Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları
- Bir Ülkeyi Komünizmden Kurtarmak
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4- Bir Ülkeyi Komünizmden Kurtarmak
Sonraki
üç ay
boyunca yaşayacağım Endonezya hakkında romantik hayallerim vardı. Okuduğum kitaplarda, parlak renkli sarong’lara bürünmüş güzel
kadınlar, egzotik
Bali dansözleri, ateş yutan şamanlar ve duman sorguçlu volkanların dibindeki berrak sularda uzun oyma kanolar içinde kürek çeken savaşçılar görmüştüm. Özellikle çarpıcı olansa, hâlâ takımadanın sularında yelken açan eski Avrupalı denizcileri yurda döndüklerinde çocuklarına “Yaramazlık yapma, yoksa
Bugimen seni alır,” dedirtecek kadar korkutan Bugi korsanlarının siyah yelkenli muhteşem kalyonlarıydı. O resimler ruhuma nasıl da işlemişti. Ülkenin tarihi ve efsaneleri öfkeli tanrılar, Komodo canavarları, aşiret reisleri ve İsa’nın doğumundan çok önce Asya dağlarından Acem çöllerinden ve
Akdeniz’den geçip
toplu bilincimizin en derin kıvrımlarına yerleşen kadim
öyküler misali
zenginlikler barındırıyordu. Efsanevi adalarının isimleri bile (Cava, Sumatra, Borneo, Sulawesi) insanın aklını başından almaya yeter. Gizemler ve mitlerle dolu, erotik güzelliğe sahip bir ülkeydi Endonezya; Kolomb tarafından aranan ama bulunamayan bir hazine: İspanya, Hollanda, Portekiz ve Japonya’nın kur yaptığı ama elde edemediği prenses; bir fantezi, bir rüya. Beklentilerim yüksekti ve sanırım büyük kâşiflerinkilere benziyorlardı. Ama ben de Kolomb
gibi fantezilerime gem vurmayı
öğrensem iyi olurdu. Fenerin ışığının her zaman hayalimizdeki geleceği aydınlatmadığını tahmin etmem gerekirdi belki. Evet, Endonezya’nın sunacak hazineleri vardı ama bu benim beklediğim gibi her derde deva bir hazine sandığı değildi. 1971’de Ağustos’un sonlarına doğru Endonezya’nın kaynayan başkenti
Cakarta’da geçirdiğim ilk günler gerçekten de şok ediciydi. Güzellik kuşkusuz vardı. Renkli sarong'lar
içinde muhteşem kadınlar... Tropik çiçeklerle dolu gösterişli bahçeler... Egzotik
Bali dansözleri... Yolcuların pedal
çeviren sürücülerin önünde oturduğu ve yüksek
oturaklarının yanlarına süslü ve rengârenk resimler çizilmiş bisiklet taksiler... Hollanda sömürge tipi malikâneler ve minareli camiler... Ama şehrin çirkin, trajik yanları da çoktu: Kopan ellerinden geri kalan kanlı uçları gösteren cüzamlılar, vücutların birkaç meteliğe satan genç kızlar, bir
zamanların şimdi
mezbeleliğe dönüşmüş muhteşem Hollanda yapımı kanalları, kapkara nehirlerin çöple dolu
kıyılarına kondurulmuş, tüm ailenin içinde yaşadığı mukavva barakalar, durmadan öten kornalar ve zehirli dumanlar. Güzel ve çirkin, zarif ve kaba, kutsal ve kâfir. O kent gerçekten de karanfil ve orkide
çiçeklerinin cezbedici kokularının, açıktan akan lağımların kokusuyla çarpıştığı bir yerdi. Daha önce de sefalet görmüştüm. New Hampshire’deki sınıf arkadaşlarımın birçoğu katranlı kâğıtlardan yapılmış salaş kulübelerde
yaşar, ısının sıfırın altında olduğu kış günlerinde okula ince
bir ceket
ve patlak
tenis ayakkabılarıyla gelirlerdi, yıkanmamış bedenleri kurumuş ter ve gübre kokardı. Günlük besinleri neredeyse sadece kurumuş mısır ve patatesten oluşan And köylüleriyle, yeni doğan bir çocuğun ölmesiyle ilk doğum gününü görmesi olasılıklarının eşit olduğu yerlerde, çamurdan yapılma
kulübelerde yaşamıştım. Sefalet görmüştüm ama hiçbir şey beni Cakarta’da gördüklerime hazırlamamıştı. Ekibimiz tabii ki ülkenin en gösterişli oteli olan Hotel
InterContinental Endonezya’ya yerleşmişti. Dünyanın çeşitli yerlerine dağılmış InterContinental zincirinin diğer otelleri gibi o da Pan American Havayolları’na ait olup, zengin yabancılara, özellikle de petrol şirketlerinin yöneticilerine ve onların ailelerine hizmet ediyordu. Oteldeki ilk günümüzün akşamında, proje müdürümüz Charlie Illingworth en üst kattaki zarif lokantada bize bir yemek verdi. Charlie savaş uzmanıydı; boş zamanlarının
büyük bir kısmını, büyük askeri liderler ve savaşlar hakkında tarih kitapları ve romanlar okumaya ayırırdı. Vietnam Savaşı yanlısı salon askerinin tipik bir örneği idi. Her zamanki gibi, o gece de haki şort ve askeri tip apoletleri olan kısa kollu haki renkte bir gömlek giymişti. Bizi karşıladıktan sonra bir puro yaktı ve şampanya kadehini kaldırırken. “İyi bir hayata,” dedi.
Biz de ona katıldık. “İyi bir hayata!” Kadehlerimiz tokuştu. Salona göz gezdiren Charlie, “Burada iyice şımartılacağız,” dedi, memnun bir şekilde başını sallayarak. “Endonezyalılar bize çok
iyi bakacak. ABD Elçilik personeli de öyle. Ama başarmamız gereken bir görevimiz olduğunu da unutmayalım.” Önünde duran notlara baktı. “Evet, burada dünyanın en yoğun nüfusuna sahip
kara parçası
olan Cava’nın
elektrifikasyonu için nâzım plan hazırlamak için bulunuyoruz. Ama bu buzdağının sadece tepesi.”
Yüzüne ciddi bir ifade yerleşti. Bana kendisinin de kahramanlarından biri olan General Patton’u oynayan George C. Scott’u hatırlatıyordu. “Buraya ülkeyi komünizmin pençelerinden kurtarmak için geldik. Bildiğiniz gibi, Endonezya’nın uzun ve trajik bir geçmişi vardır. Şimdiyse, tam 21. Yüzyılın içinde yer almaya hazırlanırken, bir kez daha sınavdan geçiyor. Bizim sorumluluğumuz, Endonezya’nın kuzey komşuları Vietnam, Kamboçya ve Laos’un yolundan gitmemesini sağlamak olacak. Bu konuda, entegre bir elektrik sistemi anahtar rol
oynar. Elektrik, kapitalizmin ve demokrasinin üstün gelmesini (belki petrol hariç) diğer herhangi bir unsurdan daha etkin şekilde temin edecektir.” Duraladı ve purosundan bir nefes daha çekerek, “Petrolden söz açılmışken...” dedi. Notlarından birkaçını atladı. “Ülkemizin petrole ne kadar bağımlı olduğunu hepimiz biliyoruz. Bu açıdan Endonezya güçlü bir müttefikimiz olabilir. Dolayısıyla, bu nâzım planı hazırlarken, petrol endüstrisinin ve limanları yapan, boru
hatlarını döşeyen müteahhit firmalarla onlara hizmet eden diğerlerinin elektrik yönünden tüm ihtiyaçlarının, bu 25 yıllık plan süresince karşılanacağını garanti etmek için elinizden geleni yapın.” Başını notlarından kaldırdı ve doğrudan bana baktı. “Tahminlerin düşük olacağına, gereğinden yüksek olsun, daha iyi. Ellerinde Endonezyalı çocukların, hatta bizim de çocuklarımızın kanının olduğunu görmek istemezsin. Onların orak-çekiç ya da Kızıl Çin bayrağı altında yaşadıklarını görmek istemezsin, değil mi!” O akşam birinci sınıf bir odanın lüksü içerisindeki yatağımda güvenle
yatarken, gözümün önüne Claudine geldi. Dış borç hakkında söyledikleri aklımdan çıkmıyordu. İş idaresi okulundaki makroekonomi derslerinde öğrendiklerimi hatırlayarak kendimi rahatlatmaya çalıştım. Ne de olsa Endonezya’nın bir Ortaçağ ekonomisinden çıkıp, modern dünyada yerini almasında yardımcı olmak için gelmiştim oraya. Ama biliyordum ki, ertesi
sabah pencereden bakınca, otelin bakımlı ve gösterişli bahçelerinin, yüzme havuzlarının ötesinde, kilometreler boyunca uzanan
barakaları görecektim. İçecek su ve yiyecek yokluğu
yüzünden bebeklerin öldüğünü, insanların çok kötü koşullarda yaşayıp, korkunç hastalıklarla mücadele etmek zorunda olduğunu bilmezden gelemeyecektim. Yatağımda dönüp dururken, Charlie gibi ekipteki diğer herkesin de orada kendi özüne yönelik nedenlerle bulunduğunu düşünmeden yapamadım. Orada ABD’nin dış politikasını ve ticari çıkarlarını gözetmek için bulunuyorduk. Hayatı Endonezya halkı için daha yaşanabilir bir hale getirmek isteğinin ötesinde, sırf açgözlülüğümüz nedeniyle oradaydık. Aklıma bir kelime geliyordu: Şirketokrasi. Bu kelimeyi daha önce duymuş muydum yoksa kendim mi icat etmiştim emin değildim ama dünyayı yönetmeyi denemeyi kafasına koymuş bu yeni ve seçkin zümreyi tam olarak tanımlıyor gibiydi. Ortak amaçları çevresinde, birbirlerine sıkı sıkıya bağlı birkaç kişinin oluşturduğu bir topluluktu bu ve üyeleri şirketlerin yönetim kurulları ve
hükümet mevkileri arasında kolaylıkla ve sık sık gidip geliyordu. Dünya Bankası’nın o zamanki başkanı Robert
McNamara’nın buna mükemmel bir örnek oluşturduğunu farkettim. Ford Motor Şirketi’nin başkanlığından Kennedy ve Johnson’un Milli Savunma
Bakanlığına gelmişti, şimdi de
makamı işgal ediyordu. Ayrıca
üniversitedeki profesörlerimin makroekonominin gerçek doğasını anlamamış olduğunu da farkettim: Çoğu örnekte, bir ekonominin büyümesine yardımcı olmak,
sadece piramidin tepesinde oturan az sayıda insanın daha da zengin olmasına yol açarken, diptekiler için onları daha da aşağıya itmenin ötesinde hiçbir şey yapmamaktadır. Gerçekten de, kapitalizmi teşvik etmek genelde Ortaçağ’ın feodal toplumlarındakini andıran bir sisteme neden olmaktadır. Profesörlerim arasında bunu bilen
varsa da
itiraf etmemişti; çünkü
üniversiteler, büyük şirketler ve onları
yönetenler tarafından finanse ediliyordu. Gerçeği ortaya çıkarmak büyük olasılıkla o profesörlerin işini kaybetmesine neden olurdu. Tıpkı o yönde bir açıklamada bulunursam, benim başıma geleceği gibi. Bu düşünceler, Endonezya InterContinental Otel’de geçirdiğim her gece uykumu kaçırmaya devam etti. Sonunda vardığım temel savunma çok kişiseldi: O New Hampshire kasabasından, hazırlık okulundan ve askere alınmaktan paçayı kurtarmıştım. Çok çalışmanın ve rastlantıların da yardımıyla, iyi bir hayat yaşamaya hak kazanmıştım. İçinde yetiştiğim kültürün nazarında, doğru olanı yapıyor olduğumdan için rahattı. Başarılı ve saygı duyulan bir ekonomist olma yolunda ilerliyordum. İşletme okulunun beni hazırladığı şeyi yapıyordum. Dünyanın en üst düzey beyin takımlarındaki en iyi beyinlerin onayladığı bir
gelişim modelinin gerçekleştirilmesine katkıda bulunuyordum. Yine de, sık sık gecenin bir yarısında kendimi günü geldiğinde gerçeği açıklayacağım sözüyle avutmak zorunda kalırdım. Sonra da Vahşi Batı’daki silahşorları anlatan Louis L’Amour romanları okuyarak uyurdum. |