Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü il tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

Mövzu 16.  
Gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə fəaliyyəti  
 
16.1. Gömrük orqanlarının inzibati-hüquqi və inzibati-prosessual fəaliyyəti  
 
16.1.1. Hüquq-mühafizə fəaliyyəti anlayışı  
Azərbaycan Respublikası Gömrük Məcəlləsinin 7-ci maddəsiniə görə “Azərbaycan Respublikasında  
gömrük işi hüquq-mühafizə orqanları olub, vahid sistem təşkil edən gömrük orqanları  tərəfindən həyata 
keçirilir”. Bəs gömrük orqanları nə üçün hüquq-mühafizə orqanı sayılmalıdır? 
Birincisi, gömrük orqanları icraedici və  sərəncamverici orqan kimi, yüksək dövlət orqanlarının 
(Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və Azərbaycan 
Respublikasının Nazirlər Kabineti) qərarlarını icra etmək üçün, gömrük işi ilə əlaqədar normativ aktlar vermək 
hüququna malikdir. Bu normativ aktlar mallar və nəqliyyat vasitələrinin, habelə vətəndaşların gömrük sərhədini 
keçməsi ilə əlaqədar verilir ki, bu da gömrük orqanlarının inzibati-hüquqi fəaliyyətdə iştirakı deməkdir.  
İkincisi, malların keçirilməsi ilə  əlaqədar, gömrük orqanlarının vəzifəli  şəxsləri ilə xarici iqtisadi 
fəaliyyətin iştirakçıları arasındakı gömrük, inzibati, cinayət, dövlət, beynəlxalq, maliyyə, mülki və sair 
sahələrdəki hüquqi münasibətlərin tənzimlənmiş normalarla qorunması, gömrük orqanlarının inzibati-
prosessual, cinayət-hüquqi və cinayət-prosessual kimi hüquq-mühafizə formalarından istifadə etmək 
səlahiyyətinin olması, onun hüquq-mühafizə orqanı sayılmasını zəruri edir. 
Gömrük işi sahəsində XİF iştirakçıları ilə gömrük işçiləri arasındakı münasibətləri tənzimləyən yüzlərlə 
normativ aktlar vardır ki, bunlar da dövlət idarəetmə mexanizminin bir hissəsi sayılır. Gömrük orqanları ilə XİF 
iştirakçıları arasındakı münasibətlər, həddən çox mürəkkəb xarakter daşıması ilə yanaşı, beynəlxalq, dövlət, 
inzibati, təsərrüfat, mülki, əmək, maliyyə, torpaq (yer), nəqliyyat, dəniz, hava, cinayət, cinayət-prosessual, hərbi 
və sair hüquq sahələrinin tənzimlənmə sferalarına da aiddir. 
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına görə hamı qanun qarşısında bərabər cavabdehlik daşıyır və 
onun hüquqi normalarına riayət etməlidir. Bildiyimiz kimi, ictimai münasibətlərin tənzimlənməsi üçün dövlət 
tərəfindən qoyulmuş  və ya sanksiyalaşdırılmış elə dövlət tərəfindən də qorunan məcburi intizam qaydaları 
hüquqi norma adlanır.  
Hüquqi normalar, hüquqi subyektlər arasında səmərəli münasibətləri saxlayır, dövlət və  cəmiyyətin, 
habelə vətəndaşların hüquqi maraqlarını müəyyən edir və qoruyur. Hər bir hüquqi normanın məntiqi və faktiki 
(real) strukturu vardır.  
Hüquqi normanın məntiqi strukturunu hipoteza, dispozisiya və sanksiya yaradır.  
Hipoteza normanın birinci hissəsi olub verilmiş normanın faktiki tətbiqi şəraitini təyin edir.  
Dispozisiyada hüquq münasibəti iştirakçılarının hüquq və  vəzifələrinin, intizam qaydalarının özü 
formalaşdırılır.  
Sanksiyada isə hüquq normalarını pozan şəxslər üçün cəza tədbirlərinin neqativ nəticələri göstərilir.  
Hüquqi normanın real (faktiki) strukturu isə iki hissədən ibarətdir:  
1) hipoteza (həmişə birinci hissə) və dispozisiya (tənzimləyici normanın ikinci hissəsi) 
2) hipoteza və sanksiya (hüquq-mühafizə normalarının ikinci hissəsi) 
Hüquq normasının məntiqi strukturu dövlətə imkan verir ki, hüquq-mühafizə normaları ilə tənzimləyici 
normalara riayət olunmasını təmin etsin.  
Xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsində iştirak edən gömrük orqanları, hər şeydən öncə Azərbaycan 
və digər ölkələr arasında mal və xidmətlərin optimal hərəkətini həyata keçirir, iqtisadi, maliyyə, siyasi, sosial və 
digər məsələlərin həllini təmin edir. Bununla da gömrük orqanları Azərbaycan Respublikası GM-də “Gömrük 
tarifi haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununda, digər qanunlarda və qanun gücündə olan fərman, 
sərəncam və qərarlarda nəzərdə tutulmuş funksiyaları həyata keçirir. Onlar təşkilati, dövlət idarəetmə, qaydalara 
nəzarət, hüquqi normalardan istifadə, onun icrası  və  tətbiqi, qanunvericilikdə  nəzərdə tutulmuş digər 
funksiyaları yerinə yetirirlər.  
Lakin bütün hallarda, XİF iştirakçıları heç də həmişə hüquqi normaların yerinə yetirilməsinə çalışmırlar. 
Müəyyən qrup şəxslər bilərəkdən və ya bilməyərəkdən bu normaları pozurlar ki, dövlət orqanları (prokurorluq, 
məhkəmə, DİN, MTN, Vergilər Nazirliyi, gömrük orqanları) lazımi tədbirlər görməyə məcbur olur və onların 
üzərinə qoyulmuş mühafizə funksiyasını yerinə yetirərək, bu hüquqpozmaların qarşısını alırlar.  
Gömrük işi sahəsində mühafizə dövlət, cəmiyyət və  şəxsiyyət üçün təhlükəli münasibətlərin qarşısını 
almaq, onları aradan qaldırmaq, XİF iştirakçıları  və gömrük orqanının vəzifəli  şəxslərinin qeyri-qanuni və 
arzuolunmaz hərəkətlərinin qarşısının alınması üçün müdafiədə öz əksini tapır. Gömrük orqanlarının bu 
fəaliyyət sahəsi, qanuna zidd hərəkət və ya hərəkətsizlik edilməsinə qoyulmuş qadağalar, bu qadağaların 
pozulmasına görə sanksiyalar və bu sanksiyaların gömrük orqanları  tərəfindən icra olunmasını  əhatə edir. 
Beləliklə, hüquqi normaların mühafizə funksiyası müxtəlif üsullarla, o cümlədən hüquqi normanı pozanlara 

136 
 
məcburi dövlət tədbirlərindən istifadə yolu ilə  həyata keçirilir. Məcburi dövlət tədbirləri fiziki və hüquqi 
şəxslərin qayda pozmalara görə onların hüquqlarının məhdudlaşdırılması, müəyyən olunmuş  vəzifələrin 
məcburi yerinə yetirilməsinə nail olmaq deməkdir.  
Gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə  fəaliyyəti dövlət fəaliyyətinin bir sahəsi olub, gömrük hüquq 
münasibətləri sferasında dövlətin daxili və xarici funksiyalarını yerinə yetirərkən ortaya çıxır.  
Bu fəaliyyətin məqsədi göirük işi sahəsində dövlət, inzibati, gömrük mülki və digər hüquq sahələrinin 
normalarının tətbiqi, icrası, istifadəsi və onlara riayət olunmasıdır.  
Gömrük orqanlarının həyata keçirdiyi funksiyalar barədə əvvəlki mövzularda geniş məlumat vermişdik. 
GM-in 10-cu maddəsində göstərilən 1, 2, 3, 4, 5, 7 və 9 bəndləri məhz gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə 
orqanları funsiyalarını yerinə yetirməsinin hüquqi bazası sayılır.  
Gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə fəaliyyəti müxtəlif formalarda həyata keçirilir:  
1) inzibati - hüquqi;  
2) inzibati- prosessual;  
3) cinayət - hüquqi;  
4) cinayət - prosessual;  
5) əməliyyat - axtarış və s. 
16.1.2. Gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə fəaliyyətinin inzibati-hüquqi və inzibati prosessual 
formaları  
Gömrük qaydalarının pozulması  şəxsin qanunazidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində 
qoyulmuş aşağıdakı qaydaların pozulmasıdır: 
1) mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədini (gömrük rejimərinin tətbiqi də daxil olmaqla) 
keçməsi ilə bağlı pozuntular;  
2) onlara gömrük nəzarəti ilə əlaqədar;  
3) bu mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük rəsmiləşdirilməsi ilə bağlı;  
4) gömrük ödənişlərinin qoyulması və ödənilməsi ilə əlaqədar;  
5) gömrük güzəştlərinin verilməsi və onlardan istifadə ilə bağlı pozuntular.  
Hüquq pozuntularının əlamətləri olan - subyektlər, obyektlər və sübyektiv tərəflər bütünlükdə gömrük 
qaydalarının pozulmasının tərkibi sayılır.  
DGK gömrük orqanlarının normal fəaliyyətinə mane olan inzibati xətalar da daxil olmaqla, gömrük 
qaydalarının pozulması hallarına qarşı mübarizə aparır. Gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə  fəaliyyətinin 
inzibati-hüquq formaları əvvəllər 1997-ci ildə qəbul olunmuş Gömrük Məcəlləsinin müddəaları əsasında həyata 
keçirilirdi. 
“Azərbaycan Respublikasının  İnzibati Xətalar Məcəlləsi” (“Azərbaycan Respublikasının  İnzibati 
Xətalar Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və bununla bağlı hüquqi tənzimləmə  məsələləri 
haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunu qəbul olunub: 11 iyul 2000-ci il, N 906-1 Q; dərc olunub: 30 
avqust 2000-ci il) “Azərbaycan Respublikasının  İnzibati Xətalar Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə 
minməsi və bununla bağlı hüquqi tənzimləmə haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun  tətbiq 
edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası prezidenti H.Ə.  Əliyevin 29 avqust 2000-ci il tarixli 389 saylı 
Fərmanı ilə 1 sentyabr 2000-ci ildən qüvvəyə minmişdir. Həmin fərmanın 2-ci bəndində yazılmışdır: Müəyyən 
edilsin ki, həmin Məcəllənin 258-ci, 260-cı, 261.2-ci, 263-cü, 264-cü, 265.0.1-ci, 265.0.3-265.0.5-ci, 266-cı 
maddəsinin adında; 266.1-266.3-cü, 267-ci, 268-ci, 269-cu, 272-ci, 273-cü, 275-ci, 276-cı, 277-ci, 282.2-ci, 
287-ci, 288-ci, 291-ci, 292-ci və 326-cı maddələrində “müvafiq icra hakimiyyəti orqanı” dedikdə 
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi nəzərdə tutulur. 
Göstərilən Fərmanın 3-cü bəndində isə Dövlət Gömrük Komitəsinin maddələr üzrə  səlahiyyətləri 
verilmişdir:  Azərbaycan Respublikasının  İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 357.0.3-cü maddəsinə müvafiq 
olaraq müəyyən edilsin ki, həmin Məcəllənin 258-291-ci, 293-295-ci və 326 maddələrində  nəzərdə 
tutulmuş inzibati xətalar haqqında işlərə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi baxır. 
“Azərbaycan Respublikasının  İnzibati Xətalar Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və 
bununla bağlı hüquqi tənzimləmə məsələləri haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi ilə 
əlaqədar Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi və bəzi qanunvericlik 
aktlarının qüvvədən düşmüş hesab edilməsi haqqında 30 dekabr 2003-cü ildə  qəbul olunmuş (dərci 15 fevral 
2004-cü il) Azərbaycan Respublikasının Qanununa görə, “Azərbaycan Respublikasının 1997-ci il 10 iyun tarixli 
311-İQ nömrəli qanunu ilə  təsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinə (Azərbaycan 
Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 1997-ci il, N 6, maddə 447; 1999-cu il, N 10, maddə 570; 2001-ci il, N 
11, maddələr 676, 686, 695, N 12 maddə 736; 2002-ci il, N 1, maddə 4, N 8, maddə 463; 2003-cü il, N 1, 
maddələr, 3, 16, 23) aşağıdakı dəyişikliklər edilmişdir: 1. X bölmə çıxarılsın; 2. 60-cı fəsil çıxarılsın.  
Bütün bu dəyişilikləri və əlavələri sizlərin diqqətinə çatdırmaqda əsas məqsədimiz hal-hazırda inzibati 
hüquqpozmalar barədə qüvvədə olan qanunvericilik aktları ilə tanış etməkdir. 

137 
 
“İnzibati Xətalar Məcəlləsi”nin XXI fəsli “Gömrük qaydaları əleyhinə olan inzibati xətalar” adlanır.  
Gəlin əvvəlcə “inzibati xəta” anlayışının nə demək olduğunu öyrənək. “İnzibati Xətalar Məcəlləsi” 
ilə qorunan ictimai münasibətlərə  qəsd edən, hüquqa zidd olan, təqsirli sayılan və inzibati məsuliyyətə 
səbəb olan əməl inzibati xəta adlanır. Gördüyümüz kimi qəsdən və ya ehtiyatsızlıq üzündən törədilməsindən 
asılı olmayaraq hər bir hərəkət və hərəkətsizlik inzibati məsuliyyətə səbəb olursa inzibati xəta hesab olunur.  
Xəta - real gerçəklik faktıdır. Qanunvericilik xətanın  əlamətlərini yaratmır, lakin onlardan daha 
mühüm və  fərqli olanlarını seçir; seçilmişləri hüquqi çərçivə halına salır, məntiqi hüquq norması  tərkibində 
təsbit edir və məcburi normaya çevirir. Onda təsbit edilmiş əlamətlər xətanın təsvir edilməsi üçün zəruri və kafi 
əsas olur. Real əməl yalnız o zaman xəta hesab edilir ki, o, qanunda sadalanmış bütün əlamətlərə malik olsun, 
həmin  əməllərdən hətta birinin belə mövcud olmaması bütövlükdə  əməlin tərkibinin mövcud olmaması 
deməkdir. 
Azərbaycan Respublikasının  İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 23-cü maddəsində  aşağıdakı inzibati 
tənbehlər nəzərdə tutulmuşdur: 
1) xəbərdarlıq; 
2) inzibati cərimə; 
3) əmlakın əvəzi ödənilməklə götürülməsi; 
4) əmlakın müsadirə edilməsi; 
5) xüsusi hüququn məhdudlaşdırılması; 
6) Respublika hüdudlarından kənara inzibati qaydada çıxartma; 
7) inzibati həbs. 
 
16.1.3. Gömrük qaydalarının pozulması haqqında işlərin icraatı  və onlara baxılmasının 
mərhələləri  
Gömrük qaydalarının pozulması işlərinin icraatı və onlara baxılma qaydaları bir neçə mərhələdən keçsə 
də, bu iş üzrə inzibati icraatın sərbəst prosessual hissəsi olaraq bir-biri ilə çox bağlıdır və özünə  məxsus 
prosessual funksiyaları, məqsəd və tapşırıqları vardır.  
Gömrük qaydalarının pozulması haqqında iş üzrə inzibati proses aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:  
1) işin başlanması və onun inzibati istintaqı;  
2) işə baxılma və gömrük qaydalarının pozulması işi üzrə qərarın çıxarılması;  
3) gömrük qaydalarının pozulması haqqında iş üzrə  şikayətvermə, protest və  qərara yenidən 
baxma; 
4) gömrük qaydalarının pozulması üzrə Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının qoyduğu 
məsuliyyətin icrası.  
 
16.1.4.  İşə baxılma və gömrük qaydalarının pozulması haqqında iş üzrə  qərarın çıxarılması 
mərhələsi  
Bu mərhələ gömrük qaydalarının pozulması haqqında işin mərkəzi mərhələsi olub, məhz burada 
hüquqpozma faktı mahiyyət etibarilə  təsdiqlənir, inzibati istintaqın aparılması keyfiyyəti qiymətləndirilir, 
inzibati proses iştirakçılarının hüquq və azadlıqları qorunmaqla protokol tərtibinin və digər prosessual 
hərəkətlərin əsaslılığı və qanuni olması yoxlanılır. İşin icraatı zamanı aparılan istintaq nəticəsində fiziki şəxslərə 
və ya vəzifəli  şəxslərə, törətdiyi hüquq pozuntusuna görə, inzibati cəza tədbiri kimi dövlət adından qərar 
çıxarılır.  
Gömrük qaydalarının pozulması haqqında iş üzrə  qərarın çıxarılması  mərhələsində, bütün tərəflər öz 
maraq və müdafiələrini təmin etmək üçün geniş prosessual hüquqlara malikdirlər.  
Bu mərhələdə aşağıdakılarla əlaqədar vacib prosessual məsələlər həll olunur:  
1) işə baxılmanın hazırlığı ilə;  
2) işin dinlənilməsi və baxılması ilə;  
3) gömrük qaydalarının pozulması işi üzrə qərarın qəbul edilməsi ilə;  
4) Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları  tərəfindən mal və  nəqliyyat vasitələrinin 
götürülməsi üçün verilən cəzanın icrası ilə bağlı. 
İşə baxılmanın hazırlıq mərhələsində, gömrük qaydalarının pozulması üzrə işə baxılması üçün, müvafiq 
gömrük orqanının səlahiyyətinə bu işin aid olub-olmaması müəyyənləşdirilir.  
Gömrük qaydalarının pozulması üzrə  işin icraatı zamanı, fiziki şəxslərin məsuliyyətə  cəlb edilməsi 
Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları  tərəfindən həyata keçirilir. Belə orqanlar gömrük postu və ya 
gömrükxana ola bilər.  
Gömrük qaydalarının pozulması ilə əlaqədar vəzifəli şəxslərin, həmçinin müəssisə, idarə və təşkilatların, 
hüquqi  şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə  məşğul olan şəxslərin məsuliyyətə  cəlb olunması  işinə 
Azərbaycan Respublikası gömrükxanaları tərəfindən baxıla bilər. 

138 
 
Regional gömrük idarələri isə gömrük qaydalarının pozulması ilə əlaqədar istənilən işə baxa və bu işlə 
bağlı bütün şəxsləri məsuliyyətə cəlb edə bilər.  
Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi istənilən işi icraata qəbul edə  və yaxud istədiyi 
gömrük orqanına həvalə edə bilər. 
Mövcud qanunvericiliyə görə, fiziki şəxslər tərəfindən pozulmuş gömrük qaydaları ilə əlaqədar 15 günə, 
vəzifəli şəxslər və digər şəxslər tərəfindən törədilmişsə işə bir aya qədər baxılmalıdır.  
Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının vəzifəli  şəxsi gömrük qanunvericiliyinə uyğun olaraq, 
gömrük qaydalarının pozulması haqqında işə baxmağa başlayaraq aşağıdakıları edir:  
1) işə kimin baxdığını, hansı işə baxıldığını, kimin və hansı maddə ilə məsuliyyətə cəlb edildiyini 
söyləyir;  
2) məsuliyyətə cəlb edilən şəxsin, məsuliyyətə cəlb edilən idarə, müəssisə və təşkilatın rəhbərinin 
və ya onun müavininin, onların vəkillərinin və ya nümayəndələrinin gəlib-gəlməməsini, gəlmədikləri 
halda isə onların gəlməmə səbəbini araşdırır.  
Azərbaycan Respublikası gömrük orqanının vəzifəli şəxsi gömrük qaydalarının pozulması haqqında işə 
baxaraq aşağıdakı qərarlardan birini çıxarır:  
1) tənbehetmə haqqında;  
2) iş üzrə icraata xitam verilməsi haqqında; 
3) gömrük işi sahəsində cinayətlər üzrə cinayət işinin başlanılması haqqında;  
4) gömrük işi sahəsində cinayətlər və sair cinayətlər üzrə cinayət işinin başlanması  məsələsinin 
həlli üçün, materialların Azərbaycan Respublikasının digər hüquq-mühafizə orqanlarına göndərilməsi 
haqqında;  
5) işin  əlavə icraata qaytarılması  və  iş üzrə icraata xitam verilməsi haqqında qərar, törədilmiş 
gömrük qaydalarının pozulmasının az əhəmiyyətli olması ilə əlaqədar hüquq pozan məsuliyyətdən azad 
edilərkən, həmçinin iş üzrə icraatın aparılmasını istisna edən hallar olduqda çıxarılır.  
Cinayət işinin başlanması haqqında qərar, işə baxılmağa hazırlıq və ya işə baxılma zamanı gömrük işi 
sahəsində cinayətlərin əlamətləri aşkar edildiyi halda çıxarılır.  
Gömrük qaydalarının pozulması haqqında iş üzrə qərarda aşağıdakılar qeyd edilməlidir:  
1) qərar çıxaran Azərbaycan Respublikası gömrük orqanının adı;  
2) qərar çıxaran vəzifəli şəxsin vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı;  
3) işə baxıldığı vaxt və yer haqqında məlumat;  
4) əgər müəyyən edilibsə, məsuliyyətə cəlb olunan şəxs haqqında məlumat;  
5) işə baxılarkən müəyyən edilən halların şərhi;  
6) törədilmiş gömrük qaydalarının pozulmasına görə, həmin məsuliyyət üçün Gömrük 
Məcəlləsində nəzərdə tutulan maddənin nömrəsi (sayı);  
7) iş üzrə qəbul edilən qərar;  
8) qərardan şikayət verilməsinin müddətləri və qaydası haqqında məlumat.  
Qərarda götürülən mallar, nəqliyyat vasitələri, onların sənədləri və digər əşyalar, üzərinə həbs qoyulmuş 
əmlak, girov, zəmanət, depozitə verilmiş məbləğlər, maddi sübutlar və gömrük qaydalarının pozulması haqqında 
iş üzrə xərclər haqqında məsələlərin həlli öz əksini tapmalıdır.  
Gömrük qaydalarının pozulması haqqında iş üzrə  çıxarılan qərar, işə baxmış olan Azərbaycan 
Respublikası gömrük orqanının vəzifəli şəxsi tərəfindən imzalanır, surəti isə barəsində qərar çıxarılan şəxsə və 
ya onun nümayəndəsinə, qərar çıxarıldıqdan sonra üç gün ərzində verilir və ya göndərilir.  
 
16.1.5. Gömrük qaydalarının pozulmasına görə Azərbaycan Respublikası gömrük orqanının 
qərarının icrası mərhələsi  
Gömrük qaydalarının pozulmasına görə  qərar, həmin qərardan  şikayət verilməsi müddəti keçdikdən 
sonra, yaxud Azərbaycan Respublikasının yuxarı gömrük orqanı, rayon (şəhər) Xalq Məhkəməsi və ya 
Azərbaycan Respublikası İqtisad məhkəməsi tərəfindən gömrük orqanının qərarından şikayət üzrə qərar qəbul 
edilən gün, bu qərarı çıxaran gömrük orqanı tərəfindən icraya yönəldilir. 
İXM-in V fəsli bütünlüklə (32-38-ci maddələr) inzibati tənbehin tətbiq olunmasına həsr olunmuşdur. Bu 
tənbeh yalnız o zaman tətbiq oluna bilər ki, müqəssirin hərəkətlərində qəbahət tərkibi müəyyənləşdirilmiş olsun. 
Daha doğrusu,  əgər  əmələ görə hüquq norması ilə  məsuliyyət nəzərdə tutulmuş  və  vətəndaşın hüquqazidd 
hərəkətlərində hüquqpozmanın hüquqi norma üzrə nəzərdə tutulan bütün əlamətləri aşkara çıxarmışdırsa, təqsirli 
şəxs müvafiq maddə ilə məsuliyyətə cəlb oluna bilər. 
Gömrük orqanının (vəzifəli  şəxsin) ixtiyarı vardır ki, ona aidiyyəti olan işlərə baxsın, təqsirli  şəxsin 
hərəkətini təfsir edən maddəni sanksiya dairəsində  tənbeh etsin, tənbehin növünü və ölçüsünü ona verilmiş 
sanksiyalar çərçivəsində seçsin. 

139 
 
AR İXM-in 360-cı maddəsinə görə, gömrük qaydaları əleyhinə olan inzibati xətalarla əlaqədar olan 258-
260, 261.1, 278, 282, 284-287, 292, 293 və 293-1-ci maddələrində  nəzərdə tutulan inzibati xətalar haqqında 
işlərə rayon (şəhər) məhkəmələri baxırlar. Qalan maddələrdə  nəzərdə tutulan xətalara isə Dövlət Gömrük 
Komitəsinin səlahiyyətli şəxsləri baxırlar. 
İnzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraat AR İXM-in 362-408-ci maddələrinin, inzibati xətalar haqqında 
işlər üzrə icraatın mərhələləri 409-438-ci maddələrinin və inzibati xətalar haqqında işlər üzrə qərarların icrası isə 
439-458-ci maddələrinin müddəalarına uyğun olaraq həyata keçirilir. 
Yuxarıda göstərilən maddələr üzrə inzibati prosesin həyata keçirilməsi qaydaları  və ardıcıllığı bütün 
hüquq-mühafizə orqanları üçün eyni olduğundan, gömrük orqanları üçün əlavə şərhə ehtiyac görmürük.  
 
16.2. Gömrük orqanlarının cinayət-hüquqi və cinayət-prosessual formaları  
“Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və 
bununla bağlı hüquqi tənzimləmə məsələləri haqqında” Azərbaycan Respublikasının 14 iyun 2000-ci il tarixli 
qanunu qəbul edildikdən sonra həmin qanunla təsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual 
Məcəlləsinin tətbiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidenti H.Ə.Əliyevin 25 avqust 2000-ci il 
tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası CPM-nin 215.5-ci maddəsinə uyğun olaraq Cinayət Məcəlləsinin 
207-209-cu maddələrində nəzərdə tutulmuş cinayət işləri üzrə və 206-cı maddəsində nəzərdə tutulmuş cinayətə 
dair iş üzrə isə bu işə başladıqda ibtidai istintaqının aparılmasının Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən həyata 
keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.  
İbtidai istintaqı gömrük orqanlarının səlahiyyətinə aid olan cinayətlər aşağıdakılardır:  
1) qaçaqmalçılıq;  
2) Azərbaycan xalqının və xarici ölkə xalqlarının bədii, tarixi və arxeoloji sərvəti olan əşyaların 
Azərbaycan Respublikasının ərazisinə qaytarılmaması;  
3) gömrük ödənişlərinin ödənilməsindən yayınma, xaricdən valyuta dəyərli  şeylərin 
qaytarılmaması və qanunsuz valyuta əməliyyatları.  
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən 5 mart 2004-cü ildə qəbul olunmuş “Azərbaycan 
Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin tətbiq edilməsi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının bəzi 
qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və  əlavələr edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun X 
bəndinə görə Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinə müvafiq əlavələr və  dəyişikliklər edildikdən 
sonra gömrük orqanlarına gömrük işi sahəsində cinayətlər haqqında işlər üzrə istintaq aparmaq səlahiyyəti 
verilmişdir. Gömrük orqanları  tərəfindən təhqiqatın və istintaqın aparılması Azərbaycan Respublikasının 
Cinayət-Prosessual Məcəlləsi ilə tənzimlənir. 
 
16.2.1. Qaçaqmalçılıq (kontrabanda) 
Dünya praktikasında qaçaqmalçılıq daha çox kontrabanda kimi tanınır.  “Kontrabanda” italyan sözü 
olub  “contro” - “əks” və “bando” - “hökumət  qərarları” sözlərindən götürülmüş  mənası “hökumət 
qərarlarının əksinə” deməkdir.  
Gömrük işi sahəsində qaçaqmalçılıq  ən ağır cinayətlərdən sayılır. Onunla digər cinayətlər arasındakı 
konkret fərqlər öz əksini GM-də tapmışdır.  
Gömrük sərhədindən gömrük nəzarətindən kənar və ya ondan gizli, yaxud sənədlərdən və ya gömrük 
eyniləşdirilməsi vasitələrindən aldatma yolu ilə istifadə edilməsi, yaxud bəyan etməməklə və ya düzgün bəyan 
etməməklə aşağıdakı malların keçirilməsi qaçaqmalçılıq (kontrabanda) hesab olunur: