8- mavzu. Bozor va tavakkalchilik reja

2. Tavakkalchilikka bulgan munosabat
YUkoridagimisolda kurdikki, ikkala ish joyida xam kutiladigan daromad 4500 sumni tashkil kiladi. Demak, kim tavakkalchilikka borish ga moyil bulmasa, ikkinchi ish joyi ga boradi, nima uchun deganda bu ish joyida kutiladigan daromad kamrok tavakkalchilak bilan boglik. Endi faraz kilaylik, birinchi ish joyidagixar bir natija ga 200 sumdan kushaylik. Unda kutiladigan natija 4500 sumdan 4700 sum ga oshadi.
Kuyidagi3-jadvalda yangidaromadning natijalari keltirilgan.
Birinchi ish joyi uchun: kutiladigan daromad 4700 sum. Dispersiya 2250000 sum.
Ikkinchi ish joyi uchun: kutiladigan natija 4500 sum. Dispersiya 9900 sum.
3-jadval.

Ish joyi	1-natija	Kvadratik chetlanish	2-natija	Kvadratik chetlanish
Birinchi	6200	2250000	3200	2250000
Ikkinchi	4510	100	3510	980100

Birinchi ish joyida kutiladigan daromad ikkinchi ish joyidagidan yukori, lekin u yukori tavakkalchilik (yukotish) bilan boglik. Kaysi ish joyi ustunrok deganda, bu savolning echimi tanlovchi shaxsning uzi ga boglik. Tadbirkor shaxslar yukori tavakkalchilik ga e ga bulsa xam kutiladigan daromad yukorirok bulgan ish joyini tanlaydi, konservativrok (uz garishlardan uzini olib kochuvchi) shaxslar kutiladigan daromad kamrok bulsa xam, kamrok tavakkalchilik bilan boglik ishni, ya’ni ikkinchi ish joyini tanlaydi.
Tavakkalchilik ga karshi bulgan inson deganda shunday inson tushuniladiki, kutiladigan daromad berilganda, u tavakkalchilik bilan boglik natijalar ga nisbatan, kafolatlangan natijani ustun kuradi. agar tavakkalchilik ga karshi insonni iste’molchi deb karasak va u oladigan daromadi ga iste’mol tovarlar majm gasini sotib olib, uni iste’mol kilishdan ma’lum darajada naf oladi deb faraz kilsak, biz iste’molchining tavakkalchilik bilan boglik daromadining naflik darajasi bilan kanday boglik ekanligini kurishimiz mumkin (1-rasm). Tavakkalchilikka karshi inson daromadi past darajadagichekli naflikka e ga ekanligini kuramiz. Rasmdan kurish mumkinki, xar bir birlik kushimcha daromad ga tugri keladigan kushimcha naflik daromad oshishi bilan kamayib bormokda. Masalan, 20-30 minu sumlik daromad oraligidagixar minu sum daromad ga 0,8 birlik naf tugri kelsa, 31-minu sumlik daromad ga 0,6 naf birligitugri kelayapti). CHekli naflikni kamayishi insonlarda tavakkalchilakka salbiy munosabatini kuchaytiradi. SHuning uchun xam tavakkalchilik ga borish ga moyillikning yukligikupchilik insonlar ga xosdir. Tavakkalchilik ular uchun ogir sinovdek xisoblanadi va ular ma’lum kompensatsiya bulgandagina tavakkalchilikka borishi mumkin.

1-rasm. Tavakkalchilikka moyil bulmagan xolat.

Tavakkalchilikka befark karaydigan inson shunday inson xisoblanadiki, kutiladigan daromad berilganda, u kafolatlangan natija bilan tavakkalchilik bilan boglik natijalarni tanlash ga befark karaydi. Tavakkalchilikka neytral karaydigan inson uchun urtacha foyda muxim xisoblanadi. Urtacha kiymat ga nisbatan cheklanishlar bir-biri bilan kiskarib, umumiy chetlanishlar nol ga tenu bulgani uchun xam ushbu chetlanishlar uni kiziktirmaydi. Tavakkalchilikka befarklik koordinata boshidan chikadigan tugri chizik sifatida ifodalanishi mumkin (2-rasm).

Tavakkalchilikka moyil bulgan inson, shunday inson xisoblanadiki, kutiladigan daromad berilganda u kafolatlangan natija ga kura tavakkalchilik bilan boglik natijani ustun kuradi.

2-rasm. Tavakkachilikka befarklik.

Tavakkalchilikka kizikadigan inson undan baxra oladi. Bunday turdagiinsonlar ga uz takdirini sinab kurishdan baxramand bulish uchun barkaror daromaddan voz kecha oladigan insonlar kiradi. Ular yutish extimoli ga yukori baxo berib yuboradilar. Tavakkalchilikka moyillik grafigikeskin sur’atda ortib borayotgan parabola grafigiorkali ifodalanishi mumkin (3-rasm).

3-rasm. Tavakkalchilikka moyillik

Xayotda va umuman barcha bozor sub’ektlari tavakkalchilikni e’tibor ga oladi. Kuchalardagi, bozorlardagixar xil firib garlar tavakkalchilikka moyil insonlar xisobidan boylik orttirsa, sugurta kompaniyalari tavakkalchilikka moyil bulmagan insonlarni yukotishlarini kamaytirish ga xizmat kiladilar.