Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi
Ədəbiyyat: Əhmədov Teymur - “Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə)” Ensiklopedik
Yüklə 13,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ədəbiyyat: Əhmədov Teymur - “Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə)” Ensiklopedik məlumat kitabı, Bakı, 2011.
189
Avstraliya yazıçı və publisisti Alan Marşall altı yaşında polimielit xəstəliyi keçirmiş, əlil qalmışdır. Bu, onun həyatına və ədəbi karyerasına təsir etmişdir. 1920-ci illərdə ədəbi yaradıcılığa başlamışdır. Yazıçının ən məşhur kitablarından olan ―Mən gölməçələrdən tullanmağı bacarıram‖ (1955) onun avtobioqrafik trilogiyasının ilk hissəsidir. Digər iki kitab isə ―Hər yerdə bitən ot‖ (1962) və ―Mənim qəlbimdə‖ (1963) adlanır. Kitabın qəhrəmanları və hadisələrin baş verdiyi məkanlar real insanlar və yerlər olmuşdur. Yazıçı həmçinin Avstraliya aborigenlərinin əfsanələrini toplamış və nəşr etdirmişdir. Alan Marşall 1984-cü il yanvarın 21-də vəfat etmişdir.
190
olmasının 125 illiyi, (1892-1968) Rus sovet yazıçısı, rus ədəbiyyatının klassiki Konstantin Georgiyeviç Paustovski Moskvada anadan olmuşdur. 1898-ci ildə ailəsi ilə Ukraynaya köçmüş, 1904-cü ildə Kiyevdə gimnaziyaya daxil olmuşdur. 1912-ci ildə oranı btirdikdən sonra Kiyev Universitetinin tarix-filologiya fakültəsinə qəbul olunmuşdur. I Dünya Müharibəsi başladığı zaman Moskvaya qayıtmış, müxtəlif işlərdə çalışmışdır. 1930-cu illərdən ―Pravda‖ qəzetində, ―30 gün‖ və digər jurnallarda jurnalist kimi fəaliyyət göstərmiş, çoxlu səyahət etmişdir. 1928-ci ildə ilk hekayələr toplusu olan ―Qarşı gəmilər‖ çapdan çıxmışdır. 1931-ci ildə ―Kara-Buqaz‖ povesti ilə ədəbi yaradıcılıq fəaliyyətini seçmiş və peşəkar yazıçı olmuşdur. 1932-ci ildə ölkənin şimalına səfər etmiş və bu səfərin təəssüratları ―Şarl Lonsevilin taleyi‖, ―Göl cəbhəsi‖ povestləri və oçerklərdə öz əksini tapmışdır. II Dünya Müharibəsi zamanı bir müddət hərbi müxbirlik etmiş, sonra yeni pyesi üzərində işləməsi üçün ailəsi ilə birgə Alma-Ataya göndərilmişdir. Burada o, ―Nə qədər ki, ürək vurur‖ pyesini, ―Vətənin tüstüsü‖ romanını, bəzi hekayələrini qələmə almışdır. 1950-ci illərin ortalarında Paustovski dünya tərəfindən tanınmışdır. Avropaya səyahət imkanı qazanan yazıçı bir çox ölkələrdə olmuş, bir müddət Kapri adasında yaşamışdır. 1965-ci ildə Nobel mükafatına mümkün namizədlər sırasında olmuş, amma mükafat M.Şoloxova verilmişdir. Görkəmli yazıçı Konstantin Georgiyeviç Paustovski 1968-ci il iyulun 14-də Moskvada vəfat etmişdir. K.G.Paustovski özündən sonra çox böyük ədəbi irs qoymuşdur. ―Kolxida‖, ―Qara dəniz‖, ―Şimal‖, ―Meşera diyarı‖, ―Qızılgül‖ povestləri, 6 kitabdan ibarət avtobiqrafik ―Həyat haqqında povest‖ əsəri və s. böyük yazıçının adını daim yaşadacaq dəyərli ədəbi nümunələrdir. Onun əsərləri ekranlaşdırılmış, bu əsərlərin motivləri əsasında filmlər, seriallar və cizgi filmləri çəkilmişdir.
191
İncəsənət 2 May - Əməkdar artist, dramaturq Məcid Şamxalovun anadan olmasının 110 illiyi, (1907-1984)
Məcid Baba oğlu Şamxalov Ağdam rayonunun Gülablı kəndində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini kənddə almış, 1918-ci ildə ailəliklə Bakıya köçmüşlər. Burada S.S.Axundovun rus-tatar məktəbini bitirmişdir. M.F.Axundov adına Dövlət Teatr Texnikumunda təhsil aldıqdan sonra (1924-1926) taleyini milli səhnəyə bağlamış, Azərbaycan Akademik Dram Teatrında aktyor işləmişdir. İlk ədəbi- ictimai fəaliyyəti "Damğa" tənqid-təbliğ teatrında rejissorluğu dövründə kiçik həcmli əsərlər yazması ilə başlamışdır. Onun ilk əsəri "Mənzər" 1955-ci ildə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında çap olunmuşdur. Gənc məzhəkəçilərin respublika müsabiqəsində I yeri tutduğuna görə "Qızıl medal"a layiq görülmüşdür. Məcid Şamxalov 1984-cü il oktyabrın 13-də Bakıda vəfat etmişdir.
―Mənzər‖ (1957), ―Qayınana‖ (1964) və s. Filmoqrafiya: ―Qız qalası əfsanəsi‖ (1923), ―Lətif‖ (1930), ―Məhəbbət‖ (1935), ―Bakılılar‖ (1938), ―Qara daşlar‖ (1956), ―Qaynana‖ (1978) və s.
192
(1907-1983)
Səid Əli oğlu Rüstəmov İrəvan şəhərində anadan olmuşdur. 1924-cü ildə musiqi məktəbinin xalq çalğı alətləri şöbəsinə qəbul olunub. 1926-cı ildə Müəllimlər Seminariyasını bitirdikdən sonra 19 nömrəli birinci dərəcəli məktəbə müəllim təyin olunub. 1932-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunu bitirib. Musiqi məktəbləri üçün "Not savadı" dərsliyinin əsas tərtibçilərindən biri olanda da, ilk "Tar məktəbi" dərs vəsaitini yazanda da, 1931-ci ildə respublikamızda notla çalan ilk xalq çalğı alətləri orkestrinin bədii rəhbəri və baş dirijorunun köməkçisi, sonralar isə orkestrin bədii rəhbəri və baş dirijoru, Fioletov adına klubun mahnı və rəqs ansamblının (1945), Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının (1951) rəhbəri vəzifəsində çalışanda da öyrətmək məharəti ilə tanınan pedaqoq kimi fərqlənmişdir. Dahi Üzeyir Hacıbəyovun vəfatından sonra Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri vəzifəsinə seçilməsi və 1953-cü ilədək həmin postda ustad müəllimin adına layiq çalışması onun həm də ictimai xadim kimi yetişməsini göstərirdi. S.Rüstəmov dəfələrlə Bakı şəhər Sovetinə deputat seçildiyi illərdə də zəhmətkeşlərin mədəni həyat səviyyəsinin yüksəlməsi naminə yorulmadan çalışmışdır. Bəstəkar, dirijor, pedaqoq, Əməkdar incəsənət xadimi (1938), SSRİ Dövlət mükafatı laureatı (1951), Azərbaycanın Xalq artisti (1957) S.Rüstəmov üç dəfə Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni vəXalqlar Dostluğu ordeni və bir sıra medallarla təltif olunmuşdur. O, Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri Orkestrinin bədii rəhbəri və dirijoru (1935-1975) idi. Səid Rüstəmov 1983-cü il iyun 10-da, 76 yaşında vəfat etmişdir.
rəhbəri", "Düşərgəmiz","Getmə", "Gəlin baxçamıza", "Gün, çıx", "Keçi", "Kəndimiz‖,"Maral", "Qaytağı", "Qış baba", "Quzum" , "Saat", "Səhər nəğməsi" və s.
İnternetdə: www.az.wikipedia.orq 193
15 May - Xalq artisti, bəstəkar Rauf Hacıyevin anadan olmasının 95 illiyi, (1922-1995)
Rauf Soltan oğlu Hacıyev Bakı şəhərində anadan olmuşdur. Üç yaşınadək gözləri görməyib, sonrandan görmə qabiliyyəti bərpa olunub. Onun musiqi istedadı erkən yaşlarından özünü büruzə vermişdir. Raufun bəstəkarlıq sahəsində formalaşmasında Üzeyir Hacıbəyovun mühüm rolu var. Belə ki, Raufun fortepiano üçün pyeslərini ("Tarantella", "Dağıstan", "Ləzgihəngi") dinlədikdən sonra dahi bəstəkar onun fitri istedadını yüksək qiymətləndirmiş və ilyarım onunla məşğul olandan sonra Rauf bir neçə mahnı bəstələmişdir. Həmin mahnılardan xüsusilə "Samur", "Mingəçevir", "Gənclik marşı" ona şöhrət gətirmişdir. Ilk gənclik məhsulu olan bu mahnılardan sonra mahnı janrı R. Hacıyevin yaradıcılığında aparıcı əhəmiyyət kəsb etmişdir. Xüsusilə bəstəkarın həm ifaçılar, həm də musiqisevərlər arasında aşağıdakı mahnıları daha çox populyarlıq qazanmışdır: "Sevgilim", "Mənim Azərbaycanım", "Lirik mahnı", "Bahar gəlir", "Sevimli şəhər", "Bakı haqqında mahnı", "Leyla", "Neft daşlarında", "Ceyran" və sair. O, 15-ə qədər filmə ("Əhməd hardadır", "Mən rəqs edəcəyəm", "Bir qalanın sirri", "Kölgələr sürünür", "Qara daşlar" və s.) musiqi yazmışdır. Bu filmlərdə musiqi obrazların dolğun təcəssümü, səmimiyyəti, gözəl melodikliyi, şəffaf orkestrləşdirməsi ilə fərqlənir. R. Hacıyev 7 operetta yazmışdır. O, 1964-cü ildə M. Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına direktor, 1965-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri təyin olunmuşdur. Nazir işlədiyi illərdə onun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Xor Kapellası, Mahnı Teatrı, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblı, eləcə də dünyada birinci Xalça Muzeyi açılmışdır. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının V qupultayında İdarə Heyətinin birinci katibi, VI qurultayda isə İdarə Heyətinin katibi seçilmişdir. R. Hacıyev SSRİ xalq artisti (1978 adına layiq görülmüşdür. Rauf Hacıyev 1995-ci il sentyabrın 19-da Bakıda vəfat etmişdir.
"Üç inqilab" (1973), "Alov"; Simfonik poemalar- "Şeyx Sənan" (1982), "Səbuhi" (1983), "Həzi Aslanov" (1984), "Səməd Vurğun" kantatası; Fortepiano üçün 3 pyes: "Taratella", "Dağıstan", "Ləzginka"; Filmoqrafiya: ―Abşeron ritmləri‖ (film, 1970), ―Azərbaycan elləri‖ (film, 1976).
www.az.wikipedia.orq 194
20 May - Xalq artisti, müğənni Həqiqət Rzayevanın anadan olmasının 110 illiyi, (1907-1969)
Azərbaycan səhnəsində çıxış edən ilk qadın müğənnilərimizdən biri - Həqiqət Əli qızı Rzayeva Lənkəran rayonunun kiçik kəndlərindən birində anadan olmuşdur. Azərbaycan sovetləşəndən sonra isə onun ailəsi Bakıya köçür. Gənc Həqiqət də operaya və səhnəyə həvəs Bakıda həvəskar teatr dərnəyinə getməsindən sonra yaranır. Bəstəkar Müslüm Maqomayev səsini yoxlayandan sonra onu Azərbaycan Opera Teatrında işə götürür. Ailəsinin narazı olmasına baxmayaraq, Həqiqət xanım Opera Teatrına ömürlük bağlanmış olur. 1928-1932-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının muğam şöbəsində oxuyur. Burada o, Cabbar Qaryağdıoğlu, Seyid Şuşinski və Qurban Pirimovdan dərs alır. 1927- 1952-ci illərdə Opera və Balet Teatrının solisti, muğam və xalq mahnılarımızın ifaçısı kimi tanınır. Ərəbzəngi ("Şah İsmayıl" - Müslüm Maqomayev), Leyli, Əsli, Telli ("Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm", "Arşın Mal Alan" - Üzeyir Hacıbəyov), Şahsənəm ("Aşıq Qərib" - Zülfüqar Hacıbəyov) onun yaratdığı əsas səhnə obrazlarıdır. Rzayeva az filmdə çəkilmişdir. Lakin bu filmlərə baxdıqda onun nəinki bir opera müğənnisi, həmçinin, çox istedadlı bir kino aktrisası olduğunu da görürük. "Ögey ana" filmində Qəmər xala obrazı buna yaxşı misal ola bilər. Həqiqət Əli qızı Rzayeva Azərbaycanın xalq artisti (1946) adına layiq görülmüşdür. Həqiqət Rzayeva 2 avqust 1969-cu ildə Bakıda vəfat etmişdir.
(film, 1934)-Ana,‖ Ögey ana‖ –Qəmər xala (film, 1958), ―Muğamlar‖ (film, 1965), ―Üzeyir ömrü‖ (film, 1981) və s.
195
(1937-2014)
Aqşin Əliqulu oğlu Əlizadə Bakıda anadan olub. Bakı Konservatoriyasını, Cövdət Hacıyevin bəstəkarlıq sinfini bitirib (1962). Tələbə vaxtı yazdığı sonata Gənc Bəstəkarların I Ümumittifaq Müsabiqəsində I dərəcəli diploma (1962), sonra yazdığı Birinci simfoniya "Zaqafqaziya Baharı" festivalında I diploma layiq görülüb. 16 simli alətlər üçün yazılan "Ekspressiya" əsəri aleatorik və sonor texnikası üçün maraqlı təcrübədir. "Bayatılar" əsəri Azərbaycan musiqisində özünəməxsus eksperiment olaraq, daha çox monodik xarakter daşıyır. Aqşin Əlizadənin yaradıcılığının ümumi cəhətləri virtuoz etnoqrafizm, dərin fəlsəfi ümumiləşdirmə, emosional genişlik, konstuktivlik, şərqsayağı əlvan dekor və ciddi forma mütənasibliyidir. Əsas əsərləri "Babək" baleti, "Qаfqаzа səyаhət" baleti, "Ümid vаlsı" baleti, 5 simfoniya, xor üçün "Bayatılar", "Təntənə", "Azərilər" kantatası, "Ana torpaq", "Qədim lay-lay", kamera orkestri üçün "Pastoral", "Aşıqsayağı", "Cəngi", "Kənd suitasi", "Uşaq süitasi", fortepiano üçün sonata, "Dastan", "Qədim oyunlar", "Portret", xoreoqrafiq simfoniya və s. 50-dən artıq bədii film, cizgi filmi və tamaşaya musiqi yazıb. Xalq artisti, professor, Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı laureatı (1978) A. Əlizadə "Şöhrət" və "Şərəf" ordenlərinə layiq görülüb. Aqşin Əlizadə 3 may 2014-cü ildə vəfat etmişdir.
Orkestr üçün bəstələr: Beş simfoniya, Skripka ilə orkestr üçün konsert, Violonçel ilə orkestr üçün poema və s.
"Aşıqsayağı", "Cəngi", "Abşeron lövhələri", "Şirvan lövhələri", Skripka və fortepiano üçün "Portret", Fortepiano üçün "Dastan" Fortepiano üçün "Köhnə oyunlar", Skripka və orqan üçün "Dialoq" və s. Vokal-simfonik əsərləri: "Azərilər" və "Təntənə" kantatası, "Ana torpaq" odası, "Bayatılar" (xor tsikli a capella), "Qədim laylay" (a capella xoru üçün), "Yumoreska" (uşaq xoru üçün) və s.
(film, 1971),‖ Torpaq patriarxları‖ (film, 1971), ―Tülkü həccə gedir‖ (film, 1971), ―Çaqqal oğlu çaqqal‖ (film, 1972), ―Qızıl qaz‖ (film, 1972), ―Bulud niyə ağlayır?‖ (film, 1973) və s. İnternetdə: www.az.wikipedia.orq 196
(1922-2005) Sara Qədimova Bakıda anadan olub. Əslən Ağdamın Abdal-Gülablı kəndindəndir.
Əmək fəaliyyətinə 1941-ci ildə Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti kimi başlayan Sara xanım nadir istedadı sayəsində qısa müddət ərzində müğənni kimi tanınıb, dinləyicilərin böyük məhəbbətini qazanıb. Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında aparıcı partiyalarda çıxış edən Sara Qədimovanın adı opera səhnəsində yaratdığı Leyli və Əsli obrazları ilə yadda qalıb. Onun oxuduğu "Bayatı-Şiraz", "Şur", "Şahnaz", "Qatar", "Mahur-hindi", "Xaric segah" muğamları və müxtəlif Azərbaycan xalq mahnıları ifaçılıq sənəti tariximizə qızıl hərflərlə yazılıb. Müğənninin ifasında "Qarabağ şikəstəsi" isə Azərbaycan musiqisi tarixində özünəməxsus yer tutur. Xalq musiqisinin incəliklərinə dərindən yiyələnmiş Sara xanım ifa üslubu ilə milli musiqi xəzinəmizi zənginləşdirən böyük sənətkarlardan olub, dərin tarixi köklərə və ənənələrə malik Azərbaycan xanəndəlik məktəbində layiqli yer tutaraq, onun inkişafına öz töhfəsini verib. Dinləyicinin daxili aləminə nüfuz etmək, onda güclü emosional təsir yaratmaq bacarığı Sara Qədimova yaradıcılığının xarakterik xüsusiyyəti idi. Müğənninin altmış ildən artıq bir dövrü əhatə edən yaradıcılığının başlıca qayəsi Azərbaycan mədəniyyətinə xidmət göstərmək olub. Sara Qədimovanın milli musiqimizə hədsiz sədaqətlə səciyyələnən həyat yolu gənc xanəndələr nəsli üçün daim örnəkdir. Milli mədəniyyətimizi dəfələrlə xarici ölkələrdə böyük uğurla təmsil etmiş Sara Qədimova Azərbaycan xalq musiqisini müxtəlif xalqların nümayəndələrinə sevdirə bilib və çıxış etdiyi ən mötəbər səhnələrdə dərin rəğbətlə qarşılanıb. Sara xanım SSRİ-nin "Şərəf nişanı", Azərbaycanın "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilmişdir. Sara Qədimova 2005-ci il may ayının 12-də vəfat etmişdir. Əsas rolları: "Leyli və Məcnun (opera)" operasında Leyli, "Əsli və Kərəm" operasında Əsli, "Aşıq Qərib" operasında Şahsənəm
www.az.wikipedia.orq 197
17 May - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şükürov Şahlar Əvəz oğlunun anadan olmasının 65 illiyi, (1952-1990)
Şahlar Şükürov Kəlbəcər rayonunun Zülfüqarlı kəndində anadan olmuşdur. Məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutuna daxil olmuşdur. 1972-ci ildə təhsilini başa vurduqdan sonra hərbi xidmətə getmişdir. Ordudan tərxis edildikdən sonra Ucar rayonu Daxili İşlər Şöbəsində çalışmışdır. 1986-cı ildə Rostov Ali Polis Akademiyasını bitirmişdir. Polis mayoru Şahlar Şükürov Zərdab rayonunda rəis müavini vəzifəsində çalışmışdır. O, tez-tez döyüş bölgələrinə getmiş, torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda qaynar döyüşlərə atılmışdır. 1990-cı ilin 11 iyulunda Tərtər-Kəlbəcər yolu ilə hərəkət edən maşın karvanı erməni işğalçılarının hücumuna məruz qalmışdır. Bu zaman son nəfəsinədək vuruşan Şahlar Şükürov qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Şahlar Şükürov Kəlbəcər rayonunun Zülfüqarlı kəndində dəfn edilib. Ailəli idi, iki övladı yadigar qalıb. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli 264 saylı fərmanı ilə Şükürov Şahlar Əvəz oğlu ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adına layiq görülmüşdür. Zərdab rayonunda adına küçə var. Buradakı məktəblərdən biri onun adını daşıyır.
198
anadan olmasının 45 illiyi, (1972-1992)
Qazax rayonunun Məzəm kəndində anadan olmuşdur. 1979-1989-cu illərdə Qazax rayon kənd məktəbində təhsil almışdır. 1990-cı il hərbi xidmətə çağırılır. Sovet ordusunda xidmət edir və 1 ildən sonra Vətənə
qayıdır. Mərifət
könüllü olaraq
Milli Orduya yazılır və onun cəbhə həyatı başlayır. İlk gündən qorxmazlığı, mərdliyi cəbhədə ona hörmət qazandırmışdı. Döyüşlərdə ön cərgədə olar, rəşadətlə vuruşardı. 1992-ci ilin 28 yanvarında Mərifətin son döyüşü oldu. Qazax rayonunun Quşçu Ayrım kəndində gedən qanlı döyüşdə qəhrəmancasına həlak oldu. Subay idi. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 iyul 1992-ci il tarixli 833 saylı fərmanı ilə Nəsibov Mərifət Əhməd oğluna ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adı verilmişdir. Qazax rayonunun Məzəm kəndində dəfn edilmişdir. Qazax rayonundakı Heydər Əliyev adına parkda onun adına bulaq tikilmişdir. 2013-cü ildə onunla yanaşı Qazax rayonundan olan digər iki Milli Qəhrəman - Rafiq Alıcanov və Şamoy Çobanovun həyat və döyüş yollarından bəhs edən "Qartal yuvası" sənədli-bədii filmi çəkilmişdir. 2015-ci ildə Qazax və Ağstafada doğulub boya-başa çatmış üç igidin — Mərifət Nəsibov, Rafiq Alıcanov və Şamoy Çobanov haqqında ―İZ Production‖ studiyası tərəfindən ―Ölümə qənşər‖ adlı bədii-sənədli film çəkilmişdir. Ekran əsərində onların döyüş yolundan söz açılıb, yaxın dostlarının, ailə üzvlərinin və qohumlarının xatirələrinə yer verilib. Qəhrəman Mehdilərə, Həzilərə həsədim, Cəbhələrdən dönməyən Atalara həsrətim – Hərbi andımdır mənim.
Yüklə 13,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|