Azərbaycan Respublikası



Yüklə 0,71 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/9
tarix07.12.2016
ölçüsü0,71 Mb.
#986
  1   2   3   4   5   6   7   8   9

 

vii 


 

       


                                                                                                    

 

                               Azərbaycan Respublikası 

                      

 

 

 

 

 

 

                                        Təhsil Nazirliyi 

 

 

 

 

 

 

Azərbaycanda Sağlamlıq İmkanları Məhdud  olan Uşaqlara Təhsil 

Xidmətlərinin Göstərilməsi Haqqında Tədqiqat. 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mərkəzi və Şərqi Avropa/MDB regionu, Azərbaycan 

 

vii 


 

 

 

 

Bu tədqiqat işi UNICEF-in dəstəyilə  Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi tərəfindən həyata 



keçirilmişdir.  Yekun    hesabat  layihənin  beynəlxalq  məsləhətçisi  Almaz  İsmayılova  tərəfindən  

redaktə edilmiş  və hesabat yeddi nəfər müəllifin birgə əməkdaşlığı nəticəsində hazırlanmışdır. Belə 

ki,  Ülviyyə  Mikayılova  tədqiqat  işinin  anlayışını  hazırlamış  və  layihənin  ilkin  təqdimatını  redaktə 

etmişdir.  Tədqiqat  işinin  alətləri  Ülviyyə  Mikayılova  və  Yuliya  Kərimovanın  köməkliyi  ilə 

beynəlxalq  məsləhətçi  tərəfindən  hazırlanmışdır.  3-cü  bölmə  və  nəticələr  Ramiz  Behbudov  və 

Yuliya  Kərimova  tərəfindən  sahə  işləri  və  Ülkər  İsazadənin  şərhləri  əsasında    işlənmişdir. 

Qanunvericiliyə dair sənədlər Almaz İsmayılovanın köməkliyi ilə Nigar Əliyeva və Yusif Ağayev 

tərəfindən  təhlil  edilmişdir.  Sonuncu  bölmə,  nəticə  və  zəmanət  məktubları  Ülviyyə  Mikayılova, 

Ramiz Behbudov və Almaz İsmayılova tərəfindən hazırlanmış və yekunlaşdırılmışdır. Məlumatları 

isə  Siqma  İnkişaf  və  Beynəlxalq  Əməkdaşlıq  Tədqiqat  Mərkəzindən  sorğunu  keçirən  qrup 

toplamışdır. 

 

Sonda,  yekun  hesabatın  ərsəyə  gəlməsində  öz  şərh  və  zəmanətlərini  əsirgəməyən  hər  bir  kəsə  öz 



təşəkkürümüzü bildiririk. 

 

 

vii 


Mündəricat

 

 

İxtisarların siyahısı ............................................................................................................................... 4



 

Cədvəllərin siyahısı .............................................................................................................................. 5

 

Cədvəllərin siyahısı .............................................................................................................................. 6



 

Xülasə.................................................................................................................................................vii 



Ümumi məlumat.................................................................................................................................vii 

Məqsəd/Vəzifə....................................................................................................................................vii 

Metodologiya.....................................................................................................................................vii 

Tədqiqata mane olan amillər.............................................................................................................vii  

Əsas  nəticələr....................................................................................................................................vii  

Tövsiyələr..........................................................................................................................................vii

1. Giriş.................................................................................................................................................1

 

2. Metodologiya...................................................................................................................................2



 

2.1. Məlumat toplamaq üsulları ........................................................................................................... 3

 

2.2. Nümunə seçmək əməliyyatları ...................................................................................................... 5



 

2.3. Tədqiqat fəaliyyətini məhdudlaşdıran amillər  ............................................................................. 6

 

3. Nəticələr ........................................................................................................................................... 6



 

3.1. Təhsil imkanları ............................................................................................................................ 7

 

3.1.1. Evdə təhsil .................................................................................................................................. 7



 

3.1.2. İnteqrativ və inkluziv təhsil........................................................................................................ 8

 

3.1.3. Xüsusi təhsil ............................................................................................................................. 11



 

3.1.4. Digər təhsil imkanları ............................................................................................................... 13

 

3.2. Təhsilə mane olan amillər ........................................................................................................... 13



 

3.2.1. Mövcudluq ............................................................................................................................... 13

 

3.2.2. Rahat istifadə imkanı ............................................................................................................... 14



 

3.2.3. Münasib qiymət........................................................................................................................ 16

 

3.2.4. Keyfiyyət .................................................................................................................................. 17



 

3.3. Ailə, dövlət və qohumlar tərəfindən göstərilən dəstək ............................................................... 19

 

3.4. Təhsildən gözlənilən nəticələr .................................................................................................... 22



 

3.5. Bilik və cəmiyyətdə biliyə münasibət ......................................................................................... 23

 

3.6. Xidmətlər .................................................................................................................................... 24



 

3.7. Qanunvericilik ............................................................................................................................. 29

 

3.7.1. Uşaq hüquqları ......................................................................................................................... 29



 

3.7.2. Strategiya və təşkilati tədbirlər ................................................................................................ 30

 

3.7.3. Məktəb amili .......................................................................................................................... 311



 

3.7.4. Pedaqoji heyətin işə götürülməsi və ixtisasartırması ............................................................. 354

 

3.7.5. Əlavə  yardım xidmətləri ....................................................................................................... 355



 

3.7.6. Ən vacib istiqamətlər ............................................................................................................... 37

 

3.7.8. Cəmiyyətin təsəvvürü .............................................................................................................. 37



 

3.7.9. Vəsaitə dair tələbat ................................................................................................................... 38

 

4. Yekunlar və tövsiyələr ................................................................................................................... 40



 

İstifadə olunan ədəbiyyatın siyahısı ................................................................................................... 44 

 

 

 



 

 

 



 

 

 

vii 


İxtisarların siyahısı  

 

MTTYM  



Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi 

MDB    


Müstəqil Dövlətlər Birliyi  

NK 


 

Nazirlər Kabineti 

UHK   

Uşaq Hüquqları Konvensiyası  



ƏŞHK   

Əlil Şəxslərin Haqları Konvensiyası  

ƏU    

Əlilliyi olan uşaqlar  



HÜT    

Hamı üçün Təhsil  

HQM   

Hədəf qrupunda müzakirələr 



AH  

 

Azərbaycan Hökuməti  



BTK   

Beynəlxalq Tibb Korpusu 

MİM   

Minilliyin İnkişaf Məqsədləri  



TN 

 

Təhsil Nazirliyi 



SN 

 

Səhiyyə Nazirliyi 



ƏƏSMN  

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi  

MM 

 

Milli Məclis 



TPPK   

Tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiya 

TSEK   

Tibbi-sosial ekspert komissiyaları  



NMR    

Naxçıvan Muxtar Respublikası  

İTMSP  

İnkluziv Təhsil Üzrə Milli Sınaq Proqramı  



QHT   

Qeyri-Hökumət Təşkilatı 

İQ  

 

İşçi Qrupu  



ABY    

Azərbaycana Birgə Yardım  

UNICEF  

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Fondu 

ÜST   

Ümum-dünya Səhiyyə Təşkilatı  



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

vii 


Cədvəllərin siyahısı 

 

1-ci cədvəl. Nümunələrin seçilməsi………………………………………………………………...5 

2-ci cədvəl. Məktəbə getdikdən sonra ƏU-da müşahidə olunan mütərəqqi dəyişikliklər…………22 

3-cü cədvəl. Mürəkkəb cədvəl: ailə gəliri və TPPK haqqında məlumat.......………………………27 

4-cü cədvəl. Mürəkkəb cədvəl: təhsil pilləsi və TPPK haqqında məlumat………………………...28 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

vii 


Qrafiklərin siyahısı  

 

1-ci. Əlilliyi olan uşaqlara təhsil xidmətlərinin göstərilməsi…………………………………7 

2-ci. Məktəb direktorları, ƏU və inkluziv təhsillə məşğul olan müəllimlər…....................... 9 

3-cü. Valideynlərin məktəb infrastrukturundan razılığının dərəcəsi ……………………….. 15 

4-cü. ƏU-ın heç bir təhsil almamalarının səbəbləri ………………………………………... 16 

5-ci. Təhsil fəaliyyətindən razılıq............…………………………………………………....18 

6-cı. Valideynlərin təhsili………………………………………………………………….....19 

7-ci. Ailələrin aylıq gəliri....... …………………………………………………………….....19 

8-ci. ƏU-ın valideynlərinə köməklik………………………………………………………...20 

9-cu. ƏU-ın gələcək həyatlarında təhsilin rolu........…………………………………………21 

10-cu. ƏU-ın məktəb təəssüratları.....………………………………………………………..24 

11-ci. Müəllimlərin xüsusi xidmətlər haqqında bilikləri…………………………………….25 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

vii 


Xülasə 

 

Ümumi məlumat 

Azərbaycanda  Deinstitutlaşma  (dövlət  uşaq  müəssisələrdən  uşaqların  ailələrinə  verilməsi)  prosesi 

çərçivəsində beynəlxalq təşkilatlar, QHT-lər və donorlar hazırda diqqətdən  kənarda qalan və təcrid 

olunan təbəqələr, məlumatın və fikirlərin yayılması, inkluziv təhsil şəbəkəsinin qurulması və onun 

inkişafına  köməklik,  təhsil  almaq  imkanlarının  artırılması  və  s.  kimi  məsələləri  ön  plana  çəkmək 

məqsədilə  strategiyanın  müəyyən  edilməsi  və  sistemin  idarəolunması  üzrə  milli  müəssisələr 

yaratmağa  səy  göstərmişdirlər.  İnkluziv  təhsil  diqqətdən  kənarda  qalmaq  və  təcrid  olunmaq 

təhlükəsi  yaşayan şəxslərə xüsusi diqqət yetirmək şərtilə bütün uşaqların, gənclərin və böyüklərin 

təlim ehtiyaclarını ödəmək üçün nəzərdə tutulan mütərəqqi yanaşmadır. Uşaq hüquqları komissiyası 

özünün  yekun  müşahidələrində  Azərbaycana  aşağıdakı  tövsiyələri  etmişdir:  1)  BMT-nin  Baş 

Assambleyasının  23  dekabr  1993-cü  ildə  qəbul  etdiyi,  əlil  şəxslər  üçün  bərabər  imkanların 

yaradılmasının standart  qaydalarının həyata keçirilməsini təmin  etsin;  2)  əlilliyi  olan uşaqların öz 

təhsil almaq hüquqlarının həyata keçirmələrini təmin etsin və onların ümumi təhsil sisteminə daxil 

olmalarına kömək etsin. UNICEF-in Azərbaycan Nümayəndəliyi təlim fəaliyyətində çətinlik çəkən 

və  geridə  qalan  əlil  şagirdlərə  təhsil  xidmətlərinin  göstərilməsinə  həsr  olunan  bu  tədqiqatı 

dəstəkləyir və bu yolla həmin şagirdlər onların təhsil aldıqları müəssisələr (xüsusi məktəblər, xüsusi 

siniflər  və  ya  adi  siniflər)  və  onların  təhsilinin  səviyyəsi  haqqında  ətraflı  məlumat  əldə  etmək 

istəyir. Bu tədqiqat Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi (MTTYM) tərəfindən, Azərbaycan 

Respublikasının Təhsil Nazirliyi və UNICEF ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilmişdir.  

 

Məqsəd/Vəzifə 

Bu  tədqiqatı  həyata  keçirməkdə  məqsəd  Uşaq  hüquqları  konvensiyası  (UHK)  baxımından 

Azərbaycanda ƏU-a təhsil xidmətlərinin göstərilməsini tədqiq etməkdir. Bu tədqiqatın məqsədləri 

bunlardır:  

1)

 



UHK,  qanunvericilik,  strategiyalar,  vəsaitlər  və  üsullar  baxımından  Azərbaycanda  ƏU-a 

təhsil  xidmətlərinin  göstərilməsinin  vəziyyətini  qiymətləndirmək,  bu  zaman  çıxarılan 

nəticələrin  yeni  strategiyanın  tərtib  edilməsinə  göstərdiyi  əsas  təsirlərə  xüsusi  diqqət 

yetirmək;  

2)

 

Bütün  uşaqlara  əsas  təhsilin  verilməsinə  mane  olan  iqtisadiyyat  və  maliyyə  məsələlərini 



təhlil etmək;  

3)

 



İnkluziv təhsil sahəsində tətbiq  edilən nümunəvi üsulları  müəyyən etmək  və qeydə almaq, 

özünü doğrultmuş səmərəli üsulları və strategiyaları, narahatlıq doğuran məsələləri və ƏU-

ın  ümumi  təhsil  müəssisələrinə  uğurlu  şəkildə  cəlb  edilməsinə  mane  olan  amilləri 

işıqlandırmaq;  

4)

 

Strateji  islahatları  həyata  keçirmək,  lazımi  vəsaitin  ayrılmasını  təmin  etmək  və  inkluziv 



təhsilə kömək edən proqramların tərtib edilməsinə şərait yaratmaq məqsədilə Azərbaycanda 

hökumətin  və  digər  tərəfdaşların  imkanlarının  möhkəmləndirilməsinə  dair  tövsiyələr 

vermək. 

 

Metodologiya  

Bu tədqiqatın əsas hədəf qrupu 6-10 yaşında olan, əlilliyi olan uşaqlar idi. Onlar haqqında məlumat 

valideynlərdən,  müəllimlərdən,  məktəb  direktorlarından,  strategiyanı  müəyyən  edən  şəxslərdən, 

nazirliyin  əməkdaşlarından  və  digər  əsas  maraqlı  tərəflərdən,  məsələn  qeyri-hökumət 

təşkilatlarından (QHT) toplanırdı. Bu tədqiqat keyfiyyət,və kəmiyyət baxımından   həyata keçirildi. 

Məlumat toplamaq üçün aşağıda göstərilən üsullardan  istifadə edildi: 

1)

 



Əlilliyi olan uşaqların valideynləri və müəllimləri arasında sorğunun keçirilməsi;   

2)

 



Məktəb  direktorları,  rayon  təhsil  şöbələrinin  müdirləri  və  hökumət  nümayəndələri  ilə 

aparılan ətraflı müsahibələr

3)

 

Tipik  uşaqların  valideynlərindən,  müəllimlərdən  və  QHT  nümayəndələrindən  ibarət  olan 



hədəf qrupunda aparılan və müəyyən mövzuya həsr olunan müzakirələr; 

 

vii 


4)

 

Xüsusi  təhsilin,  ev  təhsilinin,  inteqrativ  təhsilin  (adi  məktəblərdə  xüsusi  siniflər),  adi 



məktəblərdə tətbiq olunan inkluziv təhsil üsullarının və s. müşahidə olunması; 

5)

 



Yerli və xarici qanunvericiliklərin təhlili.  

 

Tədqiqata mane olan amillər bunlar idi: müxtəlif nazirliklərdən həqiqi statistik məlumatların gec 

əldə  edilməsi,  ƏU-lar  və  onların  təhsil  aldıqları  məktəblər  haqqında  məlumatın  olmaması. 

Respondentlər  (xüsusilə  valideynlər  və  müəllimlər)  müsahibə  zamanı  özlərini  sərbəst  hiss 

etmirdilər.  Müşahidə  zamanı  müəllimlər  öz  fəaliyyətlərinin  müşahidə  və  tənqid  edilməsindən 

narahat olurdular.   



 

Əsas  nəticələr  

Bu  tədqiqat  sayəsində  məlum  oldu  ki,  digər  keçmiş  Sovet  İttifaqı  respublikalarında  olduğu  kimi, 

Azərbaycanda da təhsil sistemi ƏU-ın təhsil tələbatını ödəyir, lakin bu cəmiyyətdən təcrid olunmuş 

formada həyata keçirilir (evdə təhsil, xüsusi təhsil müəssisələri). Azərbaycanda təhsil xidmətlərinin 

rahat  istifadə  edilə  bilməsi,  münasib  qiymətə  olması,  mövcudluğu  və  keyfiyyəti  ilə  əlaqədar  olan 

ciddi çətinliklər vardır. ƏU-ın və onların ailələrinin həqiqi tələbatına uyğun gələn daha yaxşı dövlət 

qaydaları və strategiyaları vasitəsilə bu maneələrin çoxunu aradan qaldırmaq olar. Hökumət (sosial 

təminata malik olmayan) sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar üçün təhsil tədbirlərinə dair öz 

nəzəri planında inkluziv  və ya inteqrativ addımlar atmamışdır.  

Dövlət  təhsili  (insanlar,  valideynlər  və  s.  arasında  məlumatın  yayılması)  və  hökumətin 

dəstəklənməsi  sahələrində  vətəndaş  cəmiyyətinin  təşkilatları  da  çoxlu  iş  görməlidirlər.  Tədqiqat 

nəticəsində  məlum  oldu  ki,  ƏU-a  və  onların  ailələrinə  aid  olan  məsələlər  hələ  də  utanc  mənbəyi 

hesab  olunur,  yanlış  şəkildə  qavranılır  və  məhdud  dərəcədə  dərk  olunur.  Bundan  əlavə,  özlərinin 

əlilliyi  olan  uşaqları  üçün  təhsil  imkanlarının  axtarılması  və  yaradılması  sahəsində  aparıcı  mövqe 

tutmaq üçün kifayət qədər qüvvəyə malik olmayan ailələrdə də həmin utanc hissi və yanlış qavrayış 

müşahidə olunur.  

 

Tədqiqatın  nəticələri  bunu  deməyə  imkan  verir  ki,  sağlamlıq  imkanları  məhdud  olan  uşaqların 



tələbatını ödəyən (günərzi, reabilitasiya, inkişaf) xüsusi xidmətlər çox azdır. Bu çatışmazlıq əsasən 

Sovet  dövrünün  köhnəlmiş  tibbi  yanaşmaları  ilə  əlaqədardır.  Digər  tərəfdən,  keçmişdə  ƏU  tipik 

uşaqlarla birgə təhsil almadığından  ümumtəhsil məktəblərində xüsusi pedaqoqlar yox idi.  Bundan 

əlavə,  Azərbaycanın  ali  təhsil  müəssisələrində  həmin  çatışmazlığı  aradan  qaldıra  biləcək  kadrlar 

yetişdirmək üçün lazım olan proqramların sayı kifayət qədər delildir.  

Mövcud  qaydaların  təhlili  göstərir  ki,  bu  mövcud  normativ  hüquqi  aktların  həyata  keçirilməsi 

üsulları və monitorinq mexanizmi qeyri-qənaətbəxşdir.  

 

Tövsiyələr 

Bu  sahədə  vəziyyəti  nəzərdən  keçirdikdən,  məlumatı  təhlil  etdikdən  və  mövcud  qanunvericilik 

bazasını  nəzərdən  keçirdikdən  sonra  Azərbaycanda  inkluziv  təhsil  istiqamətində  daha  böyük 

irəliləyişə nail olmaq üçün aşağıda göstərilən tədbirlər vacib hesab oluna bilər:  

 

1.

 



Xüsusi  və  inkluziv  təhsil  islahatları  ölkənin  ümumi  təhsil  islahatlarının  tərkib  hissəsinə 

çevrilməlidir.  

1.1.

 

Hökumət  genişəhatəli  ilkin  pedaqoji  təhsil,  müəllim  ixtisasartırması  və  mütəxəssis 



hazırlığı proqramını tərtib etməli və həyata keçirməlidir.  

1.2.


 

Gələcək  strategiyalarda  və  qaydalarda  təhsil  xidmətlərindən  rahat  istifadə  imkanı 

hökumətin ən vacib vəzifələrindən birinə çevrilməlidir.  

  

2.



 

Hökumət  tərəfindən  xüsusi  və  inkluziv  təhsilə  dair  milli  konsepsiya  tərtib  edilməlidir. 

Hökumətin təhsil strategiyasında Azərbaycanın vahid, ümumi inkluziv təhsil qanunu və ona 

nail olmaq üçün lazım olan tədbirlər təsvir edilməlidir.   



 

vii 


2.1.

 

Əlilliyin tərifinə/təsnifatına dair  yeni dövlət strategiyasını tərtib etmək məqsədilə  yerli 



və  beynəlxalq  ekspertlərdən  (həm  Sovet  dövründə,  həm  də  Qərbdə  təhsil  alan 

ekspertlər), QHT-lərin və dövlət orqanlarının nümayəndələrindən ibarət olan İşçi Qrupu 

(İQ)  yaratmaq,  həmin  qrupun  məqsədlərini,  vəzifələrini,  vaxt  cədvəlini  və  fəaliyyət 

planını dəqiqliklə müəyyən etmək.  

2.2.

 

Hökumət  strategiyadakı  çatışmazlıqları  müəyyən  etmək  üçün  bu  sahədə  tədqiqat 



aparılmasına münasib şərait yaratmalıdır.  

2.3.


 

Cəmiyyətə  bu  sahədə  üzləşdiyi  çətinliklər  və  məsələlər  barədə  daim  məlumat  vermək 

məqsədilə,  ictimaiyyəti  məlumatlandırma  kampaniyalarının  fasiləsiz  surətdə  həyata 

keçirilməsi üçün  illik plan hazırlanmışdır.  

 

3.

 



Hökumət tərəfindən əlilliyi olan uşaqlara verilən təhsilin keyfiyyətinin təmin edilməsi üçün 

müvafiq tədbirlərin görülməsi zəruridir. 

3.1.

 

Xüsusi  təhsil  xidmətlərinin  göstərilməsi  qaydalarını  tənzimləmək  və  təkmilləşdirmək 



məqsədilə mövcud  bərpa- inkişaf mərkəzlərinin əhatə dairəsi genişləndirilməli, onların 

təcrübəsindən  istifadə edilməlidir.  

3.2.

 

Tibbi-pedaqoji-psixoloji  komissiyaların  əsasnaməsi  və  fəaliyyət  dairəsi  nəzərdən 



keçirilməli, əsaslı dəyişikliklər edilməlidir.  

 


Yüklə 0,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin