Azərbaycan Hüquq Tarixi
19-cu əsr cinayət hüququnun xüsusiyyətləri
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
20. 19-cu əsr cinayət hüququnun xüsusiyyətləri. Azərbaycanda bu dövrdə hakimiyyə tərəfindən qəbuledilmiş və ilkin tətbiq edilən cinayət qanunvericiliyi aktların danbiri 1831-ci ildə verilmiş “Məhkəmə və cəza,keçmiş tatar distansiyalarının,Yelizavetpol dairəsinin,müsəlman əyalətlərinin sakinlərinin və dağlı xalqlarının cinayətləri və xətaları haqqında Qaydalar” idi.Həmin qaydalara uyğun olaraq hüquqa zidd əməllər sadə xətalara,aztəhlükəli və ağır cinayətlərə bölünürdü.Oğurluq və dələduzluq yolu ilə əldə edilmiş əşyanın dəyəri gümüş pulla 5 rubla qədər olduğu hallarda müvafiq əməllər,sərxoşluq,özbaşınalıq,itaətsizlik və s. xəta sayılırdı.Talanan əşyanın dəyərinin 5 rubldan 100 rubla qədər olduğu hallarda,birinci və ya ikinci dəfə törədilən oğurluq və dələduzluq əməlləri aztəhlükəli cinayətlərə aid edilirdi.1831-ci il Qaydaları dəyəri 5 rubldan 100 rubladək təşkil edən üçüncü dəfə törədilmiş oğurluq və dələduzluq ; məbləği 100 rubldan artıq olan birinci dəfə törədilmiş oğurluq və dələduzluq;soyğunçuluq və adamöldürmə kimi ictimai təhlükəli əməlləri,habelə törədilməsinə görə soyğunçuluq və adamöldürmə kimi cinayətlərə görə nəzərdə tutulan cəzaya uyğun cəzaların müəyyən edildiyi bütün digər cinayətləri ağır cinayətlərə aid edirdi.Qarət formasında oğurluq etmiş şəxs əgər oğurlanmış əşyaların məbləği 20 rubldan az olardısa “Şəhər məhkəmələri haqqında” 1823-cü i Yermalov Əsasnaməsinə görə “iş evi”nə göndərilirdi və o,burada etdiyi cinayətlə vurduğu zərəri ödəyib qurtaranadək işləməli idi.Ümumiyyətlə cinayət hüququ
sahəsində Azərbaycanda Rusiya
qanunvericiliyinin tətbiqi ilə dövlət əleyhinə cinayətlər istisna olmaqla,bütün digər cinayətlərin törədilməsinə görə ölüm hökmü ləğv edilmiş,bədən əzalarının kəsilməsi ilə - əllərin,qulaq və burunun kəsilməsi,göz çıxarılması ilə əlaqədar cəzaların tətbiqi aradan qaldırılmışdır.1840-cı il 10 aprel tarixli “Təsisat”ın 2-ci cildi,92-ci maddəsinin 24-cü bəndinə uyğun olaraq qəza rəisinə hər cür zorakılığın və özbaşınalığın,dava-dalaşın və azəhəmiyyətli cinayətlərin qarşısını almaq hüququ verilmişdir.Qəza rəisi qanunda göstərilən şəxslərdən başqa,təqsirkarlara cismani cəza vermək hüququna malik idi.Cinayət Qanunnaməsinin 19-cu maddəsinə 1-ci əlavədən cismani cəzadan azad olunan şəxslərin dairəsi
müəyyən edilmişdi.Bunlara xan nəslindən olanlar,bəylər,ağalar,sultanlar,məliklər,habelə islam
ruhaniləri
- şeyxül- islam,müfti,axundlar,qazılar daxil idi. Azərbaycanda müstəmləkə əleyhinə çıxışların yatırılması məqsədi ilə cəza sistemi sərtləşdirildi.1844-cü il 22 fevral tarixli fərmanla Qafqazın baş idarə rəisinə cinayət məhkəməsi və mülki məhkəmə palatasının hökmü ilə şübhəli hesab olunan şəxslərin müəyyən müddətdə Sibirə sürgünə və ya həbs rotasına göndərmək hüququ verilirdi.Sürgün edilənin nümunəvi davranışı həmin müddətin qısaldılmasına səbəb ola bilərdi.Cinayətə görə cismani cəzaya məruz qala bilən şəxslərə 1844-cü il fərmanının tətbiq edildiyi halda,onlar həbs rotasına verilir,yüksək təbəqədən olan şəxslərə isə cismani cəza qanunla qadağan olunur və onlar Rusiyanın ayrı-ayrı quberniyalarına sürgün edilirdilər.15 avqust 1845-ci il tarixində cinayət hüququ sahəsində ilk məcəllələşdirilmiş akt – Cinayət və islah cəzaları haqqında Qanunnamə qəbul edilir.Hər biri bölmə və fəsillərə ayrılan 12 hissədən 2224 maddədən ibarət olan Qanunnamənin bütün Rusiya təbəələrinə şamil edilməsi nəzərdə tutulurdu.Qanunnamənin birinci bölməsində ümumi hissəyə aid olan hüquq institutları əks etdirilmişdir.Cinayətlərin sisteminə din əleyhinə olan cinayətlər,dövləti cinayətlər,idarəetmə qaydaları əleyhinə cinayətlər,şəxsiyyət əleyhinə cinayətlər,əmlak cinayətləri,ailə əleyhinə cinayətlər,vəzifə,ədəb qaydaları əleyhinə cinayətlər daxil idi.Qanunnamə cəzaları iki kateqoriyaya : cinayət cəzalarına və islah cəzalarına bölür.Ümumilikdə 35 dərəcəyə bölünən 14 cəza növü müəyyən edilmişdi.Cinayət cəzalarına bütün ictimai vəziyyət hüquqlarından məhrum edərək : ölüm cəzası,katorqaya göndərmək,Qafqaza sürgün və Sibirə sürgün cəzaları aid edilirdi.İslah cəzalarına isə bütün xüsusi hüquq və imtiyazlardan məhrum etmə və Sibirə sürgün,islah həbs bölmələrinə vermə,həbsxanaya,qalaya salma,başqa quberniyaya sürgün,töhmət,pul cəriməsi aid edilmişdi.Cəzalar əsas,əlavə və əvəzedici cəzalara bölünürdü.Əsas cəzalar cəzanın 11 növündən ibarət idi.1863-cü ildə verilmiş reskriptlə mülki və hərbi məhkəmələrin hökmləri üzrə qamçı və çubuqla döyülmə cəzaları,cinayətkarlara damğa və nişanların qoyulması ləğv olundu.1845-ci il Cinayət və islah cəzaları haqqında Qanunnamənin yeni redaksiyaları 1857,1865 və 1885-ci illərdə verilmişdir.1885-ci il
redaksiyasında Qanunnaməyə bir sıra qanunvericilik aktları – imperatoru təhqir etmə,partlayıcı maddələr haqqında,fəhlələr və kənd işçiləri haqqında və s. daxil edilməklə yanaşı məhkəməyə hüquqda boşluq olduğu zaman qanunu tamamlamaq hüququ verən analogiya institutu da daxil edildi. Cinayət hüququ sahəsində həmin dövrdə mövcud olan mənbələrin sırasına 1875-ci il Hərbi-cinayət məcəlləsi və 1886-cı il cəzalar haqqında hərbi-dəniz nizamnaməsi də daxil idi.Həmin normativ aktlar yalnız orduda hərbi xidmətdə olanlara deyil,həmçinin baxılmasının hərbi və hərbi-səhra məhkəmələrinə yönəldildiyi bir siyasi cinayətlərin törədilməsində ittiham edilən şəxslərə də şamil olunurdu. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|