Adil niFTİ OĞlu məMMƏdov tibb elmləri namizədi
Müharibə illərindən sonra bərpa və sosialist
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (1920 – 1932-ci illər)
|
II FƏSIL.
NAXÇIVAN MSSR-də SƏHIYYƏNIN INKIŞAFI
bərpa, sənayeləşmə, kənd təsərrüfatının kollektivləşməsi dövründə səhiyyə (1920 – 1932-ci illər)
1920-ci il iyulun 28-də Naxçıvan zəhmətkeşləri Qızıl Ordunun köməyi ilə müdaxiləçiləri devirdilər və Sovet hakimiyyətini qurdular. Dörd il keçdikdən sonra (9 fevral 1924-cü il) Azərbaycan SSR-nin tərkibində Naxçıvan MSSR-i yaradıldı. Naxçıvanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsi Naxçıvan zəhmətkeşlərinin tarixi müqəddəratında əsaslı dönüş yaratdı. Beləliklə də ölkənin iqtisadi və mədəni inkişafı üçün geniş imkanlar açıldı. Bunun nəticəsində respublikada səhiyyə işləri yenidən quruldu və inkişaf etdi, əhaliyə tibbi yardım göstərilməsi yaxşılaşdırıldı. 1920-ci il oktyabrın 10-da Naxçıvan inqilab komitəsinin dekreti ilə ölkədə ilk səhiyyə şöbəsi yaradıldı. Bu ağır illərdə əhaliyə tibbi yardımın təşkili və səhiyyənin inkişaf etdirilməsi işi Naxçıvanda inqilabi hərəkatın iştirakçısı olan Əli Abbas oğlu Abbasova tapşırıldı. Bir neçə aydan sonra səhiyyə şöbəsi səhiyyə komissarlığına çevrildi. Ə.Abbasov səhiyyə komissarı təyin edildi. Ilk günlərdən etibarən sovet səhiyyəsinin prinsipləri əsasında əhaliyə tibbi yardım göstərilməsi işinə başlandı. Qeyd etmək lazımdır ki, sovetləşmənin ilk illərində səhiyyə işini yenidən bərpa etmək əhaliyə tibbi xidməti təşkil etmək o qədər də tez başa gəlmədi. Bir tərəfdən büdcənin zəif olması, mərkəzi səhiyyə orqanları, xüsusən Azərbaycan Səhiyyə komissarlığı ilə əlaqənin tam bərpa edilməməsi, əvvəllər sayca cüzi də olsa müalicə müəssisələrinin dağıdılması, olub – qalan tibb işçilərinin hərc-mərcilik nəticəsində 1918-1920-ci illərdə ölkəni tərk etmələri,
42 xəstəliklərin, xüsusən yoluxucu xəstəliklərin həddindən artıq artması – bunlar hamısı yenicə təşkil edilmiş səhiyyə şöbəsinin fəaliyyətinə ciddi maneələr, çətinliklər yaradırdı. Bunlara baxmayaraq, səhiyyə işinin günü-gündən yaxşılaşdırılması sahəsində gərgin iş görülürdü. 1920-ci ildə XI Ordunun Qafqaz polkunun hissələri ilə Naxçıvana gəlmiş və 1967-ci ilə qədər Naxçıvanda işləmiş tibb bacısı E.F.Uspenskaya öz xatirələrində o illərdə Naxçıvan əhalisinin vəziyyətini təsvir edirdi: «Biz Naxçıvana gələndə əhali az idi. Bir çoxu öz əmin-amanlığını qorumaq üçün ev- eşiyini tərk edərək qaçmışdı. Bizim gəlişimizlə onlar uşaqları ilə geri dönməyə başladılar. Qaçqınların bir çoxu ölmüşdü, onlar xüsusən aclıqdan əzab çəkmişdilər. Şəhər dağıdılmışdır və bərbad hala salınmışdır. Burada Sovet hakimiyyəti bərqərar olandan sonra camaat çox sevinirdi. Tibb xidməti haqqında danışmağa dəyməz, o çox zəif idi. Naxçıvanda vur-tut bir ya iki həkim qalmışdı. Kəndlərdə nə tibb ocağı, nə də tibb personalı var idi. Ona görə mən və polkun həkimi N.Dmitriyev çağırışa əsasən rayonlara, kəndlərə gedərək əhaliyə tibbi kömək göstərirdik». 1
1920-ci ilin axırlarında Bakı ilə əlaqə bərpa olandan sonra Naxçıvana həkimlər, orta tibb işçiləri və s. gəlməyə başlayır. Məsələn, 1920-ci ilin avqust ayında Azərbaycan Inqilab Komitəsinin səhiyyə komissarlığı Naxçıvanda sirayət edən yoluxucu xəstəliklərlə mübarizə etmək üçün buraya bir vaqon dərman preparatları göndərir. 2
Naxçıvanda Sovet hakimiyyətinin ilk aylarında şəhər xəstəxanası bərpa edildi və çarpayıların sayı 20-dək artırıldı, yeni uşaq evi, ambulatoriya, sanitariya müfəttişliyi təşkil olundu və aptek açıldı. 01.01.1921-ci ildə bu tibb idarələrində 1 həkim (Abbasov A.A.), 3 feldşer (Qədimov M., Allahverdiyev A. və Allahverdiyev M.), 1 sanitar müfəttişi (Məhərrəmov M.T.), 2 əczaçı (Musayev I. və Qədimov A.),12 xəstəyə qulluq edən, 5 sanitarka və 1 aşbaz _________________ 1 Moskva şəhəri «Feldşer və akuşerka» jurnalı, 1964-cü il, №11, səh.51. 2 Naxçıvan M.D.A. fond 25, siyahı 2, qovluq 1, səh.15.
43 işləyir.
1
Respublikada tədricən səhiyyənin şəbəkəsi və tibb işçilərinin sayı artmağa başlayır. 1922-ci ildə burada 2 xəstəxana, sanitar müfəttişliyi (komitet), feldşer məntəqələri və şəhər apteki var idi. 01.01.1922-ci ilə bu müəssisələrdə 4 həkim (A.Abbasov, Malyuyenko, M.T.Sultanov və F.Kəngərli), 4 feldşer, 1 tibb bacısı, 1 sanitar müfəttişi (orta tibb işçisi), 4 əczaçı və 32 kiçik və texniki işçi işləyirdi. 1922-ci ilin ortalarında Respublikada, 2 qəzada səhiyyə şöbəsi təşkil edilir: Şərurda (S.Q.Antonov), Ordubadda (Q.Serqeyev). Habelə Naxçıvan şəhərində şəhər ambulatoriyası, uşaq xəstəxanası, islah evi ambulatoriyası, 2 feldşer məntəqəsi (biri Şərur qəzasının Şaxtaxtı kəndində, o biri Ordubad qəzasının Cənnəb kəndində), Bənəniyar kəndində olan feldşer məntəqəsi isə Culfaya (Naxçıvan qəzası) köçürülür. Get-gedə, hər il tibb müəssisələrinin və tibbi kadrların sayı artır. 01.01.1923-cü ilə 3 xəstəxana, 2 ambulatoriya, 3 feldşer məntəqəsi sanitar müfəttişliyi (komitə) şəhər apteki və xüsusi kənd apteki var idi ki, onlarda da 6 həkim, 6 feldşer, 1 mama, 1 tibb bacısı və 2 əczaçı işləyirdi. 2
Azərbaycan SSR-in tərkibində Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası yaradılandan sonra (9 fevral 1924-cü il) burada 3 qəza təşkil olundu: Naxçıvan, Ordubad və Şərur qəzaları. Qəzalar öz növbəsində dairələrə bölündü. Respublikada dairələrin sayı 12 idi. Onlardan 8 Naxçıvan qəzasında, 4 isə Şərur qəzasında. 1921-ci il mart ayının 16-da RSFSR və Türkiyə arasında «Dostluq və qardaşlıq haqqında müqavilə» Naxçıvanda Sovet hakimiyyətinin möhkəmlənməsinə təkan verdi. Bu müqaviləyə əsasən Naxçıvan Vilayəti Azərbaycan SSR-in himayəsi altında Muxtar Respublika kimi qəbul edildi. ________________ 1 Naxçıvan M.D.A. fond 17, siyahı 2, qovluq 1, səh.11 2 Naxçıvan MSSR Səhiyyə nazirliyinin arxivi, fond 17, siyahı 2, qovluq 3, səh.1-27
44
1921-ci ildə Vilayət Inqilab Komitəsinin dekretinə əsasən Naxçıvan Xalq Komissarlar Soveti yaradıldı və onun tərkibində Xalq Səhiyyə Komissarlığı təşkil edildi və Əli Abbas oğlu Abbasov ilk Səhiyyə komissarı təyin edildi. O, bu vəzifədə 1922-ci ilin fevral ayına kimi işlədi. Kommunist Partiyası və Sovet hökumətinin qayğısı nəticəsində sovetləşmənin ilk illərində Naxçıvanın iqtisadi həyatında müsbət irəliləyiş oldu. Ölkədə duz sənayesi bütünlüklə bərpa olundu və istehsalat texnikası yaxşılaşdı. 1923-cü ildə Ordubad şəhərində artıq 7 ipəksarıyan zavod işə salındı. Kəndlilər kənd təsərrüfatında böyük nailiyyətlər əldə etdilər. 1922-ci ildə respublikada 32 min desyatin olduğu halda 1923-24-cü illərdə o, müharibə illəri səviyyəsinə çatdı və 55 desyatin oldu. Bu illərdə pambıqçılıq və pambıq məhsulu 1913-cü ilə nisbətən 5 dəfə genişləndi. Naxçıvan MSSR-i Xalq Komissarlar Soveti xalq təsərrüfatının bərpası, kənd təsərrüfatının yaxşılaşdırılması, sosialist quruluşunun genişləndirilməsi ilə yanaşı əhalinin mədəni səviyyəsinin qaldırılmasına və əmin-amanlığın yaxşılaşmasına, savadsızlığın ləğv edilməsinə, habelə kəndlilərə və fəhlələrə pulsuz tibbi yardım göstərilməsini təşkil etmək məsələsinə ciddi fikir verirdi. 1913-cü ildə ölkədə cəmi 13 məktəb var idi ki, bunlarda da 2000-ə yaxın adam təhsil alırdı. 1920/21-ci təhsil illərində burada 45 məktəb olduğu halda 1923/24 tədris illərində məktəblərin sayı 63-ə, müəllimlərin sayı 80-ə, şagirdlərin sayı 4146-ya, o cümlədən qızların sayı 910-a çatmışdır. 1922-ci ildə savadsızlığı ləğv etmək üçün xüsusi qadın pedaqoji kurslar və bir çox dərnəklər açılır. Bununla belə sovetləşmənin ilk illərində əldə edilən nailiyyətlərə baxmayaraq hələ də ölkənin xalq təsərrüfatında kəskin nöqsanlar var idi. Bu haqda Naxçıvan SSR-i Xalq Komissarlar Sovetinin sədri H.Sultanov 1927-ci ildə yazırdı ki, «Naxçıvan ölkəsində olan müəssisələrin fəaliyyətini
45 qənaətbəxş hesab etmək olmaz» 1 .
Naxçıvan ölkəsində zəhmətkeşlərə tibbi xidməti yaxşılaşdırmaq məqsədilə 1923-cü ildə Azərbaycan SSRi M.I.K. və Xalq Komissarları Soveti qərara alır ki, feldşer məntəqələri və malyariya stansiyaları üçün avadanlıq və ləvazimat almaqdan ötrü yığılan ərzaq rüsumu hesabına 10% həcmində vəsait ayrılsın. 2
1923-cü ildə Naxçıvan şəhərində sığortalananlar üçün ambulatoriya, malyariya ambulatoriyası, Ordubad qəzasında həkim məntəqəsi, Şərur qəzasının Başnoraşen kəndində feldşer məntəqəsi, Cəhri kəndində (Naxçıvan qəzası) feldşer məntəqəsi açılır. Beləliklə 01.01.1924-cü ilə Respublikada 1 xəstəxana (xəstəxanaların sayının azalması ondan irəli gəlmişdir ki, Şərur qəzasında xəstəxana üçün münasib bina olmadığına görə xəstəxananın əvəzində malyariya stansiyası açılır, Naxçıvan şəhərində isə uşaq xəstəxanası şəhər xəstəxanası ilə birləşdirilərək orada uşaq şöbəsi kimi fəaliyyət göstərir), 4 ambulatoriya, 1 həkim məntəqəsi, 4 feldşer məntəqəsi, 1 malyariya stansiyası, 1 malyariya ambulatoriyası, sanitar müfəttişliyi (komitet), 2 aptek (onlardan biri şəhər xəstəxanasında) fəaliyyət göstərir. Bu müəssisələrdə 4 həkim, 1 diş həkimi, 8 feldşer, 2 feldşer-mama, 1 tibb bacısı və 3 əczaçı işləyirdi. 3
Kənd yerlərində stasionar çarpayıları olmadığına görə kənd əhalisinə şəhər xəstəxanasında tibbi yardım göstərilirdi. Kənd yerlərində xəstəxana üçün müvafiq bina olmadığına görə orada xəstəxana açmaq mümkün olmurdu. 1924-cü ildə Ordubad həkim məntəqəsi ambulatoriyaya çevrilir. Kənd yerlərində 3 feldşer məntəqəsi, Ordubad şəhərində isə şəhər apteki açılır. Beləliklə 1925-ci ilə respublikada aşağıdakı tibb şəbəkəsi və kadrlar var idi: 35 çarpayılıq Naxçıvan şəhər ________________ 1 H.Sultanov «Naxçıvan ölkəsi və onun iqtisadiyyatı», Bakı, 1927-ci il, səh.60. 2 Naxçıvan M.D.A. fond 17, siyahı 2, qovluq 1, səh.11. 3 Naxçıvan MSSR MDA, fond 17, siyahı 1-2, qovluq 155, səh.6-7
46 xəstəxanası – uşaq şöbəsi ilə birlikdə, 5 ambulatoriya, 1 malyariya stansiyası, 2 çevik (uçan) malyariya dəstəsi, 1 sanitar müfəttişliyi (komitə), 7 feldşer məntəqəsi, 3 aptek (onlardan biri xəstəxananın nəzdində). Onlarda 8 həkim, 2 diş həkimi, 13 feldşer, 2 feldşer- mama, 2 tibb bacısı və 3 əczaçı işləyirdi. 1935-ci ildən başlayaraq büdcənin genişlənməsi və kənd iqtisadiyyatında irəliləyiş imkan verdi ki, respublikada əhalinin sağlamlığı üçün geniş tədbirlər həyata keçirilsin və müalicə-profilaktika müəssisələri genişləndirilsin. Buna baxmayaraq səhiyyənin vəziyyəti əhalinin ona olan ehtiyacını kifayət qədər ödəmirdi. Naxçıvan MSSR Xalq Komissarlar Sovetinin sədri 1926-cı ildə öz məruzəsində səhiyyənin vəziyyətinə toxunaraq qeyd edir ki: - «1925-ci ilə qədər respublikada əhalinin sağlamlığı üçün az iş görülüb. Belə vəziyyət hökumət qarşısında məsələ qoyur ki, ümumi sanitar vəziyyətin yaxşılaşdırılması, müalicə müəssisələrinin genişləndirilməsi və onun kənd yerlərinə yaxınlaşdırılması üçün tədbirlər həyata keçirilsin». 1
Naxçıvan MSSR Xalq Səhiyyə komissarı Məmməd Ismayıl (Baba) Allahverdi oğlu Qədimov 4 oktyabr 1925-ci ildə Azərbaycan SSR Xalq Səhiyyə Komissarlığının kollegiya iclasında Naxçıvan respublikasında səhiyyənin vəziyyətini ətraflı təhlil edir. O, göstərir ki, 1923-cü ildə bütün müalicə müəssisələrinə 4000 gəliş olmuşdur, 1924-cü ildə isə malyariya stansiyaları da daxil olmaqla 130000 gəliş olmuşdur. O, qeyd edir ki, malyariya ölkə əhalisinin əsas qənimi və bəlasıdır. Şərurda əhali az qala 100%, Naxçıvan qəzasında 50-70%, Ordubadın cənub hissəsində 12% malyariya xəstəliyinə tutulmuşdur. Statistik rəqəmlərdən aydın olur ki, əhalinin 12%-i sifilis xəstəliyi ilə, 30%-i göz xəstəliyi ilə, traxoma ilə xəstələnir. Daha sonra o, qeyd edir ki, mamaların çatışmaması üzündən ara mamalarla mübarizə aparmaq çətindir. Sanitar maarif işi həkim _________________ 1 Xalq Komissarlar Sovetinin sədri Həmid Sultanovun 1925-ci ildə Naxçıvanın fəaliyyəti haqqındakı məruzəsi. Irəvan şəhəri, 1926-cı il, səh.25.
47 olmadığından zəif aparılır. 1 1925-ci il oktyabr ayının axırında Naxçıvanda səhiyyə işinin vəziyyəti ilə şəxsən tanış olmaq və ona kömək etmək məqsədilə Azərbaycan SSR Xalq Səhiyyə komissarı Mövsüm Nəcməddin oğlu Qədirli Naxçıvana gəlir. O, vəziyyətlə tanış olduqdan sonra 1 noyabr 1925-ci ildə Naxçıvan MSSR həkimlərinin birinci qurultayı çağırılır. Qurultay Naxçıvan respublikasında səhiyyənin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında qərar qəbul edir. 2 Qurultay səhiyyə işində olan nöqsanları açıb göstərir və onların gələcəkdə aradan qaldırılması yollarını göstərir. Qurultay respublikada səhiyyə işinin yaxşılaşmasında böyük rol oynamışdır. M.N.Qədirli Naxçıvandan gedəndən beş gün sonra (5 noyabr) L.P.Solovyev adına Azərbaycan Qırmızı Aypara Cəmiyyətinin həkim sanitar dəstəsi Naxçıvana gəlir. Dəstənin tərkibində – onun müdiri həkim Krasnovski, feldşer Boltuşkina, tibb bacısı Buxarina – Makarova və sanitarka Ilina
3 olur. Dəstə Şərur kənd əhalisinə kömək göstərir. Bundan başqa Bakıdan 1925-ci ildə respublikanın tibb müəssisələri üçün çoxlu tibb avadanlığı, çarpayılar, laboratoriya ləvazimatı və s. göndərilir. Müalicə profilaktika müəssisələrinin binaları sanitar– gigienik tələblərə cavab vermədiyinə görə 1925-ci ildə respublikanın hökuməti tərəfindən bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Belə ki, Naxçıvan şəhər xəstəxanasının binası yenidən tikilərək 150 çarpayılıq üçün hazırlanır, uşaq məsləhətxanasının binası əsaslı təmir edilir. Habelə Ordubadda şəhər ambulatoriyası və xəstəxana binaları, Şərurda Başnoraşen həkim məntəqəsi, Başnoraşen malyariya stansiyasının, Ordubad qəzasının kənd həkim məntəqəsinin yerləşdiyi binalar təmir olunur. Bundan başqa yeni tikintilərə və başqa müalicə idarələrinin ________________ 1 Naxçıvan M.D.A. fond 17, siyahı 1-2, qovluq 3, səh.18. 2 Naxçıvan MSSR Səhiyyə nazirliyinin arxivi, siyahı 2, fond 17, qovluq 9, səh.33. 3 Naxçıvan MSSR Səhiyyə nazirliyinin arxivi, siyahı 2, fond 17, qovluq 9, səh.35.
48 təmirinə başlanılır. 1 Bu məqsədlə Azərbaycan SSR sosial sığorta tərəfindən 40000 manat pul buraxılır və bu işlərə xərclənir. Elə bu ildə uşaqların səhhətinin mühafizəsi və sığorta olunanlara tibbi yardım göstərilməsi işinə də diqqət artırılır. 1925-ci ildə müalicə şəbəkəsi xeyli artır. Ölkə xəstəxanası 35 çarpayıdan 50 çarpayıyadək genişləndirilir. Naxçıvan şəhərində 30 çarpayılıq zöhrəvi dispanser, diş ambulatoriyası, sığorta olunanlar üçün həkim ambulatoriyası, uşaq evi nəzdində ambulatoriya, iki feldşer ambulatoriyası, uşaq məsləhətxanası (süd mətbəxi ilə) açılır. Bundan başqa daimi həkim komissiyası və kimyəvi – bakterioloji laboratoriya təşkil olunur. Şərur qəzasında Başnoraşen həkim məntəqəsi və Yengicə kəndində aptek açılır. Ordubad qəzasında Ordubad şəhər xəstəxanası (10 çarpayı) və şəhər ambulatoriyası genişləndirilir, bundan başqa 2 feldşer məntəqəsi (Culfada və Çənnəbdə) həkim məntəqəsinə çevrilir. 2
Beləliklə 1925-ci ildə respublikada tibbi şəbəkə xeyli artır: - 60 çarpayılıq 2 xəstəxana, 30 çarpayılıq zöhrəvi dispanser, ambulatoriya, malyariya stansiyası, uşaq məsləhətxanası (süd mətbəxi ilə), kimyəvi – bakterioloji laboratoriya, Respublika Xalq Səhiyyə Komissarlığında sanitar – epidemiologiya ş.bəsi, Qırmızı Ayparanın həkim sanitar dəstəsi 4 həkim və 4 feldşer məntəqəsi, 4 aptek (onlardan biri xəstəxanada) fəaliyyət göstərirdi. Bu müəssisələrdə cəmi 22 həkim (onlardan biri diş həkimi), 36 orta tibb işçiləri və 10 əczaçı işləyirdi. 3 1920-25-ci illərdə respublikada səhiyyə müəssisələrinin və kadrlarının sayı haqqında məlumat əyani olaraq 8-ci cədvəldə göstərilib. 1923-cü ildə xəstəxanaların sayının 3-dən 1-ə enməsi ___________________ 1 Naxçıvan MSSR. M.D.A. fond 17, siyahı 1-2, qovluq 155, səh.8. 2 Naxçıvan MSSR. M.D.A.fond 17, siyahı 1-2, qovluq 155, səh.1-10. 3 Yenə orada, siyahı 2, qovluq 10, səh.1. Şərurda xəstəxana üçün münasib bina olmadığına görə xəstəxana əvəzinə malyariya stansiyası açılır, Naxçıvan
49 şəhərində olan uşaq xəstəxanası isə şəhər xəstəxanasına uşaq şöbəsi kimi birləşdirilir. 1924-cü ildə (avqust ayı) Naxçıvan şəhər malyariya komitəsi yaradılır ki, onun da nəzdində 2 «uçan» malyariya dəstəsi: biri Şərurda, o biri Naxçıvan qəzasında fəaliyyət göstərir. Bundan başqa malyariya xəstəliyinə qarşı mübarizəni gücləndirmək məqsədilə Azərbaycan SSR-i Qırmızı Aypara Cəmiyyəti tərəfindən həkim-sanitar dəstəsi 1925-ci ildə (1 həkim, 1 feldşer və 1 sanitarka) kənd əhalisinə kömək etmək üçün Şərura göndərilir. Sanitar müfəttişliyi (komitə) Səhiyyə Komissarlığının aparatında təşkil edilir. 1926-cı ilin fevral ayında Naxçıvan Mərkəzi Icrayyə Komitəsinin qərarına əsasən respublikanın Xalq Səhiyyə Komissarlığında aşağıdakı tərkibdə kollegiya yaradılır: I.A.Qədimov – Xalq Səhiyyə komissarı, Mudrıx V. – Xalq Səhiyyə komissarının müavini, Marqulis Y. – X.S.K-nın nəzdində sanitar epidemioloji şöbənin müdiri, M.Məhərrəmov – yerli komitənin sədri, R.Əhmədov – Naxçıvan M.I.K. nümayəndəsi (kəndlilər tərəfindən). 1
1926-cı ilin şəbəkəsinə əlavə olaraq Şahbuz kəndində feldşer məntəqəsi açılır və Vənənd feldşer məntəqəsi həkim məntəqəsinə çevrilir. Naxçıvan şəhər ambulatoriyası genişlənir və mərkəzi ambulatoriyaya çevrilir. Onun nəzdində: göz, cərrahi, terapevtik, dəri-zöhrəvi, ginekoloji, diş kabinələri, diş texniki laboratoriya təşkil edilir. Bu kabinələr mütəxəssis həkimlərlə təmin edilir. Ölkə xəstəxanasında çarpayıların sayı 100-ə çatdırılır. Burada – terapevtik, cərrahi, mama – ginekoloji, göz və burun- qulaq-boğaz şöbələri yaradılır. 1927-ci ildə respublikada səhiyyə şəbəkəsinin vəziyyəti belə idi: - 115 çarpayılıq 2 xəstəxana, 30 çarpayılıq ________________ 1 Naxçıvan MSSR – M.D.A. fond 17, siyahı 2, qovluq 10, səh.26. 8-ci cədvəl
50
1920-1925-ci illərdə Naxçıvan respublikasında səhiyyə müəssisələrinin və kadrlarının sayı haqqında məlumat
I l l ə r Müəssisələrin adı 1920 1921 1922 1923 1924 1925 Şəhər xəstəxanası 1 (20ç)
1 3 1 1 2 (60ç) Ambulatoriya 1 1 2 3 4 8 Uşaq evi 1 (20ç) - - - - - Dəri-zöhrəvi dispanseri - - - - - 1 (30ç)
Malyariya ambulatoriyası - - - 1 1 1 Malyariya stansiyası - - - 1 1 1 Uşaq xəstəxanası - 1 1 - - - Uşaq məsləhət- xanası - - - - - 1 Həkim məntəqəsi - - - 1 1 4 Feldşer məntəqəsi - 2 3 4 7 4 Sanitar müvəkkilliyi (komitə (1925-ci il- dən sanit. epid şöbə) 1 1 1 1 1 1 Bakterioloji laboratoriya - - - - - 1 Aptek
1 1 2 2 3 4 Həkimlər
1 4 6 4 8 21 Diş həkimi - - - 1 2 1 Orta tibb işçiləri 3 4 8 11 17
36 Əczaçılar 2 4 2 3 3 10
zöhrəvi dispanser, 10 çarpayılıq malyariya stansiyası, 7 ambulatoriya (onlardan biri mərkəzi ambulatoriya bütün ixtisaslı kabinələrlə), uşaq məsləhətxanası, bakterioloji laboratoriya, 4 həkim məntəqəsi, 2 səhiyyə məntəqəsi, 4
51 feldşer məntəqəsi, 4 aptek (onlardan biri xəstəxana nəzdində) əhaliyə tibbi xidmət göstərirdi. 1
Bu müəssisələrdə 22 həkim, 2 diş həkimi, 1 diş texniki, 18 feldşer, 15 tibb bacısı, 8 mama, 9 əczaçı və 87 kiçik və texniki personal işləyirdi. Naxçıvan MSSR Xalq Səhiyyə komissarının müavini Mudrıx Vladimirin məruzəsindən görünür ki, 01.10.1924-cü ildən 01.10.1925-ci ilə qədər olan müddətdə respublikada əhaliyə göstərilən müalicə profilaktika köməyinin həcmi artmışdır. 9-cu cədvəl
Naxçıvan MSSR-də əhalinin tibbi köməyə görə etdiyi müraciətlərin və gəlişlərin sayı
Əhalinin sayı Müraciətlə-rin sayı Gəlişlərin sayı Naxçıvan qəzası şəhərlə birlikdə 49000 23543 53766 Şərur qəzası 29500 9765 64103
x) Ordubad qəzası 21500 15953 34950
Respublika üzrə cəmi: 100000 49261 152819
x) kimyəvi-profilaktika da daxil olmaqla (10653)
Cədvəldən göründüyü kimi orta hesabla ildə əhalinin 1000 nəfərinə 492,6 müraciət və 1528,2 gəliş düşür. 1925-ci ildə müalicə-profilaktika müəssisələrində əhalinin 1000 nəfərinə düşən müraciətlərin sayı 1923-cü ilə nisbətən 3,5 dəfə artmışdır. 1926-cı ilin başlanğıcında respublikanın müalicə- profilaktika şəbəkəsi 3 rayon səhiyyə şöbəsinə tabe idi – Naxçıvan (Culfa da daxil olmaqla), Şərur və Ordubad. Bunlar da öz növbəsində Naxçıvan MSSR-i Səhiyyə Komissarlığına tabe idi. Səhiyyə şöbə müdirləri: - Nərimanov M. (Şərur), Abramov (Ordubad) və __________________
52 1 Naxçıvan MSSR – M.D.A. fond 27, siyahı 2, qovluq 28, səh.124 və yenə orada qovluq 27, səh.100
53 Petrovskaya (Naxçıvan). 1
01.01.1931-ci ildə xəstəxanaların və dispanserlərin sayı 4, onlarda çarpayıların sayı 180 olmuşdur. Tibb işçilərinin sayı: - həkimlər-35 nəfər (onlardan 3-ü diş həkimi), orta tibb işçiləri – 56 nəfər və əczaçılar 5 nəfər olmuşdur. 2
təbii fəlakət – zəlzələ baş verir. Nəticədə xalq təsərrüfatına böyük ziyan dəyir. Tibb müəssisələri yerləşən binaların çoxu dağılır. Zəlzələ vaxtı xeyli adam ölür və yaralanır. Naxçıvan MSSR-i hökuməti Naxçıvan M.I.K.-də fövqəladə bərpa komissiyası təşkil edir ki, Səhiyyə Xalq komissarı da bura daxil olur. Bu vaxt bütün güc zəlzələdən zərər çəkənlərə tibbi xidmət göstərməyə səfərbər edilir. Bu işdə respublika Qırmızı Aypara Cəmiyyəti böyük kömək göstərir. Zərər çəkənlərə kömək göstərmək üçün tibb dəstələri, habelə yemək məntəqələri, uşaq yasliləri və s. təşkil olunur. Həmin il zəlzələ fondu hesabına xəstəxanaların, yaslilərin və s. tikilməsinə başlanılır. 1932-ci ildə isə Şərur rayonunda xəstəxananın tikintisinə başlanılır.
* * *
Ana və uşaqların sağlamlığı qayğısına qalmaq başlıca vəzifələrdən biri olub. Naxçıvanda Sovet hökumətinin yarandığı ilk aylarından Inqilab Komitəsi Naxçıvanın tarixində ilk dəfə ana və uşaqların sağlamlığının mühafizəsi üçün tibb ocaqları yaratdı. Belə ki, 1920-ci ildə Naxçıvan şəhərində uşaq evi açılır. Bir ildən sonra o, uşaq xəstəxanasına və
_______________ 1 Naxçıvan MSSR M.D.A. fond 17, siyahı 2, qovluq 10, səh.26. 2 Naxçıvan MSSR Xalq Səhiyyə Komissarlığının arxivi, fond 17, siyahı 2, qovluq 44, səh.17.
54 sonralar şəhər xəstəxanasının şöbəsinə çevrilir. Ilbə-il tibb müəssisələrinin sayı artırdı, onların yeni aparatlarla təchizi yaxşılaşırdı. Tibb kadrlarının sayı da get- gedə artırdı, stasionar xidmətin xeyli artması da nəzərə çarpırdı. Əgər 1924-25-ci illərdə respublika xəstəxanasına 642 nəfər daxil olmuşdursa, 1928-29-cu illərdə 2782 xəstə daxil olmuşdur. 1
O illərdə səhiyyənin büdcəsi də hər il artırdı. Əgər 1924- 25-ci illərdə səhiyyə xərclərinə 77883 manat buraxılmışdırsa bu rəqəm 1926-27-ci illərdə 278072 manat və ya 1924-25-ci illərə nisbətən 3,5 dəfə artıq olmuşdur. 2
1930-cu ildə respublikada tibb müəssisələrinin tikintisi yeni inkişaf tapdı. Bunu Naxçıvan Xalq Komissarlar Sovetinin 8 may 1930-cu il qərarından görmək olar. Qərarda göstərilir: Naxçıvan Xalq Səhiyyə naziri Ordubad rayonunun Bist kəndində 4 çarpayılıq həkim məntəqəsinin, Naxçıvan respublikasının başqa dağ ətrafı hissəsində 6 çarpayılıq həkim məntəqəsinin, Naxçıvan respublikasının dağlıq hissəsində yerli əhəmiyyət kəsb edən 80 çarpayılıq istirahət evinin tikilməsi üçün Azərbaycan SSR Xalq Səhiyyə naziri ilə müqavilə bağlasın. 3
1930-cu ildə Naxçıvan mərkəzi şəhər ambulatoriyası genişləndirilərək şəhər poliklinikasına,uşaq məsləhətxanasının nəzdində olan qadın kabinəsi – qadın məsləhətxanasına çevrilir. Elə bu il sanitar maarif evi təşkil edilir, səhiyyə məntəqələrinin sayı 6-ya apteklərin sayı 6-ya (onlardan 3-ü müalicə müəssisəsində) çatdırılır. 1925-ci ilin əvvəlində Naxçıvan şəhərində uşaq məsləhətxanası (süd mətbəxi ilə birlikdə) təşkil edilir. 1929-cu ildə Ordubad şəhərində uşaq məsləhətxanası (süd __________________ 1 Naxçıvan MSSR M.D.A. fond 17, siyahı 1-2, qovluq 155, səh.5. 2 H.Sultanov «Naxçıvan ölkəsi və onun iqtisadiyyatı». Bakı, 1927, səh.54. 3 Naxçıvan MSSR M.D.A. fond 17, siyahı 1-2, qovluq 74, səh.17-19
55 mətbəxi ilə birlikdə) açılır, Naxçıvan şəhər uşaq məsləhətxanasında isə qadın kabinəsi açılır ki, o 1930-cu ildə qadın məsləhətxanasına çevrilir.
Naxçıvan Inqilab Komitəsi ölkədə Sovet hakimiyyətinin qurulmasının ilk günlərindən yaşayış yerlərinin sanitar vəziyyətinə və epidemiya əleyhinə aid tədbirlərin qaydaya salınmasına böyük diqqət verirdi. Artıq özünün ikinci ayında Naxçıvan Inqilab Komitəsi «Naxçıvan şəhərində sanitar vəziyyətin qaydaya salınması haqqında» ilk qərarını verir. Qərarda göstərilir ki, qaçqınlar geri qayıdandan sonra Fövqəladə Komitə tərəfindən qaçqınlardan ibarət xüsusi fəhlə dəstələri yaradılsın. Səhiyyə şöbəsinin müdiri və milis rəisinin nəzarəti altında şəhərdə təmizlik işi aparılsın və şəhərin tələb olunan yerlərində ayaqyolları qazılsın. 1
Naxçıvan Inqilab Komitəsinin növbəti qərarı 1921-ci ilin iyul ayında «kəskin yoluxucu xəstəliyin (vəba) baş verməməsi üçün xəbərdarlıq edici tədbirlərin həyata keçirilməsi haqqında» imzalanmışdı. Bu qərar xəstəliyin qonşu ölkələrdən gətirilməsinin qarşısını almaqla səhiyyə orqanlarına böyük kömək etdi. Qərarda həmçinin göstərilirdi ki, Naxçıvan ölkəsinə xəstəliyin gətirilməsinin qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər görülsün: vəbaya şübhəli olan bütün xəstələr dəmir yolu xəttində stansiyada yoxlanılsın; vəbalı xəstələr izolə (təcrid) edilsin, xlorlu əhəng hazırlansın, stansiyada daimi qaynanmış su olsun, kal meyvələrin qəbulu qadağan edilsin, qaçqınların vəziyyəti yaxşılaşdırılsın. Naxçıvan MSSR-i Xalq Səhiyyə Komissarlığının 1926- cı ilə aid hesabatında göstərilir ki, respublikanın kəndlərində həyat tərzi və məişəti sanki bilə-bilə sanitar – gigiyenik tələbata cavab verməmək üçün yaranıb.
__________________ 1 Naxçıvan MSSR M.K.A. fond 17, siyahı 3, qovluq 1, səh.8.
56 Hesabatda daha sonra göstərilir: bizim kəndlər ağılasığmaz dərəcədə natəmizdir ki, elə bil yeganə yolu budur ki, onları söküb yenidən tikəsən. 1
1920-ci ildə Səhiyyə şöbəsinin nəzdində sanitar həkim müfəttişi vəzifəsi təsdiq edilir. Bir müddət bu vəzifəni həkim olmadığına görə feldşer (Məhərrəmov M.T.) əvəz edir. Bir ildən sonra o vəzifənin yerinə sanitar müfəttişlik (komitə), 1922-ci ilin oktyabr ayından isə Səhiyyə şöbəsində həkimlərdən ibarət sanitar üçlük (Sultanov M.P., Dmitriyev I.I. və Boqdanov N.) təşkil edilir. Üçlüyə Naxçıvan şəhərində sanitar epidemioloji vəziyyətə nəzarət etmək tapşırılır. Onlara cərimə etmək ixtiyarı verilir. 1925-ci ildə Xalq Səhiyyə Komissarlığı nəzdində sanitar epidemioloji şöbə yaradılır. Burada iki sanitar müfəttiş – həkim köməkçi ilə işləyir. Həkimlərdən biri Naxçıvan qəzasında, o biri Ordubad qəzasında sanitar işlərlə məşğul olur. 1926-cı ildə Culfada karantin məntəqəsi yenidən bərpa edilir. Artıq 1927-ci ildən respublikanın bütün rayonlarında sanitar – epidemioloji şöbələrin özünün sanitar müfəttişləri (həkim və onun köməkçisi) olur. Naxçıvan MSSR-də Sovet hakimiyyəti qurulan zaman dəqiq statistik məlumatlar olmadığından yoluxucu xəstəliklər haqqında fikir söyləmək çətin olur. Lakin bir sıra materiallardan aydın olur ki, o zamanlar əhali bir çox xəstəliklə – malyariya, vərəm, traxoma, dəri-zöhrəvi, dizenteriya, yatalaq və s. müraciət edirdi. Naxçıvan Xalq Səhiyyə Komissarlığının əmr kitabında qeyd olunub ki, 1923-cü ilin mart ayında Naxçıvan qəzasının Əbrəqunus kəndində təbii çiçək xəstəliyi baş verib. Bununla əlaqədar olaraq Səhiyyə Komissarlığı öz gücünü xəstəliklə mübarizəyə səfərbər edir. Malyariya Naxçıvanın əsas epidemik xəstəliyi olmuşdur. Respublikanın Xalq Səhiyyə Komissarlığı yarandığı gündən malyariya xəstəliyi ilə ciddi mübarizə ___________________ 1 Anserov N.I. Birinci Azərbaycan tibb cəmiyyətinin əsərləri, Bakı, 1936-cı il, səh.456.
aparmışdır. Onunla mübarizə planlı surətdə dövlət miqyasında aparılmağa başlanmışdır. Malyariya ilə mübarizəyə bütün
57 müalicə – profilaktika şəbəkəsi, xüsusi malyariya stansiyaları, ambulatoriyaları, məntəqələri, habelə təsərrüfat təşkilatları və əhalinin fəalları cəlb edilmişdir. 1923-cü ildə Naxçıvan ölkəsində ilk dəfə malyariya əleyhinə müəssisələr təşkil edilir: - Naxçıvan şəhərində malyariya ambulatoriyası (o, 1929-cu ildə malyariya stansiyasına çevrilir) və Başnoraşen kəndində malyariya stansiyası açılır. Bütün maraqlı idarələri malyariya ilə mübarizəyə cəlb etmək üçün 1924-cü ildə Naxçıvan Xalq Səhiyyə Komissarlığının tabeliyində malyariya komitəsi, onun nəzdində iki çevik (uçan) malyariya dəstəsi (biri Başnoraşen kəndində, o biri Naxçıvan şəhərində) təşkil edilir. Komitə malyariya əleyhinə tədbirlərin həyata keçirilməsində əhalinin müayinə olunmasında böyük işlər həyata keçirir. Azərbaycan SSR-i Xalq Səhiyyə Komissarlığı rayonlarda malyariya xəstəliyinin yayılmasını öyrənmək üçün Naxçıvan MSSR-i Xalq Səhiyyə Komissarlığına daima əməli köməklik göstərirdi. Belə ki, 1924-cü ildən 1926-cı ilə kimi Azərbaycandan mütəmadi olaraq ekspedisiya dəstələri göndərilib. Bu dəstələr Şərur rayonunun 43 kəndində 21621 nəfər əhalinin 16536 nəfərini və ya 3/4-nü yoxlamadan keçirirlər. Sonralar malyariya xəstəliyinə qarşı mübarizə daha da gücləndirilir. Professor Ş.Həsənovun məlumatına görə 1925- 1928-ci illərdə xəstələrin sayı və onların tibb müəssisələrinə müraciəti xeyli artır. Aşağıda əhalinin malyariya stansiyasına və ambulatoriyasına müraciəti göstərilib. 1
________________ 1 Ş.Həsənov. Azərbaycan SSR-də malyariya (statistik hesabat). Azərbaycan tibb jurnalı, 1930-cu il, №1-3.
58 10-cu cədvəl Naxçıvan MSSR-i əhalisinin malyariya müəssisələrinə müraciət etməsi haqqında məlumat
1925 1926 1927 1928 Mü əssis
ənin ad ı Bi ri nc il i mürac
iə t C əmi ə ha li Bi ri nc il i mürac iə t C əmi
ə ha li Bi ri nc il i mürac iə t C əmi ə ha li Bi ri nc il i mürac iə t C əmi
ə ha li Başnoraşen malyariya stansiyası 4856 25581 5542 31846 5758 25653 5055 20581 Naxçıvan malyariya ambulato- riyası
2552 14117 2348 22495 2235 22154 2850 18800 Hər iki mal- yariya mü- əssisəsində cəmi 7048 39698 7890 54341 7993 47807 7905 39381 Göründüyü kimi cədvəldə yalnız malyariya müəssisələrinə müraciət edən xəstələrin sayı göstərilib. Professor Ş.Həsənov həmin statistik xülasədə göstərir ki, 1928-ci ildə Naxçıvan respublikasının bütün tibb müəssisələrində 16996 birincili malyariyalı xəstə qeydə alınıb (o cümlədən şəhərlərdə 4394, kəndlərdə 12602). Hesabat materialları göstərir ki, Naxçıvan respublikasında 1926-cı ildə 23490 malyariyalı xəstə, 1927-ci ildə 18259 xəstə qeydə alınmışdır. Gəlişlərin sayı hər bir birincili qeyd olunan malyariya hadisəsi belə olmuşdur: Naxçıvan malyariya stansiyası üzrə 1925-ci ildə – 5,2; 1926-cı ildə – 5,7; 1927-ci ildə – 4,4; 1928- ci ildə – 4,0; Başnoraşen malyariya stansiyasında həmin illərdə – 5,5, 9,5 və 9,5 və 6,5 (Azərbaycan SSR-də eyni illərdə – 5-3, 4,7, 5,2 və 4,6). 1928-ci ildə əhalinin 1000 nəfərinə 159, 1929- cu ildə isə 169 malyariyalı xəstə düşürdü. (Azərbaycan SSR-də eyni illərdə 122,4 və 135,2 xəstə düşürdü).
59 Naxçıvan MSSR-də malyariya xəstəliyinin yayılma dərəcəsini öyrənmək üçün 1929-cu il iyun ayında buraya dosent I.Axundovun rəhbərliyi ilə ekspedisiya gəlir və 4 ay müddətində Şərur rayonunda müayinə aparır. Ekspedisiya 44 kənddə 4875 nəfəri malyariyaya qarşı müayinədən keçirib. Nəticədə aydın olub ki, Şərur rayonunda dalaq indeksi (dalağın böyüməsi) 27,5%, parazitar indeks (parazit gəzdirən) – 6,5% olmuşdur. Parazitlərin növünə görə bölünməsi göstərir ki, malyariyanın forması belə olmuşdur: kvartana (dörd günlük)- 49,7%, tropik malyariya – 45,0%, üçgünlük malyariya – 2,2% və qarışıq malyariya – 3,1%. 1
Naxçıvan Xalq Səhiyyə Komissarlığı yarandığı gündən vərəmə qarşı mübarizə aparmağı özünün əsas məsələsi hesab etmişdir. Çox təəssüf ki, Sovet hakimiyyətinin ilk illərində vərəmin yayılması haqqında əsaslı rəqəmli məlumat yoxdur. Lakin bəzi materiallar göstərir ki, o illərdə Naxçıvanda vərəm geniş yayılmışdır. Məsələn, həkim Y.Marqulis «Gigiyena və epidemiologiya» jurnalının 1926-cı il 8-ci №-də yazmışdır ki: «Vərəm Naxçıvanda özünə yuva salmışdır). Naxçıvan MSSR-i Xalq Səhiyyə Komissarlığının verdiyi məlumata əsasən 1928-ci ildə respublikada 474 vərəmli xəstə (0,43%) olmuşdur. Sovetləşmənin ilk illərində xüsusi tibb müəssisəsi olmadığına görə vərəmə qarşı mübarizə tədbirləri respublikanın ümumi tibb şəbəkəsi tərəfindən aparılırdı. Əhalinin həyat şəraitinin aşağı səviyyədə olması, əlverişsiz sanitar-gigiyenik vəziyyət sovetləşmənin ilk illərində dəri-zöhrəvi xəstəliklərinin yayılmasına şərait yaratmışdır. Keçəllik, qotur və başqa dəri xəstəlikləri daha çox yayılmışdır. Ona görə də Səhiyyə Komissarlığı bu sahəyə də xüsusi diqqət yetirmişdir. Naxçıvan Xalq Səhiyyə Komissarının müavini V.Mudrıxın məruzəsindən görünür ki, 1924-25-ci illərdə _________________ 1 I.Axundov və M.Şahsuvarlı. Şərurda malyariya (Naxçıvan MSSR). Azərbaycan Tropik institutunun əsərləri, Bakı, 1936-cı il, səh.19.
əhali arasında dəri və zöhrəvi xəstəliklərin yayılması 20%-ə çatmışdır. Xəstəliyin əksərini sifilis xəstələri təşkil edirdi.
60 Şəhər əhalisi arasında 265 belə xəstənin qeydə alınması haqda qeydiyyat var. Zöhrəvi xəstəliklərlə mübarizə aparmaq üçün 1925-ci ildə Naxçıvan şəhərində zöhrəvi dispanser, bir az sonra isə favazori açılır. Daha sonra, 1926-cı ildə, Naxçıvan mərkəzi laboratoriya nəzdində dəri – zöhrəvi kabinə açılır. Naxçıvanda Sovet hakimiyyətinin ilk illərində traxoma xəstəliyi əhali üçün böyük bəla idi. Traxomanın fəsadlaşması üzündən yüzlərlə əlil hadisəsi olurdu. Xəstəlik əhali arasında Arazətrafı düzənlikdə daha çox yayılmışdı. Həkim Y.Marqulis öz məqaləsində göstərir ki, (1926) traxoma xəstəliyi haqqında əhalinin sanitar-gigiyenaya dair elementar təsəvvürü olmadığına görə tibb işçiləri qarşısında, traxoma və onun profilaktikası sahəsində ciddi iş aparmaq vəzifəsi durur. Traxoma xəstəliyi məktəblilər arasında da geniş yayılmışdır. 1925-ci ildə Naxçıvanda şəhər məktəblərində traxomaya tutulanların faizi – qızlar arasında 47%, oğlanlar arasında 35% olmuşdur. 1926-cı ildə ölkə xəstəxanasında göz şöbəsi, Naxçıvan mərkəzi ambulatoriyada isə göz kabinəsi, bir ildən sonra Ordubadda da göz kabinəsi təşkil edilir. 1930-cu ildə ölkə xəstəxanasında göz çarpayılarının sayı 30-a çatdırılır. Respublikada yuxarıda göstərilən xəstəliklərdən başqa dizenteriya, qurd invaziyası, qızılca, təbii çiçək və digər yoluxucu xəstəliklər də xeyli yayılmışdır. 1925-ci ilin payız ayında Naxçıvanın dağlıq hissəsində qızılca xəstəliyi daha da şiddətlənmişdi. Həmin xəstəlikdən baş verən ölüm hadisəsi isə 15-16%-ə çatmışdır. Naxçıvan Səhiyyə Komissarlığının 1928-ci ilə aid hesabatında epidemik xəstəliklərin gedişatı haqqında belə məlumat verilir: skarlatina – 123 hadisə, qızılca – 369, dizenteriya – 422, qulaq altı vəzin xəstəliyi – 460, göy öskürək – 1402, qripp – 1446. Başqa xəstəliklər arasında birinci yeri qurd xəstəliyi tutur. Müayinə vaxtı bu xəstəlik böyük faiz 42-dən 63,2%-ə qədər təşkil etmişdir.
61 Naxçıvanda Sovet hakimiyyətinin bərqərar olmasının ilk illərində əhali arasında sanitar maarif işinin aparılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Əsas məqsəd əhalinin sağlamlığının qorunması və sanitar əmin-amanlığa nail olmaqdan ibarət olub. Sanitar maarifi əhalinin sanitar savadsızlığının ləğv edilməsində əsaslı rol oynamışdır. Epidemik xəstəliklərlə mübarizə etmək yollarını, gigyeniya elminin əhaliyə çatdırılmasını təmin etmişdir. Sanitar maarifinin ona xas olan forması - o vaxtlar hamının başa düşəcəyi dildə oxunan mühazirələr, söhbətlər, mitinqlərdə çıxışlar etmək və sairədən ibarət idi. Epidemiya əleyhinə tədbirlərin təbliğ edilməsi ilə bərabər ana və uşaqların mühafizəsi, yaşayış yerlərinin əmin- amanlığı, vərəmlə, dəri-zöhrəvi və başqa xəstəliklərlə mübarizə kimi vacib məsələlər işıqlandırılırdı. 1930-cu ildə Naxçıvan şəhərində sanitar maarifi evi təşkil edilir. Tezliklə orada sərgi düzəldilir ki, əhali oraya həvəslə gəlir (7-ci şəkil). Əhalinin çoxsaylı fəalları xalqın sağlamlığının qorunmasında tibb işçilərinin fəal köməkçisi olmuşlar. Buna misal, Qırmızı Aypara Cəmiyyətinin fəallarını, kolxoz və müəssisələrdən olan ictimai sanitar müvəkkillərini, evlər idarəsində və s. yerlərdə olan səhiyyə komissiyalarını göstərmək olar. Bundan başqa səhiyyə xətti üzrə əhalinin ictimai özfəaliyyətini təşkil etmək sahəsində xeyli iş görülmüşdür. 1924-25-ci illərdə dairələrdə sanitar şuralar, kəndlərdə isə kənd sanitar komissiyaları təşkil edilir, onların tərkibinə həkimlər və ictimai təşkilatların nümayəndələri daxil edilir. 1
Naxçıvan MSSR-də Qırmızı Aypara Cəmiyyətinin təşkil edilməsi respublikanın səhiyyə orqanlarına sanitar müdafiəsinin və əhalinin sanitar mədəniyyətinin yüksəlməsinə böyük köməklik göstərmiş oldu. ____________________ 1 H.Sultanov «Naxçıvan hökumətinin 1925-ci ilə aid fəaliyyəti haqqında məruzə», Irəvan, 1926-cı il, səh.32.
62
7-ci şəkil Yenicə təşkil edilmiş sərgiyə baxış
1928-ci ildə 4 qəza, 7 rayon komitəsi və 23 özək var idi. Naxçıvan qadınlar klubu nəzdində 1928-ci il may ayının 16-da ilk tibbi yardım dərnəyi təşkil edilir. Dərnəkdə məşğul olan qadınların sayı 22 olur. Dərnəyə həkim
E.Q.Mahmudbəyov rəhbərlik edir. Burada tibb bacıları və sanitarkalar hazırlanır. 1
Əhalinin ictimai-sanitar özfəaliyyətinin təşkil edilməsində sanitar maarif evinin böyük köməyi olmuşdur.
Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|