55
F
α
2
γ
2
-
-
G
α
2
β
2
Glu 43 β zanjirda
Ala
GpH
α
2
β
2
Asp 68 α zanjirda
Liz
H
β
4
-
-
I
α
2
β
2
Liz16 α zanjirda
Asp
M
α
2
β
2
Val 67 β zanjirda
Glu
O
α
2
β
2
Glu116 α zanjirda
Liz
S
α
2
β
2
Glu 6 β zanjirda
Val
200 dan ziyodroqni tashkil qiladigan gemoglobin bilan bog‗liq
kasalliklar
gemoglobinozlar
deb nomlanadi. Ularni agar me‘yoriy gemoglobinning u yoki bu
zanjiri strukturasini irsiy o‗zgarishi bilan bog‗liq bo‗lsa
gemoglobinapatiya
(ko‗pincha ularni ―molekulyar kasalliklar‖ jumlasiga ham kiritishadi), agar
me‘yoriy gemoglobinning u yoki bu zanjirini sintezi izdan chiqsa
talassemiya
deb
nomlanadi.
Shuningdek, temir tanqisligi anemiyasi (kamqonligi) kasalligi ham
mavjud.
7-rasm.
Me‘yoriy va o‗roqsimon eritrotsitlar
.
Irsiy gemoglobinopatiyaga mumtoz misol sifatida Janubiy Amerika, Afrika va
Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida keng tarqalgan o‗roqsimon-hujayrali
anemiyani keltirib o‗tish mumkin. Bu kasallikda eritrotsitlar o‗roqsimon
shaklga
kirib qoladi (7-rasm).
L.Poling va xodimlar gemoglobin S me‘yoriy gemoglobindan qator xossalari
bilan farqlanishini, xususan to‗qimalarga kislorodni yetkazgandan so‗ng
qiyin
eriydigan holatga o‗tib, urchuqsimon kristalloidlar tarzida cho‗kib taktoid deb
nomlangan cho‗kmaga tushishini ko‗rsatib berdilar.
Taktoid esa hujayrani
deformatsiyalaydi va kuchli gemolizni keltirib chiqaradi. Kasallik juda og‗ir o‗tadi
va bolalarning chaqaloqligidayoq nobud bo‗lishiga olib keladi. V.Ingrem fikriga
muvofiq, HbS
gemoglobin bilan bog‗liq kimyoviy
defektning yuzaga kelishi,
me‘yoriy gemoglobindagi beta-zanjiri molekulasining N-uchining 6- o‗rnida
56
joylashgan glutamin kislotasini valin bilan almashinib qolishidadir (6-jadval). Bu
gemoglobinning
β-zanjirini
sintezini
kodlovchi
DNK
molekulasining
mutatsiyasilanish natijasidir.
Qolgan
barcha
aminokislotalarning
ketma-ketligi
xuddi
me‘yoriy
gemoglobin HbA dagi kabi ketma-ketlikka ega:
1 2 3 4 5 6 7 8
HbA: Val-Gis-Ley-Tre-Pro-Glu-Glu-Liz…
HbS: Val-Gis-Ley-Tre-Pro-Val-Glu-Liz…
Lekin faqat bittagina aminokislotaning almashinib qolishi eritrotsitning
shaklini o‗zgarishiga
olib kelmasdan, balki o‗roqsimon-hujayrali anemiyaning
rivojlanishi uchun ham yetarli ekanligi ma‘lum bo‗ldi.
Talassemiya
genetik jihatdan me‘yoriy gemoglobinning zanjirlaridan
birining izdan chiqishi bilan bog‗liq kasallik hisoblanadi. Agar β-zanjirning sintezi
izdan chiqsa, unda β-talassemiya rivojlansa, α-zanjirniki izdan chiqsa, α-
talassemiya rivojlanadi. β-talassemiyada qonda HbA
1
bilan birga 15 % gacha HbA
2
paydo bo‗ladi va
HbF ning miqdori 15-60 % gacha oshadi. Kasallik giperplazmiya
va ilikning yemirilishi, jigar,
taloqning shikastlanishi, kalla suyagining
deformatsiyasiga olib keladi va og‗ir gemolitik anemiya tarzida kechadi.
Talessemiyada eritrotsitlarning shakli tubdan o‗zgaradi.
Dostları ilə paylaş: