Created by Neevia Personal Converter trial version бакы 2005



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə12/12
tarix16.02.2017
ölçüsü4,8 Kb.
#9066
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
онун ардындан ат салыб говду, йетишиб йай киришини бойнуна атды. Аъыгмыш буьа сычрайыб 
юзцнц уъа бир гайадан атды. Бякил атын ъиловуну йыьа билмяйиб дашын цстцня йыхылды. Саь 
омбасы гайайа тохунуб язилди. 
Бякил  айаьа  дурду,  аьлады:  —  Бюйцк  оьлум,  гардашым  йох,  юлсям  йурдуму  ким 
горуйаъаг?  –  деди,  –  гящярлянди.  О,  юзцнц  бир  тящяр  яля  алды,  йанындакы  гармаг  иля 
атынын тяркини тутуб бурду, айаьыны гафтанынын алтындан ата сарыды, бцтцн эцъцнц топлайыб 
атынын белиня галхды.  
Бякил
 
чапыб
 
ов
 
далынъа
 
эедяркян  йолдашларындан  узаглашыб  айрылмышды.  Одур  ки, 
онларын да Бякилдян хябяри йох иди. Аты юз йеришиля ону обасынын уъуна эятирди. Еля бура-
да оьланъыьы Имран бащадыр, атасынын гаршысына чыхды. Эюрдц ки, атасынын бянизи саралмыш, 
баш  долаьы  боьазына  кечиб,  йящярин  гашына  дюшянмиш  шякилдя  атын  белиндя  эцъля 
дайанмышды. Оьлан атасынын щалыны, йолдашларыны сорушараг сюйлямиш, эюряк ня сюйлямиш: 
Язизим, ъаным ата, 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
143 
Ханым, султаным ата! 
Иэидлярля йыьышдын, 
Сян еркян йола дцшдцн. 
Ала даьы хошладын, 
Ов етдин, гуш гушладын! 
Дцшмяня уьрадынмы? 
Гаплана уьрадынмы? 
Ня тутмусан омбаны, 
Йолдашларын бяс щаны? 
 
Бякил оьлуна ъаваб верди: 
 
Оьул, мян сящяр дурдум, 
Гара даьлара вардым. 
Ала даьы хошладым, 
Ов етдим, гуш гушладым. 
Бир кейикя туш олдум. 
Аты далынъа салдым. 
Ат мяни алды гачды, 
Сцмцклярим чахнашды. 
Цч эцндцр няся олмуш, 
Щалым йаман позулмуш, 
Индии бир аз бабатдыр, 
Щамы саь-саламатдыр. 

 Оьул, мяни атын цзяриндян ещмаллыъа ал, апар дюшяйимя гой, – деди. 
Аслан  янийи  йеня  асландыр!  Имран  атасыны  ат  цзяриндян  гыврады  эютцрдц,  апарды 
дюшяйиня гойду, ъцббясини чыхарыб цстцня бцрцдц, отаьынын гапысыны юртдц. 
О тяряфдян дя Бякилин йолдашлары эюрдцляр ки, ов позулмуш, щяря даьылышыб евли евиня 
эетди. 
Бякил беш эцн йатды, евдян чыхмады, омбасы язилдийини щеч кимя демяди. Бир эеъя 
дюшяйиндя аъы-аъы инляйиб, уфулдайаркян арвады деди: 
— 
Бяй иэидим! Дястя иля йаьы эялся, гайытмаздын. Будуна ири ох дяйся, яйилмяздин. 
Киши, гойнунда йатан щяйат йолдашына сиррини демязми? Дярдин нядир? 
Бякили деди: 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
144 

 Эюзялим, атдан йыхылмышам, омбам сыныбдыр. 
Сящяр арвад ялини-ялиня вуруб гараваша деди. Гараваш чыхыб гапычыйа сюйляди. Отуз 
ики дишдян чыхан бцтцн еля йайылды: «Бякил атдын йыхылмыш, омбасы сынмышдыр!». 
Шукили Мялийин ъасусу вар иди, тез апарыб она хябяр верди, ня отурмусан? – деди. 

  Бякил  атдан  йыхылыб,  омбасы  сыныбдыр.  Нечя  эцндцр  ки,  евдян  чюля  чыхмыр.  Сярщяд 
башсыздыр. 
Тякур адамларына: 

  Тез  йериниздян  дурун,  Бякили  йатдыьы  йердя  тутун,  аь  яллярини  гарусундан 
баьлайын,  гяфиллиъя  башыны  кясин!  Алъа  ганыны  йер  йзяриня  тюкцн!  Елини-эцнцнц  чапын, 
гызыны-эялинини йесир едиб эятирин,-деди. 
Бунлар  эялмякдя  олсун,  Бякилин  дя  дя  онларын  ичиндя  адамы  вар  иди.  Тез  адам 
эюндярди: 

 Башыныза чаря гылын, щазырлашын, цстцнцзя йаьы эялир,  – деди. 
Бякил  йаман  щала  душду.  Ашаьы  бахды,  йухары  бахды.  Юз-юзцня  дцшцндц:  «Эюй 
ираг, йер гаты», индии мян ня едим?! 
Оьланъыьыны йанына чаьырды. Сюйлямиш, эюрялим, ханым, ня сюйлямиш: 
Оьул, ей юмрцмцн бащар мцждяси! 
Гаранлыг эюзцмцн нуру-дидяси! 
Бу эцълц белимин гцввяти оьул! 
Евимин, бяхтимин зиняти оьул! 
Ачыг дейим, оьул, эюр няляр олду, 
Ова эетдийим вахт щалым позулду, 
Йаралы бир кейик ачды гол-ганад, 
Говаркян бцдряди бу чяр дяймиш ат. 
Йыхылдым, сыныбдыр гылчым омбадан, 
Бундан хябяр тутуб о гары дцшман. 
Гара тякур иля Шукили Мялик. 
Дейибляр фцрсятдир, щцъум ейлярик, 
Чапарыг Бякилин бцтцн елини, 
Ясир апарырыг гызы, эялини. 
Йаьы щцъум едир, пис вахтда, эялир, 
Оьул, эюрмялийик тезликля тядбир. 
Дур газлыг атыны чякиб щазырлаш, 
Дцз сцр Ич Оьуза йубанма, бир баш! 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
145 
Яввял салам сюйля Байандыр хана, 
Сонра да чатдыр ки, Салур Газана: 
«Ъаным горхудадыр, дурмасын эялсин! 
Йаьы басгын едир, гой щамы билсин. 
Юзцнц йетирсин тез щялялбят, 
Эялмяся позулуб, батар мямлякят. 
Йетсин ки, йамандыр де щалым мяним, 
Ясир эедяъякдир, гызым-эялиним». 
 
Йениъя  он  беш  йашына  эирмиш  Имран  гейрятя  эялди.  Атасына  сюйлямиш,  эюрялим, 
ханым, ня сюйлямиш: 
 
Ата, ня дейирсян? Ня сюйляйирсян! 
Юз ъаван оьлуну пярт ейляйирсян! 
Юпмярям ялини, кимдир ки, Газан! 
Эялсин, гой ня гядяр эялирся дцшман! 
Мян юзцм эедяъям мейдана бу йол, 
Говарам йаьыны, ата, ямин ол! 
Яйни бярк донуну вер мяня, ата! 
Эен йаха дюйдцрцм сянинчцн бу эцн! 
Полад гылынъыны белимя баьла, 
Баш кясим, ган тюкцм, сянинчцн бу эцн! 
Гарьы сцнэцнц вер ялимя алым, 
Эорбуд эювдяляри атындан салым! 
Юткцн аь йелякли охуну версян, 
Ярдян яря вуруб кечирярям мян. 
Бир дя сай ъидалы дцз цч йцз ясэяр, 
Дцшмяндян гоймарам гала бир няфяр. 
Бякил деди: 

  Юлцм  аьзын  цчцн,  оьул!  Мяним  ъаванлыьымы  йадыма  салдын,  кечмиш  эцнлярими 
андырмайасан! 

 Яйя, эятирин мяним палтарларымы оьлум эейсин. Ал айгырымы эятирин, оьлум минсин. 
Ел тярпянмямиш оьлум мейдана варсын, дюйцшя эирсрин. 
Оьланы эейиндирдиляр. Бякилин охуну-йайыны голуна кечирди, гылынъыны ялиня алды, узун 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
146 
ъидасыны эютцрцб, галханыны, галпаьыны тахды. 
Ата-анасынын ялиня юпцб, цч йцз иэидля Имран мейдана ат тяпди. 
Кящяр  ат  ня  вахт  йаьы  гохуну  алса,  айаьыны  йеря  дюйярди,  тозу  эюйя  чыхарарды. 
Гаршыдан эялян йаьылар дястя баьлайыб, дайандылар, дедиляр: 

 Бу ат Бяклииндир, эялин гачаьын! 
Тякур деди: 

 Яйя, йахшы бахын. Бу эялян Бякилдирся, сиздян габаг мян юзцм гачарам. 
Эюзчцляр бахдылар, эюрдцляр ки, ат Бякилиндир, амма цстцндяки Бякил дейил. Бу, гуш 
кими гывраг бир оьландыр. 
Тякура эялиб хябяр вердиляр: 

 Ат, йараг вя дямир эейим Бякилиндир, анъаг атын белиндяки Бякил дейилдир. 
Тякур деди: 

  Йцз  адам  сечилсин,  тарагга  чатладын,  оьланы  горхудун!  Оьлан  гушцрякли  олур, 
мейданы гойуб гачар. 
Йцз  йаьы  сечилиб,  оьланын  цзяриня  эялдиляр.  Онлар  Имрана  сюйлямиш,  эюряк  ня 
сюйлямиш: 
Оьлан, оьлан, ай оьлан, 
Аты арыг зай оьлан! 
Гылынъы эюдяк оьлан! 
Сцнэцсц дяйяняк оьлан! 
Охлары сейряк оьлан, 
А горхаг, юддяк оьлан! 
Йолдашлары лцт оьлан, 
Ъямиси бир ъцт, оьлан! 
Шукили Мялик демиш, 
Щюкм едиб, ямр ейлямиш, 
Сяни эяряк юлдцряк, 
Эцъцмцзц билдиряк! 
Йалныз иэид алп олмаз, 
Йовшан диби бярк олмаз! 
Аь саггаллы атаны, 
Аь бирчякли ананы, 
Аьладыб сызлатма эял, 
Тяслим олуб сцлщя эял! 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
147 
 
Имран
 
Тякурун
 
сюзцндян
 
гязябляниб
 
ъавабында  сюйлямиш,  эюрялим  ханым,  ня 
сюйлямиш: 
 
Бахын, ушаг саныб Бякил оьлуну 
Щярзя-щярзя щцряр йаьы, бяйянмяз! 
Алтымда ойнайан кящяр атымы, 
Яйнимдяки йар-йараьы бяйянмяз. 
 
Гылынъым атлыны атындан салар, 
Гарьы дилли ъидам илан тяк чалар. 
Йайдан чыхан охум гыжыллар, улар, 
Дцз дяйяр, сол иля саьы бяйянмяз! 
 
Садаьында охум кишини дяляр, 
Иэидляр дарыхар, вурушмаг диляр. 
Горхаглар мейданда кцй-кяляк эяляр, 
Мярд иэид щядяни, лаьы бяйянмяз! 
 
Тякур Имрана истещза едяряк деди: 

 Оьузун арсызы тцркмянин дялисиня бянзяр! Буна бахын а! Бир гырыг ушаг, эюр ня 
юткям данышыр?! 
Сонра Тякур адамларына деди: 

 Яйя, бир ондан сорушун  эюряк Бякилин няйидир? 
Онлар сорушдулар: 
Миндийин ат – таныйырыг –  
Бякилиндир, Бякил щаны? 
Гылынъыны таныйырыг, 
Бякилиндир, Бякил щаны? 
Иэидляри танымышыг, 
Бякилиндир, Бякил щаны? 
Бурдаса чыхсын ъянэ едяк, 
Мейданы она тянэ едяк. 
Охлар атаг, гылынъ чалаг, 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
148 
Башлар кясяк галаг-галаг! 
Сян бир ушаг, сюйля кимсян, 
Бякилин няйисян де сян? 
Дцнян чыхмысан йувадан 
Бу эцн дейирсян давадан?! 
 
Бякил оьлу Имран сюйляди, эюрялим, ханым, ня сюйляди: 
 
Яйя, йаьы, Бякил будур кефя бахыр бир щяфтядир, 
Гонаглары эялмиш чохлу, йейир-ичир ишрятдядир.  
Ханлар ханы хан Байандыр, кцрякяни Салур Газан, 
Дюзян оьлу Алп Рцстямля, Дюнябилмяз Дюляквуран, 
Бозайгырлы Бейряк иля алплар башы Гараэцня, 
Бцтцн Оьуз ярянляри бизя гонаг эялмиш йеня. 
Мяълисиндя саьлыг дейиб тяриф едиб щяр иэиди, 
Ширин йемяк-ичмяк дями сяндян ъасус эялди деди: 
Цстцнцзя йаьы эялир, щазырлашын, айыг олун, 
Дцшмян гулдур кими эялир, эюзцачыг, сайыг олун. 
Бякил мяни юз атына миндиряряк, силащ верди, 
Дямир эейим-ъювшянини, полад папаг-кцлащ верди. 
Гылынъыны, сцнэцсцнц, ох-каманы, полад йайы… 
Гонаглара сирр вермди, салмады о, щай-щарайы. 
Деди:  – Оьлум, чап атыны елимизя йаьы эялди, 
Сцнэц вуруб, гылынъ ойнат, Иэидлийин чаьы эялди! 
Ахмаг йаьы! Дцз ъидалы йолдашларым цч йцз няфяр! 
Бякил оьлу Имран мяням, таны мяням няр оьлу няр! 
Бу мейдан, бу щцняр дями, эял йахына, азьын йаьы! 
Эюряк кимдян ким юйряняр бу мейданда  
вурушмаьы! 
Тякур: 

  Дайан,  ахмаг  ушаг,  инди  мян  сяня  эюстярярям!  –  дейиб, дястясиня  ял  еляди, 
алты пярли эцрзуну ялиня алыб, оьланын цзяриня сцрцб эялди. 
Имран галханыны эцрзя гаршы тутду. Йухарыдан ашаьы йаьы оьланын башына эцрзц еля 
вурду ки, галханы язиб, дябилгясини йоьурду, галпагларыны сыйырды. Лакин оьланы баса бил-
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
149 
мяди. 
Эцрзля  дюйцшдцляр,  гара  полад  гылынъла  вурушдулар,  сярпя-сярпя  мейданда  хейли 
гылынълашдылар. Чийинляри доьранды, гылынълары гырылды, бир-бириня галиб эяля билмядиляр. Гарьы 
дилли  сцнэцлярля  дюйцшмяйя  башладылар.  Буьа  кими  буйнузлашдылар,  синяляри  дялинди, 
сцнэцляри сынды, йеня бири о бирини баса билмяди. 
Бу дяфя ат цзяриндя ялбяйаха олдулар. Бир-биринин голуна-бойнуна ял атдылар. 
Тякур  эцълц,  тяърцбяли,  нечя  беля  дюйцшляр  эюрмцшдц.  Имран  ися  щяля  индиъя  15 
йашына эирмиш ушаг иди, биринъи дяфя иди ки, беля дюйш эюрцрдц. 
Йаьы  оьландан  эцълц  чыхды,  ону  эютцрцб  йеря  алды,  юзц  дя  цзяриня  атылды.  Йердя 
эцляшмяйя  башладылар.  Оьлан  эюрдц  басылаъаг,  кюврялди,  бцтцн  гцввятини  топлады,  ата-
анасыны,  тай-тушларыны  эюзц  габаьына  эятириб,  Аллащ-таалайа  цз  тутуб  йалварараг 
сюйлямиш, ханым, эюрялим ня сюйлямиш:  

 Уъалардан уъасан, уъа Танры! 
Кимся билмяз неъясян, эюрклц Танры!  
Сян Адямя таъ вурдун, 
Шейтана лянят гылдын. 
Бир сучундан ютяри 
Дярэащындан сцрдцн. 
Ибращымы тутдурдун, 
Хамы эюня чульадын, 
Ону ода атдырдын. 
Оду бустан гылдын. 
Бирлийиня сыьындым. 
Язиз Аллащ. 
Мядяд Аллащ, Сяндян мядяд! 
Ядалятя эцвяндим мян, 
 
Ядалятдян, щягдян мядяд! 
Буну дейяндя оьлана еля бил гырх кишинин гцввяти эялди. Няря чякиб бир «щу» деди, 
йаьыны  эютцрцб,  башы  бярабяриндя  щавайа  галдырды,  йеря  еля  чырпды  ки,  бурнундан  ган 
дцдцк  кими  шорлады.  Сычрады  шащин  кими  синясиня  гонду,  боьазыны  ялиня  алды,  гылынъы  иля 
башыны кясмяк истяркян тякур йалварды: 

 Аман оьлан, мяни юлдцрмя! Сяндян аман истяйирям. Бундан сонра мян сяня 
гардаш оларам. Мяня гыйма! 
Оьуз  гящряманларынын  адяти  иди.  Дюйцш  мейданында,  ким  олур-олсун,  ян  гаты 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
150 
дцшмян беля, аман диляся ону юлдцрмяздиляр, аман верярдиляр, баьышлайардылар. Имран 
да беля етди. Онун цзяриндян дурду: 

  Аман  истядин,  вердим,  эет,  сяни  юлдцрмцрям,  амма  бир  дя  бизим  елимизя 
йаьылыьа эялсян онда баьышламайаъаьам. 
Тякур дурду Имранын ялини юпдц, анд ичди: – Бир дя сизин еля йаьылыьа эялмярям, – 
деди, атыны сцрцб эетди. 
Имранын  иэидляри  йаьы  гошунундан  табе  олмайанлары  говуб  тутдулар,  Ясир  алдылар, 
атларыны, силащларыны, сурсатларыны гарят етдиляр. Эерийя дюндцляр. 
Имранын  евляриня  муштулугчу эялди.  Аь  саггаллы  атасы  она  гаршы  эялди,  гуъаглайыб 
алнындан юпдц. 
Евляриня  эялдиляр.  Бюйцк  мяълис  гурулду.  Бякил  гаршы  йатан  Гара  даьдан  оьлуна 
йайлаг верди, йцйряк атлар, гызыл дявяляр, аьъа гойунлар баьышлады. 
Имран адахлы иди. Анасы гырмызы эярдяк гурдурду, той едиб оьланы эярдяйя салды. Аь 
алынлы Байандыр хана бешдябир айырдылар. 
Байандыр
 
хана
 
хябяр  эетди.  Бякили  чаьырды,  кюнлцнц  алды.  Оьлу  Имранын  алнындан 
юпдц.  Газан  оьлу  Урузун  саь  йанында  она  йер  эюстярди.  Гиймятли  эейимляр,  ъцббя, 
чуха вя башга щядиййяляр баьышлады. 
Дядя  Горгуд  мяълисдя  гопузуну  синясиня  басыб  отуранлара  зювг  верди.  Бу 
дастаны дцздц – гошду: – Бякил оьлу Имранын олсун, – деди. 
Сонра Оьуз гящряманларынын башына эялян маъяралардан данышды: 
Хейир-дуа верирям, ханым! 
Йерли гара даэларын йыхылмасын, 
Кюлэялиъя габа аьаъын кясилмясин!  
Аллащ верян цмцдцн цзцлмясин. 
Эцнащынызы ады эюрклц Мящяммядя  
Баьышласын, ханым щей!  
    
 
 
 
 
 
 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
151 
 
 
 
 
 
 
СЯЭРЯЙИН ДАСТАНЫ 
 
Оьуз заманында Ушун гоъа адлы бир кишинин ики оьлу вар иди. Бюйцйцнцн Ады Яэряк 
иди. Вуран-йыхан, иэид бир гящряман иди. Байандыр ханын эюрцшцня щачан истяся эедиб-
эялярди. Она гадаьан йох иди. Еля ки, бир мяълис, йыьынъаг олурду, адамлары баса-баса 
кечиб лап башда, Салур Газанын юнцндя яйляшярди, щеч кяси саймазды. 
Бир эцн бир мяълисдя беля бир саймазйаналыг эюстярдийи цчцн Тярсузамыш адлы бир 
иэидин аъыьы тутду, щирслянди, она деди: 

 Яйя, Ушун Гоъа оьлу! Бу отуран адамлар щяряси бир гящрямандыр. Отурдуглары 
йери гылынълары иля, чюрякляри иля сахлайырлар. Сюйля эюряк сян кимдян артыгсан ки, беля сай-
мазъасына  щамыны  айаглайа-айаглайа  эедиб  лап  башда  яйляширсян?  Сян  баш 
кясмисянми, ган тюкмцсянми? Ахы нейлямишсян ки, юзцнц бу гядяр дартырсан? 
Яэряк деди: 

  Яйя, Тярсузамыш, баш кясиб ган тюкмяк мяэяр иэидликдирми? 

  Ялбяття, иэидликдир! 
Тярсузамышын сюзц Яэрякя кар еляди. Тез сычрайыб йериндян галхды. Сяфяря чыхмаг 
цчцн Салур Газан бяйдян иъазя истяди. Салур Газан изн верди. Цч йцз сайтал иэиди дя 
она  йолдашлыьа  гошду.  Онлар  йола  дцшдцляр,  Шярцкан
*
  уъундан  Эюкъя  дянизинядяк 
чапыб эетдиляр, гялябя газандылар. Йоллары гайыдана Ялинъя галасына дцшдц.  
 Гара тякур орада эюзял бир горуг дцзялтдирмишди. Учарда газ, юрдяк, тойуг, тураъ; 
гачарда кейик, ъейран вя довшанлары йыьыб бура долдуруб, бунлары Оьуз гящряманларыны 
тутмаг цчцн бир тяляйя чевирмишди.  
Ушун  гоъа  оьлу  бу  горуьа  уьрады.  Бура  чатан  кими  горуьун  гапысыны  гырыб  ичяри 
эирдиляр. Атлардан дцшцб йящяри алдылар, эейимлярини сойунуб бир кянара гойдулар. Тураъ-
дан, кейикдян вуруб, йейиб-ичиб кеф етмяйя башладылар. 
Бу тяряфдян, Гара тякурун ъасусу вар иди, бунлары эюрцб тез она хябяр апарды: 
                                                            
*
 
Ш я р ц к а н – Зянэиланда кянд адыдыр.  
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
152 

  Оьуздан бир бюлцк атлы эялди, горуьун гапысыны сындырыб ичяри эирдиляр. Йейиб-ичиб 
сярхош йатырлар. Ня дурмушсунуз, тярпянин, йатдыьы йердя щамысыны гырын, – деди.  
Алты  йцз  гара  донлу  кафир  бирдян  атланды.  Чапараг  Яэрякэили  йатдыглары  йердя 
йахаладылар. Цч йцз иэидини гырыб гылынъдан кечирдиляр вя Яэряки ясир алыб, гала зинданына 
салдылар.  
Гара-гара  даьлардан  хябяр  ашды,  ганлы-ганлы  сулардан  бетяр  кечди.  Галын  Оьуз 
елляриня  хябяр  эялди.  Ушун  гоъанын уъа  евинин  габаьында  шивян гопду.  Газа  бянзяр 
гызы-эялини аь чыхарыб гара эейди. Ушун Гоъа: «Оьул! Оьул!»  – дейиб оьланын аьъа цзлц 
анасы иля аьлашдылар. 
Яйэили  улалур, габырьалы бюйцйцр. Ушун гоъанын кичик оьлу Сяэряк бюйцдц, йахшы бир 
бащадыр, дяли-долу иэид олду. 
Бир  эцн  йолу  бир  йыьынъаьа  дцшдц.  Кечиб  отурду.  Йедиляр-ичдиляр.  Сяэряк  щяйятя 
чыхды. Эюрдц ики юэсцз ушаг бир-бириля чякишир.  Ня едирсиниз, – дейиб, бир шилля бириня, бир 
шилля бириня вурду. Яски донун бити, йетим оьланын дили аъы олар! Бири деди: 

    Яйя,  бизим  йетимлийимиз  бяс  елямязми?  Бизи  нийя  вурурсан?  Щцнярин  варса, 
гардашын нечя илдир Ялынъя галасында ясирдир, эедиб ону гуртарсана?! 
Сяэряк деди: 

  Яйя, гардашымын ады нядир? 
Дедиляр: 

  Яэрякдир. 
Сяэряк: 

    Индии  Яэрякя  Сяэряк  йарашыр!  Гардашым  саь  имиш!  Мян  гардашсыз  нейлярям? 
Гардашсыз Оьузда бир эцн дя дайанмарам. Эюзляримин ишыьы гардаш! – дейиб аьлады. 
Сонра  ичяри  гайытды.  Мяълисдякилярля  эюрцшцб,  чыхды.  Атыны  чякдиляр,  минди,  евляриня 
эялди. Атындан дцшцб анасынын йанына эетди. Гой анамын аьзыны арайым, – деди. Сюй-
ляди, эюрялим, ханым ня сюйляди: 

  Ана, атыма миндим, 
Даь ашыб, дяря ендим. 
Ала даь ятяйиндя, 
Эетдим ки, той-дцйцн вар, 
Йейир-ичир ъаванлар. 
Бирдян бир атлы эялди, 
Юзцнц тез йетирди. 
Шад бир хябяр эятирди: 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
153 

 Яэряк адлы бир ъаван  
Ясир имиш ня вахтдан. 
Гуртарыб эялир инди, 
Щамы билиб севинди, 
Йыьышмыш бюйцк-кичик 
Гаршысына эедирик, 
Мян дя эедиммми, ана, 
Яэрякин габаьына? 
Ана  буну  ешидян  кими  дярдли  цряйи    кюйрялди,  эюзляри  йашарды,  сюйляди,  эюрялим, 
ханым, ня сюйляди? 
 
Аьзын цчцн юлцм,оьул! 
Дилин цчцн юлцм, оьул! 
Гаршы йатан гара даьым 
Йыхылмышды, дикялди де! 
Ахынтылы эур-эур чайым 
Гурумушду, су эялди де! 
Габа аьаъда дал будаг 
Гурумушду эюйярди, де! 
Эялян сянин гардашынды, 
Дустаг иди, дюнцр эери. 
Оьуз иэидляри эется, 
Юнляринъя юзцн йцрц. 
Чатан кими атдан ениб: 
Гардаш! – дейиб салам ейля! 
Ялини юп, бойуну гуъ, 
Ещтирамын тамам ейля. 
Ня дурмусан, йери, оьул! 
Яэрякля дюн эери, оьул! 
 
Анасындан бунлары ешидинъя оьлан гязяблянди сюйляди, эюрялим, ханым, ня сюйляди: 
 
Ана, аьзын гурусун! 
Ана, дилин чцрцсцн! 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
154 
Гардашым саь ымыш, бяс 
Адам буну сюйлямяз? 
Мян бурда кеф-дамагда, 
Гардашымса узагда 
Дцшмян ялиндя дустаг! 
– «Ана вя Танры щаггы», 
Демясяйдиляр ки, бах ки, 
Алардым о ъаныны! 
Тюкярдим ал ганыны! 
 
Анасы деди: 

    Оьул,  гязяблянмя!  Ушаг  идин,  юзцм  демядим.  Горхдум  ешидиб,  дурмайыб 
эедясян, эялясян, йа эялмяйясян, бир дярдим дюнцб  ики ола! 
Оьланын атасы да эялди: 

  Йалан хябярдир, оьул, бу, – деди, –  эялян сянин гардашын дейил, айры адамдыр. 
Аь саггаллы мян атаны аьлатма, аь бирчякли ананы сызлатма, оьлум!  
Оьлан деди: 
Цч йцз алтмыш атлы яэяр йола дцшцб ова эется, 
Ганлы кейик сцрцсцнц дцздя гова-гова эется, 
Гардашлылар гардашсызы алыб йеря гахар олса, 
Йумруг алтда аьлайыбан дюрд йанына бахар 
                                                           олса… 
Бяс о нейляр кимсяси йох, цмиди йох, дайаьы йох, 
Ала эюздян ган-йаш тюкяр гачмаьа да айаьы 
                                                                     йох. 
Ала эюзлц гардашымы итирмишям, эцлцм солмуш, 
Ялбят эяляр бир эцн бизим обада да бащар олар. 
Эетдим дюйцш мейданына гардаш цчцн ъандан  
                                                                 кечям, 
Гардаш гардашын ешгиля шимшяк кими чахар олар! 
 
Ата вя ана йеня: 
Эетмя, оьул, йанлыш хябярдир, – дедиляр. 
Оьлан:  
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
155 

    Мяни  йолумдан  айырмайын,  эетмялийям.  Гарда-  шым  тутулан  галайа  эедиб, 
онун юлцсц-дириси хябярини билмяйинъя, юлцбся, ганыны алмайынъа, дирися, хилас етмяйинъя 
Оьуз елиня дюнмярям! – деди. 
Ата-анасы аьлашыб, Салур газанын цстуня адам салдылар: —  Оьлан гардашыны анды, 
эедир, дайанмыр, бизя ня мяслящят верирсян? 
Газан деди: 

  Ат буховуну айаьына вурун! 
Еля дя етдиляр. Адахлысы вар иди, тез той-дцйцн етдиляр. Атдан айгыр, дявядян буьра, 
гойундан гоч гырдырдылар. Оьланы эярдяйя гойдулар. 
Оьлан гылынъыны чыхарды, гызла юз арасына гойду. Гыз деди: 

  Гылынъы эейидир, иэид! Мурад вер, мурад ал, сараллам! 
Оьлан деди: 

    Яйя,  сарсаг  гызы!  Мян  гылынъымла  доьраным!  Охума  санъылым!  Оьлум 
доьулмасын!  Доьуларса  он  йашына  вармасын!  Яэяр  гардашымын  цзцнц  эюрмяйинъя, 
юлмцш ися ганыны алмайынъа, бу эярдяйя эирярямся! – деди, – айаьа дурду. Товладан 
бир  шащбаз  ат  чыхарды,  йящярляди,  эейимини  эейди,  силащыны  тахды,  дизъийини,  гараъуьуну 
баьлады, деди: 
Гыз, сян мяни бир ил эюзля, 
Эялмясям ики ил эюзля! 
Яэяр кечся цч илимдян, 
Онда бил ки, юлмцшям мян. 
Айгыр атым боьазлайыб 
Тут йасымы, ашымы вер. 
Кюнлцн, эюзцн кими севяр 
Она да эет сян о заман, 
Йыь эюзцнц бу йоллардан. 
 
Гыз бурада сюйлямиш, эюрялим, ханым, ня сюйлямиш:  
 
Иэидим, эюзлярям бир ил, ики ил, 
Эюзцм йолларындан айрылан дейил. 
Эялмясян цч ил дя эюзляйярям бил. 
Эюзляйярям дюрд ил, беш ил, алты ил! 
Эюрсям ки, гуртармыр щиъранын сону, 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
156 
Эейярям яйнимя мян дямир дону, 
Тахыб силащымы, оху-каманы, 
Эцдярям йоллары, кясиб щяр йаны. 
Алты йол цстцндя чадыр тикярям, 
Кюрпцляр саларам, архлар чякярям. 
Эяляндян-эедяндян сорарам хябяр, 
Хейир хябяр верян оларса яэяр, 
Бяхшишляр верярям, мяълис гурарам, 
Бяд хябяр верянин бойнун вурарам! 
Еркяк милчякдян дя юъцн аларам. 
Мурад вер, мурад ал, оьлан, сараллам! 
 
Оьлан деди: 

  Яйя,  сарсаг  гызы!  Гардашымын  башына  анд  ичмишям,  дайана  билмярям, 
эетмялийям. 
Гыз айаьа дурду эейинди: – Гой бядгядям эялин дейинъя, цзсцз эялин десинляр! – 
деди, – эярдякдян чыхды, юзцнц гайынанасынын, гайынатасынын йанына салды, деди: 
 
Анамдан артыг гайынана, динля мяни, 
Атамдан артыг гайыната, динля мяни! 
Карванындан щцркдц буьра, эедяр олду, 
Сарванларын юнцн алды, алынмады! 
Илхысында щцркдц айгыр, эедяр олду, 
Илхылар юнцн алды, алынмады! 
Сцрцсцндя щцркдц гочун , эедяр олду, 
Чобанларын юнцн алды, алынмады! 
Ала эюзлц оьлун эедяр, гардаш – дейя, 
Йазыг эялин юнцн алды, алынмады! 
 
Ата-ана  ащ  етдиляр,  аьладылар.  Оьланын  йанына  эялиб,  эетмя,  оьул,  –  дейиб 
йалвардылар. 
Оьлан деди: 

 Язиз ата-ана! Ахы мян гардашым олан галайа эетмясям олмаз! 
Эюрдцляр чаря йохдур, хейир-дуа вердиляр:  
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
157 

  Эет,  оьул!  Уьурун  ачыг  олсун!  Саь  варыб,  саламат  эялясян!  Эяляъяйин  варса 
тилсимдян дя гуртарарсан, – дедиляр. 
Сяэряк атасыны-анасынын ялини юпдц, гара гоч атына сычрайыб минди. Цч эцн, эеъяли-
эцндцзлц чапды, гардашы тутулан о горуьа  эялди, чыхды. Эюрдц ки, илхычылар ат отарыр. Ят-
рафда  юлдцрцлмцш  иэидлярин  сцмцкляриндян  дярялярдя  тяпя  дцзялмишди.  Оьланын  ганы 
ъушя эялди, гылынъыны сыйырыб илхычылара щцъум етди, бир нечясини гылынъдан кечирди. Толам-
баз вуруб дайлары говуб эятирди, о горуьа салыб гапысыны баьлады. 
Эеъя  дцшдц.  Цч  эцн  эеъя-эцндцз  йол  эялмиш  иэидин  эюзлярини  йуху  алды.  Атынын 
ъиловуну биляйиня баьлайыб уйуду, йатды. 
Бу тяряфдян илхычылардан саь галаны гачыб эедиб Гара тякура хябяр апарды, деди: 

  Оьуздан  бир  дяли  иэид  эялди.  Илхычылары  юлдцрдц,  дайлары  щцркцтдц,  эятириб  горуьа 
гойду. Юзц ися инди йухулайыб йатмышды. 
Тякур деди: 

 Йараглы алтмыш адам сечин, эетсинляр тутуб эятирсинляр. 
Дямир дон эейинмиш алтмыш йараглы адам наэащдан оьланын цзяриня чапыб эялдиляр. 
Эейим  гыъылтысындан,  ат  фынхырмасындан  Сяэрякин  аты  гулагларыны  шякляди.  Ахы  ат 
гулаьы сайыг олар, оьланы чякиб ойатды. Оьлан диксинб дурду. Эюрдц ки,  бир алай атлы эялир, 
сычрады ады эюрклц Мящяммядя салават эятирди, атынын белиня минди. Гылынъыны сыйырыб няря 
чякди,  дцшмян  дястяляринин  цзяриня  еля  ъумду  ки,  щамысы  пяракяндя  олуб,  юзлярини 
эцъля гала гапысындан ичяри салдылар. 
Сяэряк  эерийя  юз  йериня  дюндц  вя  йеня  атынын  ъиловуну  биляйиня  кечирди.  Башыны 
йеря атыб, йатды. 
Гошундан саь галанлар гачыб тякурун йанына эялдиляр. 
Тякур: — Тфу цзцнцзя! – деди – алтмыш киши бир оьланы тута билмяди? 
Бу  дяфя  тякур  оьланын  цзяриня  йцз  атлы  эюндярди.  Ат  йеня  оьланы  дартыб  ойатды. 
Сяэряк  эюрдц  йеня  кафирляр  алай  баьлайыб,  эялир.  Дурду  атына  минди,  ады  эюрклц 
Мящяммдя  салават  эятирди,  гылынъыны  щавада  товлайыб  дцшмян  цзяриня  ъумду.  Йеня 
басыб щамысыны гылынълайыб гяляйя тыхады. 
Атыны  дюндярди,  йеня  мянзилиня  эялди.  Йухудан  айыла  билмяди,  башыны  йеря  гойуб, 
атынын ъиловуну биляйиня кечирди, йатды. 
Лакин, бу дяфя ат оьланын биляйиндян бошланыб, гачды. 
Йеня саь галмыш адамлар эедиб тякура хябяр апарды: Щамымызы гырды, – дедиляр. 
Тякур: — Бу дяфя уч йцз варын, – деди. 
Кафирляр дедиляр:  
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
158 
Вара билмярик, кюкцмцзц кясяр, щамымызы гырар, – дедиляр. 
Тякур деди: 
— 
 Бяс неъя елямяк эяряк? Щя! Эедин о, нечя илдир дустаг етдийимиз иэиди чыхарын, 
эятирин.  Тяпяйянин  кюпцнц  сцсяйян  йыртар!  Ат  верин,  эейим  верин,  эетсин  ону  тутсун 
эятирсин, буну бурахаг. 
Эялдиляр, Яэряки зиндандан чыхартдылар. 

  Иэид,  сяня  тякурун  рящми  эялди,  –  дедиляр  –  бурада  бир  дяли  иэид  йолчунун-
йолагчынын,  чобанын-чолуьун  габаьыны  кясиб,  чюряйини  ялиндян  алыр,  ъамаата  язиййят 
верир. Сян эедиб ону тутуб юлдцрсян, сяни бошлайарыг, чыхыб юз елинизя эедярсян. 
Оьлан: 

 Чох йахшы! – деди. 
Яэряки  зиндандан  чыхарыб  эятирдиляр,  йедирдиляр,  ичирдиляр.  Цзцнц,  сачыны-саггалыны 
йолдулар. Бир ат, бир гылынъ вердиляр. Цч йцз сылащлы ясэяри дя она гошдулар. Оьланын цзя-
риня эюндярдиляр. Гошун горуьун йанында дайанды. 
Яэряк сорушду: 

 Щаны о дяли иэид? 
Узагдан эюстярдиляр. 
Яэряк деди: 

 Ди, эялин йанына эедиб тутаг. 
Дедиляр: 

 Хейир! Тякурдан буйуруг сизядир. 
 Яэряк деди: 

  Ъаным,  нядян  горхурсунуз?  Эюрмцрсцнцз  йатыбдыр?  Эедяк  бирликдя  тутуб 
эятиряк. 
Дедиляр: 

 Йох! Ня уйумаг? Эюрмцрсян голтуьу алтындан бахыр? Эюзляйяр, эюзляйяр, биз 
йахына эедян кими, сычрайыб галхар, эен дцнйаны бизя дар едяр. 
Яэряк деди: 

  Онда  сиз  дайанын,мян  эедим,  ялини-айаьыны  баьлайым,  ондан  сонра  сиз 
эялярсиниз. 
Сычрады кафирлярин арасындан чыхды. Атыны сцрцб, иэидин башы цзяриня эялди.   
Атындан енди, ъиловуну бир будаьа илишдирди.   Бахды эюрдц ки, он дюрд эеъялик айа 
бянзяр,    эюзял,  ала  эюзлц  бир  эянъ  иэид  пурчум-пурчум  тярлямиш,  уйуйур,  эяляндян-
эедяндян  хябяри  йохдур.  Доланды  башы  цзяриня  эялди,  эюрдц  ки,  белиндя  гопузу  вар.   
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
159 
Гопузу оьланын белиндян чыхарды ялиня алды, чаьырыб сюйляди, эюрялим, ханым, ня сюйляди: 
 
Гара йаллы гоч атына миниб эялян, 
Уъа йалчын Ала даьдан ениб эялян, 
Ахынтылы эур сулардан ичиб эялян, 
Дярялярдян, тяпялярдян, кечиб эялян 
Иэид, сюйля гяриб йердя йатармы щеч?! 
Мяним кими голларыны баьлайарлар, 
Тутуб, донуз дамында аъ сахлайарлар, 
Аь саггаллы атан галар эюзц баьлы, 
Аь бирчякли анан олар синя даьлы. 
 
Ня йатмысан ойан, бу ня щалдыр, иэид! 
Гафил олма, дур, башыны галдыр, иэид! 
Голларыны гарусундан баьлатма, дур! 
О атаны, о ананы аьлатма, дур, 
Галын Оьуз елляриндян эялян иэид! 
Дюрд йаныны кафир алыб, ойан, иэид! 
 
Сяэряк сяся айылыб, тез айаьа галхды. Гылынъынын дястяйиня ял атды. Истяди ки, буну 
чалсын, эюрдц ки, ялиндя гопузу вар, ял сахлады, деди: 

 Яйя, кафир! Дядям Горгудун гопузу щюрмятиня чалмадым.
 
Яэяр
 
ялиндя гопуз 
олмасайды, гардашымын башы цчцн сяни ики пара едярдим. Чякди гопузу Яэрякин ялиндян 
алды. Сюйлямиш, эюрялим, ханым, ня сюйлямиш: 
Боз аты сяйирдиб гуш тяк сцзмцшям, 
Гардаш сораьиля дцнйа эязмишям. 
Галанызда дустаг варса де мяня, 
Гара башым гурбан, ей иэид, сяня! 
 
Улу гардаш Яэряк бурда ъавабында деди, эюрялим, ханым, ня деди: 
 
Аьзын цчцн юлцм, язиз гардашым! 
Дилин цчцн юлцм, язиз гардашым! 
Йериниз щарадыр, аранда, даьда? 
Ханыныз, башчыныз кимдир габагда? 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
160 
Кимдир дава эцнц байрагдарыныз? 
Кимдир бюйцйцнцз, щюкмдарыныз? 
Адын нядир? Кимин оьлусан? Де сян? 
Иэид юз адыны данмаз иэиддян. 
 
Яэряк йеня сюйляди: 
 
Карванымы эцдян сарваныммысан? 
Сцрцмц отаран чобаныммысан? 
Атларымы эцдян илхычыммысан? 
Олсун гяриб башым йолунда гурбан! 
Гуллуьумда дуран щямйашыммысан? 
Бешикдя эюрдцйцм гардашыммысан? 
 
Сяэряк бурада улу гардашына сюйляди, эюрялим, ханым, ня сюйляди: 
 
Елимиз Оьузду аранда, даьда, 
Ханымыз Байандыр башда, габагда, 
Газандыр дюйцшдя байрагдарымыз. 
Цмуми елиндир бцтцн варымыз. 
Ушун Гоъа оьлу Сяэрякям, Сяэряк! 
Дустаг гардашымса Яэрякдир, Яэряк! 
 
Оьлан йеня деди: 
 
Яэяр гардашымсан, гурбанынам мян, 
Чобанын, илхычын, сарванынам мян! 
 
Яэряк юзцнц гардашынын цзяриня атды: 
 
Аьзын цчцн, дилин цчцн юлцм, гардаш! 
Щясрятиням, эял башына дюнцм, гардаш! 
Беля иэид олмушсанмыш бунъа, гардаш! 
Гяриб еля эялмисян далымъа гардаш! 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
161 
 
Ики  гардаш  бир-биринин  йзяриня  атылыб  гуъаглашдылар,  эюрцшдцляр.  Яэряк  кичик 
гардашынын алнындан юпдц. Сяэряк ися бюйцк гардашынын ялини юпдц. 
Кянардан кафир ясэярляри бахырды: 
— 
Бунлар беля эцляширляр дейясян? Еля ола ки, бизимки йыха, – дедиляр. 
Эюрдцляр  ки,  эюрцшдцляр,  гуъаглашдылар,  сонра  газлыг  атларына  миниб  чапышдылар. 
Гылынъларыны сыйырыб бунларын цзяриня ат салдылар. 
Ики  гардаш  щяря  бир  тяряфдян  кафир  дястясиня  щцъум  чякди.  Гылынълайыб  гова-гова 
басыб эятириб гялядян ичяри тюкдцляр. Сонра гайыдыб щямин горуьа эялдиляр. Ордакы атлары 
толамазлама  атыб  габагларына  гатдылар.  Дяряшам  суйуну  кечиб,  чапараг  ахшамцстц 
Оьузун сярщядиня чатдылар.  
Сяэряк  кафир  галасында  16  ил  зинданда  галмыш  бюйцк  гардашы  Яэряки  ясарятдян 
гуртарыб эятирди. Атасына муштулугчу эюндярди: – Атам мяня гаршы эялсин, – деди.  
Ушун Гоъайа чапар эялди: 

 Муштулуг! Эюзлярин айдын! Оьланларынын икиси дя эялди! – дедиляр. 
Ушун  Гоъа  ешидиб  шад  олду.  Оьланларына  гаршы  эялди.  Гуъаглайыб  алнындан  юпдц. 
Аналары иэид оьланларыны баьрына басды, юпдц. 
Эумбур-эумбур тябилляр вурулду, алтун борулар чалынды. О эцн ала бариэащ отаглар 
тикилди. Атдан айгыр, дявядян буьра, гойундан гоч гырылды. Бюйцк той мяълиси гурулду.  
Ушун Гоъа улу оьлу Яэрякя дя эюзял бир гыз алды. Оьланларына гоша эярдяк тикди. 
Оьланлар эярдяйя эирди, арзуйа-мурада чатдылар.   
Дядя  Горгуд  мяълися  эялди.  Гопузуну  ялиня  алды.  Бу  дастаны  дцздц-гошду, 
Сяэрякин олсун деди. Кечмиш иэид гящряманларын башына эяляни сюйляди, деди: 
 
Яввял-ахыр узун йашын уъу юлцм. 
Ханым юлум вахты эялдийиндя,  
Танры сизи ары имандан айырмасын, 
Эцнащынызы Мящяммяд Мустафа  
цзц суйуна баьышласын! 
Амин дейянляр дидар эюрсцн, 
Ханым щей! 
 
  
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
162 
 
 
УРУЗУН ДАСТАНЫ 
 
Трабзон  тякуру  бяйлярбяйи  олан  Хан  Газана  бир  шащин  эюндярмишди.  Бир  эеъя, 
йемякдян сонра отуруб сющбят едирдляр. Газан гушчубашыны чаьырыб, деди: 
— 
Сабащ шащинляри эютцр, ова эедяъяйик.  
Сящяр  тездян  атландылар,  овлаьа  йола  дцшдцляр.  Дцздя  эюрдцляр  ки,  бир  сцрц  газ 
отлайыр. Газан шащини галдырыб бурахды. Гуш пярваза галхды. Эюзлядиляр гайытмады, эетди-
эетди Туманын галасына енди. Газан чох пис вязиййятдя галды.  Шащинин изинъя дцшцб, 
дяря-тяпя ашараг эетдиляр. Йолда Газанын эюзлярини йуху алды. Йолдашлары буну эюрцб: 

 Эялин гайыдаг, – дедиляр. Газан деди: 

  Эялин бир  аз  да  иряли  эедяк.  Эетдиляр,  ирялилядиляр.  Бахдылар  ки,  габагда  бир  гала 
эюрцнцр. 
Газан деди: 
— 
Атдан дцшцн, эялин бир аз бурада йатаг. 
Йолдашлары дедиляр: 

 Ай Салур Газан, бу саат ня йатмаг вахтыдыр? 
Дцшмян эялиб щамымызы йухуда икян гырар.  
Салур  Газан:  Йох,  мян  йатдым,  –  дейиб,  атдан  дцшдц,  башыны  йящярин  йастыьына 
гойду. 
Оьуз заманында йухуну «кичик юлцм» адландырырдылар. Газаны да кичик юлцм тутду, 
уйуйуб  йатды.  Йолдашлары  ня  гядяр  чалышдыларса,  ону  ойада  билмядиляр.  Ялаъсыз  галыб 
щамысы атдан йеря ендиляр. Дайаныб, Газанын гаровулуну чякдиляр.  
Тякурун ъасусу вар иди. Газанэили беля эюрян кими чапараг эедиб хябяр апарды: 
— 
Ня  отурмушсунуз?  Бир  бюлцк  адам  эялди.  Ичляриндя  бюйцкляри  йатды,  уйуду,   – 
деди. 
Тякур  адам  эюндярди:  «Ким  олдуьуну  билин»,  –  деди.  Онлар  эедиб  юйряндиляр  ки, 
бунлар  Оьуз  ярянляридир.  Тякур  дярщал  ямр  еляди,  бир  бюйцк  дястя  гошун  бунларын 
цзяриня эялди.  
Газанын иэидляри бахдылар ки, йаьы эялир. Юзляри дя сайъа бунлардан он гат артыгдыр.  
— 
Ня едяк? Газаны гойуб эедякми? Йох! Бу кишиликдян дейил! Йахшысы будур ки, 
Газан уьрунда шящид олаг! – дедиляр, – дцшмяни гаршыладылар, дюйцшдцляр. 
Газанын уьрунда ийирми беш няфяр иэидин щамысы щялак олду. Йаьылар сонра Газанын 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
163 
цзяриня  дцшдцляр,  уйудуьу  йердя  ону  тутдулар,  ялин-айаьын  бярк  баьладылар.  Бир  ара-
байа  йцклядиляр.  Юркян  иля  мющкям  сарыдылар,  сцрдцляр.  Эедяркян  йолда  арабанын 
гыъыртысындан  Газан  ойанды,  эяринди,  эярняшди,  ялиня-айаьына  баьланмыш  ипляри  дартыб 
гырды. Арабанын ичярисиндя дуруб, отурду, ялини-ялиня чалыб гащ-гащ эцлдц.  
Сорушдулар: 
— 
Яйя, Газан, нийя эцлцрсян? 
Деди: 

  Яйя,  кафирляр,  ушаглыьым  йадыма  дцшдц.  Бу  арабаны  бешийим,  сизи  ися  йумру-
йумру дадым-дайям сандым! 
Газаны эятирдиляр,  Туманын галасында
 
бир  гуйуйа  салдылар  вя  аьзына  бир  дяйирман 
дашы гойдулар. Йемяйини-ичмяйини бу дашын ортасындакы дяликдян верирдиляр. 
 Бир эцн Тякурун арвады юз-юзцня деди: 
«Бу Газанын, бу гядяр шющрятиндян данышырлар, эюрясян неъя адамдыр ки, щеч бир 
иэид ону мяьлуб едя билмир? Йахшысы будур, эедим бир ону эюрцм». 
Арвад эялиб зинданчыйа гапыны ачдырды, чаьырыб Газаны сясляди: 

  Ей,  Газан  бяй,  щалын  неъядир?  Дирилийин  йер  алтындамы  хошдур,  йохса  йер 
цстцндя йахшы иди? Бир дя орада инди ня йейиб, ня ичирсян вя ня минирсян?  
Газан деди: 

  Дирилийим,  ялбяття,  йер  алтында  даща  хош  кечир.  Бурада  юлцляринизя  вердийиниз 
йемяклярин  щамысыны  ялляриндян  алыб  йейирям.  Юзляринин  дя  йорьаларыны  минирям, 
кащылларыны йедяйимъя чякирям! 
Тякурун арвады щяйяъанла деди: 
— 
Динин цчцн, Газан бяй, йедди йашында бир гызъыьазым юлмцшдцр, кярям еля она 
минмя! 
Газан деди: 

  Башын  цчцн  юлцляринизин  ичярисиндя  ондан  йорьасы  йохдур,  еля  бцтцн  эцнц  ону 
минирям! 
Арвад: 
— 
Вай,  сянин  ялиндян  ня  йер  цзяриндя  диримиз,  ня  йер  алтында  юлцмцз 
гуртулмазмыш!-деди,-орадан тез гайыдыб Тякурун йанына эялди: 

 Кярям еля, о Оьуз бяйини гуйудан чыхар! Йохса гызъыьазымын белини цзяъякдир. 
Сян демя, йер алтында бу, гызъыьазымыза минярмиш! Галан юлцляримизи дя ъям едиб йе-
дяйинъя  чякярмиш!  Юзц  дя  юлцляримиз  цчцн  вердийимиз  ашы  ялляриндян  алыб  йейярмиш! 
Онун ялиндян ня юлцмцз, ня диримиз гуртармазмыш! Динин ешгиня, сян ону гуйудан чы-
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
164 
хар, бурах эетсин! –   деди.   
Тякур юз бяйлярини чаьырыб топлады вя мяслящятляшди: 
— 
Эялин, Газаны чыхараьын, бизи юйсцн, Оьузу сындырсын. Ондан сонра шярт елясин 
ки, бизим елимизя йаьылыьа эялмяз,  – деди. 
Бяйляр разы олду. Эетдиляр Газаны гуйудан чыхарыб эятирдиляр, дедиляр: 
— 
Анд  ич  ки,  бир  дя  биз  тяряфляря  эялмяйяъяксян!  Щям  дя  инди  бурада  бизи  юй, 
Оьузу сындыр, сяни бурахаг, чых эет.  
Газан деди: 
— 
Валлащ, биллащ, доьру йолу эюряркян, яйри йолдан эялмярям! 
Дедиляр: 
— 
Валащ, Газан лап йахшы анд ичди.  
— 
Инди Газан бяй, бизи юй!  – дедиляр. 
Газан деди: 
— 
Мян йер цзяриндя адам юймярям! Бир няфяр эятирин, ону миним, сизи юйцм! 
Эетдиляр бир киши эятирдиляр, бир дяня дя йящяр. Газан кишинин архасына йящяр салды, 
аьзына йцйян вурду, гулаьыны чякди, сычрады белиня минди. Гылчын гылчасына гадайыб еля 
сыхды ки, габырьасы гарнына говушду, деди: 

 Яйя, кафирляр, инди гопузуму эятирин, сизи юйцм! 
Эетдиляр  Газанын  гопузуну  эятирдиляр.  Газан  гопузу  ялиня  алды,  сюйлямиш, 
эюрялим, ханым, ня сюйлямиш: 
 
Мин-мин ярдям йаьы эюрдцмся ойунум, дедим! 
Ийирми мин яр йаьы эюрдцмся, йенилмядим. 
Отуз мин яр йаьы эюрдцмся, ота сайдым, 
Гырх мин яр йаьы эюрдцмся, гыйа бахдым. 
Ялли мин яр йаьы эюрдцмся, ял вермядим. 
Алтмыш мин яр йаьы эюрдцмся, айытышмадым, 
Сяксян мин яр йаьы эюрдцмся, сяксянмядим. 
Дохсан мин яр йаьы эюрдцмся, донатмадым. 
Йцз мин яр йаьы эюрдцмся, цз тутмадым. 
Цзц дюнмяз, гылынъымы яля алдым, 
Мящяммядин дини ешгиня гылынъ чалдым, 
Аь мейданда йумру башы топъа кясдим, 
Онда дяхи ярям, бяйям дейиб юйцнмядим, 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
165 
Юйцнян ярянляри хош эюрмядим. 
Ялиня эирмишкян, яйя залым юлдцр мяни. 
Гара гылынъын сал бойнума, кяс башым! 
Гылынъындан сапарым йох!  
Юз яслими, юз кюкцмц, кафир, сюймядим йох! 
  
Бир сой дяхи сюйляди: 
 
Йцксяк-йцксяк гара даьдан даш йумаланса, 
Габа юнъям-ойлуьум гаршы тутан Газан яр идим. 
Габа-габа бяйляр оьлу говьа гылса, 
Гамчы салыб дюйдурян Газан яр идим, 
Уъа даэлары думан бцрцся, 
Гара пусяряк долу гопса 
Гардан атымын гулаглары эюрцнмяз олса, 
Гейриляри бялядчисиз йолун йолун йанылса, 
Бялядчисиз йол башаран Газан яр идим. 
Йедди башлы яждащайа бир йол вардым, 
Щейбятиндян сол эюзцм йашарды 
Щей эюзцм, намярд эюзцм мцхяннят эюзцм!  
Бир иландан, ня вар горхдун дедим, 
Онда дяхи ярям, бяйям – дейиб юйцнмядим, 
Юйцнян ярянляри хош эюрмядим. 
Ялиня эирмишкян яйя кафир, юлдцр мяни!  
Сал гылынъын, кяс башын, гылынъындан сапаным йох!  
Юз яслими, юз кюкцмц сюймяйим йох!  
Оэуз ярянляри дуруркян сяни юймядим йох!  
 
Газан бурада бир дяхи сюйлямиш: 
  
Яргыъ гырда йыханыр, Умман дянизиндя 
Сярп йерлярдя йапылмыш кафир шящяри. 
Саьа-сола чырпынты вурур цзэцъцляри 
Су дибиндя дюняр бящриляри. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
166 
Танры мяням-дейиб, су дибиндя чырышыр асиляри 
Юнцн гойуб, тярсин охур, гызы, эялини. 
Алтун ашыг ойнар Сунъиданын бяйляри. 
Алты кяря Оьуз варды аламмады. 
О гяляйи алты баш ярля мян Газан вардым, 
Алты эцня гоймадым, ону алдым 
Килсясин йыхыб йериня мясъид йапдым. 
Бан банлатдым. 
Гызыны, эялинини аь кюксцмдя ойнатдым. 
Бяйлярини гул етдим. 
Онда да ярям, бяйям, – дейиб, юйцнмядим, 
Юйцнян ярянляри хош эюрмядим, 
Ялиня эирмишкян яйя, кафир, 
Юлдцр мяни, битир мяни. 
Гылынъындан сапарым йох!  
Юз яслими, юз кюкцмц сюймядим йох! 
 
Газан эеня сюйлямиш, деди: 
  

 Яргыъ гырда дюндярдийим яйя кафир сянин атан, 
Шаггагына ирмяндиэим сянин гызын, эялинин, 
Аьъагала, Сцрмялидя ат ойнатдым. 
Атла Гарун елиня чапэым етдим, 
Аь аьъа эятирдиляр, пулдурр – дедим.  
Ала эюзлц гыз-эялин эятирдиляр, алданмадым, 
Гызыл-алтун эятирдиляр, пахырдыр – дедим.  
Килсясини йыхдым, мясъид йапдым,  
Алтунлу эцмцшц йяьмалатдым. 
Онда да ярям, бяйям дейиб юйцнмядим, 
Юйцнянляри хош эюрмядим. 
Ялиня эирмишкян яйя, кафир,  
Юлдцр мяни, битир мяни. 
Юз яслими, юз кюкцмц сюймядим йох. 
Сяни юймядим йох, деди: 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
167 
Газан бяй бурада бир дяхи сюйлямиш, 
Дейир:  
 
Аь гайанын гапланынын еркяйиндя бу кюкцм вар, 
Ортаъ гырда сизин кейикляриниз дургурмайа. 
Аь сазын асланындан бир кюкцм вар.  
Газалаъа йондларыныз дургурмайа. 
Язвай гурд янийинин еркяйиндя бир кюкцм вар, 
Аьъа йунлу тумян гойунун эяздирмяйя. 
Аь сонгур гушунун еркяйиндя бир кюкум вар, 
Ала юрдяк гара газын учурмайа, 
Галын Оьуз елиндя бир оэлум вар Уруз адлы, 
Бир гардашым вар Гараэцня адлы. 
Йенидян доьаныны дургурмайалар. 
Ялиня эирмишкян яйя, кафир юлдцр мяни. 
Гылынъындан сапарым йох 
Юз яслими, юз кюкцмц сюймядим йох. 
Газан бир дяхи сюйлямиш,  
Деди: 
Ит кими гу-гу – дейян чиркин хырслы, 
Кичик донуз шулянди, 
Бир торба саман дюшякли, 
Йарым кярпиъ йасдыглы,  
Йонма аьаъ танрылы, 
Кюпяйим кафир!      
Оьузу эюряркян сяни юймядим йох!  
Инди юлдцрцрсян яйя кафир,  
Юлдцр мяни! 
Юлдцрмязсян, гадир гойарса  
Олдцряъям кафир, сяни!  
 
Кафирляр: – Эялин буну юлдцрялим, – дедиляр.   
Кафир бяйляри йыьышдылар, мяслящятляшдиляр.  

  Бунун  оьлу  вар,  гардашы  вар,  юлдцрмяк  олмаз,  –  дедиляр.  Эятирдиляр  донуз 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
168 
дамына, щябся салдылар. 
Ат  айаьы  кцляк, озан дили  чевик  олар.  Оьузда  Газанын  юлцсц-дириси  хябярини  кимся 
билмяди. 
Арадан  нечя  илляр  кечди.  Газанын  оьлу  Уруз,  о  эедяндя  лап  балаъа  ушаг  иди. 
Бюйцдц  иэид  бир  оьлан олду.  Бир  эцн  ата  миниб  дивана  эяляркян,  бир  киши  ону  сахлайыб, 
щаллашды, деди: 

 Бала, сян Хан Газанын оьлу дейилсян ? 
Уруз аъыгланды, деди: 

 Яйя, ахмаг! Мяним атам Байандыр хан дейилмидир? 
Деди: 

Йох, о ананын атасыдыр. Сянин бабандыр. 
Уруз сорушду: 

 Яйя, бяс мяним атам юлцмцдцр, йохса диримидир? 
Деди: 
— 
Сянин атан саьдыр. Туманын галасында зиндандадыр. 
Буну  ешидян  кими  оьлан  аьлады,  кядярлянди.  Атынын  бойнуна  вуруб,  эери,  евляриня 
дюндц, анасынын йанына эялди. Бурада анасына сюйлямиш, эюрялим, ханым, ня сюйлямиш: 
          
— 
Яйя, ана, бир гулаг ас, мяни динля,  
Сюз эизлямя, ачыг даныш, дцзцн сюйля, 
Мяним атам Байандыр хан дейил мяэяр? 
Мян, Хан Газан оьлуйаммыш, сюйляйирляр. 
Буну мяня нейчцн яввял сян демядин? 
Сахламиысан индийядяк беля эизлин? 
«Ана щаггы–Танры щаггы» демяся ел, 
Гара полад гылынъымы чякярдим бил, 
Бядяниндян айырардым о башыны, 
Йер цзцня тюкдцрярдим эюз йашыны. 
 
Анасы аьлады, деди: 

 Оьул, атан саьдыр. Юзцм индийя гядяр сяня демяздим. Горхурдум ки, ешидян 
кими юзцнц вурасан дцшмян ичиня, щялак оласан. Онун цчцн демяздим. Амма инди, 
вахтдыр.  Ешитмисян,  ейби  йох!  Яминя  адам  эюндяр  эялсин,  мяслящятляшяк,  эюряк  ня 
дейир. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
169 
Адам эюндярдиляр, оьланын ямиси Гараэцня эялди. 
Уруз деди: 

 Мян атам ясир олан галайа эедирям! 
Мяслящятляшиб,
 
данышдылар,
 
бцтцн
 
гящряманлара
 
хябяр верилди: 

  Газан  оьлу  Уруз  атасынын  далынъа  эедир,  щамы  силащиля-йараьиля  эялсин!    – 
дедиляр. 
Гошун топлашды, ъям олду. 
Алп Уруз чадырлары ачдырды, ъяббяханасыны йцклятди. Ямиси Гараэцня чярибашы
*
 олду, 
борулар чалынды, гошун йола дцшдц. 
Йол цзяриндя кафирин айасофийасы – килсяси вар иди. Кешишляр охуйурду. Чох мющкям 
кился  иди.  Бура  чатанда  щамысы  атдан  ениб,  таъир  палтары  эейиндиляр.  Базирэан  сифятиндя 
гатыр-дявялярин чякиб гала гапысына эялдиляр. 
Гапычылар  бахдылар  эюрдцляр  ки,  бу  эялянляр  щеч  таъиря  бянзямирляр.  Бцръя  чыхыб, 
орадан: 
— 
Кимлярсиниз? – дедиляр. 
— 
 Базирэанларыг, – дедиляр. 
— 
Йалан  сюйляйирсиниз!  –  дейиб  гапычылар  бцръдян  бунлары  даша  басмаьа 
башладылар. 
    Уруз атындан енди: 

 Мяни севян атдан енсин! Бу гапыйа щяря бир эцрз вурсун!  – деди.  
 Он алты иэид атдан ендиляр. Галхан йапындылар. Эцрзлярини  чийинляриня алдылар. Гапыйа 
эялдиляр.  Щяряси  бир  эцрз  вуруб,  гапыны  гырдылар,  ичяри  эирдиляр,  тяслим  олмайанлары  гырыб, 
галаны алдылар. 
Галадан гачанлар эедиб, Тякура хябяр апардылар. 

 Ня отурмусунуз? Цзяримизя йаьы эялди, башынызын чарясини гылын,  – дедиляр. 
Тякур адамларыны  йыьыб мяслящят етди: 
— 
Бунларла неъя едяк?  – деди: 
 Дедиляр: 
— 
Бунлун ялаъы одур ки, Салур Газаны зиндандан чыхарыб онлара гаршы эюндяряк.  
Бу мяслящяти бяйяндиляр. Эетдиляр Газаны чыхарыб Тякурун юнцнця эятирдиляр.  
Тякур деди: 
— 
Газан  бяй!  Цзяримизя  йаьы  эялди.  Бу  йаьынын  габаьыны  алыб  хатасыны  биздян 
                                                            
*
 
Чярибашы – гошун башчысы, гошунун юнцндя эедян 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
170 
узаг етсян, сяни бурахарыг чыхыб юз елиня эедярсян, щям дя эяряк сюз верясян ки, бизя 
табе олуб, хяраъ верярясян! Бир дя анд ичясян ки, бизим еля йаьылыьа эялмяйяъяксян. 
Газан: 
— 
Валлащ, биллащ, доьру йола эиряркян, яйри йолдан эялмярям,  – деди. 
 Онлар: Газан йахшы анд ичди, – дейиб севиндиляр. 
Тякур  гошунуну  йыьыб  мейдана  эялди.Чадыр  тикдирди.  Щамысы  Газанын  дюврясиня 
топлашдылар. Эейим эятириб эейиндирдиляр. Гылынъ – галханла, сцнэц, чомаг вя саир дюйцш 
алятиля силащландылар. 
Еля бу дямдя Оьуз гящряманлары да алай-алай эялдиляр. Эумбур-эумбур тябилляр 
вурулду, борулар чалынды. Наьаралар дюйцлдц. Газан эюрдц ки, гошунун юнцнъя бир аь-
боз атлы, аь байраглы дямир донлу иэид, лап габагъа эялди, дцшдц, чадырыны тикдирди. Онун 
ардынъа гардашы Гараэцня эялди, алай баьлады, дурду. 
Ики гошун цз-цзя дайанды. 
Бурадаъа  Газан  юзцнц  онда  гоймайыб,  атыны  мейдана  сцрдц,  кимдир  щяриф?    – 
деди, эялсин! 
Боз атлы Бейряк атыны ойнатды, мейдана эялди. 

 Щяриф? – мян! Эял дцнйаны сяня дар едим,
 
– деди.  
Газан бурада сюйлямиш, эюрялим, ханым, ня сюйлямиш: 
  Дуруб юзцн юйян иэид, ня иэидсян? 
   
Дямир донун эейян иэид, ня иэидсян ? 
   
Сюйля кимсян, ким оьлусан, нядир адын? 
   
Эял эюстярим индии сяня щярбин дадын! 
Бейряк боз айгырыны шащя галдырыб ойнатды, деди: 
 
   Байбурд галасындан пырлайыб гачан, 
   Боз атын белиндя гуш кими учан, 
   Байбура бяй оьлу Бамсы Бейряйям, 
   Сян щарадан билясян мян кимям, няйям?! 
   Эял бяри, эял бяри! Вурушаг, йаьы, 
   Эял сяня юйрядим мян вурушмаьы! 
 
Газан бурада йеня сюйляйиб сорушду: 
 
Иэид, сюйля эюрцм о йар-йараглы, 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
171 
Гошунун юнцндя о аь байраглы, 
Эялиб чадырыны габагъа тикян, 
Аь- боз ата миниб о нювбят чякян 
Ъаван иэид кимдир, кимин оьлудур? 
Башын цчцн сяндян диляйим будур! 
 
Бейряк деди: 

 Яйя, йаьы, кимин оьлу олаъаг? Бюйцйцмцз, алпымыз Салур Газанын оьлудур. 
— 
Чох шцкцрляр! Мяним оьланъыьым бюйцйцб беля иэид олмуш?! 
Бейряк: 
— 
Яйя, йаьы, юз-юзцня ня данышырсан? Ону-буну мяндян нийя сорурсан?  – деди, 
Газанын цзяриня ат салды, алты пярли эцрзц иля ону чалды. 
Газан  юзцнц  билдирмяди,  танышлыг  вермяди,  гыврады  Бейряйин  биляйиндян  тутду, 
эцрзцнц, чомаьыны ялиндян алды. Янсясиня бир чомаг вурду, Бейряк атынын бойнуну гу-
ъаглады, гайыдыб эери дюндц. 
Газан далдан чаьырыб деди: 

 Ей, Бейряк, эет, башчыныза де эялсин! 
Буну эюрдц, Елин гоъа оьлу Дюнябилмяз Дюлякуран мейдана эялди. 
Газан бурада сюйляди, эюрялим, ханым ня  сюйляди: 
 
     Мейданы фырланыб, гылынъ ойнадан, 
     Гоч  бядюй атынын йалына йатан, 
     Иэид, кимсян? Сюйля мяня адыны, 
     Эял эюстярим сяня щярбин дадыны! 
   
Дюлякуран деди: 
— 
Яйя, йаьы, мяним адымы билмирсянми? Юз адына хорлайан, елдян чыхан, ялли йедди 
галанын килидини алан, елин гоъа оьлу Дюнябилмяз  Дюлякуран мяня дейярляр. 
Буну  дейиб,  сцнэцсцнц  ялиня  алды,  ат  салды,  Газанын  цзяриня  ъумду.  Сцнэц  иля 
санъмаг истяди, санъа билмяди, сцнэц йана кечди. Газан атыны тяпди, онун сцнэцсцнц 
ялиндян алды, тяпясиня вурду, пара-пара олду, деди: 
— 
Яйя, ахмаг оьлу, де бюйцйцн эялсин! 
Дюлякуран да гайыдыб, эери дюндц. Газан йеня яр диляди, мцгабил истяди. 
Бу дяфя Дюзян оьлу Алп Рцстям атыны тярпядиб, мейдана эялди. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
172 
Газан бурада йеня сюйляди: 
 
Ат чапыб мейдана сцряряк эялян, 
Бу зярби- дястими эюряряк эялян, 
Иэид кимсян? Сюйля, де нядир адын? 
Нийя эюрдцйцндян ибрят алмадын?! 
 
 Алп Рцстям: 
 
 Галхыбан йериндян дурараг эялян 
 Ики баласыны бирэя юлдцрян, 
 Зялил эязиб юзц, мин язаб эюрян 
 Мяшщур Дюзян оьлу Алп Рцстямям мян. 
Бунлары  сорурсан  ня  цчцн  мяндян?  –  дейиб,  Газанын  цзяриня  ат  салды.  Газаны 
вурмаг истяди, вура билмяди. Газан буна да бир зярбя вурду, эиъялляня-эиъялляня эери 
дюндц. 
Газан: 

 Яйя, ахмаг, эет бюйцйцня де эялсин!  –   деди. 
Урузун атынын ъиловуну ямиси Гараэцня тутмушду. Мейданда бу щалы эюрцб, иэидин 
щирси башына вурду, атынын ъиловуну ямисинин ялиндян алды, ата бир гамчы дартыб, Газанын 
цзяриня ат салды. Сцрятини сахлайа билмяйиб, она еля бир гылынъ ендирди ки, эейимини кясди, 
дюрд бармаг дяринлийиндя кечиб Газанын чийнини доьрады. Ганы шорлады, гойнуна долду. 
Уруз  бир  дя  дюндц  ки,  чалсын,  Газан  бурада  сюйляди,  эюрялим,  ханым,  оьлуна  ня 
сюйляди: 
Гара даьымын йцксяйи, эюзляримин ишыьы, 
Голларымын гцввяти, евимин йарашыьы, 
Алпым, асланым Уруз! 
Аь саггаллы атанам, 
Оьлум, Салур Газанам! 
Урузун шяфгят дамарлары гайнады, гара гыйма эюзляри ган йашла долду. Атдан йеря 
енди. Атасынын ялини юпдц. Газан да атындан йеря дцшдц, оьлунун бойнуну гуъаглады 
юпдц. 
Оьуз гящряманлары Газан иля оьлунун йанына эялдиляр. Ат салдылар, чевряйя алдылар. 
Щамысы  атдан  ениб  Газанын  ялини  юпдц.  Йцрцш  едиб  кафир  гошуну  цзяриня  щцъум 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
173 
чякдиляр.  Гылынъ
 
чалдылар.
 
Дярялярдя,
 
тяпялярдя
 
дцшмяня  щямля  едиб,  мяьлуб  етдиляр, 
галаны  алдылар.  Юлян  юлдц,  гачан  гачды.  Гачаны  говмадылар,  «аман»  дейяни 
юлдцрмядиляр. 
Уруз  ганлы  дцшмян  зинданындан  атасыны  азад  едиб  эери  дюндц.  Галын  Оьуз  елиня 
эялиб чатдылар. Аьъа цзлц, бойу узун Бурла хатуна муштулугчу эетди:  

 Оьлун Уруз атасыны хилас едиб бирликдя эялирляр, –дедиляр. 
Бурла  Хатунла  газа  бянзяр  гызы-эялини,  ели-эцнц  Газана  гаршы  эялдиляр,  ялини 
юпдцляр, айаьына дцшдцляр. 
Газан  эюзял  эюй  чямяндя  чадырлар,  отаглар  тикдирди.  Йедди  эцн-йедди  эеъя  той-
дцэцн етдиляр. Йейиб-ичиб шадландылар. 
Дядям Горгуд мяълися эялди. Гопуз чалды, бу оьузнамяни дцздц-гошду: Газан 
оьлу Урузун дастаны олсун, – деди, гази ярянляр башына няляр эялдийиндян данышды, беля 
сюйляди: 
— 
Щаны дедийим бяй ярянляр, 
Дцнйайа «мяним»  – дейянляр? 
Йер эизляди, яъял алды, 
Фани дцнйа йеня галды. 
Эялимли-эедимли дцнйа! 
Сон уъу юлцмлц дцнйа! 
 
Сонра,  Дядя  Горгуд  бу  дастанлары  динляйян  хана    цз  тутараг  алгышлар  сюйляди, 
хейир-дуа верди, деди: 
 
Юлцм вахты эялдикдя Танры сизи  
Ары имандан айырмасын!  
Гадир сяни намярдя мющтаъ елямясин. 
Дцнйада вар цмидиниз цзцлмясин! 
Аь алнында беш кялмя дуа гылдыг гябул олсун!  
Амин, амин дейянляр дидар эюрсцн! 
Эцнащынызы ады эюрклц  
Мящяммяд Мустафайа баьышласын,  
Ханым щей! 
 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
174 
 
 
 
 
САЛУР ГАЗАНЫН ДАСТАНЫ 
 
(Даш Оьузун Ич Оьуза аси олмасы) 
 
Оьуз дювлятинин баш сяркярдяси Салур Газанын бир адяти вар иди. О, цч илдя бир дяфя 
Ич Оьуз вя Даш Оьуз бяйлярини – бцтцн ели чаьырыб бир йеря ъям едиб, юз евини йяьма 
етдирирди. 
Щачан Газан евинин йяьмалатса иди, биръя арвадынын ялиндян тутуб евиндян чыхарды. 
Юзц иля щеч бир шей эютцрмязди, Няйи варса: малы, дювляти, хязиняси – щамысыны ъамаат 
эютцрцб юз араларында пайлашдырарды. 
Бир  дяфя  йеня  Газан  евини  йяьмалатдырды.  Анъаг  тякъя  Ич  Оьуз  ъамааты 
йяьмалады. Даш Оьуз бу йяьмада олмады.   
Даш Оьузун башчысы, Салур Газаныын дайысы, ат аьызлы Аруз гоъа буну ешитди. Чох 
пис олду, инъиди: 

  Бах!  Бах!  Индийя  тякин  щачан  Газан  евини  йяьмялатса  иди,  бизимля  бирлкдя 
йяьмалатдырарды. Анъаг индии бяс ня цчцн биз дя орада олмадыг. Газан ня цчцн йяь-
майа бизи дя чаьырмады? – деди.  
Ъями Даш Оьуз гящряманлары сюзц бир йеря гойдулар, кцсдцляр, Газанын йанына 
эялмядиляр. 
Оьузда Гылбаш адлы бир киши вар иди, Газанын йахын кюмякчиси иди. 
Бир эцн Газан она деди: 
— 
Яйя, Гылбаш! Бу Даш Оьуз бяйляри даим бизя эялярдиляр, бяс индии ня олмушдур 
ки, бунлардан щеч бизя эяляни-эедяни йохдур? 
Гылбаш деди: 

 Билмирсян ня цчцн эялмирляр? Чцнки сян евини йяьмалатдырдыьын вахт Даш Оьуз 
ъамааты бурада олмады. Сябяб будур. 
Газан: 
Ядавят баьладылармы? Елями? – деди. 
Гылбаш : 

 Бяли, ханым! Гой мян эедим онларын достлуьуну, дцшмянлийини билим.  
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
175 
Газан : 

 Сян билирсян, эедирсян, эет,  – деди. 
Гылбаш  бир  нечя  адамла  атланыб,  йола  дцшдц.  Чапараг,  газанын  дайысы  Аруз 
гоъанын евиня эялдиляр.  
Аруз гызыл эцнлцклц евлярини тикдириб, оьланлары иля отуруб сющбят едирдиляр. 
Гылбаш баьыр басыб, Аруза салам верди. 
Йер эюстярдиляр отурду. О, Арузун аьзыны арамаг, сынамаг мягсядилля деди: 

  Газан йаман дара дцшцбдцр, деди ки, дайым Аруз дурмасын, эялсин, чох аьыр 
чаьымдыр.  Цстцмя  йаьы  эялди,  гызыл  дявялярими  бозлатдылар,  кющлян  атларымы  кишнятдиляр, 
аьъа гойун сцрцмц мяляшдирдиляр, газа бянзяр гызымы, эялиними ясир апардылар. Мяним 
гара башыма эюр няляр эялди? 
Аруз деди: – Яйя, Гылбаш! Щямишя Ич Оьузла Даш Оьуз бир йеря топлашарды, Газан 
евини  онда,  йяьма-  ладарды.  Инди  бизим  эцнащымыз    няймиш  ки,  бу  дяфя  биз  йяьмада 
олмадыг?  Гой  еля  Газанын  башы  щямишя  дарда  олсун,  дайысы  Арузу  аныб  дурсун!  Биз 
Газанла дцшмяник, бялли билсин! – деди. Гылбаш бурада  сюйлямиш, эюряк ня сюйлямиш: 
 
 Яйя, сарсаг! Демяк беля! 
 Мян сяни сынардым еля,  
 Газан сящяр-сящяр дурду, 
 Ала даьда чадыр гурду. 
 Цч йцз алтмыш алты иэид, 
 Гонаглыьа топландылар, 
 Йемяк- ичмяк арасында 
 Сянин адыны андылар.            
 Газан деди: « Нядянся бяс, 
 Дайым Аруз бизя эялмяз?» 
 Дедим ки, мян варым эедим, 
 Сябябини айдын едим. 
 Достлугму, дцшмянликмидир? 
 Йахынлыгмы, эенликмидир? 
  Инди  билдим ня имишсян! 
  Газана дцшмян имишсян! 
 
Буну сюйляйиб Гылбаш айаьа дурду, «саламат галын!»  – дейиб атланыб эери дюндц.  
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
176 
Аруз гоъа чох пярт олду. Даш Оьуз бяйляриня адам эюндяриб щамысыны чаьыртдырды!   
— 
Ямян эялсин, Алп Рцстям эялсин, Дюнябилмяз  Дюлякуран эялсин, галан бцтцн 
гящряманлар йыьышыб эялсинляр, – деди. 
Йашыл  чямяндя  бюйцк чадырлар  гурдурду,  атдан айгыр,  дявядян  буьра,  гойундан 
гоч гырдырды, бюйцк гонаглыг дцзялтди, бцтцн Даш Оьуз бяйлярини башына топлады. 
Ширин йемяк-ичмяк арасында Аруз деди: 
— 
Бяйляр, билирсиниз сизи нийя чаьырмышам? 
Дедиляр: 

 Ня цчцн чаьырмысан ? Билмирик. 
Аруз деди: 

  Газан  бизя  Гылбашы  эюндярмиш,  елим-эцнцм  чапылды,  гара  башым  дарда  галды, 
дайым Аруз юз адамлары иля мяня кюмяйя эялсин, – демишдир. 
Ямян сорушду: 
— 
Бяс сян ня ъаваб вердин? 
Аруз: 

 Мян дя Гылбаша дедим ки, яйя, сарсаг! Щачан ки, Газан евини йяьмаладарды, 
Даш Оьуз ъамааты иля бирэя йяьмаладарды, эедярдик йяьмалайыб, сонра Газаны салам-
лардыг,  эери  дюнярдик.  Инди  ня  олду  ки,  бизя  хябяр  вермяди,  биз  йяьмада  олмадыг? 
Бундан сонра биз Газана дцшмяник, йягин билсин! 
Ямян деди: 

 Чох йахшы демишсян! 
 Аруз гоъа: 

 Сиз индии ня дейирсиниз? 
Дедиляр: 
— 
Ня дейяъяйик? Чцнки сян Газана дцшмян олдун, биз дя дцшмяник.  
Аруз арайа Мусщяф 
*
 эятирди. 
Бяйлярин щамысы Мцсщяфя ял басыб, анд ичдиляр. 
Аруза дедиляр: 

 Сянин достуна дост, дцшмяниня дцшмяник! 
Аруз гоъа бцтцн бяйляря гиймятли хялятляр, бяхшишляр верди, сонра дюнцб деди: 

  Бяйляр!  Ахы  Бейряк  Ич  Оьузда  Газанын  ян  йахын  адамдыр.  О,  биздян  гыз 
алмышдыр, кюйэцмцздцр. Эялсин бизи Газанла барышдырсын – дейиб, чаьыраг, эятиряк. Бизя 
                                                            
*
 
Мусщяф – Гуранын вярягляря йазылмыш илк варианты 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
177 
тяряф  олду,  йахшы,  олмады,  мян  саггалыны  тутарам,  сиз  гылынълайарсыныз.  Арадан  Бейряйи 
эютцрярик, ондан сонра Газан иля ишимиз хейир ола! 
Адам эюндярдиляр. 
Бейряк  юз  отаьында  йолдашлары  иля  йейиб-ичирди.  Аруздан  адам  эялди,  салам  верди. 
Бейряк ялейк алды.  Деди: 

  Ханым,  Аруз  сизя  салам  эюндярди  вя  деди  ки,  кярям  елясин,  Бейряк  эялсин, 
Газанла бизи барышдырсын!  
Бейряйин нядян хябяри варды, Арузун кяляйини щардан биляйди? 
Чох йахшы, – дейиб, айаьа дурду. Атыны чякдиляр минди, ня силащ эютцрдц, ня дямир 
донун  эейди,  гырх  иэидля  Даш  Оьуза,  Аруз  гоъанын  йанына  эялди.  Даш  Оьуз  бяйляри 
яйляшмишдиляр. Бейряк салам верди. Аруз Гоъа юз йанында йер эюстярди, Бейряк отурду.  
Аруз Гоъа деди: 

 Билирсян, Бейряк, сяни нийя чаьыртдырдыг? 
Бейряк деди: 
— 
Нийя чаьыртдырдыныз? 
 Аруз Гоъа деди: 
— 
Бцтцн бу отуран бяйляр Газандан цз дюндярмишдир. Анд ичмишик, биз Газана 
дцшмяник. 
 Ортайа Мцсщяф эятирдиляр: 

 Сян дя анд ич!  – дедиляр. 
Бейряк: 

 Мян Газандан цз дюндярмярям, она хяйанят етмярям!  – дейиб анд ичди вя 
сюйляди: 
 
Онун немятиндян чох-чох йемишям, 
Яэяр билмяз олсам, эюзцмя дурсун! 
Атларына миниб, ата, демишям, 
Яэяр билмяз исям табутум олсун! 
 
Йахшы гафтанларын чох-чох эеймишям, 
Яэяр билмяз исям кяфяним олсун! 
Уъа сарайына чох-чох эирмишям, 
Билмяз исям мяня Щагг гяним олсун ! 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
178 
Дюнмярям Газандан, буну бялли бил ! 
Чюряйи тапдамаг кишилик дейил ! 
 
Аруз  гоъа  гязяблянди,  Бейряйин  саггалындан  тутду,  бяйляря  бахды.  Бяйляр 
Бейряйя гыймадылар. 
Бейряк Арузун хяйанятини эюрцб, йеня сюйляди: 
 
Яввялдян билсяйдим Аруз, мян буну, 
Белями эялярдим сянин йанына. 
Эейярдим яйнимя дямир донуму, 
Силащдашларым да силащланарды, 
Гылынъым эирмязди онда гынына. 
 
Полад папаьымы баша гойардым,  
Сцнэцмц, ъидамы алардым яля. 
Йаныма салардым иэидлярими, 
Эялярдимми, яълаф, билсяйдим, беля?! 
    
Алчаглар щийляйля гурарлар тяля, 
Сян щансы алчагдан юйряндин, беля?! 
Алдадыб яр тутмаг юврят вярдиши,  
Юврятиндян юйряндинми бу иши? 
 
Аруз: 

 Яйя! Щярзя-щярзя данышма! Юзцн юз ганына сусама! Эял анд ич!  – деди. 
Бейряк : 

Валлащ, мян Газанын уьрунда башымы гоймушам! Мян Газандан дюнмярям! 
Истяйирсян лап йцз парча ет! – деди. 
Аруз бу дяфя даща да щирслянди, Бейряйин саггалыны бярк-бярк тутуб, йеня бяйляря 
бахды, эюрдц ки, кимся  эялмяз, юзц гара поладцзлц гылынъыны дартды, Бейряйин саь ом-
басындан  чалды,  гара  ганы  шорлады.  Бейряйин  башы  чийниня  дцшдц.  Мяълисдяки  бяйляр 
щамысы галхыб щяряси атлы-атына минди, евиня эетди. 
Йолдашлары  Бейряйи  юлцмъцл  вязиййятдя  эютцрдцляр.  Ата  миндирдиляр.  Бир  адам  да 
тяркиня  миниб  ону  гуъаглады,  чапыб  гачдылар.  Юз  евиня  эятирдиляр.  Узандырыб  ъцббясини 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
179 
цзяриня  юртдцляр.  Бейряк  ахыр  няфясиндя  йолдашларына  сюйлямиш,  эюрялим,  ханым,    ня 
сюйлямиш: 
Галхыб, иэидлярим, дурун, тялясин, 
О аь-боз атымын гуйруьун кясин! 
Ашын эен гобулу о Ала даьдан, 
Дашгын чайдан кечин, дурмадан бир ан, 
Газанын йанына тез чапын эедин. 
Бейряк юлдц сянин йолунда, дейин.! 
Аь дону чыхарыб, гаралар эейин! 
 
 
 
Дейин ки, намярд дайын Аруздан адам эялмишди, Бейряйи истямиш, о да эетмишдир. 
Бцтцн Даш Оьуз бяйляри бир йеря йыьышмыш, бизим ишдян хябяримиз йох имиш. 
Ортайа Мцсщяф эятирдиляр. Газандан биз дюндцк, сян дя дюн, эял анд ич! – дедиляр. 
Бейряк ися анд ичмяди: — Мян Газандан дюнмярям, она хяйанят етмярям – деди. 
Намярд  дайын  аъыгланды,  гылынъы  иля  Бейряйи  доьрады,  ал  гана  гярг  етди.  Сабащкы  эцн 
ялим Газанын йахасында олсун, яэяр мяним ганымы Арузда гойарса! 
Бейряк сон эцъцнц топлайыб йеня деди: 
 
Иэидлярим! Аруз оьлу Басат эялмямиш, 
Илхыларда кющлян атым кишнядилмямиш, 
Сцрц-сцрц гойунларым апарылмамыш, 
Аьъа цзлц гызым, эялиним апарылмамыш, 
Варым- йохум гарят олуб, йяьмаланмамыш, 
Йурдум–йувам даьыдылыб, ел таланмамыш, 
Дейин Газан дайанмасын, дурмасын эялсин! 
Юзц дайысындан ганымы алсын! 
 
Буну  дейиб,  Бейряк  эюзлярини  щямишялик  йумду.  Атасына–анасына  хябяр  вердиляр. 
Бюйцк евиндя-щяйятиндя шивян гопду. Газа бянзяр гызы-эялини аь чыхарды, гара эейди. 
Бейряйин  о  вахткы  адятя  эюря  аь-боз  атынын  гуйруьуну  кясдиляр.  Гырх-ялли  иэид  гара 
эейиб, эюй сарындылар. Газан бяйин йанына эялдиляр, сарыгларыны йеря вурдулар: Бейряк! – 
дейиб, чох аьладылар, Газанын ялини юпдцляр: 

  Сян  саь  ол,  Бейряк  юлдц,  –  дедиляр.  Намярд  дайын  щийля  иля  адам  эюндяриб 
чаьыртдырды.  Эетдик.  Бизи  гаршылайыб  Арузун  йанына  апардылар.  Сян  демя,  бцтцн  Даш 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
180 
Оьуз бяйляри орайа йыьышмыш имиш. Яйляшдик, ортайа Мцсщяф эятирдиляр: 
— 
Биз  анд  ичиб,  Газана  дцшмян  олдуг,  –  дедиляр,  –  сиз  дя  анд  ичин.  Ичмядик, 
Бейряк  деди  ки,  мян  Газана  хяйанят  етмярям!  Онда  намярд  дайын  гылынъыны  чякиб 
Бейряйи отурдуьу йердя гылынълады.  
Сян  саь  ол,  ханым!  Бейряк  сянин  уьрунда  щялак  олду.  Ахыр  няфясиндя:  «Газан 
мяним ганымы Арузда гоймасын», – деди. 
Салур  Газан  бу  хябяри  ешитди,  дясмалыны  ялиня  алыб,  щюнкцр-щюнкцр  аьлады. 
Йанындакы  бцтцн  адамлар  да  аьлашдылар.  Газан  дурду  юз  отаьына  эирди.  Йедди  эцн 
дивана  чыхмады,  аьлады  отурду.  Ахырда  бюйцкляр,  аьсаггаллар  йыьышыб  эялдиляр,  бир  йеря 
топлашдылар, мяслящят-мяшвярят етдиляр. 
Газанын гардашы Гараэцня деди: 

 Ей Гылбаш, эет Газана де ки, эялсин чыхсын тахтында яйляшсин. Ахы Бейряк йахшы 
бир иэид иди. Онун уъундан арамыздан эетди. Щям дя вясиййят етмишдир: 
«Мяним ганымы йердя гоймайасыз». Эедяк дцшмяни ъязасына чатдыраг. 
Гылбаш деди: 

 Сян гардашысан, юзцн эетсян  йахшыдыр. 
 Ахырда  мяслящят  олду,  икиси  бирликдя  эетди.  Газанын  отаьына  эирдиляр.  Салам 
вердиляр. 
 Гылбаш: 

  Сян    саь  ол,  –  деди,  –  бир  иэид  арамыздан  яксилди.  Сянин  йолунда  баш  верди. 
Дейирям эедяк ганыны алаг. Щям дя вясиййят етмишдир: «Газан мяним ганымы алсын», 
– демишдир. Аьламагдан бир шейми чыхар, дурун эялин йухары, – дедиляр. 
Газан: 

  Мяслящятдир,  –    деди.  –  Ъяббяханалар  йцклянсин!  Бцтцн  иэидляр  силащлансын, 
йараьы иля эялсинляр, – деди.  
Бцтцн  Ич  Оьуз  гящряманлары  йыьылды.  Газанын  Гонур  атыны  чякдиляр  минди.  Дястя 
баьланды. Алайлар сыраланды. Борулар чалынды, наьаралар дюйцлдц. Гошун Даш Оьуз цзяри-
ня щярякят етди. 
О тяряфдян дя Аруза хябяр чатды: Газан эялди, – дедиляр. 
Онлар  да  гошуну  ъям  едиб  Газана  гаршы  эялдиляр.  Боз  ог  иля  Цч  ог,  йяни  Ич 
Оьузла Даш Оьуз гаршылашдылар. 
Даш оьузлулар якс щцъума щазырлашды. Аруз : 
Мяним Ич Оьузла гырымым, мцгабилим Газан олсун,  – деди. 
Ямян деди: 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
181 

 Мяним гырымым Янся гоъа оьлу Охчу олсун! 
Щяр бири юзцня бир гырым – мцгабил сечди. Алай баьланды, гошунлар дцзцлдц. Борулар 
чалынды, тябилляр вурулду. 
Аруз гоъа мейдана ат тяпди. Газаны чаьырыб : 

 Яйя, сарсаг, сян мяним гырымымсан, чых мейдана! 
Газан галхан йапынды, сцнэцсцнц ялиня алды, башы цзяриня чевирди, деди: 
— 
Яйя,  сарсаг!  Хяйанятля  иэид  юлдцрмяйин  ляззятини,  неъя  олур,  мян  сяня 
дадыздырарам. 
Габагъа  Аруз  Газанын  цзяриня  ат  салды.  Гылынъыны  чалды,  бир  зярря  гядяр  дя 
кясдирмяди, йана кечди. Нювбя Газана эялди. Алтмыш тутам узун ъидасыны голтуг гысды, 
Аруза еля чалды ки, кюксцндян дяйиб, йел кими кцряйиндян чыхды. Ат цзяриндян йеря салды. 
Гардашы Гараэцняйя ишарят етди: 
— 
Башыны кяс! Вятян хаининин ъязасы будур!  –  деди.  
Гараэцня атдан енди, Арузун башыны кясди. Даш Оьуз бяйляри буну эюрцб, щамысы 
атдан  йеря  енди.  Эялиб  Газанын  айаьына  дцшдцляр  Газан  онлары  баьышлады.  Анъаг 
Бейряйин  ганыны  дайысындан  алды.  Арузун  евини  чапдырды,  елини-малыны  йяьмалатды,  гарят 
етди. 
Даш  Оьуз  бяйляри  анд  ичдиляр,  Газана  садиг  олаъагларыны  билдирдиляр,  елин,  юлкянин 
,халгын бирлийини бундан сонра позмайаъагларына сюз вердиляр. Газан эялиб эюй-ала чя-
мяндя  чадырларыны  тикдирди,  отагларыны  гурдурду.  Бюйцк  бир  шянлик  мяълиси  дцзялтди. 
Йедиляр-ичдиляр, шянляндиляр. Дядя Горгуд мяълися эялди. Гопузуну ялиня алды. Иэидлярин 
гящряманлыьыны юйдц, гази ярянляр башына няляр эялдийини сюйляди, беля деди: 
        
Щаны дедийим бяй ярянляр, 
Дцнйа «мяним», дейянляр?! 
Йер эизляди, яъял алды, 
Фани дцнйа йеня галды. 
Эялимли – эедимли дцнйа! 
Сон уъу юлцмлц дцнйа, 
Агибят узун йашын уъу юлум, 
Ахыры айрылыг. 
Хейир-дуа верирям, ханым:  
Юлцм вахты эялдийиндя Ттанры 
Сяни ары имандан айырмасын! 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
182 
Аь саггалы атан йери учмаг олсун! 
Аь бирчякли анан йери бещишт олсун. 
Гадир сяни намярдя мющтаъ етмясин! 
Аь алнында беш кялмя дуа гылдыг, гябул олсун. 
Амин, амин дейянляр дидар эюрсцн. 
Йыьышдырсын, дурушдурсун эцнащынызы  
Мящяммяд Мустафайа баьышласын 
 Ханым щей! 
 
 
 
  
ЛЦЬЯТ 
 
А 
 
Аь – бюйцк, йухары.  
Аьа йал – йер адыдыр; гойун сцрцляри сахланылан йер. 
Аьаъ – тяхминян 7 км узунлуьунда мясафя юлчцсц. 
Аь йелякли ох – бюйцк йелякли ох.  
Аьымаг – йухары галхмаг.  
Аьлаьан – Азярбайъанын Эцръцстан сярщядиндя даь.  
Аьзы дуалы – хейирхащ, хош данышан. 
Аьыз – сярщяд.  
Аьыр – язиз.  
Аь саз – бюйцк гамышлыг. 
Алынмаг – пярт олмаг; сарсылмаг.  
Алп пящляван – гящряман. 
Алтыпярли эцрз – гядим силащлардан бири. 
Аман – баьышлама, яфв етмя. 
Апул-апул – саьа-сола яйиля-яйиля йцрцмяк.  
Арамаг – йохламаг. 
Ары – тямиз 
Аргыш – итмиш, сяфярдян гайытмайан шяхсин далынъа эюндя- рилян, ахтаран адам. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
183 
Ат тяпмяк – атла щцъум етмяк.  
Ахыр сипаря – сон суря, хятм.  
 
Б 
 
Баба – ата.  
Балгар – гойунун бир ъинсидир. 
Бан  – йцксяк.  
Бан банлатмаг – язан чякдирмяк.  
Базламаъ – саъда бишян фятир. 
Базирэан – таъир.  
Байаьы – шит, йерсиз, ядябсиз. 
Байат – тцрк тайфаларындан биринин адыдыр – Бу адда Азярбайъанда бир нечя кянд 
вардыр. Дядя Гургудун мянсуб олдуьу тцрк бойу  
Барынмаг – файдаланмаг.  
Беъид – сцрятля, диггят.  
Бядюй ат– ъинс ат.  
Бялэя – дайаг.    
Бящри  готаз  –  гядимдя  Тибет  юкцзцнцн  гуйруьундан  дцзялдилиб  гящраманларын 
атынын бойнундан асылан готаз. 
Биэаня – йад. 
Бой бойламаг- дастан гошмаг. 
Бору – узун шейпур. 
Буьур  – еркяк дявя. 
Буналмаг – эцъдян дцшмяк. 
 
Ъ 
 
Ъарийя – ев гуллугчусу. 
Ъяри – ясэяр, гошун. 
Ъярибашы – гошун башчысы. 
Ъынламаг – ъинэилдямяк . 
Ъювшян – дямир эейим. 
Ъцббя – цст эейими. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
184 
Ъида – гядим силащ нювц. 
 
Ч 
 
Чевирмяк –мцщасиряйя алмаг. 
Ъиъи-баъы – Ана вя баъы дяряъясиндя истякли гадын, гыз.  
Чогумаг –мцвазинятини итиряряк йыхылмаг. 
Чуьул –хябярчи . 
Чуьулламаг –эизли хябяр апармаг. 
Чуха –кечи дярисиндян цст эейим. 
Д 
 
Дады – дайя, тярбийячи. 
Дараглыг – бурада гадынын тянасцл органы  
Дябилгя – баша тахылан дямир эейим. 
Дяли-долу –  вуран-йыхан. 
Долаб-долаб – бол-бол. 
Дидар – эюрцнмяк, эюрцш. 
Донатмаг – эейиндирмяк. 
Дювлят – аьыл.  
Дювлятли – аьыллы. 
 
Е 
 
Ев чапмаг – ев йармаг 
Еркяъ – ъаван еркяк гойун. 
Еш – сирдаш, кишинин арвады.  
 
Я 
 
Ядцк – чякмя  
Яряфат – Мяккя йахынлыьында даь адыдыр. 
Ярмяьан – щядиййя, бяхшиш 
Яски – кющня 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
185 
 
Ф 
 
Фел –иш. 
 
Э 
 
Эиран, эиранъа – бюйцк, йоьун. 
Эирявя – фцрсят. 
Эцвянмяк – архаланмаг . 
Эцлащ – папаг. 
Эцлэяз – эцллц, гырмызы.   
Эюйэц – йезня, кцрякян. 
 
Щ 
 
Щярами –гулдур. 
 
Х 
 
Хыдыр Илйас – яфсаняви мцгяддяс шяхсиййят, ики гардашын гоша чякилян ады.  
Хум – шяраб кцпц. 
 
И 
 
Ираг – узаг. 
 
К 
 
Кянди – юз, юзц  
Кяртмяк – кясмяк. 
Кясмят кясмяк – гайда гоймаг, гиймят кясмяк. 
Кейик – марал. 
Кяду – пишик.  
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
186 
 
Г 
 
Гайын ох- гайын аьаъындан дцзялдилмиш ох. 
Гамят – бой-бохун. 
Ганлы – эур. 
Ганлы – ганлы – ъошьун-ъошьун. 
Гант – 1) аьыр, ири 2) саьлам.  
Гаплан – пялянэ. 
Гарачуг – Азярбайъанда даь адыдыр. 
Гары – голун билякдян йухары щиссяси  
Гарымаг – гоъалмаг. 
Гаты- бярк. 
Гафил – хябярсиз. 
Гафтан – цст эейими. 
Гяза – гяфил щадися. 
Гялямчи – бязякчи, дырнаг бойайан,бязяк вуран. 
Гяраиб – гярибяликляр, яъайиб  
Гящяр – кядяр. 
Гыврамаг –ъялд ял-голуну тутмаг. 
Гыйма – 1) эюзцн ики кянарынын гысаъаьы, 2) сярхош бахыш, хумар  
Гын – гылынъ габы, футлйары. 
Гызгардаш – баъы  
Гобу– тябии узун дяря, бюйцк арх (чай) вя суйу гурумуш кющня канал.  
Гоган – башчы. 
Гойун аьылы – гойун сахланан йер. 
Голча гопуз – кичик саз. 
Гопмаг – чыхмаг, мейдана эялмяк. 
Гопуз – саз. 
Гузьун – бюйцк йыртыъы гуш. 
Гургурама гуршаг – мцхтялиф материаллардан ъалашдырылмыш кямяр, тогга. 
Гурум – щюрцк; сач щюрцмц. 
Гурумсов – кечя йаныьы. 
Гуршанмаг – эейинмяк, силащ тахмаг. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
187 
Гуш – пагон (чийни гушлу – чийни пагонлу). 
Гуш гушламаг – гуш овламаг. 
 
Л 
 
Ляшкяр – гошун. 
М 
 
Майа – диши дявя. 
Мащмыз – атлынын дабанына тахылан хцсуси щалга. 
Мядяд – кюмяк. 
Мялщям – дярман. 
Мяням-мянямлик – ловьалыг, юзцнц юйцб башгасыны бяйянмямяк. 
Мяря – яйя. 
Мискин – йазыг. 
Мурад – 1) ляззят, 2) арзу, истяк.  
 
Н 
 
Няр – еркяк црэуълу дявя. 
Нигаб – цз юртцйц . 
 
О 
 
Овсар – дявянин башына баьланан ип. 
Овхурмаг –  няфясли мусиги алятини овхурмагла сясляндирмяк. 
Озан – ашыг. 
Омуз – чийин . 
Ортаъ гыр – йер адыдыр. 
 
Ю 
 
Юэряъ – бириллик еркяк гузу. 
Юйня – эцнорта. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
188 
Юъ – явяз. 
 
 
 
П 
 
Пяри – яфсаняви гыз, яфсаняви инсан нювц. 
Пейда олду – эюрцндц, цзя чыхды. 
Пинар – булаг.  
Пцлцклц – сцннятсиз. 
 
С 
 
Сайтал – сечмя. 
Санъаг – вилайят, орду бюлцйц. 
Сапанд чатлатмаг –сапанд атмаг. 
Сярвяр – башчы.  
Сярмузя – башмаг. 
Сярпя-сярпя – вура-вура. 
Сярт – бярк. 
Сяф – сыра. 
Синирли –гязябли, ясяби. 
Сонъ – ишаря, яламят, мющцр 
Сой –нясил, кюк. 
Сой сюйлямяк –ясли-нясли юймя, чалыб ойнамаг. 
Сунъ –нишан, бяхшиш. 
 
Ш 
 
Шами  чадыр – Шамдан (Сурийадан) эятирилмиш чадыр. 
Шащбаз ат – ойнаг ат. 
Шюкцмяк – дюрдайаглыларын дал айаглары цзяриндя йеря чюкмяси. 
 
Т 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
189 
 
Тавул – тябил, мусиги аляти. 
Тарагга – хцсуси шякилдя каьыза барыт долдуруб партлатмаг; ейни вахтда бир нечя 
чомаьы, бир-бириня вурмагла сяслянмя. 
Тякур – бурада дцшмян тяряфин щакиминя дейилир. 
Тянэ – дар. 
Тяпмяъя – бярк вурма. 
Толама бешик – бешийин бир нювц.  
Толамазлама – эюдяк ял аэаъынын товлайыб атмаг. 
Тць – дювлят байраьы.  
Тулу –гулдур. 
Тула – тула, дюйцш, вуруш. 
Тутам – йумруг щяъминдя юлчц ващиди, овуъ –ъянэя.  
Тцмян – дивизийа, он мин. 
 
В 
 
Вагия – йуху. 
     
Й 
 
Йаьы – дцшмян. 
Йаьмыр – шиддятли йаьыш.  
Йалчын – щамар; ат йалы кими. 
Йасаг етмяк – гадаьан етмяк. 
Йеляк – 1) охун эери щиссяси, 2) бир эюз эюрцнцшлц мясафя, цфцг. 
Йелям-йапышган – магнит.  
Йяьмаламаг – гарят етмяк. 
Йяхни – говурма. 
Йолу ялиня алмаг  – йолун дцз истигамятиля эетмяк. 
Йонд – ат  
Йортмаг – йцйцрмяк. 
Йюнлц – йахшы, нормал. 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
190 
 
З 
 
Завал – бяла. 
Зяггутум – зящяр. 
Зящм – горху. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
191 
 
МЦНДЯРИЪАТ 
 
Мцгяддимя ..............................................................................    3   
Дядя Горгудун юйцдляри  ........................................................  16               
Буьаъын дастаны  ......................................................................  22                            
Гарачуг чобанын дастаны ........................................................  41              
Бейряйин дастаны  .....................................................................  59                          
Бурла хатунун дастаны  .............................................................  90 
Дяли Домрулун дастаны  .......................................................... 112 
Гантуралынын дастаны  ............................................................. 123 
Йейняйин дастаны  .................................................................. 143 
Басатын дастаны  ..................................................................... 150 
Имранын дастаны  ..................................................................... 164 
Сяэряэин дастаны  .................................................................. 178 
Урузун дастаны  ..................................................................... 191 
Салур Газанын дастаны  .......................................................... 205 
Лцьят  .................................................................................... 215 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
192 
 
 
 
ШАМиЛ ЪЯМШиД  
иЛК ДЯФЯ 1980-Ъи иЛДЯ «МААРиФ» 
НЯШРиЙЙАТЫНДА ЧАПДАН ЧЫХМЫШ  
УШАГЛАР ЦЧЦН  
«ДЯДЯ ГОРГУД ДАСТАНЛАРЫ» 
КиТАБЫНЫ 1999-ЪЦ иЛДЯ ТЕЩРАНДА ЮЗ 
АДЫНА НЯШР ЕТДиРМиШ РЯСУЛ 
ИСМАЙЫЛЗАДЯЙЯ ПЛАЭиАТЛЫЬЫНА ЭЮРЯ 
КЯСКиН ЕТиРАЗЫНЫ БиЛДиРиР. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ШАМИЛ ЪЯМШИД (ШАМИЛ ЪЯМШИДОВ) – 85 
 
Шамил  Аллащверди  оьлу  Ъямшидов  1920-ъи  илдя  индики  Аьъябяди  шящяриндя  анадан 
олмушдур.  1939-1941-ъи  иллярдя  орду  сыраларында  олмуш,  икинъи  дцнйа  мцщарибясиндя 
иштирак етмиш, дюйцшдя йараланараг ордудан тярхис олунмушдур. Биринъи дяряъяли Вятян 
Мцщарибяси Ордени вя медалларла тялтиф едилмишдир.  
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
193 
1941-1956-ъы иллярдя Аьъабядидя вя Аьдамда журналистика вя мцяллимлик фяалиййяти 
иля  мяшьул  олмушдур.  1957-ъи  илдян  Азярбайъан  МЕА  Мящяммяд  Фцзули  адына 
Ялйазмалар Институтунда ишляйир.   
Филолоэийа  елмляри  доктору,  фолклоршцнас–мятншцнасдыр.    Ямякдар  елм  хадими, 
Азярбайъан  Йазычылар  Бирлийинин  цзвц  вя  Ататцрк  адына  Тцрк  Дил  Гурумунун  фяхри 
цзвцдцр. Мцщарибя вя ямяк ветераныдыр.  
14  китабын,  о  ъцмлядян  «Китаби-Дядя  Горгуд»у  вярягляйяркян»  (1969),  «Китаби-
Дядя Горгуд» (1977) , «Китаби-Дядя Горгуд»ун тарихи-ъоьрафи тядгиги вя Дрезден ял-
йазмасынын  дцрцстляшдирилмиш  елми  мятни»(1999),  «Азярбайъан  йазылы  дастан  абидя-
ляринин тядгиги» (2000) монографийаларынын вя 200-я гядяр мягалянин мцяллифидир.  
Ясярляри
 
АБШ-да,  Алманийада,  Тцркийядя,  Румынийада,  Ирагда,  Иранда, 
Эцръцстанда  няшр  олунмушдур.  Елми  йарадыъылыьы  щаггында  тцрк,  алман,  рус,  Иран  вя 
Ираг алимляри йцксяк ряйляр чап етдирмишляр.           
 
 
 
 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

Document Outline

  • БАКЫ – 2005
  • Азярбайъан Милли Елмляр Академийасы Мящяммяд Фцзули адына Ялйазмалар Институту
  • Азярбайъан МЕА Мящяммяд Фцзули адына Ялйазмалар Институту елми шурасынын 17 ийун 2005-ъи ил тарихли 6 №-ли иъласынын гярары ил
            • Шамил Ъямшид,
              • Икинъи няшри – 2005
              • Биринъи няшри –  «Маариф» няшриййаты –1980
          • МЦГЯДДИМЯ
  • Улашыбан сулар дашса, дяниз долмаз.
                • БУЬАЪЫН ДАСТАНЫ
          • ГАРАЧУГ ЧОБАНЫН ДАСТАНЫ
          • БУРЛА ХАТУНУН ДАСТАНЫ
  • ДЯЛИ ДОМРУЛУН ДАСТАНЫ
    • ГАНТУРАЛЫНЫН ДАСТАНЫ
  • ЙЕЙНЯЙИН ДАСТАНЫ
    • Бир эцн Гамьан оьлу Хан Байандыр  йериндян дурмушду. Эюй чямяндя аьбан евлярини гурмушду, уъа сейваны эюй цзцня ашынмышды. 
    • Газлыг Гоъа дейирдиляр, бир киши вар иди, Байандыр ханын вязири иди. Шярабын тясири башына вурду,  дизляри цзяриня чюкдц, Бай
    • Байандыр хан деди:
    • — Щара истяйирсян, эет!
    • Газлыг Гоъа дцнйа эюрмцш, иш билян адам иди. Йарарлы кишиляри йанына ъям еляди. Йараьы-ярзагы иля йола дцшдц. Чох даьлар, дя
    • Ондан сонра Йейняк дюнцб гошунун ичиня гайытды.
      • Карванынын дявясини
          • БАСАТЫН ДАСТАНЫ
          • СЯЭРЯЙИН ДАСТАНЫ
          • УРУЗУН ДАСТАНЫ
          • А
          • Б
          • Ъ
          • Ч
          • Д
          • Е
          • Я
          • Ф
          • Э
          • Щ
          • Х
          • И
          • К
          • Г
          • Л
          • М
          • Н
          • О
          • Ю
          • П
          • С
          • Ш
          • Т
          • В
          • Й
          • З
          • МЦНДЯРИЪАТ
                  • Дяли Домрулун дастаны 112
                  • Гантуралынын дастаны 123
          • ШАМИЛ ЪЯМШИД (ШАМИЛ ЪЯМШИДОВ) – 85

Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin