AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr IV kitab

DƏMİRÇİLƏR KƏNDİNİN LƏTİFƏLƏRİ
23. İKİ ÇAYIN ARASINDAN KEÇƏSƏN

SÜDÜN ƏSKİK GƏLƏ
I mətn

Baqı çox gülməli adam oluf. Baqını bizim eldə – rayonda, kəntdə tanımıyan yoxuydu. Onnan bağlı o qədər gülməli hadisələr baş verif ki, bir deyil, iki deyil, nə bilim nə qədərdi. O, çox sadə adamıydı. Heş kəsdən də qorxmurdu.

Bir günnəri Baqı süd satır. Südü də kolxozdan götürüf gətirif rayonda satırmış. Özü də Baqı üçün vəzifəlinin, fəhlənin heç bir fərqi yoxuymuş. Hamısına da istədiyi cavabları verirmiş. Həə, Baqı bazarda süd satanda görür ki, prakuror gəlir. Prakuror Baqıya sataşmax üçün ona deyir ki, ə, Baqı, birdən südün əysih gələr, səni tutaram ha. Qayıdıf prakurora deyir ki, yoldaş prakuror, kül Baqının başına ki, iki çayın arasında südü əysih gəlejeh. Yanı deməh isdiyir ki, su tökejem da, hara əysih gəlir?
II mətn

Baqı kişi süd məntəqəsinnən bidonnara südü yüklüyüb üştəkərli motoskiletnən gətirib rayon mərkəzində satırmış. Maşını gətirib saxlıyırmış rayon mərkəzində, arvatdar özdəri gedib uç kilo, iki kilo tökürmüş, pulu atıb ora çıxıb gedirmiş. Bu da heç baxmazdı kim nə qədər süd götdü, nə qədər pul verdi. Biri yaxınnaşıb deyir:

– Baqı əmi, axırda sənin qazancın əysih gələjək. Baxmırsan kim nə verdi, nə götürdü.

Deyir:

– Ə, kül olmuşdu Baqının başına, iki çaydan keçə, südü də əysih gələ.

Yəni çaydan suyu töküb içini doldurur da.

24. SƏNİN QIZINLA CƏNNƏTƏ GETMƏKDƏNSƏ,

CƏHƏNNƏMƏ GEDƏRƏM
Bir dəfən Baqı televizora baxırmış. Televizorda da bir müğənni qız oxuyurmuş. Müğənninin paltarının qolu çox qısaymış. Baqının qaynənəsi deyir ki, kül başaa sənin hələ. Bı açıx-saçığa nəə baxırsan? Deyir ki, az, oxuyur, baxıram daynə. Qaynanası deyir ki, sənin yerin cəhənnəmlihdi, gör nəyə baxırsan. Baqı deyir ki, yaxşı, bəs sənin qızının yeri haradı? Arvad deyir ki, onun yeri cənnətdihdi. Baqı qaynənəsinə deyir ki, sənin qızınnan cənnətə getməhdənsə, elə onnan cəhənnəmə gedərəm.
25. ÖLÜM PULUMU ELƏ BU BAŞDAN VER
Baqı çox baməzəymiş, özü də kasıfıymış. Hə, bı elə tez-tez kəntdən adamlardan borc eliyərmiş. Hamıdan borc eliyir, bir dəfə, iki dəfə. Nəysə, görür ki, ta borca yer qalmır. Genə də bir nəfərdən pul isdiyir. Deyir, ay Baqı, neçə dəfə borc olar, neçə dəfə pul verim? Baqı həmən adama deyir ki, ay qardaş, mən öləndə gəlif siyahıma düşmüyəssən? Elə bil ki, ölmüşəm. Gətir mənim ölüm pulumu elə bu başdan ver.
26. BAQI ƏMİ, ÇATMIŞIQ EY, DÜŞ
Bir dəfə anası rəhmətə gedib. Bu da bəsdəboy kişiydi. Cinazə götürüləndə bu da oğlu kimi cinazənin qabağınnan yapışıb. Cinazə qaldırılanda cinazəynən birlikdə qalxır göyə. Qəbirsannığa çatanda biri deyir ki, Baqı əmi, çatmışıx ey, düş.
27. KEÇƏN İL VURDUM, OLDU
Məhərrəmlihdə axı arax içmək olmaz. Deyillər ki, Baqı, isdiyirəm bu məhərrəmlihdə arax vuram. Olar? Deyir:

– Vallah, keçən il mən vurdum, oldu.

28. HƏKİM, ÖLMƏYİM MƏSLƏHƏTDİ
Qaşqınlıxdan sora bu gedir həkimə, bir az nasaz idi. Həkim deyir ki, vallah, vəzyətin çox pisdi. Beş yüz dollar versən, səni əməliyyat edərəm, yoxsa vəzyətin pisdi, öləssən. Bu da deyir, yaxşı, gedim evə məsləhət eliyim, görüm nə deyillər. Gəlir evə. Səhərisi gedir həkimin yanına. Həkim deyir:

– Baqı, noldu?

Deyir:

– Həkim, ölməyim məsləhətdi.

29. YÜZ QIRAM İÇMƏKLƏ ÇƏRLƏDİN
Bizdə rəhmətdik Cabbar dayı vardı, Baqının qonşusuydu. Bunun atı soyuqdəymə olur, çərriyir. Zootexnik Xəlil vardı, bunu gətirir ki, ata baxsın. Xəlil də gələndə Baqı bunu görür. Deyir, nədi? Deyir, Cabbar dayının atı xəsdələnif, gedirəm ora. Deyir, ə, sən canı, denən atın boğazına arax tökmək lazımdı, yarım litir alsın. Atın boğazına tökdüyü tökərsən, qalanın verərsən maa içərəm. Xəlil gəlir deyir Cabbar dayı, mağazinnən yarım litir arağ al gətir. Bu da gedir yarın litir alır gətirir. Yüz qram tökür atın boğazına. Yerdə qalan dört yüz qıramın da Baqıya verir. Cabbar dayı səhər tezdən durur, görür ki, at çərriyib ölübdü. Gəlir Baqıgilə. Görür Baqı yerinnən qalxır, durur ayağa. Gəlir deyir, kopoğlun atı, Baqıcan da olmadın. Baqı dört yüz qram işdi vecinə döyül, sən yüz qram işməknən çərrədin öldün.
30. MƏN DƏ ARVAD KİMİ BİR ŞEYƏM
Bir dəfə Məhəmməd kişi Xannığa bazara gedirmiş. Xoruz bannıyanda arvatdarı götürüf aparırmış bazara. Bir dəfə gecə saat birdə, ikidə xoruz bannıyır. Bular da bilmir da saat neçədi. Məhəmməd kişi hay salır, arvatdar, üzr isdiyirəm, uzunqulağı, atı yüklüyüllər, Xannığa – bazara yola düşüllər. Xannıx bazarı da Akaradan Laçına gedən yolun qırağında yerləşirdi. Dekabr ayı idi, o vaxdı da qış çox sərt keçirdi. Əfəndilər kəndinnən bir kişi atdı keçirmiş. Görür ki, qadınnarnan bir kişi burda durub. Deyir, a balam, burda niyə durmusuz gecənin bu vaxdı. Deyillər, bazara gəlmişik. Deyir, evin tikilsin sənin, gecə saat ikidi, üçə işdiyir. Bu vaxdı bazar olar? Xannıxda bazara yaxın bir ev varmış. Məhəmməd kişi qapını döyür, bir qadın çıxır. Deyir, ay bacı, bilməmişik, səyf gəlmişik. Bəs arvadlar soyuxdan qırılıllar. İcazə verirsən gələk əlimizi içəridə isidək? Arvad deyir, vallah, kişi evdə yoxdu, arvatdar gəlsin, amma səni buraxammaram. Deyir, yaxşı. Arvatdar girir içəri. Məhəmməd kişi ayağında kamerdən çarıx, bir saat dayanır. Görür yox ey, dözə bilmir. Qapını bir də döyür. Arvad çıxır. Deyir, nədi? Deyir, a bacı, papax qoymağıma baxma. Vallah, mən də arvad kimi bir şeyəm, qoy gəlim içəri.
31. İT DE, QURD DE, NƏ DEYİRSƏN DE
Bizdə rəhmətdih Yaqub kişi vardı. Bunun qardaşı nəvəsi vardı. Anbardan taxıl götürür. Qardaşı nəvəsinə deyir ki, get dədənə denən gəlsin maa kömək eləsin. Bu da gəlir, evə çata-çatda birdən yadına düşür ki, atasına dədə deyil, qağa deyir. Qayıdır gəlir. Deyir ki, Yaqub əmi, mən dədə demirəm a, qağa deyirəm. Deyir, ə, it de, qurt de, nə deyirsən de, get denən gəlsin taxılı yükləyək aparax.
MÜXTƏLİF MÖVZULU LƏTİFƏLƏR
32. PEZƏVƏNG
Bir məmləkətin sahibi deyir ki, vəzir, dünyada o kef yoxdu ki, mən çəkmiyəm, amma bir pezəvəng görməmişəm. Maa bir pezəvəng tap gətir, görüm. Deyir:

– Qibleyi-aləm sağ olsun, maa vaxt lazımdı.

Deyir, havaxt tapırsan tap. Vəzir də soraxlıyır ki, maa bir pezəvəng lazımdı. Deyillər, Qoşqar dağında kahada bir pezəvəng yaşıyır. Üş günə gedir çıxır bura. Görür doğurdan da, burda bir pezəvəng var. Bir nəhəng adamdı. Sakqal burdan (qurşağın göstərir – top.). Sakqalına sirkə düşüf. Bir xeyləx qoyundu, bir bənəkdi, bir uzunqulaxdı. Bunun yanında bir iki-üç gün qalır, çox çətinnihnən bunu başa salır ki, səni paccah çağırır. Deyir ki, onda gəl belə eliyax. Qoyunu yığır zağaya, əl ulağın bağlıyır, bənəyi bağlıyır yanına. Deyir, gəl gedək. Düşüb yanına gəlir. Gəlib çıxıllar saraya. Xəbər gedir ki, qibleyi-aləm sağ olsun, vəzir gəlib, özüynən də bir bədheybət adam gətirif. Tez qırmızı geyinir taxtı-tacda əyləşir. Əmr eliyir, vəziri, vəkili, rəqqasəsi – hamı yığılır ki, burda pezəvəngi danışdırıf güləjaxlar. Bu da pezəvəngi başa salır ki, içəri girəndə sən baş əy, ehtiram gösdər, bu yer üzünün zülüllahıdı. Nə sual versə, cavab verir. Bu saraya gələndə şübhələnir. Ora-bura baxır. Deyir ki, ə, bu şeytan idi, məni gətirif Allah evinə. Axı bu saray görmüyüf, şinnik görmüyüf. Deyir, əstəfirillah, mən nətər Allah evinə girim? Qapını açıf içəri girir ki, Allah oturuf. Əlin qoyur sinəsinə deyir ki, salaməlöyküm, ey Allah-taala. Tez yerdən deyillər ki, ə, bu Allah deyil ey, bu şahdı. Deyir ki, aha, bu Allah deyilsə, peyğəmbərdi. Əlin qoyur deyir ki, salaməlöyküm, ey peyğəmbər. Yenə yerdən deyillər ki, ə, mərfətin olsun, qanacağın olsun. Bu zülüllahdı. Nə Allah, nə peyğəmbər. Deyir:

– Aha, bu Allah deyil, peyğəmbər deyil, onda imamdı. Salaməlöyküm, ey imam, – deyəndə yenə yerdən dillənillər ki, bu imam deyil. Fikirrəşir ki, ə, bu Allah deyil, peyğəmbər deyil, imam deyil. Bə bu kimdi oturuf? Əlində çomağ duruf. Birdən çomağı qoyur şahın kəlləsinə, deyir:

– Ə kopoğlu, Allah deyilsən, peyğəmbər deyilsən, imam deyilsən, bə kimsən ə oturmusan orda?

Bu da sənin pezəvəngin.

33. SIXDIM KI, SUYU ÇIXA, ÖLDÜLƏR
Bir kürd çayın qırağında iki dənə bala pişiyi çimizdirirmiş. Hava da soyuq idi. Yolnan da bir kürd keçirmiş. Yolnan keçən buna deyir ki, ə, hava soyuqdu, öldürəcəhsən pişikləri. Deyir:

• 
  Heç bir şey olməz.
  

Nəysə bu çıxır gedir. O birsi günü rasdaşıllar. Deyir:

– Sən dünən dedin ki, pişihləri öldürəcəhsən, sənə qulaq asmədim. Sıxdım ki, suyu çıxa quruyə, elə onnan da öldülər.

34. BƏHMƏZİN TAMI YOXDU
Padoşu isdadanda su qızarır axı. Bir kürd gəlir deyir ki, qardaş, bəhməzin bir quruşqası neçəyədi? Deyir bir manata. Birin içir, deyir, birin də ver. İkincisin içənnən sora deyir:

• 
  Demə ki, kürd qanmadı ey. Bəhməzinin tamı yoxdu.
  

35. QINDI İÇƏNDƏ SAQQALI TƏRPƏNİRDİ
Bir kürd başın salır ayının mağarasına, ayı çəkir bunun başını qopardır, bədəni qalır çöldə. Deyillər görək bunun başına nə gəldi. Gəlif arvadınnan soruşullar ki, səhər kişi çölə gedəndə bunun başı vardı? Deyir, vallah, başın bilmirəm, amma qındı içəndə sakqalı tərpənirdi.
36. ÜSDƏN-ÜSDƏN
Bir padşah qızı varıymış. Bir dənə də kasıb oğlan bını isdiyirmiş. Qızın atası da qızı oğlana vermirmiş. Bir gün kişi qızına deyir ki, yaxşı, o nə cür bacarıxlı oğlandı ki, ona getmək isdiyirsən? Gəlsin bir iş görsün, görüm nətəər görür. Kötüyü qoyublar ora ki, oğlan getsin kötüyü kəssin. Qız görür ki, oğlan elə fırranır kötüyün başına, heş nə eliyə bilmir. Baltanı ordan vırır, bırdan vırır, heş nə kəsmir. İt varıymış orda. Qız gətirif itin qabağına yalı qoyur, deyir:

– Ay it, üsdən-üsdən, yannan-yannan.

Oğlan da baxır bı qız niyə belə deyir da. Görüb oğlan başa düşmür, deyir:

– Ay it, sənə deyirəm, üsdən-üsdən.

Oğlan başa düşür ki, qız bına deyir. Başdıyıf kötüyü yarır. Padşah görür ki, oğlan hər şeyi bacarır, qızını verməyə razılaşır.
37. ALA ÖKÜZÜN ƏHVALATI
Bir kişi varıymış. Bı kişinin bir ala öküzü, bir inəyi varıymış. Öküz o qədər pis öküzüymüş ki, arvad gedif inəyi sağanda həmişə bı öküz südü aşırarmış, uşaxlar aj qalarmış. Çox mərdimazar öküzüymüş da. Bir gün bı kişi öküzü satır. Deyir ki, belə öküz maa lazım dəyil, bizi aj qoyur. Öküzü alan onu kəsir, həmin öküzün dərisinnən çarıx tikif satır. Öküzün yəəsi bilmir də, təsadüfən gedir həmən çarıxdan alır. Uşaxlara da alır, özünə də alır. Ayaxları yalınıymış da, satan da ucuz satıf da. Deyir, həə. Mən elə o ala öküzü kəseydim, mən də çarıx tikərdim. O öküz məni okqədər yandırdı ki, kəsif özümə çarıx eləmədim. Kişi bını camahat içərisində deyəndə, öküzü alan kişi deyir ki, elə sənin ala öküzünün dərisinnən tihmişdim da çarıxları, indi geyinmisən. Deyir, hə. Pərt olur, durur gəlir evə. Ayağından çarıxları çıxardır. Uşaxların da ayağından soyundurur çarıxları. Uşaxlar deyir ki, niyə soyundurursan? Bəs ayağımız yalın qalır axı.

Deyir:

– Bala, ala öküzün elədihləri yaddıma düşəndə çarıxlar öz-özünə ayağımdan çıxır.
38. XƏBƏRİ NECƏ ÇATDIRMALI
Şah dedi ki, kim anamın ölümünü mana desə, onu edam eliyəjəm. Bir gün anası dünyasını dəyişəndə çobanı göndərillər. Çoban ölsə nədi, qalsa nədi. Çoban getdi ki, şah baba, gərdanın olum, can quşu uşdu neynamax?

Dedi:

– Çoban, anam öldü?

Çoban dedi:

– Sən dedin.

Dedi:

– Çoban, tez yumax, tez dəfn-kəfn elamax, tez götürmax.

Bilirsən çoban olmaxnan döylü ki, çobanın zəkası olur, təmiz havada gəzir. Çox şeyi çobannan, nökərnən yaradıflar.

39. ARVADDAN QORXAN KIŞI
Bir kişi olur. Arvadı həmişə onnan narazı olur. Kişi nə qədər çalışır, işdiyir ki, arvadı bından razı qalsın, amma arvad razı qalmır ki, qalmır. Kişi axırı qərara gəlir ki, ta papağımı götürüm evdən çıxım. Gedir başqa bir ölküyə. Bu ölküyə gedən vaxtı həmin ölkənin padşahı ölür. Belə bir adət varmış, quş uçurdurmuşdar, kimin çiyininə qonsa, padşah o olmalıdı. Bir dəfə uçurdullar, quş gəlir qonur bı kişinin üstünə. Görüllər ki, bu fağır adamdı. Deyir ki, mən heç bir arvadnan bacara bilmirəm, ölkəni idarə eliyə bilmərəm. İkinci dəfə uçurullar, genə qonur onun çiyninə. Üçüncüdə də uçurullar, genə gəlir qonur çiyninə. Deyillər ki, yox, elə bu olmalıdı. Quş elə onun çiyninə qonur. Kişi gedir oturur taxtda. Gejə deyir ki, görəh sabah dööləti idarə eliyə bilərəm. Bəs nə təhər olur ki, bir arvadnan bacara bilmirəm? Bütün kişiləri sabah yığır meydana ki, görəh arvatdan qorxan təhcə mənəm, yoxsa başqaları da var. Deyir ki, kim arvatdan qorxur bir sıra irəli dursun. Bütün kişilər hamısı irəli çıxır, amma biri qalır yerində, irəli çıxmır. Deyir ki, elə mənim adamım bıdı. Onu yanına çağırır, deyir ki, sən niyə irəli çıxmadın? Bının sirrini maa denən, sən neyniyirsən ki, arvatdan qorxmursan? Həmən kişi deyir ki, padşah sağ olsun, mən arvatdan icazə almamışam ki, addım atım qabağa, ya da atmıyım.
40. ADAMI ADAM YANINA GÖNDƏRİBLƏR
Bir qıza elçi gedillər. Elçi gedənnərin birinin dili ağzından böyüymuş. Pəltəhiymiş da, həm də kəkəliyirmiş. Nəysə, qızın atası ona deyir ki, məhlim bir adam tapmıyıflar ki, səni göndəriflər bıra. Elçi deyir ki, nə bilim, adamı adam yanına göndəriflər, məni də sənin yanına.
41. HAMISI VAR
Biri gedir kəntdən-kəndə qız alır. Özü də o vaxtı nə idi, bir dəst yorğan-döşəh idi, bir mis səhəng idi. Bir ata, eşşəyə yühlənən cehiz nə olar. Hə, nəysə, gedif. İndi bı qızın əmisi gətirif deyir, ala, bı qızımızın yorğan-döşəyi. Oğlan tərəfinnən deyiflər ki, onnan varımızdı. Bı simavarı. Deyillər ki, simavar da varımızdı. Nəysə, qız tərəfi nə deyifsə, oğlan adamı elə hey deyif varımızdı. Belə dəəndə qızın əmisi deyir ki, əgər bıların hamısı varsa, elə qız da var. Bı səfər qızı vermir.

42. CÖNGƏ OĞURLUĞU
Bir dəfə bir kişi gedir qonşu kəntdən bir cöngə oğurruyur gətirir. Mal yəəsi cöngəsini axdara-axdara gəlir. Soraxlaşır, məlumat alır ki, cöngəni qonşu kəntdə bir kişi aparıf. Cöngə burdadı. Gəzə-gəzə gəlib çıxır bı oğrugilə. Tez qabağa yüyürüllər, deyillər ki, əşi, nə gəzirsən? Belə eliyillər ki, kişi onnardan şübhələnməsin. Deyir ki, bəs belə-belə da, bir cöngəm itif, axdara-axdara gəlirəm. Hardan tapıram, görüm kim bilir. Deyillər, nolar, malın itif axdarmalısan da. Kişi deyir, birdən olar da sorağın, səsini eşidərsən. Deyillər, əşi, sən nə danışırsan? Eylə söz olsa, özüm deyərəm. And içif deyir ki, quru-quru çaylar keçim, ölüm qarğa gözümü dimdihləsin, balalarımın ortasında oturum, mənim bu işdən xəbərim yoxdu.

Deyir ki:

Bu çulu, bu alığı,

Üstündə bağı cöngənin

Ocağın üstündə bişir,

İçində yağı cöngənin.

Ama bu şeiriynən təsdixliyir ki, mən kəsmişəm cöngəni. Cöngə yəəsi o qədər avam olur ki, genə də elə bilir ki, cöngəni bunnar yox, başqası oğurruyuf.
43. HAZIRCAVAB LAÇINLI
Şuşalılarnan biz bir-birimizə lətifə qoşmuşuğ, atmaca atmışıx. Həmişə şuşalılar bizə gəlirdilər, biz də arana gedəndə Şuşanın içinnən keçif gedirdih. Məktəb vaxdı oluf, atam gedif ki, Şuşadan uşaxlara ayın-oyun ala, onda bu hadisənin şahidi olufdu. O deyir ki, bir itin dalında üç-dört küçüyü varmış. Bir şuşalı Laçın çobannarına deyir ki, dayı, bu balaları hara aparırsan? Deyir ki, görmürsən ağlaşıllar. Deyillər, gedək dayımgili görək gələk.
44. QARININ ARZUSU
Aşıq Möhubbətin öz dilinnən eşitmişəm. Deyirdi, kəndimizdə bir nəfər qoja arvad olur. El köçür yaylağa. O vaxdı da dağa maşın yolu yox, bir şey yox. Hamı atnan, öküznən köçürdü. Atı alıxlıyıb hazırrıyıllar. Daa arvad atın üsdə durası deyil. Arvadı qoyullar xurcunun bir tayına, təzə doğmuş balağı da qoyullar bir tayına, aşırıllar atın üsdünə. Bu arvad xurcunda balağın başını sığallıyır. Deyir:

– Ay balax, gün o gün olsun ki, sənin balannan da gedim dağa.

Gör yaşamax nə qədər şirin şeydi ey. Ayağa dura bilmir, amma bunun balasını arzulayır.
45. ÖZÜMƏ YER ELƏMƏLİYDİM DA
Atlıxan adında bir kişi olur. Televizorun da təzə çıxan vaxtıymış da. Bunun da bir televizoru varıymış. Hamı gəlif bunnarda televizora baxırmış. Özü də hər axşam gələrmişdər. Atlıxana da yer olmurmuş otura. Bir günnəri işdən gəlir evə ki, doludu da adamnan, televizora baxıllar. Kişi yer tapmır ki, otura. Heş kəs ona öz evində yer də vermiyif ki, əyləşsin. Çıxır çölə, qayıdıf deyir ki, ay bala, Museyibin tayası yanır. Hamı tökülüf çölə, haya gedir. Atlıxan səssizcə keçif oturur. Hamı qayıdıf gəlir. Deyillər ki, ay Atlıxan, Museyibin heyvanı-zadı yoxdu axı tayası da ola. Atlıxan deyir ki, bala, mən özümə yer eləməliydim da oturmağa. Bəs sizin huşunuz kəsmir ki, Museyibin tayası yoxdu. Atlıxanın “özümə yer eləməliydim” sözü o vaxtdan kənd camahatı arasında məsələ çevrilmişdi.
46. ƏMİM OĞLU YEYƏ
Bir kişinin keçisi itir. Gəlif bir qadın soruşur ki, keçini tapmısan? Kişi deyir ki, hə, şükür tapıldı. Deyir ki, hardeydı? Kişi deyir ki, bəs filankəs yedi. Deyillər ki, filankəs yedisə, bəs şükrün bura nə dəxli, şükür eliyirsən Allaha. Kişi deyir ki, a zalımın qızı zalım, bir var çakqal yeyə, bir də var ki, əmim oğlu yeyə. Hansı yaxşıdı?

47. DEMİRSƏN “OLSA”
Bir kişi olur. O qədər təmiz adamıymış. Bu kişi bir günnəri xəstələnir. Ajdıx dövrü olur. Həkimə gedir. Həkim bunu yoxluyuf görür ki, bu çox zəyifliyif, zəyiflihdən ağrıyır. Deyir ki, a kişi, səhər-səhər get bal ye, iki yumurta ye. Həkim nə qədər sual verirsə, elə kişi duruf həkimin üzünə baxır. Həkim deyir ki, nə baxırsan a kişi, cavab ver da. Saa söz deyirəm axı. Kişi dillənif deyir ki, deyirsən ey deməyinə. Heş demirsən olsa.
48. KİRİŞ VƏ SÜPÜRGƏ ƏHVALATI
Bir kişi varıymış. Həmişə yaz gələndə kiriş yığıf aparıf satarmış, bunnan dolanırmış da. Kiriş də yabanı çıxırdı axı. Bazara aparanda bir kişi kiriş satana deyir ki, bunun – kirişin toxumunnan gətirərsən, mən də əkərəm. Deyir ki, bının toxumu bahadı. Ama bının toxumu yoxdu axı. Var ey, özü bitəndi. Kişi deyir ki, neçəyədi? Deyir, on manat. O vaxtı da on manat çox çıxırmış. On manatdı, o da tapıla, tapılmıya. Kişidən on manatı alır. İsdiyir ki, nööbəti kirişi aparıf satsın. Birdən yadına düşür ki, bu axı kişidən pul alıf. Qara süpürgə toxumunu daşa çırpır. Yığır səliqəli bükür, aparıf həmin söz verdiyi adama verir. Deyir ki, toxum budu. Kişi aparıf toxumu əkir. Bitənnən sora gəlif deyir ki, sən məni allatmısan. Bəs kiriş dönüf oluf süpürgə. Deyif, ola bilməz. Kişi hey fikirrəşir ki, nətər yaxasını qutarsın. Deyir, ə, suyunu çox vermisən, kiriş dönüf süpürgəyə.

Söz altınnan ustufca çıxan kişilər varıymış, bala.

49. QUŞ QALXDI, DƏDƏM QALXDI
Biri varıymış, biri yoxuymiş, bir padşah varıymış. Bu camahata qan uddururmuş. Hər gün deyirmiş ki, gərəh məni yuxuya verəsiniz. Hər gün bir adam çağırırmış. Amma padşahı yuxulada bilmirlərmiş. Hamısının bir-bir boynunu vurdururmuş. Ta kəntdə adam qalmırmış. Bir çoban deyif ki, mən onu yuxuya verəjəm. Çoban axşam gedif padşahın yanına ki, səni yuxuya verəjəm. Padşah deyir ki, görax. Məni bir belə adam yuxulada bilmiyif, indi bir çoban məni yuxuladajax? Çoban oturuf deyir ki, quş qalxdı dədəm qalxdı, quş qalxdı dədəm qalxdı, quş qalxdı dədəm qalxdı. Padşah deyir ki, nooldu? Çoban deyir ki, hələ qalxır. Elə səhərəcən belə təkrarrıyır. Padşahı yuxuya verir. Camahatın canını ölümdən-itimdən qutarır.
50. EY QARA PİŞİK, ŞTO DELAYEŞ?
Bunnan irəli xırmanı vəlnən döyürdülər. Çardaxlı kəndinin qırağıdı, taxılı döyüflər, buğdanı sünbüldən ayırıflar. Amma qarannıx düşdüyünnən buğdanı daşıya bilmillər. Kalxoz sədri Fərzalını çağırır. Deyif ki, a kişi, bircə sənə ehtibarım var. Bu buğdanı daşıya bilmədik. Bu gejə qalırsan burda, buğdaya qaroul çəkirsən, İmamverdini də saa köməkçi verirəm. Deyif, yaxşı, arxayın olginən. Sən bilirsən ki, mən heş kimin bir toyuğuna daş atmamışam. Qalıllar burda.

Fərzalı baxır görür ki, İmamverdi qıvrılır ora-bura, nə isə narahatdı. Başa düşüf da, bu özünü şübhəli aparır. Deyir, uzandım, dedim ki, İmamverdi, mən yatıram sən gözdəginən, sora mən qaroul çəkərəm, sən yatarsan da. Gəlif buğdanı yığıb aparallar. İmamverdi dedi ki, qoy gedim çörək yeyim gəlim, onnan sora sən yatarsan. Getdi çörək yeyənnən sora gəldi, gördüm ə, bunun qarnı şişib nə boyda olub. Həmin İmamverdiyə oxşamır. Dedim, mən yatıram. Özümü vurdum yuxuluğa, elə xorulduyuram. Gördüm bir-iki dəfə dedi ki, ə, yatmısan, ə, yatmısan? Cavab vermədim, xorulduyuram. Gördüm paltarının altınnan iki meşox çıxartdı. Meşoxları silələdi, buğdanı dolduruf qutaranda isdiyirdi əyilə aşağı, qaldıra dalına, dedim:

• 
  Ey qara pişik, şto delayeş, – deyən kimi dedi:
  
• 
  Anqırma, tökürəm yerinə.
  

O söz düşür bizim camahatın ağzına. Məmi addı bir kişi vardı, mis zavodunda işdiyirdi. O söhbət eliyir ki, qozu yığıb aparmışam qoymuşam krışaya. Bir də gördüm balqonun aşağı tərəfinnən takqıltı gəlir. Dilim diş durmadı dedim, ey qara pişik, şto delayeş. Demə bu da oğlum imiş. Maa dedi ki, anqırma, tökürəm yerinə.

51. SƏN ALLAH, ONUN KÖKÜNÜ KƏSSƏNƏ
Kəndin rəhmətə layıx kişilərinnən biri də Hüseyin kişidi. Allah rəhmət eləsin. Qafan kəntlərinin birinnən Hüseyin kişigilə qonax gəlir. Həmin gün də sən demiyəsən çirişdən kətə salıllar. Çiriş də elə bir bitkidir ki, gərəh onun üsdünnən soyux su içmiyəsən. Göyyalın diş göynədən soyux suları, bu da ac. Deyir:

– Hüseyin kişi, bişidiyinizin adı nədi?

Deyir ki, məsgənə. Deyir:

– Ay bacı, onnan bir-ikisini gətsənə!

İki-üçünü gətirir, yeyir, üsdünnən də bir badya su içir. İş elə gətirir ki, qonağın gecə qarnı ağrıyır, bir ayağı qalır çöldə. Öz-özünə deyinir ki, bu nə idi başıma yad yerdə gəldi. Gedən baş soruşur ki, Hüseyin kişi, sən allah, dünən yediyimizin adı nə idi? Deyir ki, məsgənə. Deyir:

– Sən allah, onun kökün kəssənə!

ATALAR SЦZÖ VД MДSДLLДR
1. Ağac olan yerə yarpax tökülər.
2. Aprelin on altısı qarının günü çıxır. Ona görə ağsakqallar deyir, martda mərəh, apreldə gərəh, mayda beş bağ otun gərəh. Mərəh otu saxlamağ üçün tikilən yerdi. İndi nejə taya yığmırsan, dağ yerində də mərəhsiz alaf saxlamax çətindi. Elə adam var, bir mərəh tikir, elə adam var, biri bəs eləmir, iki mərəh tikir. Mərəh də yerdən tikilir, divarı hörülür. Yarısı yerin altında, yarısı yerin üstündə olur. Bajası olur, samanı mərəyin üsdünnən toküllər doldurullar. Çox tutmaxdan ötrü öküzdəri içində hərrədillər ki, ayaxlayıf bərkitsin. Axırıncı cərgəyə çatanda da adamlar özü ayaxlıyırdı. Üstün milnən, torpaxnan örtürdülər. Mərəyə qapı qoyurdular, otu ordan çıxarıf heyvana verirdilər. Martda mərəh o deməkdi ki, gərəh martda mərəh dəj ola. Mayda da doğan heyvan olur, otdamağa gedə bilmir, yağıntı olur, heyvan sürüşür qıçı sınır, yaxud yelinnidi örüşə gedə bilmir. Ona görə deyillər, may üçün beş bağ ehtiyatın olsun.
3. Aşığın ağzı quzu küzüdü: kərə də çıxar, kürə də.
4. Atamın yeddi-səkgiz qızı olubdu. Anamnan söhbət eliyəndə deyirdi: Ay bala, biz göz açıb görmüşük ki, süpürgəyə ər deyəllər, arvad başın salar aşağa. Onda yaşımız az idi, bu sözün mənasın dərk eləmirdik da. Demək isdiyirmiş ki, evin böyüyü kişidi. Kişi nəyi məsləhət bilirsə, sən onuynan razılaşmalısan.
5. Ay zamanə, zamanə,

Oxun qoyub kəmanə.

Eşşəhlər arpa yeyir,

At həsrətdi samanə.

6. Atalar deyir ki,

Getdin gördün molla,

Min qəza bulla.

Getdin gördün lotu,

Keş yanında otu.

O deməkdir ki, mollanı görəndə qəzadan uzağ ol, seyidi də görəndə salam vermə qayıt. Lotu da kefkom adamdı, get yanında otur. Yanı onnan saa pis şey gəlməz.

7. Baja tüsdüyə deyif ki, əyrim-üyrüm gedirsən? Tüsdü də qayıdıf bajıya deyif ki, təpəsi dəlih, sən nə deyirsən?
8. Bərşada getdin ayax götür, Bərşatdan çıxdın çörəh götür.
9. Buynuzdu qoçun qisası buynuzsuz qoça qalmıyajax.
10. Çakqal taxtaya dəydi, qayıtdı.
11. Deyillər, söz bilən adam axdarırsansa, hara getdin seç götür, Qaraçannıya gedəndə qabağına kim çıxsa, götür gəl.
12. Dəli qırmızı sevər, gij sarı.
13. Ehsanın ofsanatı var, pulun ofsanatı yoxdu.
14. Gorda yatan gün evdə yata bilməzsən.
15. Həyasızdan həyalan,

Bihəyadan daldalan.

16. Xoş deyirsən, naxoş eşidillər.
17. Kim Qarıqışlağa gedirmişsə, deyirmişdər ayax götür, orda qonax saxlamıllar. Yəni tez get, tez qayıt.
18. Köhnə yurdun qədrini təzə yurtda biləllər.
19. Kürtdərin varın-döölətin bir xoruza yükləsən, götürər, namusun-qeyrətin qırx qəflə-qatıra yükləsən, götürməz.
20. Qonağın üzünə deyil, izinə baxallar.
21. Qoyun olmayan yerdə keçiyə kərəməz ağa deyillər.

22. Laçınnılar gedif Şuşada yeyif-içirmişlər, pulun üsdü qalanda deyirmişlər əşi, cəhənnəmə qalsın. Şuşalılar deyirmiş ki, biz cahi-cəlalı sizin o cəhənnəm puluynan qazanmışıx.

23. Loğman şəyirdiynən gedir pul qazanmağa. Gedir ki, bir gözəl məkan var. Həkimə deyir, qalax burda. Deyir ki, yox, burda bizim xeyrimiz olmaz. Deyir ki, niyə? Deyir, görmürsən bu meşə bütöy zoğal ağacıdı. Zoğal olan yerdə xəsdəlik olar ki, biz orda qalax xeyir görək?
24. Mal saxlarsan saxlar səni,

Bağ saxlarsan bağlar səni.

25. Yaxşı arvadın iti kök olar, pis arvadın pişiyi.
26. Yatan öküzün başına duran öküz sı...r.
27. Səni doyurmuyana ajdığını bildirmə.
28. Mal danadan, ev hanadan olar.
29. Xeyirdən qalmağ olar, şərdən qalmağ olmaz.
30. Dəlini el saxlar.
31. Kəndin dəlisin də təssübün çəkəsən.
32. Övlüya yatağınnan donuz xortduyur.
33. Dədəm arvad görmüyüf, elə bilir arvadı da bir arvatdı.
34. Əlyannılar döyüşkən, vurub-yıxan adamlar oluf. Ona görə belə bir məsəl var, əlyannısan, qannısan.
35. Şərikli qazan gej qaynar.
36. Yüz gün qov, bir gün ov.

37. Sevdimalı rəhmətdiyin bir yaxşı kalamı vardı. Deyirdi ki, getdız bir kəndə, görduz ki, yadı tərifliyillər, deyin, qohumumdu, tanıyıram. Ən yaxın adamızı pisdiyillər, deyin, tanımıram.