Xirurgik kasalliklar

Tekshirish usullari 

Qalqonsimon 

bezning 

shakli, 

o’lchamlari, 

konsistentsiyasi 

va 

harakatchanligi  to’g’risidagi  umumiy  ma’lumotlarni,  uni  ob’ektiv  ko’zdan 

---

 

8 

kechirish  va  bezni  paypaslab  ko’rish  orqali  to’plash  mumkin.  Bezni  ko’zdan 

kechirish buqoq bor yoki yo’qligini, o’zgarishning joylashgan o’rnini (o’ng yoki 

chap  bo’lagi,  bo’yni,  «yashiringan»  buqoq),  yutish  harakatlarida  uning 

harakatchanligini,  giperplaziya  xarakterini  (tugunsimon,  diffuz  buqoq),  bo’yin 

venalarining  bo’rtib chiqqanligini va qalqonsimon  bez  faoliyatining buzilishiga 

xos belgilarni (bemorning notinch hatti-harakatlari, ko’z simptomlari, barmoqlar 

titrashi, astenizatsiya va boshqalar) aniqlash imkonini beradi (1-rasm). 

 

 

 

1-rasm. Buqoq turlari (diffuz, aralash va tugunli buqoq). 

 

Paypaslab ko’rishni ikki usulda bajarish mumkin: 

-  bemor  vrachga  orqasini  o’girib,  boshini  oldinga  va  pastga  bir  oz 

engashtirib o’tirgan holatda. Bu holatda bo’yin mushaklari bo’shashadi va bezni 

---

 

9 

tekshirish osonlashadi. Har bir qo’lning to’rttala barmog’i bez ustida joylashadi, 

bosh barmoqlar esa bo’yinni orqa tomondan egallaydi; 

-  bemor  vrachga  yuzma-yuz  qarab  o’tiradi  yoki  tippatik  turadi,  bunda  har 

bir  qo’lning  to’rttala  barmog’i  bemor  bo’ynining  yon  tomonlarida  joylashadi, 

ikkala bosh barmoq bilan bez paypaslab ko’riladi. 

Bemorda  bezni  paypaslash  vaqtida  bemordan  yutinish  harakatlarini  qilish, 

boshni  ko’tarish  yoki  engashtirish  so’raladi.  Chunki,  shunday  paypaslab 

ko’rilganda,  bezning  chegaralari,  uning  to’sh  ortida  yoki  yuqoriroqda 

joylashganligi  to’g’risida  muhim  diagnostik  ma’lumotlarni  olish  mumkin  (2-

rasm). 

 

     

 

 

 

---

 

10 

 

 

2-rasm. Buqoq turlari (diffuz, tugunli va aralash buqoq). 

 

Asosiy  modda  almashinuv  jarayonini  o’zgarish  darajasini  aniqlash, 

qalqonsimon  bez  faoliyatidagi  buzilishlar  diagnostikasida  asosiy  testlardan  biri 

hisoblanadi.  Bu  usul,  yutilgan  kislorod  va  karbonat  angidrit  (SO

2

)  gazlari 

miqdorini  hisoblashga  asoslangan  bo’lib,  bilvosita  kalorimetriya  yordamida 

asosiy  modda  almashinuv  jarayoni  darajasi  aniqlanadi.  Normada  asosiy  modda 

almashinuv  o’zgarishi  ±10%  ga  teng  bo’ladi.  Oqsilga  bog’langan  yod  (OBY) 

miqdorini  aniqlash,  qalqonsimon  bezning  haqiqiy  funktsional  holatini  aks 

ettiradi. Sog’lom odamda, odatda OBY  miqdori 3,5-7,5 mkg ni tashkil etadi. 

Radioaktiv  moddalar  (I

131

  va  b.)  bilan  tekshirish  yod  almashinuvi 

jarayonining  noorganik  va  organik  bosqichlarini  o’rganish,  yod  va  gormonlar 

ishlab  chiqarilishining  periferik  bosqichi  to’g’risida  xulosa  chiqarishga  imkon 

yaratadi.  Normada  qalqonsimon  bezda  I

131

  yig’ilishi  2  soatdan  keyin  5-10%  ni 

tashkil  etsa,  24  soatdan  keyin  20-30%  ni  tashkil  etadi.  Qalqonsimon  bez 

faoliyati  oshganda,  bu  ko’rsatkichning  miqdori  birmuncha  yuqori  bo’ladi. 

Stsintigrafiya  qalqonsimon  bez  chegaralari  va  o’lchamlarini  aniqlash, 

o’smasimon  tuzilmalar,  metastazlar  yoki  aberrant  bez  to’qimasi  borligini 

aniqlash  imkonini  beradi.  Jumladan:  tugunli  buqoqda  I

131

  ni  qalqonsimon 

---

 

11 

bezning  ma’lum  bo’lagida  ko’p  miqdorda  yig’ilishi  (“issik  tugun”)  –  uning 

funktsional  giperaktivligidan  dalolat  beradi,  to’qimada  preparat  singmagan 

o’choqlarning (“sovuq tugun”) bo’lishi – ko’pincha uning xavfli tabiatidan yoki 

kista, kaltsifikat, qon quyilishi yoki fibroz o’zgarishlar borligidan darak beradi. 

T

3

 va T

4

 gormonlarini radioimmun usullar yordamida tekshiriladi. Ularning 

nisbatini  va  tireotrop  gormonni  tekshirish  gipofiz  va  qalqonsimon  bez  faoliyati 

orasidagi bog’lanishni aniqlashga yordam beradi. 

Qalqonsimon  bezni  ultratovush  yordamida  tekshirish  (skanerlash), 

noinvaziv  tekshirish  usullaridan  biri  bo’lib,  unda  qalqonsimon  bez 

giperplaziyasi  darajasi,  chegaralari,  o’lchamlari,  tugunlar  borligi,  zichligi, 

boshqa  a’zolar  bilan  nisbatini  aniqlash  imkoniyatini  beradi.  Odatda,  I

131

  bilan 

radioaktiv tekshiruv o’tkazib bo’lmaganda (preparat yo’qligi, bez yod saqlovchi 

preparatlar bilan blokada qilinganda), bu usulning qimmati yanada oshadi.  

Komp’yuter  tomografiya  tekshiruv  usuli  eng  yangi  usullardan  hisoblanib, 

qalqonsimon  bez  chegaralarini  va  uning  tarkibini  aniq  va  ravshan  ko’rsatib 

beradi.  Bu  usul,  ayniqsa  bezning  ko’ks  ortida  joylashgan  turlarida,  uning 

chegaralari va boshqa to’qimalarga munosabatini aniq ko’rsatadi. Qalqonsimon 

bez  saratoniga  (rak)  shubha  qilinganda  yoki  har  qanday  tugunli  buqoqda,  bez 

to’qimasidan  namuna  olish  (biopsiya),  bizga  qo’shimcha  ma’lumot  beradi.  Uni 

operatsiyaga  qadar  yoki  operatsiya  vaqtida  bajarish  lozim,  chunki  bu 

ma’lumotlarga 

(biopsiya 

natijalari) 

tayanish, 

operatsiya 

hajmini 

kengaytirilishiga  yoki  davolashning  keyingi  bosqichi  darajasini  belgilashga 

zamin yaratadi. 

Laringoskopiya, buqoq kasalligi bor bo’lgan barcha bemorda, hatto tovush 

o’zgarmagan taqdirda ham, o’tkazilishi lozim bo’lgan tekshiruv usulidir. Bunda 

patologik  jarayonga,  qaytuvchi  nervlarning  bez  giperplaziyasiga  aloqasini  qay 

darajada  ekanligini,  bog’liq  holda  yuzaga  keladigan  tovush  bog’lamlarining 

yashirin falajini aniqlash imkoniyatlarini beradi.