Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
35
Tütünçəkməyə başlama riskinin qiymətləndirilməsi
Tövsiyələr:
tibb işçisi tütün çəkməyən şəxsdən gələcəkdə tütün çəkmək
niyyəti barədə soruşmalıdır. Bu niyyət residivə aparan amildir
(B)
tibb işçisi bilməlidir ki, tütünçəkməyə gətirib çıxaran aşağıdakı
risk amilləri tütünçəkməyə sövq edən meyllərlə sıx əlaqəlidir (D)
fərdi (depressiya, ətrafdakıların təsiri altına düşmə, özünə
hörmət etməmək, həyəcan, intizamsızlıq)
ailə (tütün çəkən ailə üzvləri, xüsusilə də valideynlər, bacı-
qardaş, ər-arvad)
təhsil (orta təhsili tam olmayan, pis davamiyyət, məktəbə
getməmək istəyi)
sosial, mədəni, ətraf şərait (tütünçəkən dostlar, tütün və tütün
məmulatlarının reklamı və s.)
uzunmüddətli stress halları (hərbi xidmət, yaşayış və fəaliyyət
şəraitinin dəyişməsi və s.)
tibb işçiləri bilməlidirlər ki, tütünçəkməni az istəkli edən
aşağıdakı amillər mövcuddur (B):
fərdi (yüksək səviyyəli özünə qiymət vermə hissi, özünə
inam)
ailə (ətrafdakılar tərəfindən müsbət dəstək. Valideynlərlə
yaxşı münasibət)
təhsil (məktəb nailiyyətləri, gələcək məqsədlər)
sosial, mədəni, ətraf şərait (tütün çəkməyən dostlar, sosial
əminlik, müsbət və mənfi anlayışların seçilmə bacarığı)
Tütünçəkmənin ilkin profilaktikası
Tövsiyələr:
tibb işçisi ictimai və məktəb əsaslı tütünçəkmənin profilaktik
yanaşmaları barədə məlumatlı olmalıdır. Bu cür tədbirlər qısa
müddətdə öz effektini göstərir (B)
uşaq, yeniyetmə və gəncləri müalicə edən tibb işçiləri ictimai
profilaktika mesajlarını gücləndirməlidirlər. Belə tədbirlər təcili
profilaktik müdaxilələr kimi qəbul edilə bilər (D)
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
36
Xüsusi əhali qruplarında aparılan profilaktik tədbirlər
Uşaq və yeniyetmələr
Uşaq və gənc yaşlı pasiyentlər, onların valideynləri tibb işçiləri
tərəfindən tütünçəkmə ilə bağlı müayinə edilməli və tütünçəkmədən
imtinaya dair ciddi mesajlarla təmin olunmalıdırlar. Uşaqlar ikincili
tütün tüstüsünün təsirinə məruz qaldıqları üçün (passiv tütünçəkmə)
pediatrlar valideynlərə tütünçəkmədən imtina etməyi məsləhət
görməlidirlər (A).
Pediatrlar tütünçəkmədən imtina üzrə məsləhət verməli və
müdaxilə təklif etməlidirlər (D).
Tütünçəkən yeniyetmələrə və imtina etməyə maraqlı olanlara
məsləhət və davranış müdaxiləsi təklif edilməlidir (A).
Böyüklərə verilən effektli məsləhət və davranış müdaxiləsi
yeniyetmələrə də təklif oluna bilər.
Yeniyetmələrə müalicə təyin edərkən (Bupropion SR və NƏM)
tibb işçisi nikotin asılılığının sübut olunmasını və tütünçəkmədən
imtina istəyini nəzərə almalıdır.
Hospitalizasiya edilmiş pasiyentlər
Tövsiyələr:
Bütün hospitalizasiya edilmiş pasiyentlərin tütünçəkmə statusu
müəyyən edilməli və xəstəlik tarixinə qeyd olunmalıdır (A)
Bütün hospitalizasiya edilmiş pasiyentlərə tütünçəkmədən imtina
edilməsi tövsiyə olunmalıdır. Bütün hospitalizasiya edilmiş
pasiyentlərə tütünçəkmədən imtina edilməsi üçün, dərman
vasitələri və məsləhət də daxil olmaqla, müalicə təyin edilməlidir
Bütün hospitalizasiya edilmiş pasiyentlər xəstəxananı tərk
etdikdən sonra müalicəni davam etdirməyə istiqamət-
ləndirilməlidirlər
Yaşlı pasiyentlər
Tövsiyələr:
Bütün tütünçəkən yaşlı pasiyentlərə tütünçəkmədən imtina
barədə tövsiyə edilməlidir (A)
Bütün tütünçəkən yaşlı pasiyentlərə, dərman vasitələri və
məsləhət də daxil olmaqla, tütünçəkmədən imtina edilməsi
məqsədilə müalicə təyin olunmalıdır (A)
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
37
Psixi xəstəlikləri olan pasiyentlər
Tövsiyələr:
Psixi xəstəlikləri olan tütünçəkən pasiyentlər tütünçəkmədən
imtina ilə bağlı müalicə ilə təmin edilməlidirlər (B)
Kimyəvi asılılıqdan müalicə alan tütünçəkən pasiyentlər, dərman
vasitələri və məsləhət də daxil olmaqla, müalicə ilə təmin
olunmalıdırlar (C)
Psixi xəstəlikləri olan tütünçəkən pasiyentlərə edilən müdaxilənin
effekti aşağı səviyyədə ola bilər. Buna görə də onların
müalicəsinin daha intensiv və uzunmüddətli aparılması tələb
olunur (B)
Tütünçəkən hamilələr
Ana və döldə ciddi ağırlaşmaların əmələ gəlməsi riski
səbəbindən, tütünçəkən hamilələrə fərdi motivasiya tədbirləri (MT)
üzrə müdaxilələrdən mümkün qədər istifadə edərək, təkidlə tütün
istifadəsindən imtina etmək məsləhət görülməlidir (A).
Tütünçəkmədən imtina edən qadınlarda hamiləliyin həm ilk
aylarında, həm də sonrakı hər bir dövründə də tütündən imtina etmək
öz müsbət təsirini göstərir (B).
Siqaret çəkməkdən imtina edənlər üçün
telefon yardım xidmətləri
Müvafiq işçilərlə təmin edilmiş telefonla yardım xidmətləri bütün
əhali üçün pulsuz telefon nömrələri və mobil telefonlardan pulsuz
zənglər vasitəsilə təmin edilməlidir. Telefonla yardım xidməti ucuz
olub asan təşkil oluna bilər, məxfiliyi təmin edər və uzadılmış iş
günündə işləyə bilər: siqaretçəkənlərin əksəriyyəti çox güman ki, iş
günü ərzində zəng edə bilmir və ya bunu istəmir. Telefonla yardım
xidməti siqaretçəkənlərə, həmçinin tütün asılılığından müalicənin
digər üsulları, məsələn, məsləhətlər və nikotin əvəzedici terapiya
barədə məlumat verə bilər. Bundan başqa, telefonla yardım
xidmətləri uzaq bölgələrdə yaşayan insanları da əhatə edə bilər və
ayrılıqda götürülmüş əhali qrupunun tələblərinə uyğunlaşma bacarığı
əldə edər.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
38
Əlavə №1
Dərman preparatlarının təyinatı
Dərman
vasitəsi
Birinci doza
Doza/müddət Yan
təsirlər
Vareniklin
1-3-cü
günlər
= 0,5 mq
gündə bir
dəfə
4-7 günlər
= 0,5 mq
gündə iki
dəfə
8-ci gündən:
1 mq gündə iki
dəfə
Müalicə
2 həftədən
12 həftəyədək
aparılmalıdır.
Residivin
qarşısını almaq
üçün əlavə 12
həftə də təyin
oluna bilər
Ürək bulanma.
Yuxuya getmənin
çətinləşməsi.
Yuxu pozuntuları.
Hamilə qadınlarda
və 18 yaşadək
gənclərdə istifadəsi
əks-göstərişdir.
Bupropion
SR
İmtinadan
1-2 həftə
əvvəl
başlamalı.
İlk 3 gün -
150 mq
gündə bir
dəfə, səhər
Sonra
150 mq
gündə iki
dəfə davam
etməli
150 mq gündə
iki dəfə doza ilə
müalicə
7-12 həftə
aparılmalıdır.
Əsasən yuxusuzluq.
Ağızda quruluq
hissi.
Hamilə qadınlara,
uşaq əmizdirən
qadınlara,
18 yaşadək
gənclərə istifadəsi
əks-göstərişdir
Qeyd: Qida qəbulu
pozuntuları
(bulimiya, əsəb
anoreksiyası) qeyd
edilən və ya son 14
gün ərzində MAO
inhibitorları qəbul
edən insanlara bu
dərman vasitəsi
təyin edilməməlidir.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
39
Əlavə №2
Nikotin əvəzedici dərman vasitələrinin təyinatı
Doza Yan
təsir
Saqqız
İlk 6 həftə ərzində:
25 siqaretdən az çəkilirsə:
2 mq 1-2 saatdan bir
25 və daha çox siqaret
çəkilirsə:
4 mq 1-2 saatdan bir
Müalicə müddəti: 12 həftəyə
qədər
Ağızda pis tam,
qıcıqlanma, hıçqırma,
qarın boşluğunda
narahatlıq, çənədə
ağrılar
Plastır
Gündə 10 siqaretdən artıq
çəkilirsə:
Müddət Doza
4-6 həftə
ərzində
Gündə
21 mq
Sonrakı
2 həftə
ərzində
Gündə
14 mq
Sonrakı
2 həftə
ərzində
Gündə
7 mq
Gündə 10 və daha az
siqaret çəkilirsə:
Müddət Doza
4-6 həftə
ərzində
Gündə
14 mq
Sonrakı
2 həftə
ərzində
Gündə
7 mq
Dərinin zədələnməsi.
Gecə istifadəsi
zamanı yuxu
pozuntuları.
Sorulan həb
Yuxudan oyandıqda 30
dəqiqədən sonra birinci
siqaret çəkilirsə - 2 mq;
Yuxudan oyandıqda 30
Ağızda qıcıqlanma,
pis tam, ürək
bulanma, dispepsiya,
hıçqırma.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
40
dəqiqə ərzində birinci
siqaret çəkilirsə 4 mq;
Hər 1-2 saatdan bir
4-6 həftə ərzində;
Hər 2-4 saatdan bir
7-9 həftə ərzində;
Hər 4-8 saatdan bir
10-12 həftə ərzində.
Maksimal doza 5 həb 6
saat ərzində və ya gün
ərzində 20 həb
Burun
spreyi
1 doza (0.5 mq) 2 spreyin
dozasına bərabərdir (burunun
hər yoluna)
Hər saat 1 və ya 2 doza
6-8 həftə ərzində, lakin
gün ərzində 8 dozadan az
və 40 dozadan çox (saatda
5 doza) olmayaraq
Tədricən dozanı 9-12
həftə ərzində azaltmaq
Müalicənin müddəti: 3-6
aya qədər
Burun qıcıqlanması,
burun axmaları
Oral
inhalyator
Hər 10 mq-lıq kartric
4 mq nikotinə bərabərdir
gündə 6 -16 kartric
1-12 həftə ərzində
Dozanı 6 -12 həftə
ərzində tədricən azaltmaq
Maksimal doza: 16 kartric
gündə
Boğazda
qıcıqlanmalar,
öskürək, dispepsiya,
yanğı hissi
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
41
Əlavə №3
Tütünçəkənlərin skrininqi
SUAL CAVAB
BALL
Siz gün ərzində neçə
siqaret çəkirsiniz?
10 və ya daha az
11-20
21-30
31+
0
1
2
3
İlk siqareti yuxudan
oyandıqdan neçə dəqiqə
sonra çəkirsiniz?
5 dəqiqə ərzində
6-30 dəqiqə
30 dəqiqə +
3
2
1
Nəticələrin qiymətləndirilməsi
0-2 = asılılığın aşağı səviyyəsi
3-4 = asılılığın orta səviyyəsi
5-6 = asılılığın yüksək səviyyəsi
Siqaret və Sağlamlıq üzrə Avropa Tibb Assosiasiyası (European Medical Association
Smoking or Health), 2007
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
42
Əlavə №4
Nikotindən asılılıq səviyyəsini təyin edən test (Faqerstrem testi)
Seçdiyiniz cavaba uyğun rəqəmi qeyd edin
Yuxudan oyanandan neçə
dəqiqə sonra birinci siqareti
çəkirsiniz?
5 dəqiqəyə qədər
6-30 dəqiqədən sonra
31-60 dəqiqədən sonra
60 dəqiqədən artıq
3
2
1
0
Siz gündə neçə siqaret
çəkirsiniz (orta)?
11-dən az
11-20
21-30
30 çox
0
1
2
3
Tütünçəkmə qadağan
olunan yerlərdə çətinlik
hiss edirsinizmi (məsələn,
təyyarədə, kinoteatrda)
Bəli
Xeyr
1
0
Sizin üçün günün hansı
vaxtında çəkilən siqaretdən
imtina etmək daha çətindir?
Səhər çəkilən ilk siqaretdən
Digərindən
1
0
Siqaretdən imtina etmək
səhər saatlarında daha
çətindir, nəinki digər
vaxtlar?
Bəli
Xeyr
1
0
Xəstə olanda siqaret
çəkirsiniz?
Bəli
Xeyr
1
0
0-3 bаll
Nikotindən asılılığın yüngül səviyyəsi. Siz dərman
vasitələrindən istifadə etmədən tütünçəkmədən imtina edə bilərsiniz.
4-6 bal l
Nikotindən asılılığın orta səviyyəsi. İradənizi
toplayaraq tütünçəkmədən imtina edə bilərsiniz
7-10 bаll
Nikotindən asılılığın yüksək səviyyəsi. Siz həkim
məsləhəti ilə dərman vasitələrindən istifadə edərək tütünçəkmədən
imtina edə bilərsiniz.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
43
Ədəbiyyat:
1.
MPOWER tədbirlər kompleksi. 2008: Qlobal tütün epidemiyası
barədə ÜST-nin məruzəsi.
2.
Algorithm for Physician Delivered Smoking Intervention NICE.
3.
Clinical Practice Guideline: Treating Tobacco Use and
Dependence: 2008 Update / Centers for Disease Control. -
Available at: http://www.cdc.gov.
4.
Ockene JK, Adams A, Pbert L, Luippold R, Hebert JR, Quirk M,
Kalan K .The Physician-Delivered Smoking Intervention Project:
factors that determine how much the physician intervenes with
smokers / Department of Medicine, University of Massachusetts
Medical School, Worcester.
5.
Preventing Tobacco Use / Centers for Disease Control and
Prevention.- 2005. - Available at:
http://www.cdc.gov/nccdphp/publications/factsheets/Prevention/t
obacco.html Accessed on: July 8, 2007.
6.
Public Health Intervention Guidance no.1:Brief interventions and
referral for smoking cessation in primary care and other settings.-
March 2006.
7.
Public Health Guidance no. 15: Reducing the rate of premature
deaths from cardiovascular disease and other smoking-related
diseases: finding and supporting those most at risk and improving
access to services / National Institute for Health and Clinical
Excellence (NICE).- London (UK). - 2008 Sep.- 62 p. [25
references].
8.
Public Health Guidance 10: Smoking cessation services in
primary care, pharmacies, local authorities and workplaces,
particularly for manual working groups, pregnant women and
hard to reach communities NİCE. - February 2008. - Available at:
www.nice.org.uk/PH010.
9.
Putting evidence into practice: Smoking cessation Klara
Brunnhuber K. Michael Cummings, Sheila Feit, Scott Sherman,
James Woodcock . - Summer 2007.
10.
Targeting Tobacco Use: The Nation’s Leading Cause of Death /
Centers for Disease Control and Prevention.- At a Glance 2006. -
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
44
Available at: http://www.cdc.gov.
/nccdphp/publications/aag/osh.htm. Accessed on: July 8, 2007.
11.
Tobacco Use Among Adults—United States, 2005 / Centers for
Disease Control and Prevention; Morb Mortal Weekly Rep
MMWR 2006;55(42). - Available at: http://www.cdc.gov/
tobacco/data_statistics/MMWR/2006/.
12.
Treating tobacco use and dependence: 2008 update. / Rockville
(MD) U.S. Department of Health and Human Services, Public
Health Service.- 2008 May.- 257 p.
13.
UNC Health Care Center for Excellence in chronic illness. 4-07
Tobacco Cessation Algorithm.doc - p. 2.
14.
VA/DoD clinical practice guideline for the management of
tobacco use / Veterans Administration, Department of Defense;
Washington (DC): Department of Veteran Affairs. - 2004 Jun. -
81 p.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Dostları ilə paylaş: |