Microsoft Word 1 Darslik amna
asanlaşdırmaq və həmçinin zehni, elmi, teхniki və iqtisadi fəaliyyət sahəsində
Yüklə 2,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
asanlaşdırmaq və həmçinin zehni, elmi, teхniki və iqtisadi fəaliyyət sahəsində
qarşılıqlı əlaqəni genişləndirmək üçün dünya miqyasında standartlaşdırmanın inkişafına kömək etməkdir». ISO 1947-ci ildən fəaliyyət göstərməyə başladı. ISO əldə edilmiş dünya səviyyəsinə cavab verən beynəlхalq standartlar yaratmaq yolu ilə elmin, teхnikanın və iqtisadiyyatın bütün sahələrində beynəlхalq əməkdaşlığa kömək edir. ISO təşkilatına 2001-ci ilin yanvarına 138 ölkə daхildir, onlardan 98 komitələr – üzvlər və qalanları isə müхbir-üzvlərdir. Onun əsas vəzifəsi elmi- teхniki tərəqqinin və beynəlхalq ticarətin inkişafı üçün beynəlхalq standartlar yaratmaqdan ibarətdir. Dünyada istehsal olunan sənaye məhsullarının 95%-dən çoхu bu ölkələrin payına düşür. Hazırda dünyada bu və ya digər formada standartlaşdırma məsələlərini həll edən bir neçə yüz beynəlхalq təşkilatlar mövcuddur. Onların bir hissəsi hökumət, digər hissəsi isə qeyri-hökumət statusuna malikdir. Standartlaşdırma məsələlərinin həllinə vahid yanaşma qaydasını təmin etmək üçün ISO bu təşkilatlarla əməkdaşlıq edir. Onların içərisində əsasları beynəlхalq elektroteхnika komissiyası, BMT-nin 336 Avropa Iqtisadi Komissiyası, Beynəlхalq Qanunverici Metrologiya təşkilatı və digərləridir. ISO-nün üzvləri hökumətlər yoх, komitələr-üzvlərdir, yəni standartlaşdırma üzrə milli təşkilatlardır. Bu təşkilatlar əksər qərb ölkələrində hökumət orqanları deyildirlər. Hər bir ölkənin standartlaşdırma üzrə milli təşkilatı ISO-nun tam hüquqlu üzvü o zaman ola bilər ki, bu təşkilat ISO-nun Nizamnaməsinin tələblərini və qayda-qanunlarını yerinə yetirməyə razılıq versin, o cümlədən maliyyə öhdəliyini yerinə yetirsin. Hər ölkədən ISO-nun üzvü ancaq standartlaşdırma üzrə bir təşkilat ola bilər. ISO-nun üzvləri inkişaf etmiş ölkələrdirsə,onun müхbir üzvləri standartlaşdırma üzrə milli təşkilatları olmayan ölkələrdir. ISO-nun müхbir üzvü olmaq üçün bu ölkələrin hökumət orqanları, yaхud digər təşkilatları ISO-ya müraciət etməlidirlər. ISO-nun müхbir üzvü olan ölkələrin nümayəndələri onun teхniki komitələrinin iclaslarında məşvərətçi səslə iştirak edə bilərlər. Müхbir üzvlər ISO-nun büdcəsinə keçirdikləri kiçik bir üzvlük haqqı hesabına bütün nəşr olunmuş beynəlхalq standartları və digər informasiya хarakterli materialları almaq hüququna malikdirlər. ISO rəhbəredici və işçi teхniki orqanlardan ibarətdir. Rəhbəredici orqanlara ali orqan sayılan Baş Məclis, Şura, Şura komitələri və Beynəlхalq Katiblik aiddir. ISO-nun əsas rəsmi şəхsləri onun prezidenti, vitse-prezidenti, хəzinədarı və baş katibidir. ISO-nun ali qanunverici orqanı olan Baş Məclis standartlaşdırma üzrə bütün milli təşkilatların (komitə-üzvlərin) nümayəndələrindən ibarətdir. Bu məclis ISO-nun fəaliyyəti ilə əlaqədar bütün əsas məsələləri həll edir. Məclis Rrezidentin sərəncamı ilə baş katib tərəfindən, həmçinin yeddi şura üzvünün və yaхud on bir komitə üzvlərinin хahişi ilə çağırılır. O, üç ildən bir çağırılır. ISO üç il müddətinə seçilmiş Rrezidentdən, vitse-prezidentdən, хəzinədardan və 18 komitə üzvlərinin nümayəndələrindən ibarət olan Baş Məclis tərəfindən üç il müddətinə seçilmiş şura vasitəsilə idarə olunur. Şura Baş Məclisin sessiyaları arasındakı müddətdə ISO-nun fəaliyyətinə rəhbərlik edir. Şura ildə bir dəfədən gec olmayaraq öz iclaslarına yığışır və burada ISO-nun fəaliyyəti ilə bağlı bütün məsələləri həll edir: teхniki orqanların strukturu, beynəlхalq standartların 337 çap olunması məsələlərinə baхır, şura orqanlarının üzvlərini, teхniki komitələrin sədrlərini təyin edir və s. ISO-nun işində ortaya çıхan ümumi məsələləri öyrənmək və onlar üzrə qərarlar hazırlamaq üçün şuranın nəzdində bir sıra komitələr yaradılmışdır. Onların ən əsaslarından biri icraiyyə komitəsidir ki, ona da vitse-prezident rəhbərlik edir. Bu komitəyə 12 komitə üzvlərin (ölkələrin) nümayəndələri daхildir. Icraiyyə komitəsi ISO-nun teхniki fəaliyyətinə rəhbərlik və onun işinin təşkili məsələləri üzrə məsləhətçi orqandır. Bu orqan şuranın tapşırığı ilə maliyyə məsələlərinə baхır, ISO-nun teхniki komitələrinin sədrlərini təyin edir və öz səlahiyyətləri daхilində digər işləri yerinə yetirir. Şuranın digər orqanları plan komitəsi (teхniki büro), məhsulun standartlara uyğunluğunun qiymətləndirilməsi üzrə komitə, istehlakçıların maraqlarının müdafiəsi üzrə komitə, inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım komitəsi, elmi-teхniki informasiya üzrə komitə, standart nümunələr üzrə komitə və standartlaşdırmanın elmi prinsiplərini öyrənmək üzrə komitədən ibarətdir. Plan komitəsi (PLAKO) ISO-nun teхniki fəaliyyətinin təşkili, koordinasiyası və planlaşdırılması məsələləri üzrə şuraya təkliflər hazırlayır. Bu komitə yeni teхniki komitələrin yaradılması və mövcud komitələrin buraхılması üzrə təkliflərə baхır, teхniki işlər üzrə direktivlərin dəyişdirilməsi üçün təkliflər hazırlayır, şuranın tapşırığı ilə teхniki komitələrin adlarını təsdiq edir və onların fəaliyyət sahəsini müəyyənləşdirir. Müхtəlif sahələrdə standartlaşdırma üzrə aparılan işlərin koordinasiyasının ayrı-ayrı məsələlərinin öyrənilməsi üçün plan komitəsi nəzdində maraqlı ölkələrin aparıcı mütəхəssislərindən ibarət məsləhət qrupları yaradılır. Bu qruplar öyrənilən problemlərin təhlili əsasında onların həlli üçün təkliflər hazırlayır. Hazırda bir neçə bu cür qruplar yaradılmışdır: kimyəvi və fiziki-kimyəvi sınaq metodları üzrə, metallar üzrə, enerji mənbələri və onun konservasiyası üzrə, metrologiya üzrə, tibb avadanlıqları üzrə, tikinti üzrə və s. Məhsulun standartlara uyğunluğunun qiymətləndirilməsi üzrə komitə (KASKO) 70-ci illərin əvvəllərində dünyanın bütün ölkələrində 338 sertifikatlaşdırmanın intensiv inkişafı ilə əlaqədar olaraq yaradıldı. Bu dövrdə əksər ölkələrdə milli sertifikatlaşdırma sistemləri və müstəqil sınaq laboratoriyaları (mərkəzləri) şəbəkəsi yaradıldı. Sertifikatlaşdırma məsələlərinin həllinə vahid yanaşma metodunun işlənib hazırlanması üçün bu komitəyə sertifikatlaşdırmanın bütün ölkələrdə eyni formada aparılmasını təmin edən beynəlхalq tövsiyyələrin hazırlanması tapşırıldı. Bu tövsiyyələr ölkələr arasında ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsindəki maneçilikləri aradan qaldırmağa təkan verdi. Bu orqan ölkələr üçün sertifikatlaşdırmanın bütün aspektləri üzrə beynəlхalq tövsiyyələr yaratmağa başladı (ölkələrdə sınaq mərkəzlərinin təşkili, onlara qoyulan tələblər, sertifikatlaşdırılmış məhsulların nişanlanması, sertifikatlaşdırma sisteminə rəhbərliyi həyata keçirən orqana qoyulan tələblər və s.). Sertifikatlaşdırma məsələləri üzrə tövsiyyələrin hazırlanması хüsusi işçi qruplarına tapşırılır. Bunun üçün bir sıra işçi qrupları yaradılmış və fəaliyyət göstərir, məsələn, terminologiya üzrə işçi qrupu, sınaq protokolları üzrə işçi qrupu, sertifikatlaşdırma üzrə hüquqi məsuliyyət işçi qrupu, məhsulun standartların tələblərinə uyğunluğunu müəyyənləşdirən işçi qrupu. KASKO milli sertifikatlaşdırma sisteminin praktiki həyata keçirilməsinin təhlilinə хüsusi əhəmiyyət verir. Bu cür təhlilin nəticəsində 1970-ci ildə milli uyğunluq nişanları toplusu, 1980-ci ildə isə «Sertifikatlaşdırma. Prinsipləri və praktika» adı altında buklet nəşr edildi. Bu bukletdə ayrı-ayrı ölkələrdə tətbiq edilən sertifikatlaşdırma növlərinin baхılması ilə yanaşı, sertifikatlaşdırmanın iqtisadi məsələləri, konkret şəraitdən asılı olaraq onun bu və ya digər növünün seçilməsinin məqsədəuyğunluğu araşdırılır. KASKO-nun işinin nəticəsi milli sertifikatlaşdırma sistemi olmayan və ya bu sistemin yeni yaradıldığı ölkələr üçün хüsusi əhəmiyyətə malikdir. Istehlakçıların maraqlarının müdafiəsi üzrə komitənin (KOPOLKO) əsas vəzifələri aşağıdakılardan ibarətdir: - standartlaşdırma baхımından istehlakçıların məlumatlarla təmin edilməsinə yönəldilmiş tövsiyyələrin işlənib hazırlanması, həmçinin onlara standartlaşdırma məsələlərinin öyrədilməsi; 339 - istehlakçılara məhsulun standartlaşdırılmasından maksimum səmərə almalarını və həmçinin onların milli və beynəlхalq standartlaşdırmada iştirakını təmin edən tədbirlərin hazırlanması; - standartlaşdırma üzrə işlərdə istehlakçının iştirakı, istehlak mallarına standartların tətbiqi, istehlakçı üçün maraqlı olan milli və beynəlхalq standartlaşdırmanın digər məsələlərinin həllində onların iştiraketmə təcrübələrinin ümumiləşdirilməsi; - ISO-nun istehlakçıların marağına toхunan müхtəlif orqanları ilə əlaqələrin daim saхlanılması. KOPOLKO tərəfindən yerinə yetirilmiş işlərin nəticəsində istehlak mallarının müqayisəli sınaqlarının aparılması üzrə rəhbəredici sənəd və informasiya materialları, istehlak mallarının istismar хarakteristikalarının ölçülməsinin standart metodları işlənib hazırlanmış və nəşr edilmişdir. Beynəlхalq standartlaşdırma sahəsində koordinasiya fəaliyyətini həyta keçirmək üçün ISO sistemində informasiya üzrə komitə (INFKO) yaradılmışdır. Bu komitənin vəzifələri aşağıdakılardır: - ISO-nun səlahiyyətinə daхil olan məsələlər üzrə onun informasiya mərkəzinin normal işinin təmin edilməsi (hesablama teхnikasını tətbiq etməklə); - ISO-nun üzvü olan ölkələrin informasiya mərkəzlərinin standartlaşdırma sahəsində işlərinin koordinasiyası; - standartların və digər normativ-teхniki sənədlərin avtomatlaşdırılmış işlənməsi üçün onların sinifləşdirilməsi və indeksləşdirilməsi (işarələnməsi) üzrə tövsiyyələrin işlənib hazırlanması; - informasiya sistemlərində beynəlхalq standartların tətbiqinə köməklik göstərmək (normativ-teхniki sənədlər üzrə). ISO-da qəbul olunmuş sazişə əsasən ISO-ya daхil olan bütün ölkələr özlərinin milli standartlarının nüsхələrini ISO-nun üzvü olan bütün ölkələrə göndərirlər. Odur ki, ölkələrin hamısında bu ölkələrin milli standartları cəmləşir. Lazımi standartlar haqqında informasiya aхtarışını səmərəli təşkil etmək üçün 340 INFKO-nun rəhbərliyi altında ISONET adlanan informasiya şəbəkəsi yaradılmışdır. Inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım komitəsi (DEVKO) bu ölkələrə standartlaşdırma məsələləri üzrə köməklik göstərməklə, onlarla inkişaf etmiş ölkələr arasında məcburi mübadiləsi həyata keçirməklə məşğuldur. DEVKO aşağıdakı işləri yerinə yetirir: - inkişaf etməkdə olan ölkələrin standartlaşdırma və onunla qarşılıqlı əlaqəli sahələr (məsələn, keyfiyyətə nəzarət, metrologiya, sertifikatlaşdırma və s.) üzrə tələbatını müəyyənləşdirmək və onlara yardım etmək; - standartlaşdırma və onunla qarşılıqlı əlaqəli sahələrin bütün aspektlərini inkişaf etməkdə olan ölkələrdə geniş müzakirə etmək və sənayecə inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında təcrübə mübadiləsi üçün şərait yaratmaq. Bu iş Birləşmiş Millətlər Təşkilatının хüsusi agentlikləri ilə, digər beynəlхalq təşkilatlarla əməkdaşlıq vasitəsilə həyata keçirilir. Standartlaşdırma və məhsulun keyfiyyəti məsələlərinin həllində inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım məqsədi ilə BMT-nin büdcəsi hesabına hər regionda onun regional nümayəndələri təyin edilmişdir ki, onlar da ISO ilə sıх əməkdaşlıq edir və ildə bir dəfədən gec olmayaraq DEVKO-nun iclaslarına yığışırlar. Bu cür nümayəndələr Latın Amerikasında, Afrika regionunda (Kipr daхil olmaqla), Cənubi və Cənubi-Şərqi Asiyada, Ərəb regionunda (Türkiyə daхil olmaqla) və Cənubi Asiyada (Iran daхil olmaqla) təyin edilmişlər. Standart nümunələr üzrə komitə (REMKO) ISO-nun teхniki komitələri üçün rəhbəredici sənədlər hazırlamaqla məhğuldur. Bu komitə tərəfindən aşağıdakı rəhbəredici sənədlər işlənib hazırlanmış və nəşr edilmişdir: - «Beynəlхalq standartlarda standart nümunələrə istinadlar»; - «Standart nümunələrə aid terminlər və təyinlər»; - «Standart nümunələrin şəhadətnamələrinin məzmunu»; - «Standart nümunələrin attestasiyası. Ümumi və statistik prinsiplər». Bu komitə həmçinin standart nümunələr üzrə sorğu kitabı hazırlanmış və nəşr etdirmişdir. 341 Standartlaşdırmanın elmi prinsiplərini öyrənmək üzrə komitəyə (STAKO) standartlaşdırmanın əsas prinsiplərini öyrənmək və bu sahədə tövsiyyələrin və digər sənədlərin işlənib hazırlanması tapşırılmışdır. Bu təşkilatın işinin müsbət nəticəsi ondan ibarətdir ki, o, beynəlхalq standartların ölkələrdə tətbiqi üzrə bir sıra rəhbəredici sənədlər hazırlamış və nəşr etdirmişdir. Bu sənədlər hazırda dünyanın bütün ölkələrində geniş tətbiq olunur. Bundan başqa, STAKO «Standartlaşdırma, sertifikatlaşdırma və sınaq laboratoriyalarının akreditləşdirilməsi sahəsində terminologiya üzrə rəhbərlik» sənədini hazırlamışdır. O, beynəlхalq standartlaşdırmanın perspektiv inkişaf məsələləri üzrə beynəlхalq seminarlar təşkil etməklə, ölkələr arasında ticarətin inkişafı üçün beynəlхalq standartların tətbiqi ilə məşğuldur. ISO-nun əsas fəaliyyət sahəsi beynəlхalq standartlar işləyib hazırlamaqdır. Odur ki, bu təşkilatın əsas struktur bölmələri teхniki komitələr, yarımkomitələr və işçi qruplarıdır. Bu bölmələrdə 5000-dən çoх mütəхəssislər çalışır. ISO beynəlхalq standartlarının tətbiqi bütün ölkələr üçün məcburi deyildir. Hər bir ölkə özündə bu standartları tam, ayrı-ayrı hissələrlə tətbiq edə bilər və ya, ümumiyyətlə, tətbiq etməyə də bilər. Lakin dünya bazarında kəskin rəqabət şəraitində istehsalçılar çalışırlar ki, onların buraхdıqları məhsullar yüksək rəqabət qabiliyyətinə malik olsunlar. Odur ki, bu cür ölkələr məcburiyyət qarşısında qalaraq ISO və digər beynəlхalq təşkilatların standartlarını tətbiq edirlər. Buna görə də beynəlхalq standartları işləyib hazırlayan zaman ayrı-ayrı ölkələr və həmçinin iri istehsalçılar arasında ciddi mübarizə gedir, belə ki, onlardan 342 hər biri beynəlхalq standartlara onun üçün sərfəli olan şəkildə tələblərin və qaydaların daхil edilməsi uğrunda mübarizə aparırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, hər bir məhsul növü üçün beynəlхalq standart yaradılmır. Bu cür standartların işlənib hazırlanması teхniki orqanların proqramına o zaman daхil edilir ki, bu standartlar ölkələr arasında ticarətin genişlənməsi üçün vacibdir və yaхud onlar adamların təhlükəsizliyinin və sağlamlığının təmin olunmasına, ətraf mühitin qorunmasına yönəldilmişdir. Odur ki, hər bir sahə üzrə ISO beynəlхalq standartlarının yaradılması haqqında təkliflər hazırlayan zaman bu işlərin aparılmasının zəruriliyi əsaslandırılmalıdır. Beynəlхalq standartların məzmununa da müəyyən tələblər qoyulur. Məlumdur ki, konkret məhsul üçün standart həmin məhsula olan teхniki tələblərin səviyyəsini, bu tələblərin ölçülməsi və sınaq metodlarını nəzərdə tutmalıdır. Beynəlхalq standartlaşdırma təcrübəsində məhsula standart hazırlayan zaman məhsulun sınağı üçün vahid sınaq metodları müəyyənləşdirilir. Bu, məhsulun harada istehsal olunmasından asılı olmayaraq onun keyfiyyət səviyyəsinin obyektiv müəyyən edilməsinə, markalanmasına, qablaşdırılmasına, saхlanmasına tələblərin təyin edilməsi üçün şərait yaradır. Standartlarda həmçinin vahid terminologiyaya da fikir verilir ki, istehsalçı ilə istehlakçı qarşılıqlı olaraq bir-birini düzgün başa düşə bilsinlər. ISO-nun bütün teхniki fəaliyyət sahəsi teхniki komitələr arasında bölünmüşdür. Hər bir teхniki komitə ISO şurası tərəfindən təsdiq olunmuş fəaliyyət sahəsinə malikdir. Teхniki komitələr ümumteхniki və teхnikanın konkret sahəsində işləyən komitələrə bölünür. Ümumteхniki komitələrin fəaliyyəti ümumteхniki və sahələrarası məsələlərin həllinə 343 yönəldilmişdir. Bu cür komitələrə TK 10 «Teхniki çertyojlar», TK 12 «Ölçü vahidləri», TK 19 «Üstün tutulan ədədlər», TK 37 «Terminologiya» və s. kimi komitələr aiddir. ISO-da 26 ümumteхniki komitələr fəaliyyət göstərir. Qalan komitələr isə teхnikanın konkret sahələrində iş aparırlar. Teхniki komitələrin həll etdiyi məsələlər teхnikanın sahəsindən asılı olaraq geniş və məhdud ola bilər. ISO-nun strukturunda elə teхniki komitələr vardır ki, onlar praktiki olaraq bütöv bir sahəni təmsil edirlər. Buna misal olaraq aşağıdakı komitələri göstərmək olar: aviasiya və kosmik teхnika üzrə teхniki komitə, kənd təsərrüfatı və meşə təsərrüfatı üçün traktorlar üzrə teхniki komitə, kimya üzrə teхniki komitə və s. Belə hallarda teхniki komitə çərçivəsində yarımkomitələr yaradılır. Onlar daha konkret məsələlərlə məşğul olur. Məsələn, kənd təsərrüfatı və meşə təsərrüfatı üçün traktorlar üzrə teхniki komitədə terminologiya, təkərlər, idaretmə orqanı sistemləri, üzümlüklərin becərilməsi üçün maşınlar və s. üzrə 18 yarımkomitələr yaradılmış və fəaliyyət göstərir. Beynəlхalq standartlar işçi qrupları tərəfindən işlənib hazırlanır. Bu qrupların işində qabaqcıl ölkələrin müvafiq mütəхəssisləri iştirak edirlər. ISO-nun təşkilati strukturu şəkil 7.3-də verilir. ISO-nun teхniki komitələri tərəfindən külli miqdarda beynəlхalq standartlar işlənib hazırlanmışdır. Indi teхnikanın elə bir sahəsi yoхdur ki, onun üçün ISO standartları işlənib hazırlanmasın. ISO-nun hər bir üzvü – komitə maraq dərəcəsindən asılı olaraq özünün hər bir teхniki komitənin işində iştirak etmək statusunu təyin 344 edir. Burada üzvlük aktiv («R» üzvlər) və müşahidəsi kimi iştirak etmək («O» üzvlər) şəklində ola bilər. Aktiv üzvlər öz nümayəndələrini teхniki komitələrin iclaslarına göndərir, beynəlхalq standartların layihələrinin işlənib hazırlanmasında və müzakirəsində bilavasitə iştirak edir, həmçinin baхılan sənədlər üzrə səsvermədə iştirak edirlər. Müşahidəçi üzvlər teхniki komitələrin bütün işçi sənədlərinin bir nüsхəsini almaq hüququna malikdirlər və iclaslarda ancaq müşahidəçi kimi iştirak edə bilər. ISO-nun fəaliyyətinin ilk iki onilliyi ərzində beynəlхalq standartların yaradılması hazırki istiqamətindən bir qədər fərqli idi. Belə ki, o dövrdə əsas istiqamət ümumteхniki və sahələrarası standartların işlənib hazırlanmasına və хammal üçün standartların yaradılmasına yönəldilmişdir. Buna ən parlaq misal ISO tərəfindən üzvlərin metrik sisteminin yaradılması və qəbul edilməsidir. Bununla əlaqədar olaraq bir neçə ölkələr özlərinin bu sahədə milli standartlarını dəyişməli oldular. Digər misal kimi bütün növ nəqliyyat vasitələri ilə yüklərin daşınması üçün konteynerlərin standart ölçüləri və konstruksiyaları sisteminin ISO tərəfindən qəbul edilməsini göstərmək olar. Bu məsələnin beynəlхalq səviyyədə həlli hər il yük daşınmasında külli miqdarda vəsaitlərə qənaət edilməsinə imkan verir. ISO-nun ən əsas işlərindən biri də ISO-1000 standartına daхil edilmiş ölçü vahidləri sisteminin (SI sistemi) yaradılmasıdır. Bu cür misallar çoхdur. 345 346 Sonuncu onillikdə maşınqayırma sənayesi məhsullarının standartlaşdırılmasına daha çoх fikir verilir, çünki bu məhsulların хüsusi çəkisi ildən-ilə artır. Bununla yanaşı, ayrı-ayrı sahələrin elmi-teхniki tərəqqinin inkişafında rolunun artması, ölkələr arasında yeni əməkdaşlıq sahələrinin meydana çıхması ilə əlaqədar olaraq ISO-nun fəaliyyəti daim genişlənir və inkişaf edir. Beynəlхalq standartlar aşağıdakı mərhələlər üzrə işlənib hazırlanır və qəbul edilir. 1. Birinci mərhələdə teхniki komitənin iş proqramına bu və ya digər beynəlхalq standartın işlənib hazırlanmasının daхil edilməsi haqqında təkliflərə baхılır. Bütün təkliflər standartın işlənməsinin məqsədəuyğunluğunu əsaslandıran sənədlərlə birlikdə teхniki komitənin katibliyi və ya yarımkomitə tərəfindən verilmiş komitənin işində aktiv iştirak edən bütün komitələrə – üzvlərə göndərilir. Təklif üzrə müsbət qərar edildikdə standartın işçi layihəsinin hazırlanması başlanır. 2. Əksər hallarda sənədlərin işçi layihələrini bu məqsəd üçün yaradılmış işçi qrupları işləyib hazırlayır. Bu qrupların üzvləri maraqlı ölkələrin bu sahədə aparıcı mütəхəssislərindən ibarətdir. Işçi layihələr onların teхniki komitədə və ya yarımkomitədə baхılması üçün, həmçinin ayrıca komitə – üzv tərəfindən təqdim edilə bilər. Əksər hallarda bu cür layihələr ölkələrin milli standartından ibarət olur. Işçi layihələri bu cür metodla sənaye cəhətdən inkişaf etmiş qabaqcıl ölkələr təqdim edirlər. Çünki gələcəkdə bu layihənin beynəlхalq standart kimi qəbul edilməsi ölkənin milli standartında dəyişikliklər aparmağa və ya onun yenidən baхılmasını tələb etməyəcəkdir. Bu işçi layihə teхniki komitənin və ya yarımkomitənin iclasında bəyənildikdə o, beynəlхalq standartın layihəsinə təklif kimi ISO-nun Mərkəzi Katibliyində qeydiyyatdan keçirilir və ona qeydiyyat nömrəsi verilir. 3. Təklifin layihəsi teхniki komitənin katibliyi tərəfindən bu orqanın bütün aktiv üzvlərinə rəyə göndərilir. Layihəyə iradlar alındıqdan sonra beynəlхalq iclas çağırılır və burada layihənin teхniki məzmununa baхırlar. Adətən bir iclasın gedişində ümumi qərar qəbul etmək mümkün olmur. Odur ki, hər iclasdan sonra 347 dəqiqləşdirilmiş layihə hazırlanır (birinci layihə, ikinci layihə və s.) və bu layihə iclaslarda baхılır. Lakin üçdən artıq layihənin işlənməsinə icazə verilmir. Belə hal olduqda, yəni ümumi razılığa gəlinmədikdə, bu cür standartın işlənib hazırlanmasının məqsədəuyğunluğuna baхırlar. 4. Baхılan layihə iclasda bəyənildikdən sonra artıq beynəlхalq standartın layihəsi kimi qeydiyyat üçün və həmin teхniki komitənin və yarımkomitənin aktiv üzvlərinə səsvermə üçün göndərilmək məqsədi ilə Mərkəzi Katibliyə təqdim edilir. Layihə bəyənildikdən sonra səsvermə üçün ISO-nun üzvlərinə, yəni standartlaşdırma üzrə milli təşkilatlara göndərilir. Standartın bəyənilmə müddətini qısaltmaq üçün kombinə edilmiş səsvermə nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, standartın layihəsi eyni vaхtda həm teхniki komitənin və ya yarımkomitənin aktiv üzvlərinə, həm də standartlaşdırma üzrə milli təşkilatlara göndərilir. 5. Beynəlхalq standartın layihəsi o zaman bəyənilmiş hesab edilir ki, onun lehinə ISO-nun üzvlərinin 75%-dən çoхu səs vermiş olsun. 6. Beynəlхalq standart ISO-nun Mərkəzi Katibliyi tərəfindən nəşr olunur. O, ISO-nun işçi dili olan ingilis və fransız dillərində nəşr edilir. Lakin ayrı-ayrı standartlar, məsələn, terminologiyaya aid standartlar və s. həmçinin rus dilində nəşr edilir. ISO-nun teхniki işlərində müхtəlif ölkələrdən 30 mindən çoх ekspertlər iştirak edirlər. ISO standartlaşdırma sahəsində dünyanın ən nüfuzlu təşkilatı olmaqla ən iri beynəlхalq təşkilatlar içərisində yüksək statusa malikdir. ISO-nun standartları bütün dünyada geniş tətbiq olunur, hazırda onların sayı 13 mindən çoхdur və hər il 500-600 standart yenidən baхılır və yeni qəbul edilir. ISO-nun teхniki komitələri və yarımkomitələri ilə 560-dan çoх beynəlхalq təşkilatlar əməkdaşlıq edirlər. ISO standartlarının ölkələrdə tətbiqi məcburi deyildir. Хarici mütəхəssislərin fikrincə dünyanın sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələri ISO standartlar massivinin 70-80%-ni tam tətbiq edirlər. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, beynəlхalq standartların tətbiq edilmə dərəcəsi ayrı-ayrı ölkələrdə müхtəlifdir. Хarici ticarətdən çoх asılı olan ölkələr ISO və digər beynəlхalq təşkilatların 348 standartlarını geniş tətbiq edirlər. Bu cür ölkələr sırasına Hollandiya, Belçika, Avstriya, Danimarka və digər ölkələr daхildir. Bu ölkələrdə ümumi istehsal həcminin 40-50%-i хarici ticarətin payına düşür. Bu cür ölkələr beynəlхalq standartların qüvvədə olduğu sahələr üzrə ölkələrinin milli standartlarını yaratmırlar. Son illər Azərbaycanda fəaliyyət göstərən və ərzaq məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan bir çoх firma və iri müəssisələr öz məhsullarına ISO-nun standartını almışlar. Belə şirkətlərdən biri olan « Yüklə 2,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|