HOLAVARLAR
Öküzüm birdi mənim,
Taleyim kordi mənim.
İki oldi öküzüm,
Qara çuxam durdi mənim.
Başına mən dolanım,
Mən dönüm, mən dolanım,
Ölmə, ölmə yazığam,
Kölgəndə mən dolanım.
Boynunu mən bağlaram,
Yaman gözü dağlaram.
Tez çək maral öküzüm
Dala qalsan ağlaram.
Telli mərcan, bizə gəl,
Dağdan yenib düzə gəl.
Dırnağının izilə,
Bu yerləri bəzə gəl.
Çəkən öküz mərd olur,
Çəkməyənə dərd olur,
Tənbəl öküz yiyəsi,
Xəcil olur, pərt olur.
Öküz boynun yağlaram,
Düşmən gözün dağlaram,
Şırımı dərin götü,
Səncə yonca bağlaram.
51
Qızıl öküzüm, yeri,
Qoyma şum qala geri.
İti tərpən, maralım,
Rəqiblər baxır bəri.
Bizim öküz, buz öküz,
Qoparıbdı toz öküz.
Alıb yerin canını,
Çıxsın yaman göz, öküz.
Öküz qayıtdı qaşdan,
Ay Allah, saxla daşdan.
Bədnəzər qabaqdadı,
Yolunu sal bu başdan.
Qara öküz aranda,
Çıxar gün qızaranda.
Handa murada çatar,
Torpaqdan bar alanda.
Öküzüm gedər işə,
Qorxuram bağrı pişə.
Nola bir bulut gələ,
Göydən yerə nəm düşə.
Öküzüm qoşa getdi,
Güc saldı, daşa getdi.
Cütün maçı qırıldı,
Zəhmətim boşa getdi.
Öküzlərim naz eylər,
Quyruq bular, toz eylər.
Hər axşam gün batanda
Kövşəndə pərvaz eylər.
Heyvanların deyişməsi
Qoyun deyər mən heç otdan doymaram,
Payız oldu, çövrün-çöpün qoymaram.
Hər evi mən yunum ilə bəzərəm,
Ağır-ağır xalılarım var mənim,
Allı-güllü xalçalarım var mənim.
Keçi deyər adım Əbdülkərimdi,
Qavala çəkilən mənim dərimdi,
Üç ay qışdı, ona Allah kərimdi.
Şeytan-şeytan balalarım var mənim,
Qəlbi-qəlbi qayalarım var mənim.
Öküz deyər mən ağama nökərəm,
Üç ay qışı tövləsində bekaram.
52
Yaz olanda çayır-çəmən sökərəm,
Ağlı-qırmızılı buğda əkərəm,
Dəli-doli xərmənlərim var mənim,
Uca- uca tayalarım var mənim.
İnək deyər mən doğanda mələrəm,
Mələdikcə dağı-daşı dələrəm.
Qurutumu gündən günə sərərəm,
Çalxam-çalxam kərələrim var mənim,
Ceyran-ceyran danalarım var mənim.
Gamış deyər payız olcaq samanlığı doldurun,
Yaz olanda boyunduruğu yondurun,
Cütləməsəm, vurun məni öldürün,
Gölməşlərdə yataqlarım var mənim,
Ağ-ağ kərə, qatıqlarım var mənim.
Dəvə deyər heç heyvan götürməz mənim yükümi,
İgid oğlan istər çəkə ipimi,
Ərəbistan içər mənim südümi,
Uzaq-uzaq mənzillərim var mənim,
Dizi qeyim nəsillərim var mənim.
At deyər yel təkin göydə uçaram,
Yollar ötüb dağdan-dağa aşaram,
İgidlərlə bir arada yaşaram,
Pəhləvanlar kimi yiyəm var mənim,
Saraylara oxşar pəyəm var mənim.
Eşşək deyər mən hamıdan fəqirəm,
Palçığa batanda dağdan ağıram.
Çöldə qalsam, mən yiyəmi çağırram,
Kərənaydan yoğun səsim var mənim,
Atlarinan gəl-gedişim var mənim.
53
IV. NAĞILLAR
DÜNYA GÖZƏLİ İLƏ SARI İNƏYİN NAĞILI
Biri var idi, biri yox idi, qədim zamanlarda bir qız var idi, adı
Fatmaxanım idi. Fatmaxanımın öz anası rəhmətə getmişdi. Atası
ayrı bir arvad almışdı. Fatmaxanım ögey ananın əlində qalmışdı.
Ögey ana Fatmaxanımla çox pis rəftar edirdi, deyirdi ki:
– İlanın acığı yarpızdan gedəndə, mənim acığım, ay qız,
səndən gedir. Səni görməyə gözüm yoxdu.
Səhərdən axşama hər nə iş olsaydı, Fatmaxanıma gördürər-
di. Bu arvadın qabaqkı ərindən bir qızı vardı ki, özüylə Fat-
maxanımgilə gətirmişdi. Arvad öz qızına təmiz paltar geydirərdi
və qoymazdı əlini ağdan qaraya vursun. Şam vaxtı bir az quru
çörək qoyardı Fatmaxanımın qabağına və deyərdi:
– Burnundan gəlsin.
Amma öz qızına plov bişirərdi. Fatmaxanımın atası qorxaq
və arvadağız bir kişi idi. Bunların bir sarı inəkləri var idi. Bu
inək Fatmaxanımın anasının yadigarı idi. Bir gün ögey ana bir
az pambıq, bir az kəpəkli çörək verdi Fatmaxanıma, dedi:
– Bu da naharın, apar pambığı əyir, sarı inəyi də çöldə
otarginən.
Fatmaxanım sarı inəyi götürüb getdi çölə, məşğul oldu
pambıq əyirməyə. Birdən güclü yel əsib pambığı Fatmaxanımın
əlindən qapıb apardı. Fatmaxanım düşdü pambığın dalınca, dedi:
– Yel baba, qapazlarına qurban olum, mənim pambığımı
aparma.
Yel pambığı aparıb, bir qarı arvadın evinə saldı. Bu dəmdə
Fatmaxanım yetişdi, dedi:
– Nənəcan, yel pambığı gətirdi sənin evinə, icazə ver
götürüm aparım.
Qarı dedi:
– Bərəkallah, qızım, sən də ədəbli qızsan, gəl, mənim ba-
şıma bax, gör mənim başım təmizdir, ya sənin ananın başı.
Fatmaxanım baxıb gördü qarının başı təmizdi, dedi:
54
– Sənin başın təmizdi.
Qarı dedi:
– Mənim kilimimin altına bax, gör mənimki təmizdir, ya
sənin ananın kiliminin altı.
Fatmaxanım baxıb gördü kilimin altı doludu bör-böcək ilə.
Amma demədi.
– Sənin kiliminin altı təmizdi.
Qarı dedi:
– Al, bu sənin pambığın, gedərsən, qabağına bir ağ su gələr,
ağ suda çimərsən, sonra qara su gələr, qara sudan başına və qaş-
larına yaxarsan, bir də qırmızı su gələr, qırmızı sudan dodaqlarına
çəkərsən. Dalda eşşək anqırsa, dönüb dalına baxmazsan.
Fatmaxanım dedi:
– Baş üstə.
Gəldi gördü sarı inək qalan pambıqları kələf edibdir. İnəyi
götürüb gəldilər. Fatmaxanım gördü qabağında üç cür su vardır.
Fatmaxanım qarının dediklərinə əməl elədi, oldu ondörd gecəlik
ay: gözəlliyi birə dörd artdı.
Fatmaxanımın ögey anası gördü Fatmaxanım gec gəldi.
Durdu, çıxdı yola, gördü Fatma gəlir, nə gəlir, gözəlliyi yolu bü-
rüyüb. Ögey ana az qaldı paxıllığından bağrı çatlasın. Bir yum-
ruğ vurdu Fatmaxanımın başına, dedi:
– Torpaqlar səndən uca olsun, niyə gec gəldin?
Fatmaxanım başına gələn macəranı danışdı. Arvad öz-
özünə dedi: “Sabahları öz qızımı göndərərəm inəyi aparar”.
Səhər açıldı. Arvad durub plov bişirib, bir az da pambıq ver-
di öz qızına. İnəyi də çıxartdı ki, aparsın çölə. Arvad qızına dedi:
– İnəyi apar, Fatma aparan yerə.
Qız getdi, inəyi apardı çölə, yatıb yuxuladı. Yel gəlib pambığı
götürüb apardı. Qız durub yelin dalınca düşüb getdi, dedi:
– Ay yel baba, qanadların sınsın, mənim pambığımı ver.
Yel pambığı apardı həmin qarının evinə. Qız yetişib dedi:
– Köpək, imansız, mənim pambığımı ver.
Qarı dedi:
55
– Yaxşı gəl, otur qızım, ədəbin olsun, gəl, mənim başıma
bax, gör, mənim başım təmizdir, ya sənin ananın başı.
Qız baxıb dedi:
– Ay sənin başına kül olsun. Anamın başı təmizdi.
Qarı dedi:
– Gəl, bu sənin pambığın, gedərsən, qabağına üç cür su
gələcək, ağ, qara, qırmızı. Qara suda çimərsən, qırmızı sudan
başına çəkərsən, ağ suyu qaşlarına çəkərsən. Elə ki, eşşək
anqırdı, dönüb dalına baxarsan.
Qız qayıtdı gəldi, gördü qabağına üç cürə su gəlir. Qarı
dediyi kimi qara suda çimdi, ağ suyu qaşlarına çəkdi, qırmızı
suyu başına tökdü, eşşək anqıranda dönüb dalına baxdı, eşşəyin
başı ona yapışdı. Bədəni oldu qap-qara, bir qara itə oxşadı. Gəldi
gördü sarı inək bir iş görməyib. Sarı inəyi götürüb gəldilər
kəndə. Anası çıxmışdı qızının yoluna, gördü ondörd gecəlik ay
əvəzinə bir qara heybətli meymun gəlir. Arvad vurdu başına,
huşu getdi. Elə ki, huşa gəldi qızı ilə birlikdə gəldilər evə
Fatmaxanıma kötək vurmağa ki, günah səndədi. Arvad dedi:
– Hər nə varsa, bu sarı inəyin əlinin altındadı.
Arvad özünü vurdu mərizliyə, nıq-nıq-nıqqıldadı, üz-gözünə
sarı kök sürtüb yıxılıb yatdı. Axşam oldu, kişi gəldi, dedi:
– Arvad, nə işdi?
Arvad dedi:
– Kişi ölürəm, getdim həkimin yanına, dedilər tövlədəki
inəyin əti sənin dərmanındı.
Kişi dedi:
– Bu ki, bir şey deyil, başını kəsərəm, sən yeyərsən.
Fatmaxanım ağladı, dedi:
– Dedi, mənim nənəmin yadigarıdı, gəl, bu inəyi öldürmə.
Kişi dedi:
– Olmaz, gərək sarı inəyin başını kəsəm.
Fatmaxanım gəldi sarı inəyin yanına dedi:
– Səni öldürəcəklər.
İnək dedi:
56
– Eybi yoxdu, əvəzində ətim sənin ağzında şirin olacaq,
onların ağzında isə zəhər kimi. Fəqət sən sümüklərimi gətirib,
mənim axurumda quylarsan, hər işin bərkə düşəndə gəlib mənə
deyərsən, mən sənin istədiyini verərəm.
Elə ki, sarı inəyin başını kəsdilər, dərisini soyub, ətini pişir-
dilər, şam vaxtı olanda gətirib tökdülər qablara, qoydular qabaq-
larına. Hansı qoydu ağzına, ət oldu zəhər. Amma Fatmaxanım ağız
ləzzətilə doyunca yedi. Anası öləndən bəri doyunca çörək yemə-
mişdir. Arvad ətlərin hamısını Fatmanın qabağına qoyub dedi:
– Ye, irin, çirk yeyəsən.
Bir neçə gündən sonra padşah oğlunun toyu idi. Arvad
qızını bəzədi ki, aparsın toya. Fatmaxanım dedi:
– Ay xanım, elə mən də sizinlə gəlim toya.
Arvad dedi:
– Az danış, ay ağzı yanmış, səni aparsam, abrım gedər, otur
evdə.
Xülasə, arvad qızı ilə getdilər toya. Fatmaxanım gəlib axurda
quyladığı sarı inəyin sümüklərini çıxarıb dərdini ona danışdı.
Fövri bir ağ at, bir dəst paltar hazır oldu. Fatmaxanım paltarı
geyib, atı minib, birbaşa toy evinə yola düşdü. Toy yerinə yetişən
kimi girdi məclisə. Bütün arvadlar, qızlar, gəlinlər Fatmaxanımın
paltarına, gözəlliyinə, uca boyuna mat qaldılar. Fatmaxanım dedi:
– Qızlar, icazə versəniz, mən bir az oynayacağam, tez çıxıb
gedəcəyəm.
Fatmaxanım başladı oynamağa, bir cibi dolu idi gül ilə, bir
cibi də dolu idi torpaq ilə. Gülləri səpdi qız-gəlinlərin başına,
torpaqları da analığı və onun qızının gözlərinə səpdi.
Fatmaxanım qayıdıb çıxdı ağ atın üstünə, gəldi evə, məşğul
oldu işləməyə. Elə ki arvadla qızı evə gəldilər, Fatmaxanım dedi:
– Həmişə toydan gələsiniz, deyin görüm nə var, nə yox?
Arvad dedi:
– Vallah, bir on dörd gecəlik aya bənzər qız gəldi, oynadı,
gülləri səpdi arvadların üstünə, torpağı da bizim üstümüzə,
qayıdıb getdi.
57
İkinci gün yenə də arvad öz qızı ilə durdular toya getməyə,
Fatmaxanım dedi:
– Qoyun mən də sizlə gəlim, o gəlib oynayan qızı mən də
görüm.
Arvad dedi:
– Ay ağzına yara çıxmış, lal qal, hər nə bəla başıma gəlir
sənin bədşumluğundan gəlir, otur aşağı.
Fatmaxanım narahat olub oturdu. Arvad ilə qızı toya
getməkdə olsun. Fatmaxanım gəldi sarı inəyin axuruna tərəf,
onun sümüyünü çıxardıb dedi:
– Səndən qırmızı at, bir dəst ağ paltar istəyirəm.
Dərhal hazır oldu. Fatmaxanım atı minib, paltarları geydi,
birbaşa toy evinə sarı getdi. Padşah oğlunun qaravaşları ilə qapı-
çıları Fatmaxanıma yol verdilər, o da toy məclisinə girdi. Arvad-
lar Fatmaxanımın paltarına, xüsusən göyçəkliyinə tamaşa elədi-
lər. Fatmaxanım elə oturmamış başladı oynamağa. Oynayanda
bir dəstə gül qızlara verib bir sıxım torpaq atdı analığı ilə qızının
gözünə. Sonra qayıdıb, qırmızı atı minib aradan çıxdı, gəldi evə.
Elə ki, arvadla qızı gəldilər evə Fatmaxanım dedi:
– Bu gün toyda nə oldu, nə olmadı?
Arvad dedi:
– Dünənki qız bir dəst ağ paltar geyib gəldi toya oynayıb,
bizim gözümüzə torpaq, o birilərin üstünə gül səpdi, qayıdıb getdi.
Üçüncü gün yenə də arvadla qızı toya getdilər. Fatmaxanım
yenə də sarı inəyin axuruna gedib mətləbini istədi. Bu səfər bir
göy dəmir at hazır oldu, üstündə qızıl yəhər, üzəngiləri isə
gümüşdən. Fatmaxanım bir dəst əlvan paltar, bir cüt qızıl
başmaq geyindi, bir cibinə qızıl pul, bir cibinə kül tökdü. Qalxdı
atın belinə, toya sarı at çapdı. Yetişdi, qızlar gördülər ki, bir qız
girdi içəri. Fatmaxanım öz ürəyi istədiyi havayla başladı
oynamağa. Cibindən bir sıxma qızıl çıxarıb səpdi qızların
tərəfinə, bir sıxma kül də səpdi arvad ilə qızının gözünə. Sonra
qayıdıb qalxdı göy dəmir atın belinə. Ayağını üzəngiyə qoyanda
başmağının bir tayı düşdü hovuzun suyuna.
58
Fatmaxanım tez gəldi evə, onda gördü ögey ana ilə qızı
gözlərini ova-ova gəlirlər. Fatmaxanım dedi:
– Danışın görək, bu gün nə oldu?
Arvad başladı Fatmaxanıma latayir-latayir sözlər deməyə.
Bu, burda qalsın, sizə kimdən xbər verim, padşahın kiçik
oğlundan. O bir gün atını gətirdi hovuzda suvarsın. At hürküb
geri qayıtdı. Padşah oğlu nökərlərə dedi:
– Axtarın, görün suyun içində nə var.
Axtardılar gördülər bir tay başmaq. Elə ki, padşah oğlu
başmağın tayını gördü bir könüldən min könülə başmağın
yiyəsinə vuruldu, dedi:
– Görün, bu başmaq kimin ayağının başmağıdı, onu gərək
alasınız mənə.
Bütün şəhərləri axtardılar, tapmadılar. Gəldilər Fatmaxanımın
yaşadığı kəndə. Hamının ayağını imtahan elədilər, başmağın yi-
yəsini tapmadılar. Gəldilər Fatmaxanımgilin evinə. Arvad xəbərdar
olub, başa düşdü hali-qəziyyə nədi. Fatmaxanımı tutub saldılar
təndirə, duvağı qoydular ağzına. Bu tərəfdən padşahın oğlunun
məmurları eşitdilər, amma arvad yalnız öz qızını nişan verdi.
Başmağı onun ayağına imtahan eləyib gördülər olmur. Dedilər:
– Daha ayrı qızın yoxdu?
Arvad dedi:
– Qızım elə budu ki, var.
Məmurlar ilə kənizlər istədilər qayıtsınlar. Birdən birə
xoruz banlayıb dedi:
– Quqquluqu, Fatmaxanım təndirdədi, ayaqları kuflədə,
gözləri qan-yaş tökür.
Kənizlər dedilər:
– Arvad, bu xoruz nə deyir?
Arvad xoruza bir təpik atıb, dedi:
– Heç-zad, bu qırılmışlar dən istəyir.
Xoruz yenə başladı oxumağa:
– Quqquluqu! Fatmaxanım təndirdə,
Ayaqları kuflədə,
59
Dizi üstə naxış tikir,
Gözləri qan-yaş tökür.
Kənizlər duvağı götürdülər, gördülər dan ulduzuna oxşar
bir qızdı, yanaqları bənövşə gülü kimi, tellərini töküb aya oxşar
buxaqlarının dövrəsinə. Başmağı geydirdilər, gördülər ki, axtar-
dıqları nazənin buradadı. Çox şad oldular. Kənizlər padşah oğ-
luna müjdə verdilər, sən istəyən qızı tapmışıq. Padşah oğlu
hökm elədi yeddi gün, yeddi gecə toy tutsunlar. Gəlin çıxan gü-
nü ögey ana yenə də Fatmaxanımı tutub saldı təndirə, öz qızını
bəzəyib-düzəyib gəlin çıxartdı, dedi:
– Qızımı özüm aparacam gərdək otağına.
Elə ki, istədilər Fatmaxanımın yerinə ögey ananın qızını
aparsınlar xoruz yenə də banladı:
– Quqquluqu! Fatmaxanım təndirdə,
Ayaqları kuflədə,
Dizi üstə naxış tikir,
Gözləri qan-yaş tökür.
Padşah oğlunun kənizləri Fatmaxanımı götürüb apardılar.
Ögey anasını da bağladılar atın quyruğuna, buraxdılar çölə.
Padşah oğlu ilə Fatmaxanım uzun illər ömür sürdülər, yeddi
oğlan, iki qız sahibi oldular…
Su içdi yerə keçdi,
Sən sağ, mən də salamat.
Söyləyən: Həyat nənə; Toplayanı: Bəxtiyar Nüsrət.
DÜNYA GÖZƏLİ
Biri var idi, biri yox idi, Əhməd adlı bir kasıb kişi var idi.
Gedərdi çöllərdən tikan qırardı, dalında bazara aparıb, beş şahıya
verərdi. Beş şahını da verib çörək alardı. Çox çətinliklə bir çətən
külfətini dolandırardı. Kişi canından lap bezmişdi.
Bir gün yenə tikan qırmışdı, bazara aparırdı.
Yolda bərk yorulub dedi:
60
– Ay ilahi, tikan şələsi mənim belimi yağır eləyib. Mən
neyləyim? Bir ölüm də yoxdu, ölüm, canım qurtarsın.
Kişi uzanıb şələsinin yanında yuxuya getdi. Bu zaman bir
quş gəlib, onun şələsində yumurtdadı. Yumurta çox gözəl idi.
Kişi yumurtanı padşah oğluna göstərib, dedi:
– Bu qəşəng yumurtanı satıram.
Şahzadə yumurtanı alıb baxdı, gördü bu ləldi, heç qiyməti
yoxdu.
Kişi elə bildi ki, şahzadə zarafat eyləyir, dedi:
– Dörd yüz tüməndən aşağı vermərəm.
Şahzadə dörd yüz tümən verib yumurtanı aldı, dedi:
Belə yumurta əlinə düşəndə gətirib mənə verərsən.
Hər gün quş gəlib onun şələsinin üstündə yumurtlayırdı, o
da aparıb padşahın oğluna dörd yüz tümənə satırdı.
Get-gedə kişi varlandı, böyük adam oldu. O, bütün dünya
bazarlarına gedib alver edirdi. Bir gün quş gəlib onun şələsində
yumurtlayanda kişi quşu tutub evinə apardı. Kişi səfərə çıxmaq
fikrinə düşdü. Arvadına dedi:
– Arvad, quşun yumurtalarını gündə aparıb, şahzadəyə
satarsan, hər yumurtaya dörd yüz tümən verəcək.
Kişinin adı Məmməd idi. Məmməd səfərə çıxdı. Hər gün
quşun yumurtasını şahzadəyə arvad aparırdı. Bir gün, iki gün,
axırda arvad şahzadəyə vuruldu. Bir gün ürəyini açıb ona söylədi:
– Şahzadə, sənə vurulmuşam, gərək mənlə başbir olasan.
Şahzadə dedi:
– Quşu kəsərsən, ürəgini, böyrəklərini yeyim, sonra sə-
ninlə başbir olum.
Arvad razı oldu. Evə gəlib quşun başını kəsdi, plovu dəmə
qoyub getdi şahzadəni çağırmağa. Uşaqları qazanın ağzını açıb
quşun ürəyini və böyrəklərini yedilər. Bəli, arvad şahzadəni gətirdi.
Plovu çəkib süfrəyə düzdü. Şahzadə yeməyə başlayanda baxdı ki,
quşun ürəyi, böyrəkləri yoxdu. Arvaddan soruşdu, uşaqlar dedilər:
– Biz yedik.
Şahzadə ayağı qalxıb, dedi:
61
– Uşaqları öldürərsən, qarınlarından quşun ürəgini, böyrək-
lərini çıxardarsan, yeyərəm sonra səninlə başbir olaram.
Arvad buna razı oldu. Söz verdi ki, gecə yatanda uşaqları
öldürsün. Uşaqlar bunu eşitdilər. Gecə düşən kimi qaçıb, başqa
bir padşahın ölkəsinə getdilər. Bunlar bir qəbiristanlıqda yatmaq
istədilər. Böyük oğlan Əhməd qardaşı Hümməti burada qoydu.
Şəhərə çörək almağa getdi. Gördü adamlar bir yerə toplaşıblar.
Bu da getdi, gördü şəhərin padşahı ölüb, onun üçün dövlət quşu
uçururlar. Dövlət quşu kimin başına qonsa, onu padşah
qoyacaqlar.
Dövlət quşunu buraxdılar. Quş gedib dövrə vurdu, aşağı enib
Əhmədin başına qondu. Əhmədi döyüb qovdular. Quşu bir də
uçurdular. Quş yenə gəlib Əhmədin başına qondu. Axırda onu bir
dama salıb qapını bağladılar. Quşu uçurdular. Quş bacadan girib,
damda Əhmədin başına qondu. Soruşdular, gördülər bu oğlan özü
də padşah olmaq istəmir. Gətirib onu padşah qoydular. Padşah
olandan sonra qardaşı tamam yadından çıxdı. O qəbiristanlıqda
qalan qardaşı Əhmədi gözlədi, o gəlib çıxmadı. Əlacsız qalıb yola
düşdü. Üç gün yol gedəndən sonra şəhərə çıxdı. Şəhərin bazarına
getdi. Bazarda olanlar hamı dağılıb getdi. Bu tək qaldı. Bunu bir
tacir gördü. Tacir gördü bu, qərib adamdı, evinə qonaq apardı.
Oğlan başına gələni tacirə nağıl elədi. Tacir onu oğulluğa gö-
türdü. Bunun ayağı tacirə düşdü. Tacirin qazancı gün-gündən
artmağa başladı. Oğlanın başının altından hər gecə bir kisə qızıl
çıxırdı. Oğlan qırx gecənin qırx kisə qızılını götürdü, tacirdən də
çoxlu qızıl aldı. Bir başqa şəhərdə bir dükan açdı. Bir gün ona
dedilər, filan yerdə bir dünya gözəli var. O, üzünün bir tərəfini
göstərir, hər kim baxsa, yüz tümən verir. Oğlan hər gün gedib
dünya gözəlinin bir üzünə baxır, yüz tümən verirdi.
Dünya gözəli məəttəl qalır ki, bu necə işdi, bu kimdi ki,
gündə mənə yüz tümən verir, yenə qurtarmır. Bir gün oğlan
yenə gəldi, yüz tümən verib qızın üzünə baxanda, qız onu evinə
apardı. Oğlan baxdı ki, doğurdan da bu dünya gözəli imiş. Qız
ondan soruşdu:
62
– Bu qədər variyyəti hardan alırsan?
Oğlan dedi:
– Bir quşun ürəyini yemişəm, hər yatıb duranda başımın
altında bir kisə qızıl olur.
Dünya gözəli ona elə yemək verdi ki, oğlan quşun ürəyini
qusdu. Dünya gözəli o saat ürəyi götürüb uddu. Dünya gözəli
hər yatıb duranda başının altında bir kisə qızıl olurdu. Oğlan heç
tacirin evinə də getmədi, baş götürüb şəhərdən çıxdı. Bir səhraya
çatıb gördü ki, üç dərviş üç şey üstündə vuruşurlar. Oğlan dedi:
– Bu nə şeydi ki, üstündə dava eləyirsiniz?
Ona dedilər:
– Şərrimizi sən kəs, kim bu xalçanın üstündə oturub,
“həzrəti-Süleyman eşqinə” deyib, haranı istəsə, xalça uçar, hara
istəsə onu ora aparar. Fəsi başına qoyub, hər kəsi qamçı ilə
vursan, nə desən, o, olar. Süfrəni də açsan, bütün nemətlər
üstündə düzülmüş olar.
Oğlan dedi:
– Mən üç ox ataram, hər kəs oxu tez götürüb qayıtsa,
istədigi şeyi götürər.
Dərvişlər razı oldular. Oğlan üç ox atdı, bunlar oxun dalı-
sınca yürüşəndə oğlan xalçanı açıb, şeyləri də götürüb, xalçanın
üstündə oturub dedi:
– Həzrəti-Süleyman eşqinə, dünya gözəlinin evinə apar.
Xalça göyə qalxdı, onu dünya gözəlinin evinə apardı.
Dünya gözəli xalçanı əl-dil ilə Hümmətdən alıb dedi:
– Gəl üstündə oturaq, səyahətə çıxaq.
Hər ikisi xalçanın üstündə oturdular. Dünya gözəli dedi:
Həzrəti-Süleyman eşqinə, dəryanın ortasında cəzirədə olaq.
Xalça göyə qalxıb, onları dəryanın ortasında olan cəzirəyə apardı.
Gecə oldu, Hümmət yıxılıb yatdı. Dünya gözəli onun yuxu-
ya getdiyini gördü. Fürsət tapıb, xalçanın üstündə oturub dedi:
– Həzrəti-Süleyman eşqinə, öz evimdə olum.
Xalça göyə qalxıb onu öz evinə gətirdi. O biri tərəfdən
Hümmət ayılıb gördü qız yoxdu, xalça da, hər tərəf vəhşi hey-
63
vandı. Gəzib dolandı, gördü bir alma var. Almadan birini dərib
yeyən kimi buynuz çıxartdı, heyvanlar ondan qorxub, səmtinə
getmirdilər. Bir qədər getdi gördü ki, gülövşə nar var. Nardan
birini yeyən kimi buynuzları düşdü. Bir taxta parçası tapıb
dəryaya saldı, üstünə minib kənara çıxdı. Dəryadan çıxandan
sonra yola düşüb, düz dünya gözəlinin evinə gəldi. Dünya gözəli
işvə-naz atıb, onun könlünü aldı, dedi:
– Səni sınayırdım ki, görəm məni ürəkdən sevirsən?
Hazırlaşırdım bu saat geri qayıdıb, cəzirəyə gələcəkdim.
Amma Hümmət ona inanmadı. Bir alma verdi, qız uzun
buynuzlar çıxartdı. Dünya gözəli ağlaya-ağlaya dedi:
– Amandı, Hümmət, məni biabır eləmə, bir çarə elə buy-
nuzu sal.
Hümmət dedi:
– Süfrəni, xalçanı, fəsi, bir də qamçını ver, buynuzlarını
salım. Dünya gözəli bu şeyləri ona verdi, oğlan dedi:
– Ürəyi də qus, buynuzları salım.
Qız qusdu, quşun ürəyi gəlib düşdü. Hümmət o saat ürəyi gö-
türüb uddu, qıza bir nar verdi. Qız narı yeyən kimi buynuzları
düşdü. Qız birdən qaçıb xalçanı götürmək istədi. Oğlan tez fəsi
başına qoyub, dünya gözəlinə bir şallaq vurub dedi:
– Ay tazı, neyləyirsən?
Dünya gözəli bir tazı olub küçəyə düşdü. İtlər onu o qədər
boğdular, taqəti qalmadı. Canı tamam yara oldu.
Tazı sülənə-sülənə padşahın barigahının qabağına getdi. Nə
qədər döydülər getmədi. Nə qədər tilsimkar, rəmmal var idi,
topladılar. Heç biri tazının çıxıb getməyinin səbəbini bilmədi. Şah
hər yerə elan verdi, kim tazının məndən nə istədigini bilsə, dünya
malından onu qane edəcəyəm. Hümmət bunu eşidib gəldi, dedi:
– Şah sağ olsun, bu dünya gözəlidi. Tazı şəklinə düşüb.
Padşah təəccüb eləyib dedi:
– Bu niyə tazı olsun?
Hümmət bütün əhvalatı mən sizə nağıl elədiyim kimi, başdan-
ayağa padşaha nağıl elədi. Əhməd padşah baxdı ki, bu, öz qardaşı
64
Hümmətdi. Öpüşüb görüşdülər. Hümmət bir çubuq vurub qızı öz
halına gətirdi. Elə bil gün buludun altından çıxdı. Hamının gözü
qamaşdı. Əhməd şah qırx gün, qırx gecə toy elədi. Dünya gözəlini
qardaşı Hümmətə aldı. Onlar yaşayıb dövran keçirdilər.
Dostları ilə paylaş: |