Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 3 fevral 2009-cu il tarixli
Yüklə 5,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Hipotenziv preparatların (lipofil β-blokatorlar), antiaritmik preparatların, antixolesterin (antiaterosklerotik) preparatların, kimyəvi terapiyanın, antibiotiklərin, H 2 -blokatorlarının qəbulu ilə əlaqədar depressiyanın yaranma ehtimalını da nəzərə almalıdır. Yuxarıda sadalanan preparatlarla müalicə zamanı depressiyanın yarandığı təqdirdə psixiatrla məsləhətləşməni həyata keçirmək lazımdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 34 5. Somatik pozuntuları olan xəstələrə antidepressantların təyini, antidepressantların somatik pozuntu simptomlarına potensial təsirinin, həmçinin onların somatik pozuntuların müalicəsində istifadə olunan digər preparatlarla qarşılıqlı təsirinin dərindən araşdırılmasını tələb edir [C]. 6. Somatik xəstəliklərdən müalicə olunan xəstələr üçün ilkin seçim antidepressantı qaraciyər P 450 sitoxrom fermentlərinə təsir etməyən Milnaseprandır [D]. Digər seçim preparatlarına somatik pozuntular zamanı yüksək təhlükəsizlik profilinə malik SİUSİ aiddir. 7. Depressiya yaşayan somatik xəstələrin qulluğunu təmin edən şəxslər müalicə və böhran zamanı göstərilən yardım resurslarına dair məlumatlandırılmalıdır. Həyat üçün təhlükə törədən xəstəliklərdən əziyyət çəkən xəstələrlə diaqnozu müzakirə edərkən xüsusilə ehtiyatlı olmaq lazımdır. Bu xəstələrdə depressiyanın effektiv müalicəsi həkim göstərişlərinə daha dəqiq riayət olunmasına səbəb ola bilər.
1. Depressiv pozuntular hamiləlik və doğuş zamanı geniş yayılan pozuntulardandır. 50%-ə qədər qadın bu dövrdə subklinik depressiya yaşayır. Klinik ifadəli depressiv epizodlar 30% qadınlarda qeydə alınır. 1000 doğuşun 2-də psixotik epizodlar müşahidə olunur [C]. Həkimlər hamiləlik və doğuşdan sonrakı dövrdə qadınlarda depressiyanın inkişafı ehtimalına hazır olmalıdırlar. Aşkarlanmamış və müalicə olunmamış depressiya yalnız anaya deyil, onun körpəsinə, həmçinin vaxtından əvvəl baş verən doğuşa, körpənin kifayət qədər olmayan çəkisinə və körpəyə qulluq problemlərinə mənfi təsir göstərə bilər [A]. 2. Hamiləlik və doğuş təkrari depressiya epizodlarına səbəb ola bilər. Depressiyaya görə dəstəkləyici terapiya alan, hamiləliyi planlaşdıran və ya artıq hamilə olan qadınlara müalicəni dayandırmağı tövsiyə etmək lazım deyil. Belə ki, depressiyanın təkrarən kəskinləşməsi təhlükəsi 70%-dir. [B]. 3. Klinik mənbələrin məhdudluğuna baxmayaraq Paraksetin istisna olunmaqla SNIUSİ hamiləlik dövründə nisbi təhlükəsiz Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 35 preparat hesab olunur [B]. Ümumi populyasiyada olduğu kimi dölün patoloji inkişafı təhlükəsi 1-3%-i ötmür. Paraksetinin qəbulu ürək patologiyası təhlükəsi ilə assosiasiya olunur [C]. 4. Antidepressantların qəbulu uşaqsalma hallarının cüzi sayda artması ilə səciyyələnir. Bununla yanaşı bu məsələdə depressiv pozuntuya və dərman maddələrinə hansı rolun ayrıldığı məlum deyil.
5. Hamiləliyin üçüncü rübündə SİUSİ- nin qəbulu 10-30% halda yenidoğulmuşlarda keçici adaptasiya sindromunun inkişafı ilə əlaqədardır [C]. Adaptasiya sindromunun əlamətlərinə uşaqlarda olan və adətən 2 həftə ərzində keçən qıcolma, narahatlıq, əzələ tonusunun güclənməsi, yüngül respirator pozuntular aiddir. Körpənin sonrakı inkişafına təsiri aşkarlanmamışdır [D]. 7. Preparatın ana südündə konsentrasiyası müxtəlif antidepressantlarda müxtəlifdir. Antidepressantların çoxu döşlə əmizdirmə zamanı yeni doğulmuş körpənin qanında cüzi səviyyədə özünü göstərir və bu da körpənin davranışına böyük təsir göstərmir [D]. 8. Ailə üzvləri və yaxınlar depressiyanın profilaktikası üçün ana və onun körpəsinə münbit psixososial şəraitin yaradılması zəruriliyinə dair məlumatlandırılmalıdırlar. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 36
METODLARI Yuxunun deprivasiyası (ayıltma terapiyası) 1. Yuxunun deprivasiyası 60% hallarda, xüsusilə də sutka ərzində depressiv əlamətlərin ifadə olunması dəyişən pasiyentlərdə terapevtik effekt yaradır. Gecə vaxtı oyaq qalmaq, səhəri gün əhvalın aşkar şəkildə yaxşılaşmasına zəmin yaradır [D]. Yuxunun deprivasiyası tez effekt əldə etmək lazım olduqda təyin edilir. 2. Yuxunun deprivasiyası zamanı əhvalın yaxşılaşması adətən qısamüddətli olur. Yuxunun bərpasından sonra 80-85% pasiyentlərdə təkrar depressiya böhranları qeydə alınır. Buna görə də yuxunun deprivasiyasını medikamentoz müalicə ilə uyğunlaşdırmaq lazımdır. 3. Pasiyentə 22.00-dən 02.00-dək yatmağa icazə verildiyi natamam deprivasiya alternativ metod hesab olunur.
1. İşıq terapiyası mövsümi depressiyalar zamanı tətbiq edilən ilkin seçim müalicəsi kimi çox effektivdir [A]. Bu zaman ultrabənövşəyi şüalar təcrid edilməklə parlaqlığı 10.000 lüks olan ağ süni işıqlandırmadan istifadə olunur. Terapiya hər səhər oyandıqdan sonra 30 dəq. ərzində həyata keçirilir. 2. Güman edilir ki, terapevtik effekt beyinə retino-hipotatamik trakt tərəfindən göstərilən təsir nəticəsində əldə edilir. Bu da öz növbəsində sirkad ritmlərin normallaşmasına və neyrotransmitterlərin (dofamin və serotonin) tənzimlənməsinə səbəb olur. 3. İşıq terapiyası qeyri-invaziv və ucuz müalicə metodudur. İşıq terapiyası tor qişa xəstəlikləri, sarı ləkənin degenerasiyası, həmçinin eyni vaxtda bəzi preparatların (Tioridazin, Litium duzları, Melatonin) qəbul zamanı əks-göstərişdir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 37
maqnit stimulyasiyası (TMS) 1. TMS – kortikal neyronların stimulyasiyası üçün istifadə olunan intensiv maqnit sahəsinin generasiyası texnikasıdır. Hal-hazırda qabığın sol dorsal larteral sahəsinin yüksək tezlikli stimulyasiyası və ya qabığın sağ dorsal larteral sahəsinin zəif tezlikli stimulyasiyasının effektivliyi sübuta yetirilib. Lakin TMS-nin antidepressiv effektinin davamlılığına dair sübutlar yoxdur [D]. 2. TMS əks-göstərişləri olmayan qeyri-invaziv və ucuz müalicə metodudur. Lakin hal-hazırda depressiya zamanı bu metodun istifadəsinə dair (dəqiq) aydın tövsiyələr mövcud deyildir.
1.
ET – baş beyinə elektrik cərəyanın təsiri zamanı süni qıcolmaların törədilməsidir. ET üçün göstərişlərə xəstənin somatik vəziyyətini pisləşdirən (qidadan imtina) yüksək intihar təhlükəsi, psixotik depressiya, pis həssaslıq və ya antidepressant qəbulunun çətin keçirilməsi, pasiyentin şəxsi istəyi aiddir. 2. ET-nin əlavə təsirlərinə hiposteziya, ürəkbulanması, baş və əzələ ağrıları aiddir. Sümük-əzələ travmaları, dişlərin zədələnməsi, mialgiya, ürək-damar pozuntuları, koqnitiv funksiyaların qısamüddətli pozuntusu kimi hallar daha az qeydə alınır. 3. ET kursunun ümumi müddəti 6-12 seansdır. Seanslar həftədə üç dəfə aparılır. Elektrodların unilateral və bifrontal düzülüşü ənənəvi bitemporal düzülüşə nisbətən daha az koqnitiv pozuntularla səciyyələnir. 4.
Antidepressantlarla ET-nin kombinasiyası, müalicənin fəal fazasında təkcə tətbiq edilən ET ilə müqayisədə üstünlüyə malik deyil. ET tətbiqi zamanı preparatların qəbulunu dayandırmaq lazımdır və yalnız ET-nin tam kursunu başa vurduqdan sonra yenidən qəbulu bərpa etmək olar [D].
1.
müalicəsində istifadə edilən psixoloji təsir metodudur. Psixoterapiya monoterapiya və eyni zamanda, medikamentoz Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 38 terapiya ilə uyğunlaşdırılaraq istifadə edilə bilər. Psixoterapiya ilə medikamentoz müalicənin uyğunlaşdırılması daha effektiv üsul hesab edilir. Depressiyanın müalicəsində səmərəsi klinik tədqiqatlar əsasında sübuta yetirilmiş psixoterapevtik metodlara, koqnitiv-davranış (biheyvioral) terapiya (KDT), interpersonal terapiya (İPT), qrupşəkilli və ailə terapiyası formaları aiddir. 2. KDT daha çox tədqiq olunmuş, depressiya müalicəsində istifadə olunan terapiyadır [A]. Bu psixoterapiya növünə koqnitiv və davranış texnikası aiddir. Koqnitiv texnikadan depressiv həyəcanın özəyində dayanan, xəstənin özünə, başqa insanlara və ətrafdakı aləmə avtomatik mənfi münasibətinin aradan qaldırılmasında istifadə edilir. Davranış texnikası müəyyən “ev” tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi və yeni vərdişlərin təkmilləşdirilməsi yolu ilə konstruktiv davranışın formalaşdırılmasına yönəldilmişdir. KBT-nin müddəti bir həftəlik intervalla 12-16 terapevtik seansdır. KBT depressiyanın simptomlarını aradan qaldırmaqla yanaşı, təkrar epizodların inkişafı ehtimalını da azaldır 3. İnterpersonal psixoterapiya məhz depressiyanın müalicəsi üçün yaradılmışdır. İPT-nin özəyində belə bir mülahizə dayanır ki, şəxsiyyətlərarası münasibətlərin pozulması depressiya yarada və onu inkişaf etdirə bilər. Digər hallarda isə depressiyanın yaranması, insanın ətrafındakılarla münasibətlərini pisləşdirərək, onun sosial fəallığına təsir göstərir [A]. İPT nəticəsi aradan qaldırılmamış itki, şəxsiyyətlərarası münaqişə, rolun dəyişməsi, şəxsiyyətlərarası münasibət vərdişlərinin çatışmazlığı kimi 4 problemli məkanda təsir göstərir. İPT-nin davamlılığı KBT-də olduğu kimidir. 4. Psixodinamik terapiya (PDT) psixoanalizə əsaslanan, xüsusilə uşaqlıqda psixotravma yaşamış şəxslərin müalicəsində çox perspektivli seçimdir [C]. Depressiya zamanı PDT-nin effektivliyinin sistemli tədqiqinin kifayətsizliyi səbəbindən bu növ terapiyaya ilkin seçim kimi baxılmır. 5. Qrup və ailə psixoterapiyasının depressiyanın müalicəsində effektivliyi sübut olunmuşdur [B]. Psixoterapiyanın bu növləri xüsusilə təyin olunmuş rejimə riayət edilməsinin Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 39 yaxşılaşdırılması, şəxsiyyətlərarası münasibətlərin həlli və xəstəliyə dair məlumatlılığın artırılması mövzusunda daha səmərəlidir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 40
1.
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry Practice Parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with depressive disorders J. Am. Acad. Child Adolescent Psychiatry, November 2007, 46:11, 1503-1526 2.
treatment of patients with major depressive disorder Second Edition Washington DC 2000, www.psych.org
3. Institute for Clinical Systems Improvement Health Care Guideline: Major Depression in Adults in Primary Care 11 th
edition May 2008 www.icsi.org
4.
Lepine J.P. et al. Depression in the community: the first pan- European study DEPRES (Depression Research in European Society). Int. Clin. Psychopharmacol. 1997;12(1):19-29. 5.
National Alliance for the Mentally Ill, Major Depression, May, 2003.
http:///www.nami.org
6. National Institute for Health and Clinical Excellence: Clinical Guideline 23 (amended) Depression: management of depression in primary and secondary care April 2007 www.nice.org.uk/CG023NICEguideline
7. National Institute of Mental Health, Depression, NIH Publication No. 00-3561, 2000. www.nimh.nih.gov/health/publications/depression/complete- publication.shtml
8. Royal Australian and New Zealand College of Psychiatrists: Clinical Practice Guidelines Team for Depression Australian and New Zealand clinical practice guidelines for the treatment of depression Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 2004; 38:389-407 9.
JW, Warden D, Niederehe G, Thase ME, Lavori PW, Lebowitz BD, McGrath PJ, Rosenbaum JF, Sackeim HA, Kupfer DJ, Fava M. Acute and Longer-term Outcomes in Depressed Outpatients Who Required One or Several Treatment Steps: A STAR*D Report. American Journal of Psychiatry. 2006 Oct; 163(11): Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
41 10. World Health Organization International Classification of Mental and Behavioral Disorders: Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines, ICD -10 1992 Geneva 11.
Care: A WHO Educational package, WHO, Geneva, 1998 12.
World Health Organization The World health report: 2001 : Mental health: new understanding, new hope. 2001 Geneva 13.
World Psychiatric Association Series Evidence and Experience in Psychiatry vol.2 Depressive Disorders. Ed. by M. Maj, N. Sartorius, 1999, Wiley, Chichester: 14.
Prevention and Treatment of Depression – Depressive Disorders in Physical Illness, 1998, New York Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 42
Pasiyentin depressiya ilə bağlı müayinəsi (PHQ-9)
Pasiyentin adı _________________________________ Tarix _________________
Son 2 həftə ərzində Sizi aşağıda sadalanan hansı problemlərdən biri narahat etmişdir? (Cavabınızı qeydə alın )
Heç vaxt 0 Bir neçə gün 1 Bütün günlərin çox hissəsi 2 Demək olar ki hər gün 3 1.
Əhəmiyyətsiz maraq və ya adət edilmiş məşğuliyyətlərdən zövq almamaq
2.
Əzginlik, əhvalın enməsi və ya əlacsızlıq hissi
3.
Yuxuya getmə problemləri, yuxusuzluq və ya həddən ziyadə yuxuculluq
4.
Yorğunluq hissi və ya enerji çatışmazlığı
5.
Zəif iştaha və ya çox yemə
6.
Özündən narazılıq hissi və ya özü ilə bağlı qeyri-qənaətbəxşlik hissi və ya özünü və ailəni pis vəziyyətdə qoymasına dair fikirlər
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
43 7. Fikri cəmləmə problemləri (məsələn, mütaliə zamanı, televizora baxarkən)
8. Ətrafdakıların hiss etdiyi dərəcədə hərəkətlərdə və ya nitqdə lənglik və ya əksinə, adi halda olduğundan çox hərəkət etdikdə müşahidə edilən narahatlıq və tələskənlik
9. Ən yaxşı çıxış yolunun ölüm olması və ya özünə ziyan vurma fikirləri
Nəticələrin izahı 2 sağ sütundan minimum 4 (birinci və ikinci sual daxil olmaqla) olmasına artıq depressiv pozuntunun mövcudluğu kimi baxılmalıdır. Depressiyanın ifadə olunma səviyyəsini müəyyən etmək üçün xalları toplayın.
2 sağ sütunda minimum 5 varsa (onlardan biri birinci və ikinci suallara aiddir) Digər depressiv pozuntular təyin olunur 2 sağ sütunda 2-dən 4-dək varsa (onlardan biri birinci və ikinci suallara aiddir)
Sorğu pasiyentin özünü qiymətləndirməsinə əsaslandığına görə bütün cavablar həkim tərəfindən yoxlanılmalıdır və son diaqnoz pasiyentin sualları nə dərəcədə başa düşdüyünə və pasiyentdən alınan digər Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 44 məlumatlara əsaslanmalıdır. Böyük depressiya pozuntusu və ya digər depressiv pozuntu diaqnozları sosial, professional və digər mühüm fəaliyyət sahələrində olan pozuntuların mövcudluğuna əsaslanmalıdır. Əgər xəstənin halı adi kədər reaksiyası kimi qiymətləndirilirsə və ya anamnezdə maniakal epizodlar varsa (bipolyar pozuntular), somatik səbəblər, dərman preparatlarının və ya narkotik maddələrin qəbulu və ya depressiv simptomların yaranmasına səbəb olan digər faktorlar mövcuddursa, o zaman depressiv pozuntular istisna edilir.
Bütün qeydə alınmış sütunlarda olan işarəsinə uyğun gələn balları hesablayın. Heç vaxt = 0 Bir neçə gün = 1 Bütün günlərin çox hissəsi = 2 Demək olar ki, hər gün = 3
0-4 – depressiyanın yoxluğu
5-9 – yüngül depressiya 10-14 – orta ifadəli depressiya
15-19 – ifadə olunmuş depressiya 20-27 – ağır depressiya Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 45
HAMİLTONUN DEPRESSİYA REYTİNQİ CƏDVƏLİ (HAM-D) 1960-cı ildə prof. M.Hamilton (Lids Universiteti, İngiltərə) tərəfindən icad olunmuş Hamiltonun Depressiya Reytinqi Cədvəli (HAM-D) depressiv xəstələrdə müalicədən əvvəl, müalicə zamanı və müalicədən sonra depressiyanın ağırlıq dərəcəsini təyin etmək üçün (klinik dinamikanı müşahidə etmək üçün) istifadə edilən kilinik vəsaitdir. Bu cədvəl uzun illər ərzində öz yüksək faydalılığını sübut etmişdir. İcad olunduğu tarixdən HAM-D cədvəli klinik praktikada çox geniş istifadə olunur. Bundan əlavə, farmakoloji tədqiqatlarda bu cədvəl dərmanların effektivliyini təyin edən standart kimi qəbul edilir. Psixiatrik xəstələrlə işləmək təcrübəsi olan klinisist tərəfindən doldurulur.
HAM-D cədvəli 21 bənddən ibarətdir. Ümumi bal ilk 17 bəndin ballarını cəmləməklə hesablanır. Cədvəl təxminən 20-25 dəqiqə çəkən klinik müsahibə keçirməklə doldurulur. HAM-D-nin doqquz bəndində olan simptomlar 5-ballı cədvəl əsasında qiymətləndirilir (0 – yoxdur; 1 – yüngül dərəcədə ifadə olunub; 2 – orta dərəcədə ifadə olunub; 3 – ağır dərəcədə ifadə olunub; 4 – kəskin ağır dərəcədə ifadə olunub), səkkiz bənd isə 3-ballı cədvəl əsasında qiymətləndirilir (0; 1; 2). Simptomların qiymətləndirilməsi xəstənin son bir neçə gün (1 həftə) ərzində olan klinik halını əks etdirir. Cədvəldən ardıcıl şəkildə istifadə etməklə klinisist medikamentoz müalicənin və ya psixoterapiyanin nəticələrini sənədləşdirə bilər.
Hamiltonun Depressiya Reytinqi Cədvəlində ümumi balların qiymətləndirilməsi: İlk 17 bəndin ümumi balları 0-7 – Norma 8-13 – Yüngül dərəcəli depressiv pozuntu 14-18 – Orta ağır dərəcədə olan depressiv pozuntu 19-22 – Ağır dərəcədə olan depressiv pozuntu > 23 – Çox ağır dərəcədə olan depressiv pozuntu
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 46
əhəmiyyətsiz hiss etmə) 0 – yoxdur 1 – bu hisslər yalnız sorğu zamanı məlum olur 2 – bu hisslər sorğusuz da spontan olaraq verbal ifadə olunur 3 – bu hisslər həm verbal, həm də qeyri-verbal (xəstənin mimikası, pozası, səsi, ağlaması) vasitələrlə ifadə olunur 4 – xəstə yalnız bu hissləri həm spontan verbal ifadələrlə, həm də qeyri-verbal şəkildə ifadə edir
0 – yoxdur 1 – öz-özünü günahlandırır, hesab edir ki, digər insanları pis vəziyyətdə qoyub 2 – günah fikirləri, keçmişdə edilən səhvlər və ya günahlar barədə fikirləşir 3 – hal-hazırkı xəstəliyi cəza kimi qəbul edir; günahkarlıq sayıqlamaları 4 – xəstə günahlandırıcı və hədələyici səslər eşidir və ya onda hədələyici görmə hallüsinasiyaları (qarabasma) olur
0 – yoxdur 1 – hiss edir ki, yaşamağa dəyməz 2 – ölməyi arzulayır və ya ölüm ehtimalları barəsində fikirləşir 3 – intihar fikirləri və ya intihar jestləri 4 – intihar təşəbbüsləri (hər hansı ciddi intihar təşəbbüsü 4 balla qiymətləndirilir) 0 – yoxdur 1 – şikayət edir ki, vaxtaşırı yuxuya getməyə çətinlik çəkir (məsələn, 30 dəqiqədən artıq) 2 – hər gecə yuxuya getməyə çətinlik çəkir
0 – yoxdur 1 – şikayət edir ki, gecə ərzində narahat yatır Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 47 2 – şikayət edir ki, gecə ərzində dəfələrlə oyanır – hər hansı yataqdan durma halı (fizioloji tələbatları ödəməkdən başqa) 2 balla qiymətləndirilir
0 – yoxdur 1 – erkən səhər saatlarında oyanır, lakin yenidən yuxuya gedir 2 – yataqdan durduqdan sonra yenidən yuxuya getmək mümkün deyil
0 – çətinliklər yoxdur 1 – qabiliyyətsizlik fikirləri və hissləri; fəaliyyətlə (iş və ya hobbi) bağlı olan halsızlıq və yorğunluq hissi 2 – fəaliyyətə (iş və ya hobbi) olan marağın itməsi; xəstə bunu birbaşa şikayətlərlə və ya dolayısı yollarla – süstlük, qətiyyətsizlik (fəaliyyətə başlamaq və ya onu davam etdirmək üçün əlavə cəhdlərin lazım olması hissi) ifadə edir 3 – fəaliyyətə sərf olunan real vaxtın azalması və ya fəaliyyətin səmərəliliyinin azalması 4 – xəstəlik nəticəsində işin dayandırılması; xəstənin gündəlik məişət işlərindən başqa digər fəaliyyət göstərməməsi və ya gündəlik məişət işləri ilə də köməksiz məşğul ola bilməməsi 4 balla qiymətləndirilir.
etmə qabiliyyətinin azalması, motor aktivliyinin azalması) 0 – normal nitq və təfəkkür 1 – müsahibə zamanı yüngül ləngimə müşahidə edilir 2 – müsahibə zamanı nəzərə çarpan ləngimə müşahidə edilir 3 – müsahibə keçirmək çətindir 4 – tam stupor
0 – yoxdur 1 – həyəcan qeyd edilir 2 – həyəcanlı əl hərəkətləri, saçla oynama və s. 3 – xəstə həyəcandan bir yerdə otura bilmir 4 – daim barmaqları şaqqıldatmaq, dırnaqları çeynəmək, saçı yolmaq, dodaqları dişləmək Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 48
0 – yoxdur 1 – subyektiv gərginlik və qıcıqlanma 2 – az əhəmiyyətli səbəblərdən təşviş keçirməsi 3 – təşviş xəstənin sifət ifadəsində və səsində müşahidə edilir 4 – sorğusuz da ifadə edilən qorxular
vegetativ sinir sisteminin hiperreaktivliyi, titrəmələr, dispepsiya, qarın nahiyəsində sancılar, diareya, gəyirmələr, ürəkdöyünmələri, hiperventilyasiya, paresteziyalar, dərinin qızarması, tərləmələr, baş ağrıları, sidiyə getmənin tezləşməsi. Dərmanların mümkün olan yanaşı effektlərinə (məsələn, ağızda quruluq, qəbizlik) aid olan şikayətlər barəsində sorğudan daşının. 0 – yoxdur 1 – yüngül dərəcədə ifadə olunub 2 – orta dərəcədə ifadə olunub 3 – ağır dərəcədə ifadə olunub 4 – kəskin ağır dərəcədə ifadə olunub
0 – yoxdur 1 – iştahanın itməsi, lakin xəstə başqalarının təkidi olmadan qidanı qəbul edir. Qida qəbulunun miqdarı təxminən normaldır 2 – başqaların təkidi olmadan qidanın qəbulunda çətinliklər. Əhəmiyyətli dərəcədə qida qəbulunun miqdarının azalması
0 – yoxdur 1 – ətraflarda, başda, kürəkdə ağırlıq hissi. Baş, kürək, əzələ ağrıları. Enerjinin itməsi,
tez yorulma 2 – yuxarıda göstərilən simptomlardan hər hansının kəskin dərəcədə ifadəsi 2 balla qiymətləndirilir
menstrual pozuntular) 0 – yoxdur 1 – yüngül dərəcədə ifadə olunub 2 – kəskin dərəcədə ifadə olunub
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 49
0 – yoxdur 1 – öz bədəninə artmış diqqət 2 – xəstənin əsas diqqəti öz sağlamlığı ətrafında cəmlənib 3 – tez-tez səhhəti barəsində şikayət edir, ona kömək etməyi xahiş edir və s. 4 – ipoxondrik sayıqlama fikirləri
А. anamnezə əsasən 0 – yoxdur 1 – mövcud olan xəstəlik nəticəsində ehtimal edilən bədən çəkisinin azalması 2 – əhəmiyyətli dərəcədə bədən çəkisinin azalması (xəstənin sözlərinə əsasən) B. həftəlik bədən çəkisinin ölçülməsinə əsasən 0 – yoxdur və ya həftədə 0.5 kiloqramdan az 1 – həftədə 0.5 kiloqramdan 1 kiloqrama qədəri 2 – həftədə 1 kiloqramdan artıq
0 – öz halına tənqidi var, anlayır ki, xəstədir və depressiya halındadır 1 – xəstəlik olduğunu qəbul edir, lakin onu yalnız pis qida ilə, iqlimlə, yorğunluqla və s. əlaqələndirir 2 – öz halına tənqidi yanaşma yoxdur, xəstə olduğunu tamamilə inkar edir
18. Gün ərzində əhval-ruhiyyənin dəyişməsi (A və B bəndlərə əsasən)
A. Xəstənin halının günün hansı hissəsində ağırlaşmasını qeyd edin 0 – gün ərzində xəstənin halı dəyişmir 1 – səhərlər 2 – axşamlar B. Əgər xəstənin halının gün ərzində dəyişməsi mövcuddursa, bu dəyişmələrin hansı dərəcədə olduğunu qeyd edin 0 – gün ərzində xəstənin halı dəyişmir 1 – yüngül dərəcədə dəyişir 2 – nəzərə çarpan dərəcədə dəyişir
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
50
bağlı anlayışın dəyişməsi; məsələn, qeyri-reallıq hissi, nihilistik fikirlər) 0 – yoxdur 1 – yüngül dərəcədə ifadə olunub 2 – orta dərəcədə ifadə olunub 3 – ağır dərəcədə ifadə olunub 4 – kəskin ağır dərəcədə ifadə olunub
0 – yoxdur 1 – ifrat dərəcədə şübhəlilik 2 – münasibət ideyaları 3 – təqib və münasibət sayıqlamaları
0 – yoxdur 1 – yüngül dərəcədə ifadə olunub 2 – kəskin dərəcədə ifadə olunub
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
51
Xəstənin adı, soyadı___________________________________ Ambulator kartın / xəstəlik tarixinin №_______ Müalicədən qabaq 1-ci təkrar müayinə 2-ci təkrar müayinə SİMPTOMLAR Tarix_______ Tarix________ Tarix________ 1. Depressiv əhval-ruhiyyə 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 2. Günah hissi 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 3. İntihar niyyətləri 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 4. Erkən yuxusuzluq 0 1 2 0 1 2 0 1 2 5. Gecə ərzində yuxusuzluq 0 1 2 0 1 2 0 1 2 6. Erkən səhər saatlarında yuxusuzluq 0 1 2 3 4 0 1 2 0 1 2 7. İş və fəaliyyət qabiliyyəti 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 8. Psixomotor süstlük 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 9. Ajitasiya (təlaş) 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 10. Təşviş (psixoloji) 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 11. Təşviş (somatik əlamətləri) 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 12. Qastrointestinal somatik simptomlar 0 1 2 0 1 2 0 1 2 13. Ümumi somatik simptomlar 0 1 2 0 1 2 0 1 2 14. Cinsi simptomlar 0 1 2 0 1 2 0 1 2 15. İpoxondriya 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 16. Bədən çəkisinin azalması 0 1 2 0 1 2 0 1 2 17. Öz halına tənqidi yanaşma 0 1 2 0 1 2 0 1 2 18. Gün ərzində halın dəyişməsi (A və B bəndlərinə əsasən) (А) 0 1 2 (B) 0 1 2 (А) 0 1 2 (B) 0 1 2 (А) 0 1 2 (B) 0 1 2 19. Depersonalizasiya və derealizasiya 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 20. Paranoid simptomlar 0 1 2 3 0 1 2 3 0 1 2 3 21. Obsessiv-kompulsiv simptomları 0 1 2 0 1 2 0 1 2 ÜMUMİ BAL Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
52
Yardım planı
Soyadı
Adı Atasının adı Doğum tarixi
Ünvan
Telefon Pasport/sığorta № ambulator/stasionar kartlar
tarix Depressiyaya dair məlumatlar Pasiyentdə depressiya simptomları varmı (2 əsas və 2 əlavə) Bəli
Xeyr PHQ-9 üzrə depressiyanın ifadə səviyyəsi yüngül (5-9 bal) orta ifadəli (10-14) ifadəli (15-19)
ağır (20-27) Pasiyentdə intihara cəhd təhlükəsi varmı
Bəli
Xeyr Müayinə və müalicə Laborator və /və ya instrumental müayinə və həmçinin də digər mütəxəssislərin konsultasiyası (göstərmək)
Müdaxilələr (preparat üçün onun adını, dozasını, qəbul rejimini və müddətini, psixoterapiya üçün isə növünü və sessiyaların tezliyini göstərmək)
Vəziyyətin monitorinqi (növbəti gəlişin tarixini göstərmək)
Əlaqələndirici şəxs və ya böhran Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
53 vəziyyətinin yaranması zamanı yardım göstərmək məsuliyyəti daşıyan müəssisə
Həkimin adı və soyadı İmza
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 54
Depressiyanın müalicəsində istifadə edilən preparatlar Beynəlxalq patentləşdirilmiş adı Ticarət adı, buraxılış forması Başlan ğıc doza (mq/ gün) Adi doza (mq/ gün) 1. Serotoninin intraneyronal udulmasının seçici inhibitorları (SİUSİ) Sitalopram Citalopram - CIPRAMIL 20 mq, örtülü tablet; - FRIMAIND, 20 mq, tablet; - DEPROLAM, 20, 40 mq, örtülü tablet; - CELEXA 10, 20, 40 mq, tablet
20
20-60 Essitalopram Escitalopram - CIPRALEX, 10 mq, örtülü tablet; - LEXAPRO 10 mq, örtülü tablet 10 10-20
- PROZAC 20 mq, kapsul; - PORTAL 20 mq, kapsul; - FLUOXETINE LANNACHER,20 mq, kapsul
10
10-80
Fluvoksamin Fluvoxamin - FEVARIN, 50, 100 mq, örtülü tablet 50 50-300
- SEROXAT, 20 mq, örtülü tablet; - PAXIL 20mq, örtülü tablet; - REXETIN, 20 mq, örtülü tablet
10
10-60
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
55
Certraline - ZOLOFT, 50 mq, 100 mq örtülü tablet; - DEBITUM-SANOVEL, 25, 50, 100 mq, kapsul; - STIMULOTON, 50, 100 mq, örtülü tablet 50 50-200
- EFFEXOR XR 37.5, 75, 150 mq, tablet; - VENLAFAXINE, 37.5, 75, 150 mq, tablet; - VENLAXOR, 37.5, 75 mq, tablet 37,5
75-225
Duloksetin* Duloxetine - CYMBALTA 30, 60 mq, kapsul 30
30-60
Milnasipran Milnacipran - IXEL, 25, 50mq, kapsul 50 50-100
3. Noradrenalinin intraneyronal udulmasının seçici inhibitorları (NİUSİ) Reboksetin* Reboxetine - EDRONAX 4mq, tablet 8 8-10
4. Noradrenalin və serotonin modulyatorları (NSM) Mirtazapin* Mirtazapine - REMERON 15, 30, 45 mq, örtülü tablet 15
15-45
Mianserin* Mianserin - LERIVON 30 mq örtülü tablet 30
30-90
5. Noradrenalin və dofaminin intraneyronal udulmasının inhibitorları (NDİUİ) Bupradion* Buprapion - WELLBUTRIN XL 75, 100 mq, örtülü tablet 150
150-450
6. Serotonin modulyatorları (SM) Nefazodon* Nefazodone - SERZONE 100, 150 mq, tablet 200 200-600
- COAXIL, 12.5 mq, örtülü 37,5 37,5
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 56
tablet
- MELIPRAMIN, 25 mq, draje, inyeksiya üçün məhlul 25-50
75-300
Amitriptilin Aminotriptyline - SAROTEN RETARD, 50 mq, kapsul; - AMITRIPTYLINE-AKOS, 20mq, tablet; - AMITRIPTYLINE, 25 mq, örtülü tablet; - AMITRIPTYLINE HYDROCHLORID, 25 mq, tablet
25-50 75-300
Clomipramine - ANAFRANIL, 25 mq, örtülü tablet 25 75-250 Doksepin Doxepin - SINEQUAN 50, 100 mq, kapsul 25-50
75-300
Trimipramin Trimipramine - SURMONTIL 25, 50, 100 mq kapsul 25-50 75-300 Dezipramin Desipramine - NORPRAMIN 50, 75, 100 mq, örtülü tablet 25-50 75-300 Nortriptilin Nortriptyline - NORTRIPTYLIN 25 mq, tablet 10-25 40-200 Protriptilin Protriptyline - VIVACTIL 5, 10 mq tablet 10-20 15-60
- AMOXAPINE 50, 100, 150 mq, tablet 50 100-400 Maprotilin Maprotiline - LUDIOMIL 25 mq, örtülü tablet, 5 ml ampula 25
50-225
8. Monoaminoksidaza inhibitorları (MAOİ) Moklobemid Moclobemide - AURORIX - 150 mq, tablet 150 300-600
* Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 57
Antidepressantların digər dərmanlarla qarşılıqlı təsiri, əlavə təsir və əks-göstərişləri Digər dərman vasitələri ilə qarşılıqlı təsiri Əlavə təsirləri İstifadəsinə əks- göstərişlər Serotoninin intraneyronal udulmasının seçici inhibitorları (SİUSİ) MAOİ və digər antidepressantlarla, furazolidon və prokarbazinlə birlikdə təyini ölümlə nəticələnə bilən serotoninergik sindrom törədə bilər. Peroral antikoaqulyantlar, oral hipoqlikemik vasitələr, ürək qlikozidləri və s. birlikdə qəbulu onların plazmada qatılığının artırır. Sitoxrom P 450 ilə metabolizmə uğrayan dərman vasitələrinin metabolizmini ləngidir. Birlikdə təyin zamanı litiumun plazmada qatılığını dəyişdirir, fenitoinin qatılığını artırır, trisiklik antidepressantların səviyyəsini yüksəldir. Triptofan SİUSİ-nin serotoninergik təsirlərini gücləndirir. Alkoqolla birlikdə qəbul edilə bilməz. Yuxululuq və yuxusuzluq, tremor, əsəbilik, MSS-in oyanıqlığının artması, diqqət pozuntusu, amneziya, başgicəllənmə, akkomodasiya iflici, midriaz, gözdə ağrılar, qulaqda küy, AT enməsi və yüksəlməsi, taxikardiya və bradikardiya, öskürək, rinit, dipnoe, taxipnoe, ürəkbulanma, iştahanın itməsi, dispepsiya, qaraciyər transaminazalarının aktivliyinin artması, stomatit, artrit, artralgiya, dizuriya, poliuriya, sidiyi saxlaya bilməmək, sidik ifrazının ləngiməsi, amenoreya, dismenoreya, mastit, seksual disfunksiyalar, periferik ödemlər, bədən çəkisinin azalması və ya artması, anemiya, leykopeniya, allergik reaksiyalar - hiperhəssaslıq - MAOİ ilə birlikdə qəbulu - qaraciyər\böyrək çatışmazlığı - epilepsiya və qıcolmalar - suisidal əhval ruhiyyə - şəkərli diabet - sidik kisəsi atoniyası - bağlı uclu qlaukoma - prostat vəzinin hipertrofiyası - laktasiya - uşaq yaşları, miokard infarktı, anamnezində qaraciyər sirrozu zamanı ehtiyatlılıq tələb olunur
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 58
(SNİUSİ) MAOİ və serotoninergik vasitələrlə birgə qəbulu yol verilməzdir. Klonidinin hipotenziv təsirini ləngidir. Qanda litiumun səviyyəsini dəyişdirir. Epinefrin və norepinefrin hipertonik kriz və
aritmik təsirini artırır. Diqoksin hemodinamik pozuntuları artırır. Müalicə müddətində alkoqol qəbulu yol verilməzdir Yuxululuq və yuxusuzluq, başgicəllənmə, başağrısı, həyəcan, əsəbilik, tremor, görmə bulanıqlığı, ağızda quruluq, ürəkbulanma, seksual disfunksiyalar, tərləmə, iştahanın itməsi, anoreksiya - hiperhəssaslıq - MAOİ ilə birlikdə qəbulu -18 yaşa qədər (effektivliyi və təhlükəsizliyi sübut olunmadığından)
Alkohol və MAOİ ilə birlikdə təyin edilə bilməz. Fenitoinin effektivliyini azaldır. Xolinolitiklər, fenotiazin və benzodiazepinlər imipraminin sedativ və mərkəzi xolinolitik təsirlərini artırır. MSS-i süstləşdirən vasitələrin, simpatomimetiklərin, parkinsonizm əleyhinə vasitələrin təsirini qüvvətləndirir, hipotenziv və qıcolma əleyhinə vasitələrin təsirini zəiflədir Barbituratlar, karbamazepin TSA-ların qanda qatılığını azaldır, simetidin isə artırır. Başgicəllənmə, tremor, taxikardiya, ortostatik hipotenziya, arterial təzyiqin yüksəlməsi, aritmiyalar, ağızda quruluq, qəbizlik, sidiyin ləngiməsi bədən çəkisinin artması, fotosensibilizasiya - Hiperhəssaslıq, qlaukoma, epilepsiya, prostat vəzin hiperplaziyası, sidik kisəsi atoniyası, paralitik bağırsaq keçməməzliyi, pilorostenoz, anamnezdə miokard infarktı, hamiləlik, laktasiya, 6 yaşa qədər uşaqlar Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
ƏLAVƏ №6 İlkin səhiyyədə depressiyanın böyük yaş dövründə müalicəsi
59 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. ƏLAVƏ №7 İlkin səhiyyə səviyyəsində depressiyanın böyük yaş dövründə farmakoterapiyasının alqoritmi
60 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Klinik protokolla bağlı təklif və iradlarınızı Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinə göndərə bilərsiniz. Ünvan: Bakı, H.Zərdabi küç., 96 Tel: 431-60-88 Faks: 430-52-85 Email: office@isim.az Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Document Outline
Yüklə 5,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|