1,2-etandiol           1,2,3-propantriol 

     (üçlü spirt)                (etilenqlikol)               (qliserin) 

 

Oksigen-hidrogen  rabitəsi  polyar  olduğundan  spirt  mole-

kulları da polyar

 

olur. Spirtlərin aşağı nümayəndələri suda yaxşı 

həll  olur,  lakin  karbohidrogen  radikalında  karbon  atomlarının 

sayı  artdıqca  OH-qrupunun  molekulun  xassələrinə  təsiri  azalır 

və  bununla  əlaqədar  spirtlərin  suda  həll  olma  qabiliyyəti  aşağı 

düşür. Spirt molekulları hidrogen rabitələrinin hesabına assosia-

siya etdiklərindən onların qaynama temperaturları uyğun karbo-

hidrogenlərin qaynama temperaturundan yuxarı olur. 

Spirtlər amfoter xassəli birləşmələrdir, qələvilərlə asan hid-

roliz olunan alkoholyatlar əmələ gətirirlər: 

 

2C

2

H

5

OH + 2Na = 2C

2

H

5

ONa + H

2

 

 

Haloganid  turşularla  təsirdə  karbohidrogenlərin  halogenli 

törəmələri və su əmələ gəlir: 

OH

 

524

maya 

C

2

H

5

OH + HCl = C

2

H

5

Cl = H

2

O 

 

Spirtlər çox zəif elektrolitlərdir. 

Metanol 

CH

3

OH.  Spirtlərin  ən  sadə  nümayəndəsi  olub, 

64,7

0

S-də  qaynayan  rəngsiz  mayedir.  Oksigendə  solğun  alovla 

yanır.  Metanolu  yüksək  temperaturda  təzyiq  altında  kataliza-

torun  iştirakı  ilə    karbon  2-  oksid  və  hidrogendən  (sintez-qaz) 

alırlar:  

 

CO + 2H

2

 = CH

3

OH 

 

Metanol formaldehid, sirkə turşusu, metilaminlərin və digər 

birləşmələrin  alınmasında  tətbiq  olunur.  Metanolun  nisbətən 

asan sintezi, ilkin reagentlərin kömürdən alınması bu birləşmə-

nin gələcəkdə texnikada, eləcə də nəqliyyat energetikasında isti-

fadə  olunmasına  geniş  imkanlar  yaradır.  Metanol  və  benzinin 

qarışığı həmçinin daxili yanma mühərriklərində effektiv yanacaq 

kimi  istifadə  oluna  bilər.  Bəzi  alüminosilikatlardan  katalizator 

kimi iştifadə etməklə metanoldan benzin almaq olar. Metanolun 

əsas çatışmayan cəhəti onun yüksək zəhərliliyə malik olmasıdır. 

Havada  icazə  verilən  maksimal  qatılıq  həddi  0,5mq/m

3

  hesab 

edilir. 

Etanol   

C

2

H

5

OH.  Rəngsiz,  78,5

0

S-də  qaynayan  mayedir. 

Etil  spirtini  karbphidratların  (şəkər  və  ya  nişastanın) 

qıcqırdılmasından alırlar: 

 

                 C

6

H

12

O

6                             

2C

2

H

5

OH +2CO

2

 

 

Đlkin  xammal  olaraq  qida  məhsullarından  və  ya  sellüloza-

dan  istfadə  olunur.  Sellülozadan  istifadə  etdikdə  əvvəlcə  onu 

hidroliz yolu ilə qlükozaya çevirirlər.  

Son  illər  etil  spirtinin  alınmasında  etilenin  katalitik  hidrat-

laşmasından  geniş istifadə olunur: 

 

CH

2

 = CH

2

 + H

2

O → CH

3

CH

2

OH 

 

525

Etil  spirtinin  istehsalında  sellülozanın  hidrolizi  və  etilenin 

hidratlaşması  üsullarından  istifadə  edilməsi  qida  xammalına 

xeyli qənaət etməyə imkan yaradır. 

Etil  spirti  sənayenin  müxtəlif  sahələrində  həlledici  kimi  və 

müxtəlif  kimyəvi  birləşmələrin  sintezində  geniş  tətbiq  olunur. 

Etil spiriti eyni zamanda spirtli içkilərin hazırlanmasında istifadə 

edilir. 

Fenol.

 Aromatik nüvədə hidrogeni hidroksil qrupu ilə əvəz 

etdikdə fenol alınır. Benzol nüvəsinin təsirindən oksigen-hidro-

gen rabitəsinin polyarlığı artır. Odur ki, fenollar spirtlərə nisbə-

tən daha çox dissosiasiya qabiliyyətinə malik olurlar. Əsasların 

təsirindən hidroksil qrupunun hidrogeni metalla əvəz olunur: 

 

 

                        OH +NaOH →             ONa + H

2

O 

 

 

Fenol  sənayedə  geniş  istifadə  edilir.  Fenolformaldehid  po-

limerlərinin alınmasında xammal kimi tətbiq olunur. 

Fenol və onun birləşmələri zəhərlidir. Havadə icazə verilən 

maksimal qatılıq həddi 2.10

-2 

mq/m

3

 qəbul edilmişdir. 

Spirtlərdə və ya fenollarda hidrogeni karbohidrogen radikalı 

ilə əvəz etdikdə sadə efirlər alınır. Məsələn, C

6

H

5

-O-C

6

H

5

, CH

3

-

O-C

2

H

5

, C

6

H

5

-O-C

2

H

5

 və s. Sadə efirlərə həmçinin etilen oksid 

də aid edilir: 

                             

                                CH

2                   

CH

2

   

 

 

 

Etilen oksid polimerlərin və digər efirlərin alınmasında isti-

fadə  olunur. Dioksan və dioksin də sadə efirlərə daxil edilir: 

O 

 

526

O      

O      

O

O 

Cl 

 

       H

2

C

          

CH

2 

   

 

 

 

Dioksanların halogenli törəmələri olduqca qüvvətli zəhərlər-

dir.  Hal-hazırda  polixlor  və  tərkibində  brom  olan  dibenzodiok-

sinlər və dibenzofuranlar daxil olmaqla dioksinlərə çoxlu sayda 

birləşmələr aid edilir. Bunlardan ən çox zəhərli olanı 2,3,7,8-tet-

raxlorbenzo-paradioksindir.  

 

 

 

 

 

 

 

Müxtəlif ölkələrdə insanın hər kiloqram çəkisinə düşən dio-

ksinin  icazə  verilən  maksimal  qatılıq  həddi  10

-14

-10

-11

q  qəbul 

edilmişdir.  Dioksin  havaya  metallurji  müəssisələrdən,  ağac 

emalı  və  sellüloza-kağız  sənaye  sahələrindən,  zibil  yandırılan 

sobalardan,  istilik  elektrostansiyalarından  və  avtomobillərdən 

daxil  olur.  Eyni  zamanda  payız  fəslində  yarpaqların 

yandırılmasından, tütün tüstüsündən və yanğınlardan da havaya 

daxil  olur.  Oksigen  mühitində  xlor  və  bromun  aktiv  kömürlə 

təsirdə olduğu bütün sahələrədə dioksin əmələ gəlir. Bu proses 

yüksək temperaturda daha da sürətlə baş verir. 

Aldehidlər  və  ketonlar. 

Aldehidlər  və  ketonlar  tərkibində 

karbonil  >C=O  qrupu  olan  üzvi  birləşmələrdir.  Onları  spirtləri 

oksidləşdirmək və katalitik dehidrogenləşməklə  almaq olar. Bu 

zaman  birli  spirtlərdən  aldehid,  ikili  spirtlərdən  isə  ketonlar 

alınır: 

   H

2

C     CH

2 

O 

Dioksan 

Dibenzo-paradioksin 

Cl 

Cl 

Cl 

O 

 

527

[O] 

[-H] 

O 

H 

׀ 

OH 

[O] 

[-H] 

׀׀ 

O 

O 

H 

O 

׀׀ 

propanal 

               propanon- 2 

(dimetil keton və ya aseton) 

     

           CH

3

–CH

2

-CH

2

OH   → CH

3

–CH

2

–C          + H

2

O      

             

birli spirt                              aldehid                          

             

      

            CH

3

–CH–CH

3 

 →  CH

3

–C–CH

3

 + H

2

O 

  

   

 

             Ikili spirt                           keton 

 

Aldehidlərdə  karbonil  qrupunun  karbonu  bir  atom  hidro-

genlə və qonşu karbon atomu (radikalla) ilə, ketonlarda isə kar-

bonil  qrupunun  karbonu  iki  atom  karbonla  (iki  radikalla)  bir-

ləşmiş olur.  

Aldehidləri 

və 

ketonları 

adlandırdıqda 

müvafiq 

karbohidrogenin  adına  uyğun  olaraq  -al  və  -on  sonluğu  əlavə 

edilir. Məsələn:  

 

           

              C

2

H

5 

– C                      CH

3

–C–CH

3

  

 

 

                 

 

Aldehidlərdə  karbonil  qrupunda  oksigen-karbon  rabitəsi 

polyar  olduğundan  aldehidlər  yüksək  kimyəvi  aktivliklə xarak-

terizə  olunurlar,  qüvvətli  reduksiyaedicdirlər.  Asanlıqla  əvəzet-

mə, birləşmə, kondensləşmə və polimerləşmə reaksiyasına daxil 

olurlar.  

 

Metanal 

H–COH.  Metanal  aldehidlərin  ən  sadə  nümayən-

dəsidir, formaldehid və ya qarışqa aldehidi də adlanır. Polimer-

ləşməyə meylli birləşmədir.  

Metanal  fenolformaldehid  qətranlarının  və  poliformaldehi-

din alınmasında tətbiq edilir.  

Karbonil  qrupu  az  polyar  olduğundan  ketonlar  aldehidlərə 

nisbətən  aşağı  kimyəvi  aktivliyə  malikdir.  Odur  ki,  onlar  çətin 

oksidləşirlər, reduksiya olunurlar və polimerləşirlər. 

Bir çox ketonlar, məsələn, aseton həlledici kimi tətbiq edilir.  

 

528

O 

OH 

O 

OH 

׀׀ 

O 

׀׀ 

O 

׀׀ 

O 

O 

OH 

O 

OH 

  HO 

O 

O 

H 

O 

OH 

[O] 

Karbon  turşuları. 

Karbon  turşularında  funksional  qrup 

karboksil  –COOH  qrupundan  ibarətdir.  Molekulda  karbooksil 

qrupunun  sayından  asılı  olaraq  karbon  turşuları  bir  əsaslı,  iki 

əsaslı və çox əsaslı turşulara ayırılır. Karbooksil qrupuna birlə-

şən radikaldan asılı olaraq karbon turşuları alifatik (doymuş və 

doymamış), aromatik, alitsiklik və heterotsiklik turşulara ayrılır. 

Karbon  turşularını  sistematik  nomenklatura  üzrə  adlandırdıqda 

müvafiq karbohidrogenə -at və turşu sözü əlavə edilir. Məsələn, 

etanat  turşusu  CH

3

COOH.  Bir  sıra  hallarda  tarixi  adlardan  da 

istifadə edilir. Məsələn: 

                                              

       H–C                         CH

3

–CH

2

–CH

2

–C 

 

 

 

 

       HO–C–C–OH                CH

2

=CH–C–OH 

 

 

 

 

                   C                                C               C 

                                                                     

 

    

benzoy turşusu                            tereftal turşusu 

 

Karbon  turşularını  əsasən  aldehidlərin  oksidləşməsindən 

alırlar. Məsələn, sirkə turşusu asetilenin hidratlaşmasından əmə-

lə gələn aldehidin oksidləşməsindən alınır: 

 

          CH≡CH + H

2

O →CH

3 

    C          → CH

3      

C                     

 

Son illər sirkə turşusunun katalizatorun ıştirakı ilə metanolla 

karbon  2-oksidin  reaksiyasindan  alınması  metodu  irəli  sürül-

müşdür:  

qarışqa turşusu 

yağ turşusu 

quzuqulaq turşusu 

akril turşusu 

 

529

OH 

Rh 

O 

O—H 

 

δ+ 

δ- 

δ- 

δ+ 

O 

 O

- 

O 

O–CH

3 

O 

OH 

                                                               O 

                CH

3

OH + CO → CH

3       

C                       

 

Karbooksil  qrupunun  turşu  xassəsi  onun  proton  donorluğu 

ilə bağlıdır. Protonun karbooksil qrupundan ayrılması O-H rabi-

təsinin kifayət gədər polyarlığa malik olması ilə izah olunur.  

O-H  rabitəsinin  elektron  buludu  oksigen  atomuna  döğru 

xeyli yer dəyişdiyindən hidrogen atomu sulu məhlullarda proton 

şəklində ayrılmaq xassəsinə malik olur: 

 

             

         R    C               →R    

 

C          + H

+ 

 

 

Bütün kabon turşuları zəif elektrolitlərdir. Kimyəvi cəhətdən 

zəif qeyri-üzvi turşuların bütün xassələrinə malikdir. Oksidlərlə, 

əsaslarla və aktiv metallarla kimyəvi qarşılıqlı təsirdə olur. 

Karbon turşularının xüsusiyyətlərindən biri halogenlərlə re-

aksiyaya daxil olaraq halogenəvəzli karbon turşularını əmələ gə-

tirməsidir.  Halogenin  turşu  molekuluna  daxil  olması  O-H  rabi-

təsinin polyarlığını artırmış olur. Odur ki, halogenəvəzli karbon 

turşusu müvafiq karbon turşusundan daha güclü turşudur. 

Karbon turşuları spirtlərlə qarşılıqlı təsirdə mürəkkəb efirləri 

əmələ gətirir. Məsələn: 

 

  CH

3    

C           + HO–CH

3

 → CH

3     

C                    + H

2

O 

 

   

     asetat turşusu        metil spirti             metilasetat efiri 

 

Karbon turşularında hidroksil qrupunu amin qrupu –NH

2

 ilə 

əvəz etdikdə turşu amidləri alınır. Məsələn: 

 

530

׀׀ 

                            CH

3 

– C – NH

2

 

 

 

 

Karbon  turşuları  texnikada  geniş  tətbiq  olunur.  Bunlardan 

bəziləri

 

liflərin, lakların alınmasında

 

və s. istifadə edilir. Məsə-

lən,  terefital  turşusu  lavsan  və  terilenin,  adipin  turşusu 

(CH

2

)

4

(CHOOH)

2 

naylonun  alınmasında,  aklir  turşusu  üzvi  şüşə 

istehsalında istifadə olunur və s.  

Aminlər

. Aminlərə ammonyakda hidrogen atomlarının kar-

bohidrogen  radikalları  ilə  əvəz  edilməsindən  alınan  ammonyak 

törəmələri kimi baxmaq olar. Bu zaman əvəz olunan hidrogen-

lərin  sayından  asılı  olaraq  aminlər  birli,  ikili,  üçlü  aminlərə 

ayrılır: 

                                                                  R 

                     

           R–NH

2

              R–NH–R

1           

R–N–R

1 

               

birli amin                 ikili amin            üçlü amın 

 

Burada R, R

1, 

R

2

-karbohidrogen radikallarıdır. 

Aminlər ammonyak kimi əsasi xassəlidir. Turşularla təsirdə 

duz əmələ gətirirlər: 

 

                          RNH

2 

+ HOH → RNH

3

+

 + OH

- 

 

                          RNH

2

 + HCl → RNH

3

Cl 

 

  Aminlər boyaların, yüksək molekullu və digər birləşmə-

lərin alınmasında ilkin xammal kimi tətbiq olunur. 

 

O 

formamid 

 

531

13.4. ÜZVĐ YANACAQLAR  VƏ  ONLARIN  ĐŞLƏNĐLMƏSĐ 

 

Yanacağın  təsnifatı. 

Hal-hazırda  yer  üzərində  əsas  enerji 

mənbəyi kimi yanacağın kimyəvi enerjisindən istifadə edilir. 

Yanacaq aqreqat halına görə bərk, maye və qaz yanacaqla-

rına ayırılır. Bərk yanacaqlara daş və qonur kömürləri, yanar şis-

tləri, torfu və oduncağı misal göstərmək olar. Maye yanacaqlara 

neft və neft məhsulları: benzin, kerosin, mazut və s., qaz yana-

caqlarına  isə  təbii  qaz,  maye  və  bərk  yanacağın  qazvari  məh-

sulları daxildir.  

Yanacağın  yanma  istiliyi. 

Yanacağın mühüm xarakteristi-

kalarından biri onun yanma istiliyidir. Yanacağın tərkibinə daxil 

olan  elementlərin  oksigenlə  ali  oksidlərə  qədər  oksidləşməsinin 

istilik effekti yanacağın yanma istiliyi adlanır. 

Standart şəraitdə 

(bax.5.3) bir mol yanacağın yanma istiliyi standart yanma istiliyi 

adlanır.  

Texnikada yanacağın termokimyəvi xassələri adətən xüsusi 

yanma  istiliyi  ilə  xarakterizə  olunur.  Xüsusi  yanma  istiliyi  de-

dikdə 1 kq maye və ya bərk yanacağın və 1m

3

 qazvari yanacağın 

tərkibinə

  daxil  olan  elementlərin  ali  oksidlərə  oksidləşməsinin 

istilik effekti nəzərdə tutulur.  

Bərk  yanacaq  və  onun  işlənmə  məhsulları. 

Bərk yanaca-

ğın  əsas komponenti karbondur. Cədvəl 13.2-də bərk yanacaq-

larda  karbonun  miqdarı  və  onların  xüsusi  yanma  istiliyi 

verilmişdir.  

Karbon  yanacağın  yanan  hissəsini  təşkil  edir.  Bu  hissəyə 

həmçinin  yanacağın  tərkibinə  daxil  olan  hidrogen,  oksigen  və 

kükürd aid edilir. Yanacağın yanmasından əmələ gələn qeyri-üz-

vi maddələr - kül və su isə yanacağın yanmayan hissəsini təşkil 

edir. 

Yanacağın  tərkibindəki  faydalı  komponentləri  ayırmaq  və   

istifadə  üçün  əlverişli  vəziyyətə  gətirmək  məqsədilə  onu  kim-

yəvi işləyirlər. Bərk yanacağı işləmək üçün əsasən piroliz (quru 

distillə),  qismən  oksidləşdirmə  (konversiya)  və  hidrogenləşdir-

mə  adlanan  üç  üsuldan  istifadə  olunur.  Kömürün  pirolizi  500-

 

532

600

0

S və ya 900-1100

o

S-də havasız mühitdə aparılır. Bu zaman 

rabitələrin  və  makromolekulların  parçlanması  nəticəsində 

qazvari və maye  maddələr və bərk qalıq əmələ  gəlir. 500-600 

o

S-də    əmələ  gələn  bərk  qalıq  polukoks  (yarımkoks),  900-

1100

0

S-də alınan bərk qalıq isə koks adlanır.

 

 

Cədvəl 13.2 Bərk yanacaqlarda karbonun miqdarı və  

onların xüsusi yanma  istiliyi 

 

           Yanacaq 

Karbonun kütlə payı, % 

         Xüsusi yanma  

      istiliyi, MC/mol 

Oduncaq (küknar) 

                 50 

                  18 

Torf 

                 55,9 

             18,7

÷

24 

Liqnit 

                 61,8 

            20,9

÷

25,6 

Qonur kömür 

                 69,5 

               23

÷

31 

Daş kömür 

                 78-80 

               30

÷

32 

Antrasit 

                 91 

               32

÷

36 

Ağac kömürü 

                 100 

                   34 

 

  Kömürün  pirolizi  500-600

0

S  və  ya  900-1100

o

S-də 

havasız  mühitdə  aparılır.  Bu  zaman  rabitələrin  və 

makromolekulların  parçlanması  nəticəsində  qazvari  və  maye 

maddələr və bərk qalıq əmələ gəlir. 500-600 

o

S-də əmələ gələn 

bərk  qalıq  polukoks  (yarımkoks),  900-1100

0

S-də  alınan  bərk 

qalıq  isə  koks  adlanır.  Koksun  tərkibi  kütlə  payı  ilə  90-95  % 

kömürdən,  qalan  hissəsi  isə  tərkibinə  hidrogen,  oksigen,  az 

miqdarda azot və kükürd daxil olan qalıqdan ibarətdir. Koksdan 

metallurgiyada reduksiyaedici kimi istifadə olunur.  

Kömürün pirolizindən alınan maye məhsullar saxlanıldıqda 

daş kömür qətranı və qətranlı su adlanan iki hissəyə ayrılır.  Daş 

kömür  qətranından  benzol,  fenol,  texniki  yağlar  və  digər  məh-

sullar alınır. 

Qazvari məhsullardan sənaye uçün qiymətli xammalar olan 

ammonyak, benzol, hidrogen sulfid kimi məhsulları ayırdıqdan 

sonra qalan qaz qarışıqları koks qazı adlanır. Koks qazı kütlə pa-

yı ilə 50-60 % hidrogen, 20-30% metan, 4-6 % karbon 2-oksid 

 

533

və s.-dən təşkildir. Koks qazından yanacaq və kimyəvi xammal 

kimi istifadə olunur.  

Bir ton kömürün pirolizindən 650-750 kq koks, 340-350 m

3

 

koks  qazı,  30-40  kq  qətran,  10-12  kq  benzol  və  25-34  kq 

ammonyak alırlar.  

Közərmiş kömür ilə havanın qarşılıqlı təsirindən əsasən azot 

və dəm qazından ibarət qaz qarışığı alınır. Bu qaz  hava və ya 

generator

  qazı  adlanır.  Közərmiş  kömürlə  hava  arasındakı 

qarşılıqlı  təsir  mürəkkəb  xarakter  daşıyır.  Əsas  reaksiyanı  bir 

mol CO-nun əmələ gəlməsinə aid etsək yaza bilərik:  

            

    C + 1/2O

2

 + (4N

2

) = CO + (4N

2

);    ∆H

298

o

 = -110 kC/mol 

   

Generator qazının tərkibində kifayət qədər azot olduğundan  

aşağı yanma istiliyi (3,3-5,0 MC/m

3

) ilə xarakiterizə olunur.  

Közərmiş  kömürü  su  buxarı  ilə  işlətdikdə  (buxar-su 

konversiyası)  su  qazı  (sintez-qaz)  adlanan,  əsasən  hidrogendən 

və dəm qazından ibarət qaz qarışığı alınır: 

 

        C + O

2

 = CO + H

2

;       ∆H

298

o

 = -131,3 kC/mol   

 

Göstərilən  tənlik  üzrə  alınan  qazların  hər  ikisi  yanan  qaz 

olduğundan su qazı yüksək xüsusi yanma istiliyinə malikdir.  

Kömürün  qismən  oksidləşmə  proseslərindən  əmələ  gələn 

qazvari məhsullardan aşağıdakı katalitik reaksiya tənlikləri üzrə 

maye yanacaqlar  almaq olar: 

 

nCO +(2n+1)H

2

→ C

n

H

2n+2

 + nH

2

O 

 

2nCO + nH

2

→ C

n

H

2n

 + nCO

2 

 

CO + 2H

2

→ CH

3

OH 

   

 

534

Yüksək  təzyiq  altında  500

0

S-də  katalizatorun  iştirakı  ilə 

kömür  hidrogenlə  təsirdə  olaraq  maye  və  qaz  yanacaqları: 

benzin, mineral yağlar, metan və digər məhsullar  əmələ gətirir.