Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 27 fevral 2012-ci il tarixli
Yüklə 401,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İxtisarların siyahısı SSTUİ
- Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi
- Passiv tütünçəkmə
- XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT F17
- Ürək-damar xəstəlikləri
- Hamiləliyin ağırlaşmaları
- Şəkil 1. Siqaretçəkmə nəticəsində yaranan xəstəliklər
- Şəkil 2. Passiv siqaretçəkmə nəticəsində yaranan xəstəliklər
- Tütünçəkmədən imtina etməyin üstünlükləri
- Cədvəl 1. Tütünçəkmədən imtina etdikdən sonra sağlamlığa müsbət təsirin zaman/vaxt şkalası
|
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 27 fevral 2012-ci il tarixli 05 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
TÜTÜNÇƏKMƏDƏN İMTİNA ETMƏ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 51.1(2)5 T 93
T 93 Tütünçəkmədən imtina etmə üzrə klinik protokol. B.: “CCC Azərbaycan” MMC, 2012. – 44 səh. Tiraj 2000.
2
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 3
Klinik protokolun redaktoru: C. Məmmədov Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzinin direktoru, t.f.d. Klinik protokolun tərtibçilər heyəti: G. Hüseynova Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzi, Tibbi keyfiyyət şöbəsinin müdiri L. Qafarov Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzi, İlkin səhiyyənin təşkili şöbəsinin müdiri T. Musayev Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzi, Əhalinin sağlamlığı şöbəsinin müdiri A. Rəşidova Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, İctimaiyyətlə əlaqələr və səhiyyə kommunikasiyası şöbəsinin müdiri
Y. Qurbanov Səhiyyə Nazirliyinin baş terapevti, Azərbaycan Tibb Universitetinin I Daxili
xəstəliklər propedevtikası kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. G. Gəraybeyli Səhiyyə Nazirliyinin baş psixiatrı, Azərbaycan Tibb Universitetinin Psixiatriya kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. V. Abdullayev Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri
İnstitutunun Pulmonologiya şöbəsinin müdiri, t.f.d.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 4
SSTUİ – selektiv serotoninin təkrar udulmasının inhibitoru NƏM – nikotin
əvəzedici müalicə RKT – randomizasiya olunmuş klinik tədqiqat Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 5
Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT.
B
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. C
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT.
D
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud
Ekspertlərin rəyi.
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 6
göstərən həkimlər (terapevtlər, pediatrlar, ailə həkimləri, psixoterapevtlər, pulmonoloqlar, mama-ginekoloqlar, əczaçılar və s.) üçün nəzərdə tutulub. Pasiyent qrupu: tütünçəkmədən imtina etmək istəyənlər. Protokol tütün çəkən insanların səhhətində ağır nəticələrə gətirib çıxaran zərərli vərdişi tərgitməyə kömək göstərilməsi, tütünçəkmə nəticəsində insanlarda xəstələnmə hallarının, ağır fəsadların qarşısının alınması və beləliklə ölüm hallarının azaldılması, həyat keyfiyyətinin artırılması üzrə sübutlu təbabətə əsaslanan müasir metodik tövsiyələrin verilməsi məqsədini daşıyır.
tütün yarpaqlarının tüstüsünün (əksər hallarda siqaretçəkmə vasitəsi ilə) nəfəs yolları ilə qəbul edilməsidir.
yolları ilə qəbul edilməsidir. Nikotindən asılılıq sindromu - davranış, dərketmə və fizioloji simptomlar kompleksi olub, nikotinin təkrar qəbulundan sonra yaranır və adətən, təkrar olaraq qəbuletmə istəyini (tələbini) yaradır. Nikotinin qəbuluna nəzarətin çətinləşməsi həmin maddənin zərərli/öldürücü təsirinə malik olmasına baxmayaraq nikotinin davamlı qəbul edilməsinə, nikotinin dozasının yol verilən həddinin artmasına və bəzən abstinensiya vəziyyətinin yaranmasına gətirib çıxarır (XBT-10, 221-ci səhifə). ÜMUMİ MÜDDƏALAR Tütünçəkmə - dünyada qarşısı alına bilinən əsas ölüm səbəblərindən biridir. Böyüklər arasında o, hər on nəfərdən birinin ölümünün səbəbidir. XX əsrdə tütün 100 milyon insanın ölümünə səbəb olmuşdur. Təkcə 2005-ci ildə tütünün törətdiyi xəstəliklər nəticəsində 5,4 milyon insan tələf olmuşdur. Tütün, ondan mütəmadi şəkildə istifadə edənlərin, demək olar ki, yarısının
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 7 ölümünə səbəb olur. Orta hesabla dünya əhalisinin 29%-i siqaret çəkənlərdir. Siqaretçəkmə qadınlara nisbətən (10,3%) kişilər arasında (47,5%) daha çox yayılmışdır. İndiki tendensiyanın qalacağı halda 2030-cu ilədək tütünçəkmədən ölənlərin sayının ildə 8 milyona çatacağı və XXI əsrdə tütündən ümumilikdə 1 milyard insanın tələf olacağı gözlənilir. Dünyada 1 milyard siqaret çəkənin 80%-i gəlirləri aşağı və orta səviyyədə olan ölkələrdə yaşayır. Əgər təcili tədbirlər görülməzsə, 2030-cu ilədək tütünlə bağlı ölüm hallarının 80%-i inkişaf edən ölkələrin payına düşəcək. Tütün məhsullarının yanması nəticəsində ətraf mühitə yayılan tüstü ikincili tütün tüstüsü kimi tanınır. Qapalı şəraitdə tütün tüstüsü hər tərəfə yayılır və onun zərərli təsirinə həm siqaret çəkənlər, həm də çəkməyənlər məruz qalırlar. Bu, adətən, passiv siqaretçəkmə adlandırılır. Müəyyən olunmuşdur ki, tütün tüstüsündə 4000 zərərli kimyəvi maddə var. Bu maddələr (qətran, mürəkkəb kimyəvi maddələr, aromatizatorlar və s.) insanın orqanizminə zərərli təsir göstərir. Tütün tüstüsündə olan nikotin və qarmin kimi psixoaktiv maddələr mərkəzi sinir sistemini stimulyasiya edərək eyforiya hissi yaradır və müvəqqəti olaraq yorğunluğu, yuxululuğu, əzginliyi aradan qaldıraraq iş qabiliyyətinin və yaddaşın yüksəlməsi effektini göstərir. Nəticədə yaranmış nikotindən asılılıq tütünçəkmənin davam etməsinə gətirib çıxarır. Passiv tütünçəkmə böyüklərdə bir çox ürək-damar və nəfəs yolları xəstəliklərinin yaranmasına səbəb olur və bu da sonda ölümə gətirib çıxara bilir. Hesablamalara əsasən dünyada 700 milyon uşaq (dünyada bütün uşaqların demək olar ki, yarısı) havada olan ikincili tütün tüstüsü ilə nəfəs alır. Bu da uşaqlarda bir çox ciddi xəstəliklərin yaranmasına və artıq mövcud olan xəstəliklərin (məsələn, astmanın) ağırlaşmasına gətirib çıxarır. Beynəlxalq Əmək Təşkilatının məlumatlarına əsasən işləyən insanların hər il ən azı 200 000-i iş yerlərində məruz qaldıqları tütün tüstüsünün (ikincili) təsiri nəticəsində dünyasını dəyişir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 8 İkincili tütün tüstüsü ayrı-ayrı insanların, müəssisələrin və ümumilikdə cəmiyyətin iqtisadi xərclərinə təsir etməklə, səhiyyənin birbaşa və dolayı xərcləri şəklində məhsuldarlıq itkilərinə gətirib çıxarır. İkincili tütün tüstüsünün təsirinin təhlükəsiz səviyyəsi mövcud deyil. Heç bir ventilyasiya, heç bir filtr, hətta birlikdə istifadə olunduqda belə qapalı şəraitdə tüstünün təsirini təhlükəsiz səviyyəyə endirə bilməz. Tütünçəkmənin güclü vərdiş və hətta asılılığın formalarından biri olmasına baxmayaraq milyonlarla insan bu təhlükədən qurtula bilir.
Tütündən istifadə nəticəsində yaranan psixi və davranış pozuntuları.
qan törədici sistemlərdə yüksək ehtimal ilə baş verə bilər. Tütünçəkmə ağciyərlərdə xərçəng xəstəliyinin yaranmasının əsas səbəbi hesab edilir. Ağciyər xərçəngindən ölən kişilərin 90%- də, tütünçəkmə əsas amil sayılır. Aktiv tütün çəkənlərdə ağız boşluğunun, dodağın, mədənin və onikibarmaq bağırsağın, sidik- cinsiyyət orqanlarının, qan törədici sisteminin xərçəng xəstəliyinin yaranması riski artır. Ürək-damar xəstəlikləri: ateroskleroz, beyin və ürək-damar xəstəlikləri, qarın aortasının anevrizmasının inkişafı ehtimalı artır. Tənəffüs yolları xəstəlikləri: ağciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi, bronxit, pnevmoniya, uşaqlarda və böyüklərdə ağciyər xəstəliklərinin yaranması ehtimalı artır.
zəifləyir. Tütün tüstüsü ilə daxil olan zərərli maddələr həm hamilə qadına, həm də bətnindəki dölə mənfi təsir göstərir. Tütün tüstüsünün toksiki maddələri hamiləlik zamanı baş verən müxtəlif fəsadların yaranması ehtimalını və dölün oksigen çatışmazlığına gətirib çıxararaq onun bütün orqanlarında normal inkişafın pozulması riskini artırır.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 9 Tütün çəkən kişilərdə impotensiyanın yaranması ehtimalı çəkməyənlərə nisbətən çoxdur. Hamiləliyin ağırlaşmaları: vaxtından əvvəl doğuş, ciftin vaxtından əvvəl ayrılması. Yenidoğulmuşlarda fəsadlar: normadan aşağı çəkili yenidoğulmuşlar, ağciyərlərin tam inkişaf etməməsi və qəflətən ölüm sindromu. Digər xəstəliklər: kataraktlar, mədənin peptik xorası, immun sisteminin zəifləməsi. Tütün çəkənin xarici görünüşü dəyişilir. Tütünçəkmə dişlərin və dırnaqların saralmasına, saçların tökülməsinə və qırışların yaranmasına gətirib çıxarır. Bəzən insanlar səhv olaraq bədən çəkisinə tütün çəkməklə nəzarət etməyi düşünürlər.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Şəkil 1. Siqaretçəkmə nəticəsində yaranan xəstəliklər
10
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Şəkil 2. Passiv siqaretçəkmə nəticəsində yaranan xəstəliklər
11
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 12
Tütünçəkmə nəticəsində əmələ gələn bir çox xəstəliklərin yaranma riski tütünçəkmədən imtina etdikdən sonra azalır. Xəstəliklərin yaranmasına görə fərdi risk tütünçəkmənin müddətindən, intensivliyindən və xəstəliyin tütünçəkmə zamanı olub-olmamağından asılıdır (cədvəl 1-ə bax). Beləliklə, tütünçəkmədən imtina etməyə sövq etmək, xüsusilə də siqaret çəkməyə yeni başlayan insanlarda bu zərərli vərdişin yan təsirlərinin aradan qaldırılması üçün çox vacibdir. Tütün çəkən insanların səhhətində narahatlıq olmadığına görə tütünçəkmə nəticəsində yaranan xəstəliklərin özünü büruzə verməsinə qədər uzun müddət keçə bilər ki, bu səbəbdən də onlar səhiyyə xidmətlərinə çox az və ya artıq gec olduqda müraciət edirlər. Beləliklə, tibb işçisi bütün mümkün olan yollarla insanları tütünçəkmədən imtina etməyə sövq etməlidir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Cədvəl 1. Tütünçəkmədən imtina etdikdən sonra sağlamlığa müsbət təsirin zaman/vaxt şkalası (Mənbə: Putting evidence into practice: Smoking cessation Klara Brunnhuber K. Michael Cummings, Sheila Feit, Scott Sherman, James Woodcock .-Summer 2007).
13
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 14
Tövsiyələrin əsas məqsədi:
tütündən istifadə edənlərə məsləhət verilməsi
tibbi personal tərəfindən dərman vasitələri ilə müalicənin səmərəli aparılması
üçün zəmin yaradılması
Tütündən asılılıq xroniki xəstəlikdir, ondan imtina etmək üçün təkrari müdaxilələrin və cəhdlərin göstərilməsi tələb olunur. Effektiv müalicə mövcuddur, lakin bu uzun müddət tələb edə bilər.
Tütün çəkənlərin statusunu müəyyən edib sənədləşdirilməsini və səhiyyə xidmətlərinə müraciət edən hər bir pasiyentin müalicəsini tibbi personal və səhiyyə sistemi təmin etməlidir.
Tütünçəkmənin müalicəsinin effektliyi əhalinin əhatə dairəsindən asılıdır. Tibb işçiləri tütün çəkməkdən imtina etmək istəyən hər bir pasiyentə bu protokolda tövsiyə edilən məsləhəti verməyə və dərman vasitələri ilə müalicə üsullarından istifadə etməyə çalışmalıdırlar.
Qısa müddətli tütünçəkmədən asılılığın müalicəsi səmərəlidir. Tibb işçiləri hər bir tütün çəkənə ən azı bu protokolda tövsiyə edilən qısa müddətli müalicəni təklif etməlidirlər.
Fərdi, qrup şəklində və telefon vasitəsilə məsləhət vermə effektlidir və onların səmərəliliyi müalicənin intensivliyindən asılı olaraq artır. Məsləhət vermənin iki komponenti xüsusilə effektlidir. Məsləhət alan pasiyent tütünçəkmədən imtina etmək istədikdə, tibb işçiləri bunlardan istifadə etməlidirlər:
problemlərin həll edilməsinə dair məsləhətləşmə
müalicənin bir hissəsi kimi motivasiya tədbirləri
Tütünçəkmədən asılılığın müalicəsində bir çox dərman vasitələri mövcuddur. Tibbi personal bunları tütünçəkmədən imtina etmək istəyən pasiyentlərin müalicəsində istifadə etməyə səy göstərmə- lidirlər.
geniş əhali kütləsini əhatə etmək üçün səmərəlidir. Bununla yanaşı tibb işçiləri və səhiyyə xidmətləri göstərənlər əmin olmalıdırlar ki, pasiyentlər üçün bu telefon xətti əlçatandır və bu xəttin istifadəsini geniş təbliğ etməlidirlər.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r.
Tütün çəkən pasiyentlər tütündən imtina etmək istəmədiyi halda, tibb işçiləri bu protokolda göstərilən motivasiya tədbirlərindən istifadə etməlidirlər. Yüklə 401,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|