Ə. A.ƏLBƏndov

Шякил. 8.7 

2 3

As S

 митселинин гурулушу. 

 

Лиофоб  коллоид  мящлулларын  давамлылыьы  ися  коллоид  щисся-

ъиклярин  солватлашмасы  щесабына  мейдана  чыхыр.  Йяни  

коллоид  щиссяъийин  сятщи  солватлашараг  сятщдя  щялледиъи 

молекулларындан ибарят солват тябягясинин ямяля эялмясиня 

сябяб  олур.  Беля  солват  тябягяси  щиссяъиклярин  бир-бири  иля 

бирляшяряк  ири  агергатлара  чеврилмясиня  имкан  вермир. 

Щялледиъи  су  олдугда  беля  коллоид  системляр  щидрофил  коллоид 

мящлуллар адланыр. Лиофил коллоид мящлуллар лиофоб коллоид мящ-

луллара нисбятян давамлы олурлар. 

Коллоид 

щиссяъиклярин 

бирляшяряк 

ири 

агергатлара 

чеврилмяси  к о а г у л й а с и й а   адланыр.  Коагулйасийа 

нятиcясиндя  ямяля  эялян  беля  агрегатлар  ися  чюкяряк 

мящлулдан айрылырлар.  

Лиофоб  коллоид  мящлулу  коагулйасийа  етдирмяк  цчцн 

коллоид  щиссяъиклярин  йцкцнц  сыфыра  вя  йа  мцяййян  минимал 

щяддя  ендирмяк  лазымдыр.  Буну  ялдя  етмяк  цчцн  коллоид 

мящлулун цзяриня мцвафиг електролит ялавя едилир. Бу заман 

електролитин  ямяля  эятирдийи  ионлар  щиссяъийин  йцкцнц 

← 

 

324

эюстярилян  щяддя  ендирмиш  олур  ки,  бу  да  коагулйасийа  иля 

нятиcялянир.  Ионун  йцкц  ня  гядяр  чох  оларса,  о  дяряcядя 

эцълц  коагулйасийа  етдириъи  тясиря  малик  олар.  Мясялян,  бир, 

икi  вя  цчйцклц  ионлар  онларын  гатылылыьынын  уйьун  олараг 

500:10:1  нисбятиндя  ейни  коагулйасийа  етдириъи  тясиря 

маликдирляр.  Ионун  коагулйасийа  етдириъи  тясири  онун  йцкцн-

дян  башга  радиусундан  вя  щидратлашма  дяряcясиндян  дя 

асылыдыр. 

Коагулйасийа 

щямчинин 

температурдан 

асылыдыр. 

Температур артдыгъа коллоид щиссяъикдя адсорбсийа олунмуш 

ионларын 

десорбсийасы 

артдыьындан 

температур 

коагулйасийайа мцсбят тясир эюстярир. 

Лиофил коллоидляри дя коагулйасийа етдирмяк цчцн електро-

литлярдян  истифадя  олунур.  Лакин  лиофоб  коллоидлярдян  фяргли 

олараг  електролити  хейли  чох  мигдарда  ялавя  етмяк  лазым 

эялир.  Ялавя  едилян  електролит  коллоид  щиссяъиклярин 

десолватлашмасына  (дещидратлашмасына)  сябяб  олур  ки, 

бунун да нятиcяси олараг коагулйасийа баш верир. 

Коагулйасийаны мцхтялиф йцклц щиссяъикляря малик колло-

идляри  гарышдырмаг  йолу  иля  дя  ялдя  етмяк  олар.  Мясялян, 

мцсбят йцклц щиссяъикляря малик 

3

Fe(OH)

-ин коллоидини мянфи 

йцклц щиссяъикляря малик 

2 3

As S

 коллоиди иля гарышдырдыгда щяр 

ики маддя чюкцнтц шяклиндя айрылыр. 

Kolloid  məhlulların  alınması. 

Kolloid  məhlulları  almaq 

üçün 1-500 nm  tərtibli  hissəciklər  almaq, bu  hissəciklərin  həll 

olmadığı mühiti seçmək və bu hissəciklərin davamlılığını təmin 

etmək tələb olunur. Mühiti su olan kalloid sistemləri almaq üçün 

metallardan,  oksidlərdən,  hidroksidlərdən,  metal  və  qeyri-me-

talların suda həll olmayan birləşmələrindən istifadə olunur. Kol-

loid hissəcikləri ya iri hissəciklərə malik maddələri lazımi ölçü-

yə  qədər  xırdalamaqla,  ya  da  atom,  molekul  və  ionları  kolloid 

hissəciklərə qədər kondensasiya etdirməklə əldə edirlər. Birinci 

halda  disperqatorlardan,  məsələn,  kolloid  dəyirmanlarından, 

ikinci  halda  isə  hidroliz,  oksidləşmə,  reduksiya,  neytrallaşma 

 

325

reaksiyalarına  əsaslanan  çökmə  metodlarından  istifadə  olunur. 

Məsələn,  Fe

3+

 ionlarının hidrolizindən Fe(OH)

3

 alırlar:  

 

                    Fe

3+

 + 3H

2

O     Fe(OH)

3

 + 3H

+ 

 

Kolloid məhlulların davamlılığını artırmaq üçün stabilləşdi-

ricilərdən,  məsələn,  səthi  aktiv  maddələrdən  istifadə  olunur. 

Təbiətdə suyun gilə, üzvi maddələrə (humus), turşulara və digər 

maddələrə  təsirindən daim kalloid məhlulların alınması prosesi 

gedir.  

Kolloid  məhlulların  optiki  xassələri.  Щяр  тяряфдян 

бярабяр ишыгланма фонунда kolloid мящлул шяффаф эюрцндцйц 

щалда, йан тяряфдян ишыгланмада ися буланыглы 

şəkildə мцша-

щидя  олунур  (Тиндал  щадисяси

  və  ya  konusu). 

Bunun səbəbi kalloid məhlulun dispers faza his-

səcikləri  tərəfindən  işığın  səpələnməsidir 

(şək.8.8).

  

Dispers  faza  hissəciklərinin  ölçüsü  çox  bö-

yük olduqda Tindal konusunda hər bir hissəcik 

işıqlanan nöqtə kimi müşahidə olunur. 

Zolların  (kolloid  məhlulların)  dispers  faza 

hissəciklərinin ölçüsü görünən işıq şüasının dalğa uzunluğundan 

kiçik  olduğundan  onlar  işıq  şüasını  intensiv 

səpələsələr  də  onu  əks  etdirmir.  Kobud 

dispers  sistemlərdə  isə  işığın

 

dispers  faza 

hissəcikləri  tərəfindən  səpələnməsi

 

bu  hissəciklərin  vizual 

(gözlə)  müşahidə  olunmasına  səbəb  olur.  Tindal  effektinin 

qaranlıqda  tozlu  və  siqaret  çəkilmiş  otaqda  asanlıqla  müşahidə 

etmək olar. 

Kolloid məhlulların kinetik xassələri. 

Kolloid məhlullarda 

dispers faza hissəcikləri  hər tərəfdən mühitin daim istilik hərə-

kətində  olan  hissəciklərinin  zərbələrinə  məruz  qaldığından  ni-

zamsız  hərəkətdə  olurlar.  Bu  hadisə  ilk  dəfə  şotland  botaniki 

→ 

← 

Şəkil 8.8. Tindal 

effekti

 

 

326

Broun tərəfindən müşahidə olunduğundan hissəciklərin bu hərə-

kəti broun hərəkəti  adlanır. 

Broun  hərəkətinin  öyrənilməsi  göstərir  ki,  kolloid  məhlul-

ların kinetik xassələri həqiqi məhlulların kinetik xassələrinə  ya-

xındır.  Kolloid  məhlullarda  hissəciklərin  hərəkəti  onların  ölçü-

ləri  ilə  bağlı  olaraq  həqiqi  məhlullardakı  hissəciklərin  hərəkə-

tindən zəifdir. Digər tərəfdən molekulyar və ya ion dispersliyinə 

malik sistemlərdə hissəciklərin hərəkətini mikroskopla müəyyən 

etmək mümkün deyildir. 

Kolloid  məhlulların  elektrik  xassələri. 

F.Reyss  (1909, 

Rusiya) suda  dispersləşdirilmiş halda olan gilə sabit elektrik cə-

rəyanı ilə təsir edərək, alınan nəticələrə əsasən kolloid məhlulla-

rın elektrik xassələrini müəyyən etmişdir. O, müəyyən etmişdir 

ki, sabit elektirik sahəsinin təsirindən dispers faza (gil) hissəcik-

lərinin  anod  sahəsinə  toplanması  hesabına  bu  sahədə  sistemin 

bulanması,  dispers  mühit  hissəcikləri  (su)  katoda  hərəkət  etdi-

yindən  isə  bu  sahədə  məhlulun  şəffaflıq  səviyyəsinin  artması 

müşahidə olunur (şək.8.9). Hissəciklərin elektrodlara doğru belə 

istiqamətlənmiş hərəkəti onların elektrik  yükü daşıması ilə əla-

qədardır.

 

Bu zaman dispers faza və dispers  mühit

   

hissəcikləri 

müxtəlif işarəli elektrik yükü daşıdığından onlar müxtəlif elek-

trodlara  doğru  hərəkət  etmiş  olurlar.  Kolloid  məhluldan  sabit 

elektrik cərəyanı keçdikdə dispers faza hissəciklərinin bu və ya 

digər  elektroda  istiqamətlənmiş  hərəkəti  elektroforez,  dispers 

mühit  hissəciklərinin  bu  və  digər  elektroda  hərəkəti  isə  elek-

troosmos

 adlanır. 

Beləliklə, elektroforez və elektroosmos dispers faza və dis-

pers mühit hissəciklərinin müxtəlif işarəli elektrik yükü daşıması 

ilə  əlaqədardır.

 

Bunun  nəticəsi  olaraq  fazaların  ayırıcı  sərhəd-

dində ikiqat elektrik təbəqəsi əmələ gəlir. Adsorbsiya və diffu-

ziya  təbəqələrindən  ibarət  fazalar  arasında  meydana  çıxan  belə 

potensiallar  fərqi  elektrodinamik  potensial  adlanır.  Potensial 

sıçrayışının  diffuziya  təbəqəsı

  ilə  bağlı  hissəsinə  elektrokinetik 

 

327

və ya ζ(dzeta)-potensial deyilir (şək.8.10). Elektrokinetik poten-

sial  əks  ionların  qatılığından,  yükündən  və  temperaturdan  asılı 

olan diffuziya təbəqəsinin qalınlığından və yükündən asılıdır.  

Hellər  və  bərk  kolloidlər. 

Hidrofil  zolları  uzun  müddət 

saxladıqda  həlməşiyə  bənzər  xüsusi  kolloid  hala  keçirlər.  Belə 

kolloidləri  hellər adlandırırlar. 

Hellərdə  mitselalar  parçalanmayaraq  bir-birilə  əlaqələnib 

daxilində dispers mühiti (suyu) saxlayan özünəməxsus qəfəslər 

əmələ gətirir. 

Heli qurutmaqla onu bərk kolloid hala gətirmək mümkündür 

(şək.8.11).  

 

 

     

 

 

 

 

 

 

 

 

Hidrofil  zola  jelatini  misal  göstərmək  olar.  Jelatin  bərk 

kolloid olub, suda şişərək hel əmələ gətirir. Heli qızdırdıqda isə 

zola çevrilir. Bütün bu proseslər dönəndir: 

                         

                      Zol      Hel      Bərk kolloid        

 

→ 

← 

→ 

← 

Şəkil 8.9. Elektroforezi 

nümayiş etdirmək uçün 

cihazın sxemi

 

Şəkil 8.10. Đkiqat elektirik 

təbəqəsi:    

a) yükün paylanması; 

 b) ikiqat elektirik təbəqəsin-

də potensial düşməsi

 

 

328

Kolloid  məhlullar  təbiətdə  və  texnikada. 

Təbii suda qarı-

şıqların bir  hissəsi  kolloid  halda olur. Odur ki, məişət və digər 

bir  sıra  məqsədlər-

lə  istifadə  olunan 

su  kolloid  hissə-

ciklərin  koaqulya-

siyasına səbəb olan  

işləmələrdən  keçi-

rilir.                        

Elektrik  stan-

siyalarının,  metall-

urgiya  zavodların 

və  digər  müəssisə-

lərin tüstüləri aero-

zollardan  ibarətdir. 

Onları  koaqulyasiya  etdirmək  üçün  yüksək  gərginlikli  elektro-

forezdən istifadə olunur.  

Đonları və kolloid hissəcikləri bir-birindən ayırmaq üçün xü-

susi  membrandan  istifadə  olunur.  Belə  membran  molekul  və 

ionları buraxdığı halda, kolloid hissəcikləri buraxmır. Belə ayır-

ma  metodu  dializ  adlanır.  Dializ  süni  böyrək  cihazının  işlə-

məsinin əsasını təşkil edir. 

Kolloid  məhlullar  texnikada,  təbabətdə  və  kənd  təsərrüfa-

tında  geniş  istifadə  olunur.  Bir  çox  dərman  maddələri,  qida  və 

ətriyyat məhsulları, kənd təsərrüfatı ziyanvericilərinə qarşı tətbiq 

olunan  vasitələr  kolloid  halında  istifadə  olunur.  Canlı  orqaniz-

min bir çox tərkib hissələri, məsələn, qan, limfa, hüceyrədaxili 

maye  kolloid  halında  olur.  Odur  ki,  bəzi  xəstəliklərin  müalicə 

edilməsində  istifadə  olunan  dərman  maddələri  orqanizmə  elek-

troforez metodu ilə daxil edilir və s. 

Şəkil 8.11. Zolun helə və helin bərk kolloidə 

keçməsinin dönən prosesləri 

 

 

329

Doqquzuncu fəsil 

 

 

 

OKSĐDLƏŞMƏ-REDUKSĐYA VƏ ELEKTROKĐMYƏVĐ 

PROSESLƏR 

                 

Səkkizinci fəsildə ionları və ya atomları ilə mübadilə olunan   

birləşmələr  arasında gedən reaksiyalarla (mübadilə reaksiyaları) 

tanış olduq. Digər tip reaksiyalara isə elektronların bir hissəcik-

lərdən digərlərinə keçməsi və reaksiyaya daxil olan hissəciklərin 

oksidləşmə  dərəcəsinin  dəyişməsi  ilə müşahidə olunan oksid-

ləşmə-reduksiya  reaksiyaları  daxildir.  Oksidləşmə-reduksiya 

reaksiyalarına həmçinin oksidləşmə və reduksiya  prosesləri, ay-

rı-ayrılıqda baş verən elektrokimyəvi proseslər də daxildir. Müə-

yyən xüsusiyyətlərinə  görə bu  proseslər  xüsusi  sinif şəklində 

verilir. Doqquzuncu fəsil  göstərilən  proseslərin  əsas  qanuna-

uyğunluglarına, xüsusiyyətlərinə və tətbiqinə həsr edilmişdir. 

                      

 

9.1. OKSĐDLƏŞMƏ–REDUKSĐYSA  PROSESLƏRĐ 

 

əş

ə

ə ə ə

Biрляшмяни    ону  тяшкил  едян  

element-лярин 

електромянфиликлярини 

нязяря 

алмагла 

ионлардан  тяшкил  олундуьуну  нязяря  алсаг  бу  заман  айры-

айры  елементлярин  малик  олдуьу  шярти  (вя  йа  формал)  йцк 

онларын оксидляшмя дяряcяси адланыр.  

Эюстярилян  анлайыша  эюря  оксидляшмя  дяряcяси  сыфыр, 

мцсбят вя мянфи гиймятляр алыр. 

Оксидляшмя  дяряcясини  мцяййян  etdikd

ə  ашаьыдакы 

гайдалардан истифадя етмяк ялверишлидир: 

1.  Бясит  маддялярдя  елементин  оксидляшмя  дяряcяси 

сыфра бярабярдир. 

2.  Нейтрал  молекуллары  тяшкил  едян  елементлярин 

оксидляшмя дяряcяляринин cябри cями сыфырдыр. 

 

330

3.  Мцряккяб  ионлары  тяшкил  едян  елементлярин 

оксидляшмя  дяряcяляринин  cябри  cями  онларын  йцкцня 

бярабярдир. 

4.  Гяляви  v

ə  qələvi-torpaq  металларыnın  бирляшмяляrдя 

оксидляшмя дяряcяси uy

ğun olaraq щямишя +1 və +2-дир. 

5. Щидроэен metallar

ın hidridlərindən (NaH, CaH

2 

 v

ə s.) 

ba

şqa, digər birləşmələrdə +1 оксидляшмя дяряcяси эюстярир. 

Me-tallar

ın hидридлярində isə оксидляшмя дяряcяси –1-дир.  

6. Бязи щаллары чыхмагла оксиэенин бирляшмялярдя оксид-

ляшмя  дяряcяси  –2-дир.  Пероксидлярдя  (

2

2

O

−

),  суперроксид-

лярдя (

2

O

−

), озонидлярдя (

3

O

−

) вя 

2

F O-да уйьун олараг –1, -

1/2, -1/3, вя +2-дир. 

Эюстярилян  гайдадан  истифадя  едяряк  мцяййян 

бирляшмялярдя  v

ə  molarda  бу  вя  йа  диэяр  елементин  

оксидляшмя дяряcясини рийази тяйин едяк: 

 

  

1

2

4

KMnO

+

−

x

;   

1

( 2) 4 0;

7

x

x

+ + + − ⋅ =

= +

; 

 

1

2

2

4

H SO ;

1 2

( 2) 4 0;

6

+

−

+ ⋅ + + − ⋅ =

= +

x

x

x

;    

 

1

2 1

HCOH

+

− +

x

;     

1

(-2) +1 = 0;

0

+ +

=

x +

x

; 

   

1

2 1

HCOOH

x

+

− +

;     

1

(-2) 2 +1 = 0;

2

+ +

⋅

= +

x +

x

. 

  

2

2

2 7

Cr O

−

−

x

;    

2

(-2) 7 = -2;

6

⋅

= +

x +

x

. 

  

2

4

MnO

−

−

x

;    

(-2) 4 = -1;

7

⋅

= +

x +

x

. 

 

1

4

6

[Fe(CN) ]

−

−

x

; 

(-1) 6 = -4;

2

⋅

= +

x +

x

 

 

 

Бирляшмялярдя елементлярин валентлийи иля оксидляшмя дя-

ряcяsi  анлайышларыны  ейниляшдирмяк  олмаз.  Елементин 

валентлийи  онун  верилмиш  бирляшмядя  ямяля  эятирдийи 

cцтелектронлу рабитялярин сайы иля мцяййян олундуьу щалда, 

 

331

оксидляшмя дяряcяси  онун бу бирляшмядя кясб етдийи шярти 

йцкцн  мигдарыны  эюстярир.  Ион  типли  бирляшмялярдя  елементин 

валентлийи иля оксидляшмя дяряcяси цст-цстя дцшдцйц щалда, 

ковалент  бирляшмялярдя  бу  анлайышлар  бир-бириндян  бир  чох 

щалларда  кяскин  фярглянирляр.  Мясялян,  бцтцн    цзви 

бирляшмялярдя  C-atomlar

ı    дюрд  валентли  олдуьу  щалда, 

бирляшмянин  t

ərkibindən  asıлы  олараг  мцхтялиф  гиймятляр  алыр. 

Буну эюстярдийимиз мисаллардан айдын эюрмяк олар. 

Бирляшмядя ейни бир елемент бир неcя мцхтялиф вязиййят-

лярдя  оларса,  эюстярилян  cябри  йолла  бу  елементин  орта 

оксидляшмя  дяряcясини  мцяййян  етмяк  олар.  Конкрет 

олараг  ейни  елементин  айры-айры  вязиййятляриндя  малик 

олдуьу  оксидляшмя  дяряcясини  ися  бу  анлайышын  тярифини 

рящбяр тутараг бирляшмянин валент гурулуш схеми ясасында 

тяйин едирляр. Мясялян: 

 

1

2 1

3

CH

COH

2

4 ( 2) 0;

1

x

x

x

x

+

− +

−

+ + − =

= −

 

 

Демяли,  асетат  алдещидиндя  карбонун  орта  оксидляшмя 

дяряcяси -1-дир. 

H

C

C

H

H

H

O

3-

2+

1-

 

 

 

Гурулуш 

схеминдя 

рабитя 

електрон 

cцтляринин 

йердяйишмя  истигамятляриндян  эюрцнцр  ки,  метил  радикалы 

карбонунун  оксидляшмя  дяряcяси

 

-3,  алдещид  групу 

карбонунун ися оксидляшмя дяряcяси +1-дир. 

Oksidləşmə-reduksiya  reaksiyaları.  Илкин  маддялярин 

тяркибиня  дахил  олан  елементлярдян  бир  вя  йа  бир  нечясинин 

оксидляшмя  дяряcясинин  дяйишмяси  иля  баш  верян 

реаксийалар оксидляшмя-редуксийа реаксийалары адланыр. 

 

332

Бренстедин  туршу  вя  ясас  анлайышларына  (bax  8.5.Tur

şu 

v

ə əsas nəzəriyyələrı) охшар олараг озцндян електрон верян 

маддя  редуксийаедиъи,  юзцня  електрон  бирляшдирян  маддя 

ися  оксидляшди-риъи  адланыр.  Эюстярилян  тярифя  ашаьыдакы  тара-

злыг тянлийи уйьун эялир: 

 

                         Red –ze       Ox  

             Ox/Red

 

 

 

Мясялян: 

   

        

Zn 2e

−

        

2

Zn

+

 

2

Zn

Zn

+

 

   

        

2

Sn

2e

+

−

      

4

Sn

+

 

4

2

Sn

Sn

+

+

 

   

        

3

Fe

1

+

+ e

       

2

Fe

+

 

3

2

Fe

Fe

+

+

 

 

 

      

Эюрцндцйц кими редуксийаедиъи електрон веряряк оксид-

ляшдириъийя, оксидляшдириъи ися електрон гябул едяряк редукси-

йаедиъийя  чеврилир.  Одур  ки,  ихтийари  редуксийаедиъийя  уйьун 

эялян  оксидляшдириъи  вя  яксиня  мювъцддцр.  Беля  cцтляр 

туршу-ясас cцтляриня охшар олараг оксидляшмя-редуксийа вя 

йа  редокси-cцтляр  адланыр.    Эюстярилян  мисалларда  бу  cцтляр 

редокси-кечидляри  ифадя  едян  тянликлярин  саь  тяряфиндя 

эюстярилмишдир. 

Редуксийаедиъинин електрон вермя просеси оксидляшмя, 

оксидляшдириъинин  електрон  гябулетмя  просеси  ися  редуксийа 

адланыр. Редуксийа бу просесдя иштирак едян елементин ок-

сидляшмя  дяряcясинин  артмасы,  оксидляшмя  ися  оксидляшмя 

дяряcясинин азалмасы иля эедян просеслярдир. 

Оксидляшдириъи маддя юз оксидляшдириъи (Ox) хассясини о 

заман бцрuзя  верир  ки,  о  мцвафиг  редуксийаедиъи  (Red)  иля 

тясирдя 

олсун. 

Одур 

ки, 

оксидляшмя-редуксийа 

редуксийаларыны  цмуми  шякилдя  aшаьыдакы  кими  ифадя  едя 

билярик: 

 

   

 

2

1

1

2

O

Re d

z

x

z

+

     

2

1

1

2

Re d

O

z

z

x

+

 

→ 

← 

→ 

← 

→ 

← 

→ 

← 

→ 

← 

 

333

 

Беляликля,  оксидляшмя-редуксийа  реаксийалары  бир-бириня 

якс  олан  оксидляшмя  вя  редуксийа  просесляринин 

мяъмусундан  ибарят  реаксийалардыр.  Одур  ки,  онлары  шярти 

олараг  йарымреаксийалар  вя  йа  редокси-кечидляр  адланан 

оксидляшмя вя редуксийа просесляриня айырмаг олар.  

Oksidləşdirici və reduksiyaedicilər. 

Oksidləşmə-reduksiya 

prosesləri  olduqca  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu  proseslərə 

yanma, müxtəlif maddələrin, metalların, turşuların alınması, tə-

nəffüs, fotosintez kimi mühüm prosesləri misal göstərə bilərik.  

Dövri  sistem  əsasında  elementlərin  və  onların  birləşmə-

lərinin  oksidləşdirici-reduksiyaedici  xassələri  haqqında  müəy-

yən fikirlər söyləmək olar. 

Tipik oksidləşdiricilərə 

aşağıdakıları aid etmək olar: 

1) Atomları yüksək elektromənfiliyə malik olan bəsit mad-

dələr. Bunlara VΙA və VΙΙ qrup elementlərinin əmələ gətirdikləri 

bəsit  maddələr  daxildir  ki,  bunlardan  da  ən  aktivi  ftor,  habelə 

oksigen və xlordur;  

2) Elektron azlığına malik ionlar. Buraya maksimum və ya 

kifayət  dərəcədə  yüksək  oksidləşmə  dərəcəsinə  malik  bəsit 

kationlar, məsələn, Fe

3+

 Tl

3+

, Pb

4+

, Ce

4+

; tərkibinə maksimum və 

ya  kifayət  qədər  yüksək  oksidləşmə  dərəcəsinə  malik  elektro-

müsbət  elementlər  daxil  olan  mürəkkəb  anionlar,  məsələn

, 

(Cr

6+

O

4

)

2-

,  (Cr

2

6+

 

O

7

)

2-

,  (N

5+

O

3

)

-

,  (Mn

7+

O

4

)

-

,  (S

6+

O

4

)

2-

,  (Cl

7+

O

4

)

-

, 

(Cl

5+

O

3

)

-

, (Bi

5+

O

3

)

-

, (Pb

4+

O

3

)

2-

, (Br

5+

O

3

); (I

+5

O

3

)

-

; (I

+7

O

4

)

-

 

və s.

 

Oksidləşdirici  turşularun  oksidləşdirici  təsiri  onların  duz 

məhlullarının oksidləşdirici təsirindən güclü olur. Digər tərəfdən 

belə turşuların oksidləşdirici aktivliyi turşunun qatılığına mütə-

nasib  olaraq  artır.  Məsələn,  KNO

3

  məhlulu  praktiki  olaraq  ok-

sidləşdirici  təsirə  malik  deyildir,  lakin  duru  nitrat  zəif  oksid-

ləşdirici olduğu halda, qatı halda ən qüvvətli oksidləşdiricilərdən 

biridir. Quvvətli oksidləşdiricilərə həmçinin peroksidlər daxildir.  

Tipik reduksiyaedicilərə

 isə aşağıdakıları aid etmək olar:  

1)  Atomları  aşağı  elektromənfiliklə  xarakakterizə  olunan 

bəsit maddələr. Buraya əsasən ΙA və ΙΙA qrup metalları daxildir. 

 

334

Metalın  ionlaşma  potensialı  nə  qədər  az  olarsa  onun  reduksi-

yaedicilik qabiliyyəti bir o qədər çox olar. 

2) Bəsit anionlar, məsələn, S

2-

, Cl

-

, Br,

-

 I

-

; tərkibində aralıq 

oksidləşmə dərəcəsində olan və daha çox elektromüsbət xarakter 

daşıyan element saxlayan mürəkkəb anionlar, məsələn, (S

4+

O

3

)

2-

; 

(  N

3+

O

2

)

-

,  oksidləşmə  dərəcəsini  artıra  bilən  metal  ionları, 

məsələn, Ge

2+

, Sn

2+

, Fe

2+

, Ti

3+

  yüksək temperaturda bəzi mad-

dələr, məsələn, C, CO, H

2 

və s.  

Tərkibində  maksimum  və  ya  minimum  oksidləşmə  dərə-

cəsində olan element saxlayan maddələr uyğun olaraq ancaq ok-

sidləşdirici  və  ya  reduksiyaedici  ola  bilər.  Məsələn,  PbO

2

, 

K

2

CrO

4

,  K

2

Cr

2

O

7

,  HNO

3

  ancaq  oksidləşdirici,  H

2

S,  NH

3 

isə 

ancaq reduksiyaedici xassəyə malikdirlər.  

Tərkibinə aralıq oksidləşmə dərəcəsinə malik element daxil 

olan  maddələr  həm  oksidləşdirici,  həm  də  reduksiyaedici  xas-

səyə malik olurlar. Məsələn, H

2

SO

3

, SO

2

, NO

2

, HNO

2

 və s.