Азярбайъан милли елмляр академийасы м. Фцзули адына ялйазмалар институту
Yüklə 4,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ГЮНАЙ МИРЗОЕВА Азербайджанский Институт Туризма m.guna@inbox.ru ПРОБЛЕМА ПЕРЕВОДА ТЕРМИНОЛОГИИ В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ В ТЕКСТАХ ПО АВТОМОБИЛЕСТРОЕНИЮ Açar sözlər :terminologiya ,mətn ,inglis dili Ключевые слова : терминология ,текст, английский язык Key words :termonology, text, english language Непрерывно развивающийся мир и человек находятся в тесном взаимо- действии и взаимовлиянии. Человек активно преобразует окружающую дейс- твительность. Посредником между человеком и познаваемым миром высту- пает язык, который «создает возможности для упорядочения и систематиза- ции в памяти множества знаний для построения характерной для каждого дан- ного этнокультурного коллектива языковой картины мира».На рубеже ХХ- ХХI веков активно идёт процесс колоссальных глобальных преобразований, влияющий на все сферы промышленности. Одной из ведущих отраслей ма- шиностроения многих стран мира является автомобилестроение. Терминоло- гия данной отрасли становится все более востребованной и приобретает первостепенное значение в современной ситуации. Термины, связанные с автомобилестроением, с техническим устройст- вом автомобиля, а также различных машин и механизмов, используемых как в быту, в личном пользовании, так и на производстве, постоянно встречаются в нашей жизни. Знание этих терминов сегодня становится обязательным не только для специалистов, но и для обычных людей, имеющих личные автомо- били или сельскохозяйственную технику. В настоящее время наибольшей по- пулярностью пользуются автомобили и сельскохозяйственная техника инос- транных производителей. Не удивительно, что растет и поток технической до- кументации, различных рекомендаций по ремонту и уходу за автомобилем и другими механическими и электрическими техническими устройствами, написанных на английском языке.К сожалению, в настоящее время особен- ности перевода на русский язык англоязычных технических терминов изуче- ны недостаточно. Недостаточно специальных словарей и глоссариев подобной терминологии, а в переводных технических документах, относящихся к обслуживанию автомобилей и сельскохозяйственной техники, обнару- живаются досадные ошибки и неточности, могущие привести к весьма серьез- ным неприятностям и даже трагедиям.Известно, что автомобильная лексика возникла на рубеже XIX-XX веков в период мощного развития технологий и всеобщей индустриализации. В английский язык термин «automobile» был заимствован сначала как прилагательное из французского в 1883 году. И толь- ко к 1890 году появилось существительное, обозначающее «самодвижущееся транспортное средство». Исторически период становления автомобильной терминосистемы можно условно разделить на четыре периода.
Filologiya məsələləri – №3, 2014
205 К первому периоду относятся термины, появившиеся до возникновения первых автомобилей в 1889 году. В этот период делались попытки создания прототипов автомобилей, а также были изобретены основные узлы и агрегаты, которые дали толчок появлению первых полноценных транспортных средств. В этом периоде преобладают термины, обозначающие узлы и агрегаты, составляющие первичную основу автомобиля. В частности, больше половины понятий этого периода связаны с конструктивными особен- ностями, либо частями и параметрами двигателя внутреннего сгорания, например, прижимная сила – pressing force , витая пружина – coil spring, одометр – odometer, форсунка – electric fuel injector, бензиновый двигатель – petrol engine. Второй период (1889-1934) – время развития и совершенствования систем автомобиля, характеризующееся ростом автопроизводства. От- мечается, что в этот период образовалось более половины терминов. Это объясняется тем, что в эти годы сформировывается конструкция автомобиля. К концу периода схема и компоновка становятся в большей степени схожими с современными транспортными средствами. Если в первом периоде наибольшее количество терминов номинирует понятия, относящиеся к двигателю внутреннего сгорания, то во втором – преобладают понятия, характеризующие эволюцию автомобиля. Появляются такие термины, как генератор переменного тока – alternating current generator, трансмиссия – transmission, свеча зажигания – sparking plug, карданный вал – drive shaft и др. Вместе с этим, совершенствуются уровень комфорта и внешний вид автомобиля. Этому способствует разработка таких систем, как усилитель рулевого управления – power-assisted steering, рейлинг – roof railing, несущий кузов – unitized body и др. Появление первого переднеприводного автомобиля в 1934 году послужило началом третьего периода развития автомобиля. Концом данного периода следует считать начало применения электроники на серийных автомобилях в 1975 году. Именно в указанный период была заложена современная концепция автомобилестроения. В этот период появились термины рычажная подвеска – wishbone suspension (спортивные автомобили класса Формула – 1, 30-е годы XX века), топливный насос высокого давления – high-pressure fuel injection pump, шаровая опора – ball joint и др. Четвертый период (1975 по настоящее время) характеризуется растущей ролью безопасности и комфорта. Разные авторы по-разному интерпретируют понятие «термин». М. М. Глушко констатирует, что «термин – это слово или словосочетание для выра- жения понятий и обозначения предметов, обладающее, благодаря наличию у него строгой и точной дефиниции, четкими семантическими границами и поэтому однозначное в пределах соответствующей классификационной сис- темы» [2,c. 79]. А.А. Реформатский определяет термины «как однозначные слова, лишенные экспрессивности»[6,c. 204]. С.В. Гринев характеризует термин “как номинативную специальную лексическую единицу (слово или словосочетание) специального языка, принимаемую для точного наименова- ния специальных понятий” [3,c. 22]. За основу в исследовании было взято
Filologiya məsələləri – №3, 2014
206 определение Бархударова Л.С., где под термином традиционно понимается слово (словосочетание), означающее понятие специальной области знания или деятельности. [1,c. 6] При переводе текстов автомобильной тематики можно столкнуться с четырьмя основными проблемами: 1). Синонимия термина; Например, коробка передач в английском языке может означать слова gearbox, transmission; датчик – pickoff; pickup; sensor; transducer, detecting element, sensing element. 2). Многозначность термина: например, «nut» - гайка, муфта; «pulley» - ролик, шкив; «lead (n) » - проводник, питающий провод, вывод (батареи), подъём резьбы, шаг резьбы; «joint» - стык, шов, шарнир, прокладка; «strainer» - натяжное устройство, фильтр, сетчатый фильтр (на заборном конце всасывающего шланга); «sensor» - сенсор, датчик 3). Выбор способа перевода термина Наиболее распространенными способами перевода терминов являются следующие: 1). Оптимальным способам перевода служит выявление в языке перевода эквивалента термина языка оригинала. Применение этого способа возможно в тех случаях, когда страны, в которых распространены язык оригинала и язык перевода, достигли одного и того же научного, технического или общественного уровня или прошли этот уровень в какой-то период своей истории. Другой особенностью этих терминов является то, что обычно термины-эквиваленты разных языков уже существовали в обоих языках в момент перевода (heater – обогреватель, flywheel – маховик). 2). Новый термин в языке перевода может быть создан путем придания существующему в этом языке слову или словосочетанию нового значения под воздействием термина языка оригинала. Данный способ перевода может быть назван семантической конвергенцией. 3).При поиске эквивалента и семантической конвергенции в процессе перевода терминов не создаются новые лексические единицы, а используются ранее существующие в языке. Применение этого перевода ведет к образованию новых слов или словосочетаний. Этот процесс называется калькированием. Имеет место два вида калькирования: а) если структура переводимой лексической единицы в обоих языках совпадает, мы имеем дело с семантической калькой. Семантическое калькирование может быть применено, когда структура словосочетаний в языке оригинала и языке перевода близка или совпадает (direct digital control – прямое цифровое устройство). Б) если структура сложной лексической единицы заимствуется при переводе вместе с этой единицей, мы имеем дело со структурной калькой, или собственно калькой. При этом в языке перевода появляется новая, чуждая ему модель слова или словосочетания (gearbox – коробка передач). 4). Когда в процессе перевода из языка оригинала в язык перевода переходит лексическая единица со всеми своими содержательными и
Filologiya məsələləri – №3, 2014
207 формальными признаками (семантика, словообразовательная структура, звуковой состав и написание), мы имеем дело с заимствованием. Проблеме заимствований в сфере терминов посвящена большая литература. 5). В ряде случаев термин, должен переводиться описательной конструкцией. Этот способ перевода применяется для безэквивалентных терминов, отражающих реалии определенной страны (overhaul period – интервал между переборками двигателя). [4,c. 44] 4). Перевод сокращений и аббревиатур Например, A/C – система кондиционирования воздуха ; EGR – рециркуляция выхлопных газов; NVH – шум, вибрации, неплавность движения; Rpm – число оборотов в минуту; HFC-134a – фреон 134а. Термины классифицировались на однословные (однокомпонентные) и многословные (многокомпонентные). В свою очередь, однословные делятся на а) простые или непроизводные (однокорневые) wheel – колесо, fuel – топливо, clutch – cцепление; b) производные, образованные от однокорневых слов и аффиксов ventilation – система вентиляции, heater – обогреватель, cylinder – цилиндр; c) сложные, имеющие в своём составе не менее двух корней crankshaft – коленчатый вал, gearbox – коробка передач, automobile –автомобиль. А многословные (многокомпонентные или составные) на : а) с примыканием, при котором атрибутивные и некоторые релятивные (в основном наречные) компоненты сочетаются между собой, а также с определяемым компонентом, и образуют терминологические словосочетания steel body – стальной кузов, power plant – силовая установка, rear axle – задний мост; b) различными грамматическими средствами, среди которых основную роль играют предлоги gasket of oil pump – прокладка масляного насоса,screen of oil strainer – сетка маслоприемник
Литература 1. Бархударов Л.С. Язык и перевод: Вопросы общей и частной теории перевода. – М.: Международные отношения, 1975. – 240 с. 2. Глушко М.М. Функциональный стиль общественного языка и методы его исследования. – М.: 1974. 3. Гринев С.В. Введение в терминоведение. – М.: Московский лицей, 1993. – 309 с. 4. Лейчик В.М. , Шелов С.Д. Лингвистические проблемы терминологии и научно-технический перевод – М.,1990. – 62с. 5. Позднышева И.Н. Сопоставительный анализ автомобильных тер- миносистем в английском, французском и русском языках: автореф.дис. …канд. Философ. Наук/ МПГУ, - М.: МГПУ, 2007. – 23 с. 6. Реформатский А. А. Что такое термин и терминология? // Вопросы терминологии. М., 1961. С. 49 – 51.
Filologiya məsələləri – №3, 2014
208 G.Mirzəyeva İnglis dilində maşinqayırmaya aid mətnlərdə terminlərin tərcüməsi zamanı yaranan problemlər Xülasə
dilindən tərcüməsi zamanı tərcüməçinin qarşılaşa biləcəyi çətinliklər haqqında danışılır və onların bir sıra həll yolları göstərilir ki bunlar da tərcüməçilərin işini müəyyən qədər asanlaşdırır. Göstərilən üsullar tanınmış linqvistlərin fkirlərinə və mülahizələrinə əsasən qeyd olunub. Bundan əlavə, məqalədə bu sahəyə aid olan terminlərin yaranma tarixindəndən və növlərindən söhbət açılaraq nümunələr göstərilir və onların geniş izahı verilir.
The problem of translation of terminology in the English language in the texts on the automobile industry Summary
This article focuses on the problems of translation of automobile industry terminology. Mainly, the difficulties are disscussed that translators may face during translations and some solutions are given to such problems. As a result, it makes easier the translator to achieve a good translation. The methods that are mentioned are given according to the well-known linguists’ thoughts and theories. Besides, the article also deals with the etymology of terms and their types. Some examples are mentioned and explained, as well.
Rəyçi : Şahin Xəllili filoloqiya elmləri doktoru
Filologiya məsələləri – №3, 2014
209 SABINA TAGHIYEVA ATI tagiyeva_sabina@rambler.ru TRANSLATION OF NEOLOGISMS Key words: neologisms, abbreviations, translation methods; Açar sözlər: neoloqizmlər, abreviaturalar, tərcümə metodları; Ключевые слова: неологизмы, аббревиатуры, методы перевода; Neologisms are words emerging as a result of development of society, creation a new notions, concepts. As a word “neologism” is first used in old Greek in the meaning of “new word” and then in 1772 this term came to the English language from French. The most evident examples of neologism may be the Azerbaijani words such as aşkarlıq, tezləşdirmə, yenidənqurma. These words are not new by their forms, but their meanings express nowadays quite new notion. The same can be said of English words straw man (diqqəti yayındırmaq üçün yalançı namizəd) and so on. The widely spread types of translation involved to convey the meanings of neologisms are: 1) by using transcription or transliteration 2) by using calque 3) by using loan translation 4) by using descriptive translation The method of transcription and transliteration. Transliteration is conveying the graphical form of the word in the Source Language by the same means of the Target Language. These methods are used in translation of foreign proper and geographical names, the names of various companies, firms, ships, hotels, newspapers, magazines and so on. For example: “General electric company” – “General elektrik
is especially widely spread in social-political literature, in publicistics dealing with the lives and events abroad, and in newspaper information. Thus, nowadays the pages of our newspapers are fully of words like traybalizm – tribalism; breyn-dreyn – brain-drain; pablik skul – public school and so on. The same method is used in bilingual dictionaries. In practice the translators give much space to transliteration and transcription, but one use of it always affects the quality of translation negatively. The method of calque. As a term calque means “to copy, to imitate”. As a method of translation it aims at imitating the form of the word of the SL in the TL. For example: grand jury – böyük juri, backbencher – sıravi parlament üzvü, Mədəniyyət
Transcription, transliteration, as well as calquering don’t always disclose the meaning of the translated word or word combination if the reader does not know the SL. The reason is that very often the sum of meanings of a compound word, or word combination, are not the same with the meanings of their components. For
Filologiya məsələləri – №3, 2014
210 example: if the reader doesn’t know English he will not understand the meanings of “sıravi parlament üzvü and böyük juri without commentary or explanation. Loan translation. Loan translations occupy the position right in the middle of translatable and quasi-untranslatable methods of rendering of neologisms. It is “untranslatable” because in loan translation the inner form of the word is maintained. Loan translation presupposes the existence of bilateral interlingual correspondence between elementary lexical units, which are used as the basis for reconstruction of inner form of loan word or a word that is translated. Loan translation as the way of creation of an equivalent is akin to literal translation – the equivalent of the whole word is made by means of simple composition of components of these equivalents. It follows that only compound neologisms undergo loan translation. For instance, the word multicurrency consists of multi and currency, each of them taken separately can be translated as çoxlu- (suffix which indicates plurality) and valyuta, and when we put them together then we get multivalyuta (for example kredit). The advantage of the loan translation is in shortness and simplicity with which an equivalent is made and in its definite correlation with the source word.
because in descriptive methods of rendering neologisms, the invariant of translation is the meaning of the loan word irrespectively of its relations with outer structure of the word. And in loan translation the invariant of translation is the form of the source word. This method can be applied both for giving the explanation in the dictionary, and for translating of neologisms in concrete texts. There are following examples about translation of egologisms: 1) A strong northerly wind that found a few weary, half-skeletoned leaves to play with. In this sentence the word half-skeletoned means xəzan; Xəzanı göyə sovuran güclü şimal küləyi. 1) To coventrate every town under the sun – such is the wild dream of the war- mongers and is there much difference between them and the brink- mongers? In this sentence the word to coventrate means bombardman etmək; war-mongers – müharibə qızışdırıcıları; brink-mongers – müharibə tarazlığı yaradanlar; Yer üzündə hər bir şəhəri bombardman etmək müharibə qızışdırıcılarının vəhşi arzusudur və görəsən müharibə tarazlığı yaradanlarla onlar arasında çox böyük fərq var?. 2) The parassaboteurs are special troops, specially trained, specially equipped and provided with a special morale to do their task. In this sentence the word parassaboteurs means Divirsantlar; Divirsantlar onlara verilən tapşırığı yerinə yetirmək üçün xüsusi təyinatlanmış, avadanlıqla təchiz olunmuş, təlim keçmiş xüsusi qoşunlardır. 3) I do not think a working girl should take her standards from a socialite. In this sentence the word socialite means kübar cəmiyyət;
4) The stage of coccoondom for modern boys is soon gone out of. In this sentence the word coccoondom means arxasında durmaq;
Filologiya məsələləri – №3, 2014
211 Neologisms are very common in mass media. In the past it was very popular to read newspapers, magazines or listen to the radio in order to be informed of developments of society. But nowadays they are almost replaced with the modern technology such as the Internet. Thanks to the ways of getting information I mentioned above, journalists used and still use the words that are new to listeners’ or readers’ ears. So they are considered to be the quickest waty of spreading of neologisms. In the age of international communication through the Internet new words have come to English and one of them is ‘Google (əməliyyat axtarış sistemi)’ that is used as a verb but not as a noun. For instance, before we used to say, ‘You can
We can consider the words “X-ray (röntgenograph) – roentgen; radar (Radio Detection And Ranging) – radiolokator; laser (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) – lazer” as neologisms used in science and technology. English is a widespread language and therefore some English words also have become neologisms in other languages. One of such neologisms is the word ‘OK (okay)’. This word is almost used in every language as in English although there exists the translation of it. We can also consider our Azerbaijani language in this case, because, mostly we do not use ‘yaxşı; oldu’ instead. Another neologism that came to the English usage is the Spanish word ‘fiesta’ and its English translation is ‘party’. But as a neologism both words are acceptable in English. ‘I wore my best suit to the fiesta/ party. – Mən ən yaxşı kostyumumu
so on. Literature is an image of our life, thus we can meet a lot of neologisms in poems, novels, stories and so on. For example, the word ‘quixotic’ means ‘donkixot
and it is referred to the titular character in Don Quixote de la Mancha by Cervantes. An English writer Charles Dickens in his Christmas Carol describes a main character with the name of Scrooge. He is a greedy person and nowadays as a neologism ‘scrooge’ is used to refer to such people.
Apart from the names of characters used in the works of writes or poets, the names of authors also have become neologisms. People use “Orwellian” in order to mean the works of George Orwell or “Ballardian” for J.G. Ballard’s works.
It is a well known hypothesis that there is no such thing as a brand new word; if a word does not derive from various morphemes then it is more or less phonaesthetic or synaesthetic. All sounds or phonemes are phonaesthetic, have some kind of meaning. Nevertheless the etymology of many words, in particular dialect words, is not known and can hardly be related to meaningful sounds. Nowadays, the main new coinages are brand or trade names such as ‘Bisto’, ‘Bacardi’, ‘Persil’, ‘Oxo’ and these are usually transferred unless the product is marketed in the TL culture under another name or the proper name may be replaced by a functional or generic term, if the name has no cultural or identifying significance.
Filologiya məsələləri – №3, 2014
212 Most neologisms derived by analogy from ancient Greek and Latin morphemes usually with suffixes such as –ismo, -ismus, -ija, etc., naturalised in the appropriate language. For example, the word ‘television’ is a derived from Greek word ‘tele’ – ‘far’ and Latin word ‘visio’ whis means ‘sight’. In Azerbaijani it is ‘televizor’. As we can from the examples that the changes are made were only in suffixes both in English and Azerbaijani. But medical neologisms like ‘chronopharmacology’, ‘somatomedin’ and particularly the approved chemical names of generic drugs can often be reproduced with a naturalised suffix such as ‘French –ite, English –itis; French –ine, English –in’. Abbreviations are one of the most noticeable features of modern English. The one of the reasons for using abbreviated forms is the desire for linguistic economy – the same motivation which makes us want to criticize someone who uses two words where one will do. Mentioning the ideas in a short way and precision are highly valued, and abbreviations can contribute greatly to a concise style. They also help to convey a sense of social identity: to use an abbreviated form is to be ‘in the know’ – part of the social group to which the abbreviation belongs. For example, if we talk about computers, we may use abbreviations such as ROM and RAM, of DOS. But no one uses read-only memory, random-access memory, disk operating system, respectively. Because, it would only irritate computer-literate colleagues and waste time if one keeps deciphering such abbreviated forms. And the same applies to those abbreviations which have entered everyday speech. It would be strange indeed to hear someone routinely expanding BBC, NATO, USA, and all the other common abbreviations of contemporary English. The vast majority of abbreviations fall into this category. Not all use only the first letters of the constituent words: PhD, for example, uses the first two letters of the word philosophy. There are also some abbreviation neologisms that seem to be one word. NATO, UNESCO can be examples for them. Like figurative words, idioms, slangs, neologisms are also the words that are derived from our daily life, culture or intercultural relations. Therefore in most cases such words are impossible to find in ordinary dictionaries and as a result there arises problems of translation of them. The way out for this problem is always the same – to get informed with the text, paragraph, chapter or somewhere else in which the neologism is used. I think the translator has to distinguish the serious derived neologisms of industry from the snappy ingenious derived neologisms created by the media, including the advertisers, which may be short-lived. Whether they are permanent or not, the translator has to consider their function before deciding whether to re-create them in the target language or to translate the completed component of the blends.
Bibliography 1.
Allan A. Metcalf. Predicting New Words. (2004) 2.
Allain R. Essays on Terminology. (1995) 3.
Arnold V.I. English Word. (1995) 4.
Assya Humesky. Majakovskij and his neologisms. (1964) 5.
Barnhart, David K. Evaluating neologisms. (1989) Filologiya məsələləri – №3, 2014
213 6.
Catford, John C. A Linguistic Theory of Translation. (1965) 7.
Craig M. Carver. A history of English in its own words. (1991) 8.
Foster B. The Changing English Language. (1971) 9.
Galperin I.P. Stylistics. (1977) 10. Gloria Pierre. New words. (2005) 11. Howard Ph. New words for Old. (1980) 12. Jacqueline. A study of semi-technical vocabulary in computer science texts, with special reference to ESP teaching and lexicography. (2001) 13. Jonathon Green. Neologisms: new words since 1960. (1991) 14. Laurie Bauer. English word-formation. (1989) 15. Longman Dictionary of Contemporary English. (2003) 16. Niska, H. Explorations in translational creativity: Strategies for interpreting neologisms. (1998) 17. Niska, H. Neologisms. (2003) 18. Peter Newmark. A textbook of translation. (1988) 19. Peter Newmark. About translation. (1991) 20. Peter Newmark. An approach to translation. (1976) 21. Réka Benczes. Creative compounding in English. (2006) 22. Roswitha Fischer. Lexical change in present-day English. (1998)
Səbinə Tağıyeva Neologizmlərin tərcüməsi Xülasə
İngilis dili neoloqizlərin ən çox işləndiyi bir dildir və əsasən yunan, latın, fransız və ispan mənşəli yeni sözlər üstünlük təşkil edir. Həmin neoloqizlərin qarşılığının olmasına baxmayaraq, hər iki variant tez-tez istifadə olunur. İngilis dilində neoloqizlərin müəyyən tərcümə metodları vardır ki, bunlar da tərcüməçinin tərcümədə qarşılaşdığı problemləri aradan qaldırmaqda kömək edir. Bir neçə növ neoloqizm formaları vardır və bunlardan ən geniş yayılmışı abreviaturalardır.
Сабина Тагиева Перевод неологизмов Резюме
,большинство новых слов заимствованы из греческого, латинского, французского и испанского языков. Несмотря на наличие эквивалентов оба варианта очень часто употребляются. В английском языке существуют определенные методы перевода неологизмов, с помощью которых можно решить проблемы, с которыми переводчик сталкивается во время перевода. Существует несколько типов неологизмов и самым распостраненным среди них являются ббревиатуры.
Rəyçi: Şahin Xəlili filoloqiya elmləri doktoru
Filologiya məsələləri – №3, 2014
214 AYNUR MƏMMƏDOVA ADNA aynur@mail.ru İNGİLİS DİLİNDƏ ÖNLÜKLƏR
Açar sözlər önlük, zaman, məkan, mücərrəd, ifadə, istiqamət, nitq hissələri, köməkçi nitq hissələri, dilçilik Key words preposition, time, place, abstract, expression, direction, parts of speech, structural parts of speech, spoken language Ключевые слова предлог, время, место, абстрактный, выражение, дирекция, часть речи, вспомогательный часть речи, лингвистика .
Dildə mövcud olan sözlər məna baxımından, adətən, ikili xarakter daşıyır; onlar həm nominativ, həm də qrammatik mənaya malik olur. Sözlər nominativ baxımdan çoxmənalı ola bildikləri kimi, qrammatik baxımdan da çoxmənalı ola bilir. Məsələn: a boy, a table sözləri mövcud qrammatik formada isim, tək, ümumi hal və s; long, beuatiful sözləri sifət, adi dərəcə və s.; to work sözü isə fel, məsdər, məlum növ və s. Kimi qrammatik mənalara malikdir. Yuxarıda verilmiş sözlərə müasir ingilis dilində bir neçə qrammatik formada rast gəlmək mümkündür. Məsələn, a boy, boys, boy`s; a table tables; long, longer, longest və s. Sözlərə xas olan bu qrammatik formalar onların qrammatik mənaları ilə bağlıdır; hər bir forma müəyyən bir (yaxud bir neçə) qrammatik məna ifadə edir. Sözün qrammatik (morfoloji), forması ya sintetik (tables, boy`s, works) ya da analitik (is working, has worked, shall work) ola bilir. Dildə mövcud olan sözlər leksik mənalarına, morfoloji əlamətlərinə, sintaktik funksiyalarına, başqa sözlərlə əlaqəyə girmə xüsusiyyətlərinə və əsas düzəltmə əlamətlərinə görə müəyyən qruplara bölünür ki, bunlara ənənəvi olaraq nitq hissələri deyilir. Sözün leksik mənasına, morfoloji əlamətinə, sintaktik roluna, əlaqəyə girmə xüsusiyyətinə və əsas düzəltmə xassəsinə görə sözlər müasir ingilis dilində aşağıdakı nitq hissələrinə bölünür: 1. İsim (the Noun) 2. Sifət (the Adjective) 3. Əvəzlik (the Pronoun) 4. Say (the Numeral) 5. Fel (the Verb) 6. Zərf (the Adverb) 7. Vəziyyət bildirən sözlər (the Adlinks) 8. Modal Sözlər (the Modal Words) 9. Nida (the İnterjection) 10. Artikl (the Article) 11. Önlük (the Preposition) 12. Bağlayıcı (the Conjunction) 13. Ədat (the Particle)
Filologiya məsələləri – №3, 2014
215 Müasir ingilis dilində mövcud olan nitq hissələri dildəki və nitqdəki rollarına görə bir-birindən fərqlənir. Onların bir qismi həm nominativ, həm də qrammatik mənaya malikdir. Buna görə də onlar müstəqil kommunikativ funksiya daşıyır və müstəqil cümlə üzvü olur. Bu qəbildən olan nitq hissələrinə əsas nitq hissələri deyilir. Digər qisim sözlər, məsələn, artikl, sözönü (önlük), bağlayıcı və s. Müstəqil nominativ mənaya malik olmadığından cümlədə də müstəqil üzv ola bilmir. Dildə mövcud olan bu qisim sözlərə isə köməkçi nitq hissələri deyilir. Dilçilikdə belə bir ümumi fikir vardır ki, köməkçi nitq hissələrinə daxil olan sözlər tarixən müstəqil mənası olan leksik vahidlərdən əmələ gəlmişdir. Hazırda dildə mövcud olan köməkçi nitq hissələrinin müstəqil – lüğəvi mənası yoxdur. Onlar ancaq söz birləşməsi və cümlə daxilində müəyyən qrammatik məna qazanaraq sözlər arasında müxtəlif tipli əlaqələri və məna çalarlığı yaradır. Köməkçi nitq hissələrinin bir neçə əlaməti vardır. 1. Köməkçi nitq hissələri heç bir suala cavab vermir. 2. Ayrılıqda lüğəvi məna bildirmir. 3. Cümlə üzvü rolunda işlənə bilmir; qoşulduğu sözlə cümlə üzvü olur. 4. Heç bir morfoloji dəyişikliyə uğramır.
Dilçilikdə nitq hissələrinin müstəqil və köməkçi nitq hissələrinə bölünməsi- nə baxmayaraq, onların arasında dəqiq sərhəd olmadığı göstərilir. Köməkçi nitq his- sələri əsas nitq hissələri ilə müqayisədə sayca azdır. Ümumiyyətlə, bu nitq hissələri cümlə üzvləri arasında əlaqə yaradan, nominasiyada iştirak etməyən söz qruplarıdır, yəni onlar əşya, hadisə, hərəkət və s. Adlandırmır. Önlük – köməkçi nitq hissəsidir. Müasir ingilis dilində ismin hal kateqoriyası morfoloji baxımdan çox kasıb olduğundan cümlədə isim yaxud əvəzlik ilə digər nitq hissələri arasında mövcud olan qrammatik əlaqələr önlük vasitəsilə ifadə edilir. Önlüklər adətən üç əsas əlamətinə görə müəyyən edilir: 1. Önlük köməkçi sözdür, belə sözlər müstəqil sintaktik funksiyaya malik olmur, ona görə də cümlə üzvü kimi çıxış edə bilmir. 2. Önlük müstəqil mənalı sözlər arasında tabelilik əlaqəsi ifadə edir. 3. Önlük mütləq substantivdən əvvəl işlənir, sağ tərəfdə isə həmişə ya isim, ya da ismin sintaktik ekvivalenti kimi çıxış edən söz durur. Önlüklər müəyyən leksik mənaya malikdir. Bu məna onlara müstəqil söz sta- tusunu qazandırır. Bundan başqa, önlüklərin sintaktik funksiyası da maraq doğurur. Bu zaman biz dilin iki səviyyəsini (v) fərqləndirməliyik: cümlə və söz birləşməsi. Söz birləşməsində işlədilən önlüklərin funksiyası sözləri bir-birinə bağlamaqdır. Cümlə səviyyəsində isə önlük heç vaxt cümlə üzvü olmur. O, aid olduğu isim, əvəz- lik və cerundla birlikdə cümləyə daxil olur və birlikdə bir cümlə üzvü olur. Önlüklər digər nitq hissələrindən əmələ gəlmişdir. Önlüklər cümlə üzvüləri arasında əlaqə yaradır. Onlar, digər köməkçi nitq hissələri kimi, morfoloji xüsusiyyətə malik olmur, onların əksəriyyəti qədimdən dəyişikliyə uğramış kök sözlərdir. Lakin, demək olmaz ki, önlüklər tamamilə qapalı sinfə aiddir. Onlar təsa- düfən bir çox morfoloji formaların semantikasının dəyişməsi hesabına yaranmışdır. Önlüklər tarixi inkişaf prosesinin məhsuludur. Onlar tarixən müstəqil mənalı sözlər kimi işlənmiş, zaman keçdikcə öz leksik məzmunlarını tədricən itirərək, yeni
Filologiya məsələləri – №3, 2014
216 qrammatik məna kəsb etmişdir. Önlüklərin mənası həm özündən sonra gələn sözün leksik məzmunundan, həm də önlüyün təcrid olduğu ilk mənbə ilə hələ də mövcud olan məna əlaqəsindən, həm də qrammatik mənasından çox asılıdır. Müasir ingilis dilinə xas olan önlüklər iki baxımdan təsnif edilə bilər: 1. Morfoloji quruluşlarına görə 2. İfadə etdikləri leksik-qrammatik mənaya görə. Morfoloji qurluşuna görə önlüklər aşağıdakı qruplara bölünür: a) Sadə önlüklər: at, by, on, in və s. b)
Mürəkkəb önlüklərdə bir önlük digəri ilə eyni mənanı verir, başqa sözlə desək, mürəkkəb önlüklər eyni mənalı önlüklərin birləşməsindən əmələ gəlir: within, out of, into, throughout, outside, və s. c)
Tərkibi önlüklər (adətən isim və ondan əvvəl və sonra gələn önlükdən yaranır) by means (vasitəsilə), with regard to (münasibətdə), in spite of (baxmayaraq) və s. d) Düzəltmə önlüklər: behind, along, across və s. Önlüklər, adətən, qovuşduğu sözün əvvəlində gəlir. Önlük sual cümləsinin, tamamlıq və təyin budaq cümləsinin sonunda işlənə bilər. Önlüklərin çoxu qrammatik baxımdan polisemantikdir, yəni müxtəlif məna- ya malikdir. Önlüyün mənası ya önlükdən əvvəl gələn ismin mənası vasitəsilə, ya da önlüklü birləşmənin asılı olduğu sözün mənası vasitəsilə yaranır. Ifadə etdikləri leksik-qrammatik mənalara görə önlüklər aşağıdakı qruplara bölünə bilər: a) məkan bildirən önlüklər: in, at, on, between, və s. b) istiqamət bildirən önlüklər: to, into, from, along və s. c) zaman bildirən önlüklər: for, after, before, in və s. d) mücərrəd əlaqələr ifadə edən önlüklər: with, by, about, because of və s.
Məkan önlükləri Azərbaycan dilindəki məkan bildirən hallara daha çox uyğun gəlir. Buna görə də ingilis dilində məkan bildirən önlüklərin qarşılığını Azərbaycan dilində məkan hallarə kimi vermək məqsədə çox uyğundurş Müasir ingilis dilində məkan önlüklərinə monosemantik və polisemantik önlüklər daxildir. Məkan mənası bildirən önlüklərin iki tipi vardır: a) Hərəkətin baş verdiyi yeri bildirən önlüklər. Bu önlüklü birləşmələr “hara” sualına cavab verir. Onlar aşağıdakılardır: in, at, on, by, beside, in front of, beyond, outside, around, about və s. b) Hərəkətin yönəldiyi istiqaməti bildirən önlüklər. Bu önlüklü birləşmələr «where» və «from where» suallarına cavab verir. Aşağıdakı önlüklər istiqamət bildirir: to, through, over, across, under, out of , into və s. Cümlədə şərh olunan hadisə hər hansı bir ana uyğun gələ bilər, ondan əvvəl və ya sonar baş verə bilər. Buna görə də zaman önlüklərini aşağıdakı qruplara bölmək olar: a) Zamanın müəyyən anına və ya vaxtına uyğun gəlib, hadisə və faktı göstərən önlüklər. Bu qrupa ingilis dilində işlənən about, within, around, through, at, on, in və s. Önlükləri daxildir. Bu önlüklər zaman zərfliklərinin tərkibinə daxil olduqda onu göstərir ki, cümlədə haqqında bəhs etdiyimis fakt bu zərfliyin ifadə etdiyi zamana aiddir. Filologiya məsələləri – №3, 2014
217 b) Zamanın müəyyən anından sonra baş verən hadisə və faktı işarə edən zaman önlükləri. Buraya after, from, since önlükləri başqa cümlədə şərh olunan faktların ifadə etdiyi zaman müddətindən sonrakı hadisələri təsvir edir. c) Zamanın müəyyən anından əvvəl baş verən hadisə və faktı göstərən zaman önlükləri. Bu qrupa before, by, till, until, to önlükləri daxildir. d) Zamanın müəyyən anından sonra baş verən hadisə və faktı göstərən zaman önlükləri. Bu qrupa after, from, since və on önlükləri daxildir. e) Hərəkətin və əlamətin həm başlanğıc, həm də qurtaracaq zamanını bildirmək üçün işlənən önlüklər. Bu qrupa since....till (to), from.....till (to) və between önlükləri daxil edilir. Hərəkətin istiqamətini bildirən önlüklər: Buraya aşağıdakıları aid etmək olar: to, from, across, up, down, into, out of, about və s. Bu qrup dörd yarım qrupu özündə birləşdirir: 1. Hərəkətin çıxış nöqtəsini bildirən önlük – from 2. Hərəkətin son nöqtəsini bildirən önlüklərdən ibarət yarım qrup: to və for 3. Hərəkətin həm çıxış, həm də son nöqtəsini bildirən önlüklər: from, to 4. Hərəkətin keçdiyi yolu bildirən önlüklər: Buraya through önlüyü daxildir. Müasir ingilis dilində mücərrəd əlaqələr ifadə edən önlüklər də var. Zaman və məkan önlüklərindən fərqli olaraq, bu önlüklər sözlər arsında müxtəlif qrammatik əlaqələrin yaranmasına xidmət edir. Bu önlüklərin ingilis dilində təzahürü ingilis dilinin tədricən hal kateqoriyasından imtina etməsi ilə əlaqədardır. İngilis dili tədri- cən ismin hallarını itirdikcə, itən, dildən çıxan şəkilçilərinin funksiyalarını yerinə yetirmək üçün yeni qrammatik vasitələrə ehtiyac duyulur; bu ehtiyacə ödəmək üçün xalqın dil şüuru artıq mövcud olan zaman və məkan önlüklərini yeni məna ifadə etmək üçün “ixtisaslaşdırır”, onlar kifayət etmədikdə artıq mövcud olan önlüklərin kombinasiya edilməsi hesabına tərkibi önlüklər düzəldilir. Bu proses hal kateqoriya- sı sabitləşənədək, yəni indiki vəziyyəti nəzərə alsaq ingilis dilində iki hal qalanadək davam etmişdir. Mücərrəd əlaqələr ifadə edən önlüklərə for, about, of, to, by, in, at from, because of, due it, as for və s. Misal göstərmək olar. Müasir ingilis dilinə xas olan önlüklər Azərbaycan dilinə əsasən iki vasitə ilə tərcümə edilir: 1.
hal şəkilçiləri və ya hal şəkilçisi qəbul etmiş alt, üst, ara və s. Sözlər vasitəsilə; 2. qoşmalar vasitəsilə Önlüklərin konkret olaraq həmin vasitələrdən hansı ilə tərcümə edilməsi, onların hər dəfə ifadə etdiyi qrammatik mənada asılı olur: a) məkan bildirən önlüklər dilimizə ya yerlik hal şəkilçisi, ya da yerlik hal şəkilçisi qəbul etmiş alt, üst, ara və s. Sözləri ilə tərcümə edilir. Məsələn: Your coat is one the sofa. Sizin paltonuz divanın üstündədir.
b) istiqamət bildirən önlüklər dilimizə əsasən ya yönlük, çıxışlıq – hal şəkilçisi, ya da boyunca sözü vasitəsilə tərcümə edilir. Məsələn: The travellers were going along the river. Səyahətçilər çay boyunca gedirdilər. Filologiya məsələləri – №3, 2014
218 c) zaman bildirən önlüklər Azərbaycan dilinə ya yerlik hal şəkilçisi, ya sonra, ya də əvvəl, qabaq önlükləri ilə tərcümə edilir; yaxud da heç tərcümə olunmur. Məsələn: We must finish our work before holiday. Biz işimizi bayramdan əvvəl qurtarmalıyıq. İngilis dilinin mücərrəd qrammatik məna bildirən sadə önlükləri müasir Azərbaycan dilində ya hal şəkilçiləri, ya hal şəkilçiləri ilə birgə qoşmalar, ya kö- məkçi sözlər, ya da köməkçi sözlərlə birgə hal şəkilçiləri ilə ifadə edilir. Bu önlük- lər dilimizə yiyəlik hal şəkilçisi və qoşmalar vasitəsilə tərcümə edilir. Məsələn: the door of the room was painted. Otağın qapısı rənglənmişdi. The teacher spoke abou new booksş Müəllim yeni kitablar haqqında danışdış.
Ədəbiyyat 1.
A. Qurbanov. “Ümumi dilçilik”. Bakı-2004. 2.
O. Musayev “İngilis dilinin qrammatikası”. Bakı-1979. А.Məmmədova Prepositions in English Summary
This article deals with the prepositions. The prepositions are structural parts of speech. The grammatical relations between noun (or pronoun) and other parts of speech are expressed by prepositions. This article is directed to clearly recognize the essence of prepositions. The prepositions are divided into some groups according to their morphological structure and lexical meaning. This article helps to understand the use of different types of prepositions. The prepositions are very important in learning English
А. Мамедова Предлоги английского языка Резюме
В этой статье говориться о предлогах. Предлог – вспомогательный Yüklə 4,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|