Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 27 fevral 2012-ci il tarixli



Yüklə 401,43 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/4
tarix09.03.2017
ölçüsü401,43 Kb.
#10817
1   2   3   4

 

 

 



 

 

 



 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

35

Tütünçəkməyə başlama riskinin qiymətləndirilməsi 



Tövsiyələr: 

 



tibb işçisi tütün çəkməyən  şəxsdən gələcəkdə tütün çəkmək 

niyyəti barədə soruşmalıdır. Bu niyyət residivə aparan amildir 



(B) 

 



tibb işçisi bilməlidir ki, tütünçəkməyə  gətirib çıxaran aşağıdakı 

risk amilləri tütünçəkməyə sövq edən meyllərlə sıx əlaqəlidir (D) 

 

fərdi (depressiya, ətrafdakıların təsiri altına düşmə, özünə 



hörmət etməmək, həyəcan, intizamsızlıq) 

 



ailə (tütün çəkən ailə üzvləri, xüsusilə  də valideynlər, bacı-

qardaş, ər-arvad) 

 

təhsil (orta təhsili tam olmayan, pis davamiyyət, məktəbə 



getməmək istəyi) 

 



sosial, mədəni, ətraf şərait (tütünçəkən dostlar, tütün və tütün 

məmulatlarının reklamı və s.) 

 

uzunmüddətli stress halları (hərbi xidmət, yaşayış və fəaliyyət 



şəraitinin dəyişməsi və s.) 

 



tibb işçiləri bilməlidirlər ki, tütünçəkməni az istəkli edən 

aşağıdakı amillər mövcuddur (B)

 

fərdi (yüksək səviyyəli özünə qiymət vermə hissi, özünə 



inam) 

 



ailə  (ətrafdakılar tərəfindən müsbət dəstək. Valideynlərlə 

yaxşı münasibət) 

 

təhsil (məktəb nailiyyətləri, gələcək məqsədlər) 



 

sosial, mədəni,  ətraf  şərait (tütün çəkməyən dostlar, sosial 



əminlik, müsbət və mənfi anlayışların seçilmə bacarığı) 

Tütünçəkmənin ilkin profilaktikası  

Tövsiyələr: 

 



tibb işçisi ictimai və  məktəb  əsaslı tütünçəkmənin profilaktik 

yanaşmaları barədə  məlumatlı olmalıdır. Bu cür tədbirlər qısa 

müddətdə öz effektini göstərir (B) 

 



uşaq, yeniyetmə  və  gəncləri müalicə edən tibb işçiləri ictimai 

profilaktika mesajlarını gücləndirməlidirlər. Belə  tədbirlər təcili 

profilaktik müdaxilələr kimi qəbul edilə bilər (D) 

 

 

 



 

 

 



 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

36

Xüsusi əhali qruplarında aparılan profilaktik tədbirlər 



Uşaq və yeniyetmələr 

Uşaq və  gənc yaşlı pasiyentlər, onların valideynləri tibb işçiləri 

tərəfindən tütünçəkmə ilə bağlı müayinə edilməli və tütünçəkmədən 

imtinaya dair ciddi mesajlarla təmin olunmalıdırlar. Uşaqlar ikincili 

tütün tüstüsünün təsirinə məruz qaldıqları üçün (passiv tütünçəkmə) 

pediatrlar valideynlərə tütünçəkmədən imtina etməyi məsləhət 

görməlidirlər (A)

Pediatrlar tütünçəkmədən imtina üzrə  məsləhət verməli və 

müdaxilə təklif etməlidirlər (D)

Tütünçəkən yeniyetmələrə  və imtina etməyə maraqlı olanlara 

məsləhət və davranış müdaxiləsi təklif edilməlidir (A)

Böyüklərə verilən effektli məsləhət və davranış müdaxiləsi 

yeniyetmələrə də təklif oluna bilər. 

Yeniyetmələrə müalicə  təyin edərkən (Bupropion SR və  NƏM) 

tibb işçisi nikotin asılılığının sübut olunmasını  və tütünçəkmədən 

imtina istəyini nəzərə almalıdır. 



Hospitalizasiya edilmiş pasiyentlər 

Tövsiyələr: 

 



Bütün hospitalizasiya edilmiş pasiyentlərin tütünçəkmə statusu 

müəyyən edilməli və xəstəlik tarixinə qeyd olunmalıdır (A) 

 

Bütün hospitalizasiya edilmiş pasiyentlərə tütünçəkmədən imtina 



edilməsi tövsiyə olunmalıdır. Bütün hospitalizasiya edilmiş 

pasiyentlərə tütünçəkmədən imtina edilməsi üçün, dərman 

vasitələri və məsləhət də daxil olmaqla, müalicə təyin edilməlidir 

 



Bütün hospitalizasiya edilmiş pasiyentlər xəstəxananı  tərk 

etdikdən sonra müalicəni davam etdirməyə istiqamət-

ləndirilməlidirlər 

Yaşlı pasiyentlər 

Tövsiyələr: 

 



Bütün tütünçəkən yaşlı pasiyentlərə tütünçəkmədən imtina 

barədə tövsiyə edilməlidir (A) 

 

Bütün tütünçəkən yaşlı pasiyentlərə, dərman vasitələri və 



məsləhət də daxil olmaqla, tütünçəkmədən imtina edilməsi 

məqsədilə müalicə təyin olunmalıdır (A) 

 

 

 



 

 

 



Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy


ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v



ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

37

Psixi xəstəlikləri olan pasiyentlər 



Tövsiyələr: 

 



Psixi xəstəlikləri olan tütünçəkən pasiyentlər tütünçəkmədən 

imtina ilə bağlı müalicə ilə təmin edilməlidirlər (B) 

 

Kimyəvi asılılıqdan müalicə alan tütünçəkən pasiyentlər, dərman 



vasitələri və  məsləhət də daxil olmaqla, müalicə ilə  təmin 

olunmalıdırlar (C) 

 

Psixi xəstəlikləri olan tütünçəkən pasiyentlərə edilən müdaxilənin 



effekti aşağı  səviyyədə ola bilər. Buna görə  də onların 

müalicəsinin daha intensiv və uzunmüddətli aparılması  tələb 

olunur (B) 

Tütünçəkən hamilələr 

Ana və döldə ciddi ağırlaşmaların  əmələ  gəlməsi riski 

səbəbindən, tütünçəkən hamilələrə  fərdi motivasiya tədbirləri (MT) 

üzrə müdaxilələrdən mümkün qədər istifadə  edərək, təkidlə tütün 

istifadəsindən imtina etmək məsləhət görülməlidir (A).  

Tütünçəkmədən imtina edən qadınlarda hamiləliyin həm ilk 

aylarında, həm də sonrakı hər bir dövründə də tütündən imtina etmək 

öz müsbət təsirini göstərir (B)



Siqaret çəkməkdən imtina edənlər üçün 

telefon yardım xidmətləri 

Müvafiq işçilərlə təmin edilmiş telefonla yardım xidmətləri bütün 

əhali üçün pulsuz telefon nömrələri və mobil telefonlardan pulsuz 

zənglər vasitəsilə  təmin edilməlidir. Telefonla yardım xidməti ucuz 

olub asan təşkil oluna bilər, məxfiliyi təmin edər və uzadılmış  iş 

günündə  işləyə bilər: siqaretçəkənlərin  əksəriyyəti çox güman ki, iş 

günü  ərzində  zəng edə bilmir və ya bunu istəmir. Telefonla yardım 

xidməti siqaretçəkənlərə, həmçinin tütün asılılığından müalicənin 

digər üsulları, məsələn, məsləhətlər və nikotin əvəzedici terapiya 

barədə  məlumat verə bilər. Bundan başqa, telefonla yardım 

xidmətləri uzaq bölgələrdə yaşayan insanları da əhatə edə bilər və 

ayrılıqda götürülmüş əhali qrupunun tələblərinə uyğunlaşma bacarığı 

əldə edər. 

 

 

 

 



 

 

 



 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

38

Əlavə №1 



Dərman preparatlarının təyinatı 

Dərman 

vasitəsi 

Birinci doza 

Doza/müddət Yan 

təsirlər 

Vareniklin 

 

1-3-cü 



günlər 

= 0,5 mq 

gündə bir 

dəfə 


4-7 günlər 

= 0,5 mq 

gündə iki 

dəfə 


 

8-ci gündən:     

1 mq gündə iki 

dəfə 


Müalicə             

2 həftədən          

12 həftəyədək 

aparılmalıdır. 

Residivin 

qarşısını almaq 

üçün əlavə 12 

həftə də təyin 

oluna bilər 

Ürək bulanma.  

Yuxuya getmənin 

çətinləşməsi. 

Yuxu pozuntuları.  

 

Hamilə qadınlarda 



və 18 yaşadək 

gənclərdə istifadəsi 



əks-göstərişdir

 

Bupropion 



SR 

İmtinadan  

1-2 həftə 

əvvəl 


başlamalı. 

İlk 3 gün - 

150 mq 

gündə bir 



dəfə, səhər 

Sonra         

150 mq 

gündə iki 



dəfə davam 

etməli 


150 mq gündə 

iki dəfə doza ilə 

müalicə           

7-12 həftə 

aparılmalıdır. 

Əsasən yuxusuzluq. 

Ağızda quruluq 

hissi.  


Hamilə qadınlara,  

uşaq əmizdirən 

qadınlara,  

18 yaşadək 

gənclərə istifadəsi 

əks-göstərişdir 

Qeyd: Qida qəbulu 

pozuntuları 

(bulimiya, əsəb 

anoreksiyası) qeyd 

edilən və ya son 14 

gün ərzində MAO 

inhibitorları qəbul 

edən insanlara bu 

dərman vasitəsi 

təyin edilməməlidir. 



 

 

 



 

 

 



 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

39

Əlavə №2 



Nikotin əvəzedici dərman vasitələrinin təyinatı 

 Doza Yan 

təsir 

Saqqız 

İlk 6 həftə ərzində: 

 

25 siqaretdən az çəkilirsə: 



  2 mq 1-2 saatdan bir 

 



25 və daha çox siqaret 

çəkilirsə:  

  4 mq 1-2 saatdan bir 

Müalicə müddəti: 12 həftəyə 

qədər 

Ağızda pis tam, 



qıcıqlanma, hıçqırma, 

qarın boşluğunda 

narahatlıq, çənədə 

ağrılar 


Plastır 

 



Gündə 10 siqaretdən artıq 

çəkilirsə: 

Müddət Doza 

4-6 həftə 

ərzində 

Gündə           

21 mq 

Sonrakı       



2 həftə 

ərzində 


Gündə           

14 mq 


Sonrakı          

2 həftə 


ərzində 

Gündə           

7 mq 



 



Gündə 10 və daha az 

siqaret çəkilirsə: 

Müddət Doza 

4-6 həftə 

ərzində 

Gündə           

14 mq 

Sonrakı          



2 həftə 

ərzində 


Gündə           

7 mq 


 

Dərinin zədələnməsi.  

Gecə istifadəsi 

zamanı yuxu 

pozuntuları. 

Sorulan həb  

 

Yuxudan oyandıqda 30 



dəqiqədən sonra birinci 

siqaret çəkilirsə - 2 mq; 

 

Yuxudan oyandıqda 30 



Ağızda qıcıqlanma, 

pis tam, ürək 

bulanma, dispepsiya, 

hıçqırma. 

 

 

 



 

 

 



Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy


ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v



ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

40

dəqiqə ərzində birinci 



siqaret çəkilirsə 4 mq;  

 



Hər 1-2 saatdan bir          

4-6 həftə ərzində; 

 

Hər 2-4 saatdan bir              



7-9 həftə ərzində; 

 



Hər 4-8 saatdan bir              

10-12 həftə ərzində. 

Maksimal doza 5 həb 6 

saat  ərzində  və ya gün 

ərzində 20 həb 

Burun 

spreyi 

1 doza (0.5 mq) 2 spreyin 

dozasına bərabərdir (burunun 

hər yoluna)  

 

Hər saat 1 və ya 2 doza  



6-8 həftə ərzində, lakin 

gün ərzində 8 dozadan az 

və 40 dozadan çox (saatda 

5 doza) olmayaraq 

 

Tədricən dozanı 9-12 



həftə ərzində azaltmaq 

 



Müalicənin müddəti: 3-6 

aya qədər  

Burun qıcıqlanması, 

burun axmaları 



Oral 

inhalyator 

 



Hər 10 mq-lıq kartric       

4 mq nikotinə bərabərdir 

 

gündə 6 -16 kartric          



1-12 həftə ərzində 

 



Dozanı 6 -12 həftə 

ərzində tədricən azaltmaq 

 

Maksimal doza: 16 kartric 



gündə  

Boğazda 


qıcıqlanmalar, 

öskürək, dispepsiya, 

yanğı hissi 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 



 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

41

Əlavə №3 



Tütünçəkənlərin skrininqi



 



SUAL CAVAB 

BALL 

Siz gün ərzində neçə  

siqaret çəkirsiniz? 

 



10 və ya daha az 

 



11-20 

 



21-30 

 



31+ 

 



 



 



 



İlk siqareti yuxudan 

oyandıqdan neçə dəqiqə 

sonra çəkirsiniz?  

 

5 dəqiqə ərzində 



 

6-30 dəqiqə 



 

30 dəqiqə + 



 



 



 



Nəticələrin qiymətləndirilməsi 

0-2 = asılılığın aşağı səviyyəsi 

3-4 = asılılığın orta səviyyəsi 

5-6 = asılılığın yüksək səviyyəsi 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 

Siqaret və Sağlamlıq üzrə Avropa Tibb Assosiasiyası (European Medical Association 



Smoking or Health), 2007 

 

 



 

 

 



 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

42

Əlavə №4 



Nikotindən asılılıq səviyyəsini təyin edən test (Faqerstrem testi) 

Seçdiyiniz cavaba uyğun rəqəmi qeyd edin 

 

Yuxudan oyanandan neçə 



dəqiqə sonra birinci siqareti 

çəkirsiniz?  

 

5 dəqiqəyə qədər 



6-30 dəqiqədən sonra 

31-60 dəqiqədən sonra 

60 dəqiqədən artıq 



Siz gündə neçə siqaret 



çəkirsiniz (orta)? 

11-dən az 

11-20  

21-30  


30 çox 



Tütünçəkmə qadağan 



olunan yerlərdə çətinlik 

hiss edirsinizmi (məsələn, 

təyyarədə, kinoteatrda) 

Bəli 


Xeyr 

0



 

Sizin üçün günün hansı 

vaxtında çəkilən siqaretdən 

imtina etmək daha çətindir?

Səhər çəkilən ilk siqaretdən 

Digərindən 

 



0



 

Siqaretdən imtina etmək 

səhər saatlarında daha 

çətindir, nəinki digər 

vaxtlar? 

Bəli 


Xeyr 

 



 

Xəstə olanda siqaret 



çəkirsiniz? 

Bəli 


Xeyr 



0-3 bаll 

Nikotindən asılılığın yüngül səviyyəsi. Siz dərman 

vasitələrindən istifadə etmədən tütünçəkmədən imtina edə bilərsiniz 

 

4-6 bal l 

Nikotindən asılılığın orta səviyyəsi.  İradənizi 

toplayaraq tütünçəkmədən imtina edə bilərsiniz  

 

7-10 bаll 

Nikotindən asılılığın yüksək səviyyəsi. Siz həkim 

məsləhəti ilə  dərman vasitələrindən istifadə edərək tütünçəkmədən 

imtina edə bilərsiniz. 

 

 

 

 



 

 

 



 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

43

Ədəbiyyat:  

1.

 

MPOWER tədbirlər kompleksi. 2008: Qlobal tütün epidemiyası 



barədə ÜST-nin məruzəsi. 

2.

 



Algorithm for Physician Delivered Smoking Intervention NICE. 

3.

 



Clinical Practice Guideline: Treating Tobacco Use and 

Dependence: 2008 Update / Centers for Disease Control. -

Available at: http://www.cdc.gov. 

4.

 



Ockene JK, Adams A, Pbert L, Luippold R, Hebert JR, Quirk M, 

Kalan K .The Physician-Delivered Smoking Intervention Project: 

factors that determine how much the physician intervenes with 

smokers / Department of Medicine, University of Massachusetts 

Medical School, Worcester. 

5.

 



Preventing Tobacco Use / Centers for Disease Control and 

Prevention.- 2005. - Available at: 

http://www.cdc.gov/nccdphp/publications/factsheets/Prevention/t

obacco.html Accessed on: July 8, 2007. 

6.

 

Public Health Intervention Guidance no.1:Brief interventions and 



referral for smoking cessation in primary care and other settings.- 

March 2006. 

7.

 

Public Health Guidance no. 15: Reducing the rate of premature 



deaths from cardiovascular disease and other smoking-related 

diseases: finding and supporting those most at risk and improving 

access to services /  National Institute for Health and Clinical 

Excellence (NICE).- London (UK). - 2008 Sep.- 62 p. [25 

references]. 

8.

 



Public Health Guidance 10: Smoking cessation services in 

primary care, pharmacies, local authorities and workplaces, 

particularly for manual working groups, pregnant women and 

hard to reach communities NİCE. - February 2008. - Available at: 

www.nice.org.uk/PH010. 

9.

 



Putting evidence into practice: Smoking cessation Klara 

Brunnhuber K. Michael Cummings, Sheila Feit, Scott Sherman, 

James Woodcock . - Summer 2007. 

10.


 

Targeting Tobacco Use: The Nation’s Leading Cause of Death / 

Centers for Disease Control and Prevention.- At a Glance 2006. -

 

 



 

 

 



 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış

r. 



 

44

Available at: http://www.cdc.gov. 



/nccdphp/publications/aag/osh.htm. Accessed on: July 8, 2007. 

11.


 

Tobacco Use Among Adults—United States, 2005  / Centers for 

Disease Control and Prevention; Morb Mortal Weekly Rep 

MMWR 2006;55(42). - Available at: http://www.cdc.gov/ 

tobacco/data_statistics/MMWR/2006/. 

12.

 

Treating tobacco use and dependence: 2008 update. / Rockville 



(MD) U.S. Department of Health and Human Services, Public 

Health Service.- 2008 May.- 257 p.  

13.

 

UNC Health Care Center for Excellence in chronic illness. 4-07 



Tobacco Cessation Algorithm.doc - p. 2. 

14.


 

VA/DoD clinical practice guideline for the management of 

tobacco use / Veterans Administration, Department of Defense;  

Washington (DC): Department of Veteran Affairs. - 2004 Jun. - 

81 p. 

 

 



 

 

 



 

 

Klinik protokol Az



ərbaycan Respublikas

ı S


əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi


yy

ə v


ə 

İslahatlar M

ərk

əzind


ə haz

ırlanm


ış



r. 



Yüklə 401,43 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin