1. Ekologiya haqqında ümumi məlumatlar. Ekologiya yunan mənşəli söz olub oikos – «yaşayış yeri»

İnqrediyent çirklənmə- biogeosenoza (canlı və kos maddələrin bir-birindən asılı kompleksi) əvvəllər onlarda olmayan və ya onlarda az miqdarda olan maddələr daxil olduqda baş verir. Ətraf mühitə daxil olduqda onlar mexaniki və ya kimyəvi xüsusiyyətlərin dəyişməsinə səbəb olur. Parametrik çirklənmə − ətraf mühitin fiziki parametrlərinin dəyişməsidir və mühitin təbii formalaşmış parametrlərinə təsir edir. O fiziki çirklənmə (səs-küy, işıqlanma, istilik, elektromaqnit, radioaktiv çirklənmə) kimi özünü göstərir.

Biosentik çirklənmə − növlərin (populyasiyaların) tərkibinin və strukturunun dəyişməsidir. O canlı varlıqların narahatlıq amili, heyvan, balıq və quş ovu, introduksiya (mədəni bitki növlərinin onların əvvəl bitmədiyi yerlərdə yetişdirilməsi) və növlərin aklimatizasiyası (orqanizmlərin yeni iqlim şəraitinə uyğunlaşması) ilə bağlıdır.

Stasial-destruksion çirklənmə – (stasiya – populyasiyaların yaşayış yeridir) insanın müdaxiləsi və ya təbiət hadisələri səbəbi ilə ekoloji sistemlərin təbii stasiyasının dağılması ilə əlaqədardır, məsələn karyerlərin işlənməsi, yol tikintisi, torpaqların qurudulması, torpağın eroziyası, yanğınlar və s.

Həyat ərzində orqanizmdə çirkləndirici maddələrin toplanması prosesi bioakkumulyasiya adlanır. Çirklənmə ətraf mühitə düz (birbaşa) və ya dolayı (vasitə ilə) təsir edir. Birbaşa çirklənmə obyektləri (çirkləndirici maddələrin akseptoru) ekotopun əsas komponentləri: atmosfer, su obyektləri, torpaqdır. Ekotop – yer səthinin müəyyən, yekcins səthini xarakterizə edən amillərin toplusudur. Dolayı çirklənmə obyektləri (çirklənmənin qurbanları) biosenozun tərkib hissələridir (bioloji varlıqlardır).

Yayılma xarakterinə görə çirklənmə mənbələri iki yerə bölünür: cəmlənmiş (nöqtəli) və cəmlənməmiş. Cəmlənmiş çirklənmə mənbələri çirkləndirici maddələrin tərpənməz (stasionar) obyektlərdən − qazanxana və ya digər yanacaq yandırıcı quruluşlardan xaric olunması ilə xarakterizə olunur. Cəmlənməmiş mənbələr çirkləndirici maddələri nisbətən böyük sahəyə xaric edir, onlar hərəkətli ola bilər. Siklliyinə görə hər iki çirklənmə mənbəyi fasiləsiz və ya fasiləli ola bilər. Ətraf mühitin çirklənməsi təbii və ya antropogen xarakterli ola bilər. Təbii çirklənmələr hər-hansı təbiət hadisəsi və ya fəlakət səbəbindən (vulkanın püskürməsi, zəlzələ, sel axını və s.) baş verir.