0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(circulus arteriosus cerebri) hosil bo'ladi. Bu halqa bosh miyani bir me’yorda qon bilan ta’minlanishini boshqarib turadi. Homila hayotining ikkinchi yarmida ichki uyqu arteriyasining kalla ichi qismining kengligi 1,86 mm, uzunligi 4,9 mm bo'ladi. Bola tug'ilganidan keyin uning olchamlari emizikli, erta bolalik va bolalikning ikkinchi davrlarida sezilarli o'sadi. Uning kengligi o'smirlik davrida o'rtacha 3,87 mm, uzunligi 6,94 mm bo'ladi. Bu davr davomida miyaning oldingi arteriyasining kengligi 2 marta, uzunligi esa 3 marta kattalashadi. Ichki uyqu arteriyasining eng katta tarmog'i
bo'lgan o'rta miya arteriyasining o'lchamlari bosh miyaning o'sishiga mos ravishda o'zgarib boradi. 0 ‘mrov osti arteriyasi O'mrov osti arteriyasi (a. subclavia) o'ng tom onda yelka-bosh poyasidan, chap tomonda bevosita aorta ravog'idan boshlanadi. Shuning uchun chap o'mrov osti arteriyasi o'ngidan 4 sm uzunroq. O'mrov osti arteriyasi ko'krak bo'shlig'ining ustki aperturasidan chiqib, narvonsimon mushak oralig'idan o'mrov ostiga o'tib, I qovuig'aning shu nomdagi egatida yotadi. I qovurg'aning lateral chekkasidan qo'ltiq osti chuqurchasiga o'tadi va qo'ltiq osti arteriyasiga davom etadi. O'mrov osti arteriyasi shartli ravishda uch qismga bo'linib o'rganiladi (91-rasm). 1. Boshlangan joyidan oldingi narvonsimon mushakning oldingi chekkasigacha. 2. Narvonsimon mushaklar oralig'i. 3. Narvonsimon mushak oralig'idan chiqqanidan to I qovuig'aning lateral chekkasigacha. O'mrov arteriyasining birinchi qismidan umurtqa arteriyasi, ko'krakning ichki arteriyasi va qalqonsimon-bo'yin poyasi chiqadi. I. Umurtqa arteriyasi (a. vertebralis) VII bo'yin umurtqasi sohasida chiqib, VI bo'yin umurtqasining ko'ndalang teshigiga kiradi. So'ngra arteriya bo'yin umurtqalarining ko'ndalang teshiklari orqali yuqoriga yo'naladi. Atlantning ko'ndalang teshigidan chiqib o'z nomidagi egatda yotadi. Keyin arteriya orqa atlant-ensa pardasini teshib o'tib, ensa suyagining katta teshigi orqali kalla ichiga kiradi. Ko'priJming orqa chekkasida ikkala arteriya o'zaro birikib asosiy arteriyani (a. basiUaris) hosil qiladi. Umurtqa arteriyasi ikki: bo'yin
va kalla ichi (pars intracranialis) qismlariga bo'lib o'iganiladi. Umurtqa arteriyasining bo'yin qismidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Orqa miya tarmoqlari (rr. spinales) umurtqalararo teshikdan o'tib orqa miyaning bo'yin segmentlarini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. 2. Mushak tarmoqlari
bo'yinning c h u q u r m u sh a k la rin i qon b ilan ta’minlaydi. Umurtqa arteriyasining kalla ichi qismidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Orqa miyaning orqa arteriyasi (a. spinalis posterior) orqa miyaning orqa yuzasidan pastga tomon tushib, o'z nomidagi qarama-qarshi arteriya bilan anastomozlashadi. 2. Orqa miyaning oldingi arteriyasi (a. spinalis anterior) qarama-qarshi tomondagi shu nomli arteriya bilan qo'shilib, oldingi o'lta yoriq
bo'ylab pastga yo'naladi. Bu yerda old tomonda umurtqa arteriyalarini, orqa tomonda orqa miyaning oldingi arteriyalarini o'zaro qo'shilishidan yana bir arterial halqa (Zaxarchenko halqasi) hosil bo'ladi. 3.Miyachaning pastki orqa arteriyasi (a. cerebelli inferior posterior) miyachaning orqa pastki qismlariga tarqaladi. 4. Uzunchoq miyaga yo'naluvchi medial shoxlar
5. Uzunchoq miyaga yo'naluvchi lateral shoxlar (rr.medullares lateralis) uzunchoq miyani qon bilan ta’minlaydi. Asosiy arteriya
ko'prikda o'z nomidagi egatda yotadi va ko'prikning oldingi chekkasida o'ng va chap bosh miyaning orqa arteriyalariga bo'linadi. Asosiy arteriyadan quyidagi tarmoqlar chiqadi: l.Miyachaning oldingi pastki arteriyalari
(o'ng va chap) miyachaning pastki yuzasiga tarqaladi. Undan ichki quloq arteriyalari
chiqib, ichki eshituv yo'li orqali ichki quloqqa boradi. 2.Ko'prik arteriyalari
miya ko'prigiga boradi. 3. O'rta miya arteriyalari
o'rta miyaga boradi. 4. Miyachaning ustki arteriyalari
(o'ng va chap) miyachaning yuqori qismini qon bilan ta’minlaydi. 5.Bosh miyaning orqa arteriyasi
miya oyoqchasini aylanib o'tib, bosh miyaning chakka va ensa bo'laklari pastki yuzasiga tarmoqlar beradi. Bosh miyaning orqa arteriyasi ichki uyqu arteriyasining orqadagi qo'shuvchi arteriyasi bilan qo'shilib arterial halqa hosil qilishda ishtirok etadi. II.
Ko'krak ichki arteriyasi (a. tboracica interna) umurtqa arteriyasining qarshisidan boshlanadi. U to'sh suyagining chekkasidan 1 — 1,5 sm tashqariroqda I —VII qovurg'a tog'ayi bo'ylab pastga tushadi va VII qovurg'aning pastki chekkasida mushak-diafragma va qorin ustining ustki arteriyasiga bo'linadi. Ko'krak qafasining ichki arteriyasidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1.Ko'ks oralig'i shoxlari (r. mediastinales) mediastinal plevraga va oldingi ko'ks oralig'i kletchatkasiga. 2.Ayrisimon bez shoxlari
ayrisimon bezga. 3.Perikard-diafragma arteriyasi (a . pericardiacopbrenica) ko'krak qafasining ichki arteriyasidan I qovurg'a sohasida boshlanib, diafragma nervi bilan diaframagacha tushib, diafragmaning boshqa arteriyalari bilan anastomozlashadi. 4.To'sh shoxlari (rr.
to'shni qon bilan ta’minlab qarama-qarshi arteriya bilan anastomozlashadi. 5.Teshib o'tuvchi shoxlar
yuqori 5— 6 qovurg'a oralig'ini teshib o'tib, katta ko'krak mushagi va terini qon bilan ta’minlaydi. 3-5 arteriyalardan ayollarda sut beziga tarmoqlar (гг. mammarii) chiqadi. 6.Oldingi qovurg'alararo tarmoqlar
yuqoridagi 5 ta qovurg'alararo mushaklarga, ko'krak ichki arteriyasining oxirgi shoxlaridan mushak-diafragma arteriyasi
lateral tomonga va pastga diafragmaga yo'nalib, pastki 5 ta qovurg'a oralig'iga tarmoqlar beradi. Qorin ustining ustki arteriyasi
qorin to'g'ri mushagi qinining orqa devorini teshib o'tib qorin to'g'ri mushagini qon bilan ta’minlaydi va kindik sohasida shu nomli pastki arteriya bilan anastomoz hosil qiladi. III. Qalqonsimon-bo'yin poyasi (truncus thyrocervicalis) oldingi
narvonsimon mushak medial chekkasidan boshlanib, uning uzunligi 1,5 sm atrofida bo'lib 4 ta tarmoqqa: qalqonsimon bezning pastki, ko'tariluvchi bo'yin, kurak usti va bo'yinning yuza arteriyalariga bo'linadi: 1. Qalqonsimon bezning pastki arteriyasi (a. thyroidea inferior) bo'yinning uzun mushagi oldida yuqoriga ko'tarilib qalqonsimon bezning bo'laklariga tarm oqlar beradi va qalqonsim on bezning ustki arteriyasi bilan anastomozlashadi. Undan halqum, qizilo'ngach va kekirdak tarmoqlari
shuningdek hiqildoq mushaklari va shilliq pardasini qon bilan ta’minlovchi hiqildoqning pastki arteriyasi (a. laryngea inferior) chiqadi.
2. Ko'tariluvchi bo'yin arteriyasi (a. cervicalis ascendens) yuqoriga diafragma nervining medial tomonidan ko'tarilib bo'yinning chuqur mushaklari va orqa miyaga tarmoqlar beradi. 3. Kurak usti arteriyasi
orqa tomonga yo'nalib kurak o'ymasi orqali qirra usti, keyin qina osti chuqurchasiga o'tadi va shu yerdagi mushaklami qon bilan ta’minlaydi va kurak suyagini aylanib o'tuvchi arteriya bilan anastomozlashadi. 4. Bo'yinning yuza arteriyasi (a. cervicalis superficialis) yuqoriga narvonsimon mushaklami old yuzasi bo'ylab ko'tarilib narvonsimon mushaklarga tarmoq beradi. Lateral tomonga burilib, o'mrov ustidan o'tib trapetsiyasimon, rombsimon va orqaning yuqorigi tishsimon mushagini qon bilan ta’minlaydi. O'mrov osti arteriyasining ikkinchi qismidan qovurg'a-bo'yin poyasi
chiqadi. Bu arteriya narvonsimon mushaklar oralig'idan boshlanib, ikki shoxga: bo'yinning chuqur arteriyasi va qovurg'alararo ustki arteriyaga bo'linadi. Bo'yinning chuqur arteriyasi (a cervicalis profunda) orqa tomonga yo'nalib, bo'yin va boshning yarim qirrali mushagini qon bilan ta’minlaydi. Qovuig'alararo ustki arteriya
pastga yo'nalib I qovuig'aro sohani qon bilan ta’minlovchi (a. intercostalis posterior prima) va II qovurg'aro sohani qon blan ta’minlovchi (a. intercostalis posterior secunda) ga bo'linadi. O'mrov osti arteriyasining uchinchi qismidan bo'yinning ko'ndalang arteriyasi (a. transversa coli) oldingi narvonsimon mushakning lateral chekkasi sohasida boshlanib, kurak o'simtasining medial uchi sohasida ikki tarmoqqa bo'linadi: a) yuza tarmoq r. superficialis kurakni ko'taruvchi, bo'yinning tasmasimon va trapetsiyasimon mushaklarini qon bilan ta’minlaydi; b) chuqur tarmoq (r. profundus) pastga yo'nalib rombsimon, orqaning yuqori tishsimon, kurak osti va orqaning keng mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. O'mrov osti arteriyasining diametri bola tug'ilganidan to'rt yoshgacha bo'lgan davrda tez o'sadi Uning tarmoqlaridan biri—umurtqa arteriyasi bolalikning ayrim davriarida bir tekis o'smay, o'smirlik davrida uch maitaga yaqin kattalashib kengligi o'rtacha 3 mm, uzunligi 27 mm bo'ladi. O'ng va chap umurtqa arteriyalarining qo'shilishidan hosil bo'lgan asosiy arteriyaning o'lchamlari turli davrlarda turlicha o'zgarib, o'smirlik davrida kengligi 3,2 mm, uzunligi 3 sm ga yetadi. Uning oxiigi tarmog'i bo'lgan miyaning orqa arteriyasining kengligi homila hayotining ikkinchi yarmida 0,9 mm bo'lsa, o'smirlik davrida 2,54 mm. Uning uzunligi esa bu davrlarda o'rtacha 4,25 sm va 8,7 sm bo'ladi.
Qo'ltiq osti arteriyasi (a. axillaris) o'mrov osti arteriyasining bevosita davomi (92, 93-rasm) bo'lib, qo'ltiq osti chuqurchasida elka chigali poyalari o'rtasida joylashgan. Katta ko'krak mushagining pastki chekkasida u yelka arteriyasiga o'tib ketadi. Qo'ltiq osti arteriyasi uch qismga bo'lib o'rganiladi. Uning birinchi qismi ko'krak-o'mrov uchburchagi sohasida quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Ko'krakning yuqorigi arteriyasi
tarmoqlari 1—II qovurg'a oralig'iga yo'naladi. U qovurg'alararo mushaklar va omrov osti, katta, kichik ko'krak, oldingi tishsimon mushaklarga tarmoqlar beradi. 2. Ko'krak qafasi va akromion o'simtasi arteriyasi (a. thoroco-acromialis) kichik ko'krak mushagining yuqori chekkasi sohasida boshlanib, to'rtta tarmoqqa bo'linadi: akromion tarmog'i
akromion — o'mrov bo'g'imi, qiaman yelka bo'g'imi haltasini qon bilan ta’minlaydi; o'mrov tarmog'i
o'mrov suyagi va o'mrov osti mushagini qon bilan ta’minlaydi; deltasimon tarmog'i
deltasimon va katta ko'krak mushagi va ulami qoplqgan terini qon bilan ta’minlaydi; ko'krak tarmoqlari
katta va kichik ko'krak mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Qo'ltiq osti arteriyasining ikkinchi qismi, ko'krak uchburchagi sohasida, undan ko'krakning lateral arteriyasi (a. thoracica lateralis) chiqib oldingi tishsimon mushakni tashqi yusasi bo'ylab pastga yo'nalib, uni qon bilan ta’minlaydi. Undan sut bezlariga rr. mammalia lateralis chiqadi.
Uchinchi qism ko'krak osti uchburchagi sohasida quyidagi arteriyalar chiqadi:
92-rasm.Qo‘ltiq osti va yelka arteriyalari. I-a. axillaris; 2-r. deltoideus; 3-r. acromialis; 4-a. tho- raco acromialis; 5-r. pec toralis; 6-a. thoracica lat eralis; 7-a. thoracodoisa- lis; 8-a. circumllexa scap ulae; 9-a. subscapularis; 10-a. circumllexa humeri posterior; 11-a. circum - flexa h u m e ri a n te rio r; 12-a. profunda brachii; 13-a. collateralis ulnaris superior; 14-a. brachialis. 93-rasm. Qo'ltiq osti va yelka arteriya si tarmoqlari. 1-a.axillaris; 2-a.thoiacica lateralis; 3-a.subscapularis; 4-a.profunda brachii; 5-a.collateralis ulnaris superior; 6-a.collateralis ulnaris inferior: 7-a.brac- hialis; 8-a. ulnaris; 9-a.radialis; 10-a.col- lateralis media; 11-a. collateralis radialis; 1 2-a.circu m flexa posterior humeri; 1 3 -a .circu m flex a a n terior humeri; 14-a.thoracoacromialis 4. K urak osti arte riy asi (a . subscapularis) qo'ltiq osti arteriyaisining eng yirik tarmog'i bo'lib ikkiga bo'linadi: a) k o 'k ra k orqa arte riy asi (a . thorocodorsalis) kurakning lateral chekkasi bo'ylab yo'nalib, oldingi tishsimon, kurak osti, katta yumaloq va orqaning serbar mushagini qon bilan ta’minlaydi; b) kurak suyagini aylanib o'tuvchi arteriya
uch tomonli teshik orqali kurakning orqa yuzasiga o'tib, kurak qirrasi ustidagi, kurak qirrasi ostidagi, kichik yumaloq mushaklami va shu soha terisini qon bilan ta ’minlaydi. 5. Yelka suyagini oldidan aylanib o'tadigan arteriya (a. circumflexa humeri anterior) yelka suyagining xirurgik bo'ynini oldidan aylanib o'tib, yelka bo'g'imi va deltasimon mushakka tarqaladi. 6. Yelka suyagini orqadan aylanib o'tadigan arteriya (a. circumflexa humeri posterior) to'rt tomonli teshik orqali kurakni orqa yuzasiga o'tib, oldingi shu nomli arteriya bilan anastomoz hosil qilib yelka bo'g'imini va uning atrofida joylashgan m ushaklam i qon bilan ta’minlaydi.
Yelka arteriyasi (a. brachialis) qo'ltiq osti arteriyasining bevosita davomi (93-rasm) bo'lib, katta ko'krak mushagining pastki chekkasi sohasida boshlanadi. Yelka sohasida yelka arteriyasi sulcus bicipitalis medialis bo'ylab
tiisak chuqurchasiga boradi. Bu chuquichada bilak suyagi bo'yni sohasida bilak va tiisak arteriyalariga bo'linadi. Yelka arteriyasidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. R. muscularis yelka mushaklariga. 2. Yelkaning chuqur arteriyasi
bilak nervi bilan yelka-mushak kanalida yo'nalib, yelka suyagi va mushaklariga aa.
tarmoqlarini berib, ikki shoxga bo'linadi. Uning tarmoqlaridan birinchisi o'rta yonlanma arteriya
yelkaning uch boshli mushagiga tarmoqlar berganidan so'ng orqa tirsak egatidan o'tib orqaga qaytuvchi suyaklararo arteriya
bilan anastomozlashadi. Ikkinchi tarmog'i bilak tomondagi yonlama arteriya (a.collateralis radialis) oldingi lateral tirsak egati bo'ylab yo'nalib orqaga qaytuvchi bilak arteriyasi
bilan anastomozlashadi. 3. Tirsak tomondagi yuqori yonlama arteriya
yelkaning o'rta qismidan boshlanib, tirsak nervi bilan medial orqa tirsak egatidan o'tib orqaga qaytuvchi tirsak artcriyasini
orqa shoxi bilan anastomozlashadi. 4. Tiisak tomondagi pastki yonlama arteriya
yelka suyagining medial o'simtasi sohasidan boshlanadi. Yelka mushagining oldingi yuzasida medial tomonga yo'nalib, orqaga qaytuvchi tirsak arteriyasining oldingi shoxi bilan anastomozlashadi. Bu yonlama arteriyalarning barchasi tirsak bo'g'imi atrofida arterial to 'r hosil qilishda ishtirok etadi. Ular shu bo'g'imni, uning atrofidagi mushaklar va terini qon bilan ta’minlaydi.
Bilak arteriyasi (a. radialis) (94-
rasm) yelka arteriyasining bevosita davomi bo'lib, yumaloq pronator va yelka-bilak mushaklari o'ltasidan pastga yo'naladi. Bilakning pastki qismida fassiya va teri ostida joyiashgan bo'lib, bu sohada pulsni aniqlanadi. Bilakning pastki qismida arteriya bilak suyagi bigizsimon o'simtasini aylanib qo'l kaftining orqa tomoniga o'tadi. Keyin u birinchi kaft suyagi oralig'i orqali bosh barmoqni aylanib yana kaftga qaytadi. Kaftda bilak arteriyasi tirsak arteriyasining chuqur kaft tarmog'i bilan anastom ozlashib, kaftning chuqur arterial ravog'ini hosil qiladi. Bilak arteriy asid an quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Mushak tarmoqlari
arteriyaning bor bo'yicha chiqib atrofidagi mushaklami qon bilan ta’minlaydi. 2. Bilak sohasidagi orqaga qaytuvchi arteriya
bilak a rte riy asin in g boshlang'ich qismidan boshlanadi. Yuqoriga va lateral tomonga yo'nalib, oldingi lateral bilak egatida
bilan anastomozlashadi. 3. Kail ustining kaft tarm og'i
1-a.brachialis; 2 -a.recurrens ulnaris; 3-a. in- terossea communis; 4-a.uLnaris; 5-a. inte rossea anterior; 6-rr.carpeus palmaris; 7-rete carpi palmare; 8-arcus palmaris superficia lis; 9 -a .d ig ita lis p alm aris c o m m u n is ; 10-r.palmaris superficialis a.radialis; 11-r. muscularis; 12-a.interossea posterior; 13-a. interossea recurrens; 14-a.recurrens radia lis; 15-a.radialis. palmaris) bilak arteriyasidan bilakning distal qismida boshlanib medial tomonga yo'naladi va tirsak arteriyasining shu nomli shoxi bilan anastomozlashib kaft ustining kaft tomondagi to'rini (rete carpi palmare) hosil qiladi. 4. Kaft ustining orqa tarmog'i (r. carpeus dorsalis) bilak
arteriyasidan kaftning orqasida boshlanib, medial tomonga yo'naladi va tirsak arteriyasining shu nomli tarmog'i bilan anastomozlashib kaft ustining orqa to'rini
hosil qiladi. 5. Kaftning yuza shoxi
tenor mushaklari orasida tirsak arteriyasi uchi bilan anastomozlashib, kaftning yuza ravog'ini
hosil
qiladi. 6. Qo'l kaftining orqa yuzasida bilak arteriyasidan kaft orqa yuzasining I arteriyasi
Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|