Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754 nömrəli əmri ilə



Yüklə 64,3 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/28
tarix17.04.2017
ölçüsü64,3 Kb.
#14253
növüDərslik
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   28

2
3
4
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
İnsan fəaliyyətinin təbiətə təsir 
edən əsas amillərini sadalayın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Mənfi təsirlər
Müsbət təsirlər
1. İşarələrin mənasını izah edin.
2. Qorunan əraziləri və onların xüsusiyyətlərini müvafiq xanalarına  yaz-
maqla cədvəli tamamlayın.
Qoruqlar
Yasaqlıqlar 
Milli parklar 
“Qırmızı kitab”
Canlıların  nadir  növlərinin  saxlanılması  və  onun 
mühafizəsi  üçün  qorunan  ərazilər  –  __,  __,  __ 
yaradılır.  Qorunması  vacib  olan  növlərin  adları  __ 
daxil edilir. 
Yasaqlıqlar
Qorunan ərazilər
Сiddi mühafizə olunan təbiət 
sahələridir. Ərazidə insanın 
bütün təsərrüfat fəaliyyəti 
qadağan edilir.
Xüsusiyyətləri
1
2
3
4
5
6
?
?
?
?

Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu. Azərbaycanın ən böyük qoru-
ğudur. Ərazisi 88.360 ha-dır. Landşaftına görə su-bataqlıq quşla-
rının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyəti olan qoruqdur. 
Qoruq  ərazisinin  qışı  mülayim,  yayı    isə  quru  və  isti  keçir. 
Burada  su-bataqlıq, yarımsəhra və çəmənlik bitkiləri yayılmışdır.
Ərazidə məskunlaşmış 
quş növü (qıvrımlələk qutan, 
çəhrayı qutan, qara leylək, dəniz qartalı, məzar qartalı, boz kəklik, 
turac, adi dovdaq,   sultantoyuğu, ərsindimdik, çəhrayı flaminqo   
və  s.) Azərbaycan  Respublikasının  “Qırmızı  kitab”ına  daxil  edil-
mişdir.
Qoruğun təbiətinin rəngarəngliyinin, bitki, əsasən də heyvanat 
aləminin  zənginliyinin  əraziyə  çoxsaylı  yerli  və  xarici  turistləri 
cəlb edəcəyini nəzərə alaraq gələcəkdə Qızılağac Dövlət Təbiət Qo-
ruğunun  və  ona  bitişik  ərazilərin  sahəsinin  genişləndirilməsi  he-
sabına  milli parkın yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.
20-yə yaxın 
49.
 
Azərbaycan qoruqları
1
Heyvan adlarını cədvəlin uyğun sütunlarında qeyd edin: keçi, ceyran, 
at, inək, siçan, dovşan, cüyür, bəbir,  ayı, canavar,  suiti,  qaban.
Xüsusi mühafizəyə ehtiyacı olanlar
Geniş yayılanlar
· Fikrinizcə, bu heyvanları nədən və necə qorumaq lazımdır?
Azərbaycan qoruqları. Respublikamızda mövcud olan bitki və 
heyvan  növlərinə  malik  təbii  landşaftların  qorunub  saxlanılma-
sında qoruqların müstəsna rolu vardır. Azərbaycanda 11 dövlət tə-
biət qoruğu fəaliyyət göstərir.
Qoruq mövcud təbii komplekslərin olduğu kimi saxlanılmasını təmin 
edən və dövlət tərəfindən mühafizə olunan ərazidir. Qoruqlarda nadir, 
yaxud  nəsli  kəsilməkdə  olan  bitki  və  heyvan  növləri,  eləcə  də  məhv 
olmaq təhlükəsi qarşısında qalan təbii komplekslər qorunur.
Azərbaycanın qorunan ərazilərinin xəritəsi 
147
146
ORQANİZM VƏ MÜHİT / 
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
TÜRKİYƏ
4
4
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Azərbaycan qoruqları
Açar sözl e r
Azərbaycanda    nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan 
bitki və heyvanları mühafizə üçün __ fəaliyyət 
göstərir.  __  Azərbaycanın ən böyük qoruğudur. 
Dünyada  nəsli  kəsilməkdə  olan  bir  neçə  heyvan  və  bitkilər  haqqında 
müxtəlif  mənbələrdən  məlumat  toplayın.  Sonra  həmin  məlumatlardan 
istifadə edərək təklif olunan plan üzrə təqdimat hazırlayın.  
· 
· 
· 
· 
· 
· 
Heyvanın və ya bitkinin adı
Yayıldığı ərazi
Sayının azalma səbəbi
Xüsusiyyətləri (sayı,  həyat tərzi və s.)
Növü qorumaq üçün  görülən tədbirlər 
Bu heyvanları və ya bitkiləri qoruma  tədbirləri barədə edəcəyiniz əlavə 
təkliflər 
plan
1. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanları qorumaq üçün hansı tədbirlər görülür?
2. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanlar haqqında hansı üsullarla məlumat top-
lamaq olar?
Qızılağac qoruğu

Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu. Azərbaycanın ən böyük qoru-
ğudur. Ərazisi 88.360 ha-dır. Landşaftına görə su-bataqlıq quşla-
rının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyəti olan qoruqdur. 
Qoruq  ərazisinin  qışı  mülayim,  yayı    isə  quru  və  isti  keçir. 
Burada  su-bataqlıq, yarımsəhra və çəmənlik bitkiləri yayılmışdır.
Ərazidə məskunlaşmış 
quş növü (qıvrımlələk qutan, 
çəhrayı qutan, qara leylək, dəniz qartalı, məzar qartalı, boz kəklik, 
turac, adi dovdaq,   sultantoyuğu, ərsindimdik, çəhrayı flaminqo   
və  s.) Azərbaycan  Respublikasının  “Qırmızı  kitab”ına  daxil  edil-
mişdir.
Qoruğun təbiətinin rəngarəngliyinin, bitki, əsasən də heyvanat 
aləminin  zənginliyinin  əraziyə  çoxsaylı  yerli  və  xarici  turistləri 
cəlb edəcəyini nəzərə alaraq gələcəkdə Qızılağac Dövlət Təbiət Qo-
ruğunun  və  ona  bitişik  ərazilərin  sahəsinin  genişləndirilməsi  he-
sabına  milli parkın yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.
20-yə yaxın 
49.
 
Azərbaycan qoruqları
1
Heyvan adlarını cədvəlin uyğun sütunlarında qeyd edin: keçi, ceyran, 
at, inək, siçan, dovşan, cüyür, bəbir,  ayı, canavar,  suiti,  qaban.
Xüsusi mühafizəyə ehtiyacı olanlar
Geniş yayılanlar
· Fikrinizcə, bu heyvanları nədən və necə qorumaq lazımdır?
Azərbaycan qoruqları. Respublikamızda mövcud olan bitki və 
heyvan  növlərinə  malik  təbii  landşaftların  qorunub  saxlanılma-
sında qoruqların müstəsna rolu vardır. Azərbaycanda 11 dövlət tə-
biət qoruğu fəaliyyət göstərir.
Qoruq mövcud təbii komplekslərin olduğu kimi saxlanılmasını təmin 
edən və dövlət tərəfindən mühafizə olunan ərazidir. Qoruqlarda nadir, 
yaxud  nəsli  kəsilməkdə  olan  bitki  və  heyvan  növləri,  eləcə  də  məhv 
olmaq təhlükəsi qarşısında qalan təbii komplekslər qorunur.
Azərbaycanın qorunan ərazilərinin xəritəsi 
147
146
ORQANİZM VƏ MÜHİT / 
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
TÜRKİYƏ
4
4
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Azərbaycan qoruqları
Açar sözl e r
Azərbaycanda    nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan 
bitki və heyvanları mühafizə üçün __ fəaliyyət 
göstərir.  __  Azərbaycanın ən böyük qoruğudur. 
Dünyada  nəsli  kəsilməkdə  olan  bir  neçə  heyvan  və  bitkilər  haqqında 
müxtəlif  mənbələrdən  məlumat  toplayın.  Sonra  həmin  məlumatlardan 
istifadə edərək təklif olunan plan üzrə təqdimat hazırlayın.  
· 
· 
· 
· 
· 
· 
Heyvanın və ya bitkinin adı
Yayıldığı ərazi
Sayının azalma səbəbi
Xüsusiyyətləri (sayı,  həyat tərzi və s.)
Növü qorumaq üçün  görülən tədbirlər 
Bu heyvanları və ya bitkiləri qoruma  tədbirləri barədə edəcəyiniz əlavə 
təkliflər 
plan
1. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanları qorumaq üçün hansı tədbirlər görülür?
2. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanlar haqqında hansı üsullarla məlumat top-
lamaq olar?
Qızılağac qoruğu

149
148
4
4
50.
 
Mədəni bitkilərin  insan həyatında əhəmiyyəti
Mədəni bitkilər. Hələ qədim dövrlərdən insanlar bitkilərin qida, 
müalicəvi və estetik əhəmiyyətə malik olduqlarını bilirdilər. Yaşa-
yış  məskənlərinin  yaxınlığında  bitən  yeməli  bitkilərlə  qidalanan 
insanlar sonradan bu bitkiləri özləri   becərməyə başladılar. Minil-
liklər  ərzində  bəzi  bitkilər  güclü  dəyişikliklərə  məruz  qalaraq 
mədəni bitkilərə çevrildi. Mədəni bitkilər insanlar tərəfindən becə-
rilən bitkilərdir. İnsanın qədim dövrlərdən becərdiyi bitkilər dənli 
bitkilər – buğda, düyü, qarğıdalı hesab olunur. 
8
-ci
  f e sil
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Bitkilərdə gedən fotosintez prosesi canlıları qida maddələri və tə-
nəffüs  üçün  zəruri  olan  oksigenlə  təmin  edir.  Bitkilər  iqlimi 
yumşaldır, onu daha rütubətli edir, güclü küləklərin qarşısını alır, 
kökləri vasitəsilə torpağı bərkidərək onun aşınmasına mane olur. 
· Planetimizdə bütün bitkilərin məhv olması digər canlıların həyat 
fəaliyyətinə necə təsir göstərərdi?
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1.  Ekoloji  amillərin  canlı  orqanizmlərə  təsiri  barədə  məlumatları 
oxuyun.  Cədvəli  dəftərinizə  çəkin  və  onların  nömrəsini  müvafiq  xa-
naya yazın. 
EKOLOJİ  AMİL      BİTKİLƏR        BAKTERİYALAR          GÖBƏLƏKLƏR
1. Hava axınının sporların, toxumların yayılmasında böyük əhəmiyyəti 
var. 2. Tropik meşələrin bitkiləri üçün temperaturun   +5…+8 С olması 
onların məhvinə gətirə bilər. 4. Bəzi orqanizmlər   isti su mənbələrində   
+85 C... + 90 С temperaturda yaşaya bilərlər. 5. Küləkli havada səthi 
buxarlanma güclənir və bu, orqanizmi həddən artıq qızmaqdan qoruyur. 
2. Şəkillərdə təsvir olunan canlılar arasında birgə yaşamağı təmin 
edən münasibətləri müəyyən edin.
°
°
°
Yırtıcı – şikar 
münasibətləri
Rəqabət 
münasibətləri
Əlverişli qarşılıqlı 
münasibətlər
Parazit – sahib 
münasibətləri
3. Bataqlığı qurutsaq, nə baş verər?  
4. Qida zəncirlərindəki ardıcıllığı düzəldin. 
A) Kəpənəklər   çiçəklər    hörümçəklər   yırtıcı quşlar   kərtənkələlər  
B) Taxıl bitkiləri _ qurbağalar  _ çəyirtkələr _ qartal  
С) İlan
siçan _ bayquş _ taxıl bitkiləri
5. Su mühitində yaşamaq üçün bitkilərin hansı uyğunlaşmaları 
var? Üç cavab seçin: 
А) Zəif kök sistemi 
В) Zəif inkişaf etmiş mexaniki toxuma 
С) Köklərin dərində yerləşməsi 
D) İri və nazik yarpaqlar  
Е) Yarpaqların üzərində mum örtüyü     
_
_
_
_
 _ 
1
Sxemdə verilən şərti qruplara Azərbaycanda bitən tanıdığınız 
bitkilərin adlarını əlavə edin.
Dərman  bitkiləri: 
jenşen, valerian (pişikotu), ...
Texniki  bitkilər: 
şəkər çuğunduru, ...
Yem  bitkiləri: 
yonca, acıpaxla, ...
Dekorativ  bitkilər: 
qızılgül, astra, ...
Dənli bitkilər: 
buğda, arpa, ... 
Ədviyyə  bitkiləri: 
xardal, cirə, ...
Tərəvəz  bitkiləri: 
pomidor, kələm, ...
Bostan bitkiləri: 
qarpız, yemiş, ...
Qoz meyvələr: 
qoz, fındıq, ... 
Meyvə, giləmeyvə bitkiləri: 
alma, üzüm, ...
Mədəni 
bitkilər

149
148
4
4
50.
 
Mədəni bitkilərin  insan həyatında əhəmiyyəti
Mədəni bitkilər. Hələ qədim dövrlərdən insanlar bitkilərin qida, 
müalicəvi və estetik əhəmiyyətə malik olduqlarını bilirdilər. Yaşa-
yış  məskənlərinin  yaxınlığında  bitən  yeməli  bitkilərlə  qidalanan 
insanlar sonradan bu bitkiləri özləri   becərməyə başladılar. Minil-
liklər  ərzində  bəzi  bitkilər  güclü  dəyişikliklərə  məruz  qalaraq 
mədəni bitkilərə çevrildi. Mədəni bitkilər insanlar tərəfindən becə-
rilən bitkilərdir. İnsanın qədim dövrlərdən becərdiyi bitkilər dənli 
bitkilər – buğda, düyü, qarğıdalı hesab olunur. 
8
-ci
  f e sil
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Bitkilərdə gedən fotosintez prosesi canlıları qida maddələri və tə-
nəffüs  üçün  zəruri  olan  oksigenlə  təmin  edir.  Bitkilər  iqlimi 
yumşaldır, onu daha rütubətli edir, güclü küləklərin qarşısını alır, 
kökləri vasitəsilə torpağı bərkidərək onun aşınmasına mane olur. 
· Planetimizdə bütün bitkilərin məhv olması digər canlıların həyat 
fəaliyyətinə necə təsir göstərərdi?
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1.  Ekoloji  amillərin  canlı  orqanizmlərə  təsiri  barədə  məlumatları 
oxuyun.  Cədvəli  dəftərinizə  çəkin  və  onların  nömrəsini  müvafiq  xa-
naya yazın. 
EKOLOJİ  AMİL      BİTKİLƏR        BAKTERİYALAR          GÖBƏLƏKLƏR
1. Hava axınının sporların, toxumların yayılmasında böyük əhəmiyyəti 
var. 2. Tropik meşələrin bitkiləri üçün temperaturun   +5…+8 С olması 
onların məhvinə gətirə bilər. 4. Bəzi orqanizmlər   isti su mənbələrində   
+85 C... + 90 С temperaturda yaşaya bilərlər. 5. Küləkli havada səthi 
buxarlanma güclənir və bu, orqanizmi həddən artıq qızmaqdan qoruyur. 
2. Şəkillərdə təsvir olunan canlılar arasında birgə yaşamağı təmin 
edən münasibətləri müəyyən edin.
°
°
°
Yırtıcı – şikar 
münasibətləri
Rəqabət 
münasibətləri
Əlverişli qarşılıqlı 
münasibətlər
Parazit – sahib 
münasibətləri
3. Bataqlığı qurutsaq, nə baş verər?  
4. Qida zəncirlərindəki ardıcıllığı düzəldin. 
A) Kəpənəklər   çiçəklər    hörümçəklər   yırtıcı quşlar   kərtənkələlər  
B) Taxıl bitkiləri _ qurbağalar  _ çəyirtkələr _ qartal  
С) İlan
siçan _ bayquş _ taxıl bitkiləri
5. Su mühitində yaşamaq üçün bitkilərin hansı uyğunlaşmaları 
var? Üç cavab seçin: 
А) Zəif kök sistemi 
В) Zəif inkişaf etmiş mexaniki toxuma 
С) Köklərin dərində yerləşməsi 
D) İri və nazik yarpaqlar  
Е) Yarpaqların üzərində mum örtüyü     
_
_
_
_
 _ 
1
Sxemdə verilən şərti qruplara Azərbaycanda bitən tanıdığınız 
bitkilərin adlarını əlavə edin.
Dərman  bitkiləri: 
jenşen, valerian (pişikotu), ...
Texniki  bitkilər: 
şəkər çuğunduru, ...
Yem  bitkiləri: 
yonca, acıpaxla, ...
Dekorativ  bitkilər: 
qızılgül, astra, ...
Dənli bitkilər: 
buğda, arpa, ... 
Ədviyyə  bitkiləri: 
xardal, cirə, ...
Tərəvəz  bitkiləri: 
pomidor, kələm, ...
Bostan bitkiləri: 
qarpız, yemiş, ...
Qoz meyvələr: 
qoz, fındıq, ... 
Meyvə, giləmeyvə bitkiləri: 
alma, üzüm, ...
Mədəni 
bitkilər

4
4
151
150
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Dekorativ bitkilər. Bitkilərdən daim zövq almaq üçün insanlar 
dekorativ otaq bitkiləri yetişdirirlər. Otaq bitkilərinin əksəriyyəti 
tropik ölkələrin nümayəndələri olduğundan onlara öz yaşadığı şə-
raitə uyğun olaraq qulluq edilməlidir.
Hibiskus
Kalanxoe
Digər – arum, kalla kimi otaq bitkiləri “canlı barometr” sayılır. 
Havanın  dəyişməsi  zamanı,  yağışın  yağmasından  əvvəl 
yarpaqlarından su süzülür. Xlorofitum və nefrolepis qıjısı havanı 
kallanın 
Sansevyera 
Aloe
Arum
Kalla 
Xlorofitum 
Nefrolepis qıjısı
Diffenbaxiya
Müalicəvi bitkilər
Dekorativ bitkilər
Sinif otağınızda, evinizdə və məktəbin həyətində hansı dekorativ bitkilər 
əkilmişdir?  Yuxarıda  göstərilmiş  qaydalara  əməl  etməklə  bu  bitkilərə 
qulluq göstərin. 
1. Şəkildə  təsvir olunanların hansıları yalnız bitki mənşəlidir?
2. Düzgün variantı seçin:
· Otaq bitkilərini soyuq/otaq temperaturlu  su ilə sulamaq lazımdır.
· Otaq bitkisini gövdəyə yaxın/gövdədən aralı sulamaq lazımdır.
Otaq bitkilərini yayda/qışda tez-tez sulamaq lazımdır.
Əksər otaq bitkilərini sobaya yaxın/işığa yaxın yerləşdirmək lazımdır.
· 
· 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Dekorativ bitkilər
Mədəni bitkilər
Açar sözl e r
İnsanlar tərəfindən becərilən bitkilər __ adlanır.  
İsanların mənzillərində saxladığı bitkilər__ hesab 
olunur.
olduqları üçün onlarla ehtiyatlı davranmaq lazımdır.
Otaq bitkilərinə qulluq qaydaları
1. Otaq bitkiləri bir neçə saat otaq temperaturunda qalmış su ilə 
suvarılmalıdır.
2. Bitkinin kökünə havanın daha yaxşı keçməsi üçün vaxtaşırı onun 
torpağını ehtiyatla (kökü zədələməmək şərti ilə) yumşaltmaq lazım-
dır.
3. Bitkinin yarpaqları vaxtaşırı nəm əsgi ilə  təmizlənməlidir.
4. Bitki qurumuş yarpaq və budaqlardan təmizlənməli və dibçəyi təmiz 
saxlanılmalıdır.
5. Hər bir otaq bitkisinə qulluq zamanı onun fərdi xüsusiyyəti nəzərə 
alınmalıdır. Evdə saxlanılan bitki və heyvanlara daim nəzarət 
edilməlidir. Ev heyvanları zəhərli bitkilərdən qorunmalıdır.
daha  yaxşı  təmizləyərək  oksigenlə  zən-
ginləşdirir. Mətbəx havasının təmizlənmə-
Otaq  bitkilərindən  müxtəlif  məqsəd-
lər üçün də istifadə etmək mümkündür. 
Məsələn,  kalanxoe,  hibiskus,  sansevye-
ra, aloe – iltihab əleyhinə dərman kimi is-
tifadə olunur. 

4
4
151
150
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Dekorativ bitkilər. Bitkilərdən daim zövq almaq üçün insanlar 
dekorativ otaq bitkiləri yetişdirirlər. Otaq bitkilərinin əksəriyyəti 
tropik ölkələrin nümayəndələri olduğundan onlara öz yaşadığı şə-
raitə uyğun olaraq qulluq edilməlidir.
Hibiskus
Kalanxoe
Digər – arum, kalla kimi otaq bitkiləri “canlı barometr” sayılır. 
Havanın  dəyişməsi  zamanı,  yağışın  yağmasından  əvvəl 
yarpaqlarından su süzülür. Xlorofitum və nefrolepis qıjısı havanı 
kallanın 
Sansevyera 
Aloe
Arum
Kalla 
Xlorofitum 
Nefrolepis qıjısı
Diffenbaxiya
Müalicəvi bitkilər
Dekorativ bitkilər
Sinif otağınızda, evinizdə və məktəbin həyətində hansı dekorativ bitkilər 
əkilmişdir?  Yuxarıda  göstərilmiş  qaydalara  əməl  etməklə  bu  bitkilərə 
qulluq göstərin. 
1. Şəkildə  təsvir olunanların hansıları yalnız bitki mənşəlidir?
2. Düzgün variantı seçin:
· Otaq bitkilərini soyuq/otaq temperaturlu  su ilə sulamaq lazımdır.
· Otaq bitkisini gövdəyə yaxın/gövdədən aralı sulamaq lazımdır.
Otaq bitkilərini yayda/qışda tez-tez sulamaq lazımdır.
Əksər otaq bitkilərini sobaya yaxın/işığa yaxın yerləşdirmək lazımdır.
· 
· 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Dekorativ bitkilər
Mədəni bitkilər
Açar sözl e r
İnsanlar tərəfindən becərilən bitkilər __ adlanır.  
İsanların mənzillərində saxladığı bitkilər__ hesab 
olunur.
olduqları üçün onlarla ehtiyatlı davranmaq lazımdır.
Otaq bitkilərinə qulluq qaydaları
1. Otaq bitkiləri bir neçə saat otaq temperaturunda qalmış su ilə 
suvarılmalıdır.
2. Bitkinin kökünə havanın daha yaxşı keçməsi üçün vaxtaşırı onun 
torpağını ehtiyatla (kökü zədələməmək şərti ilə) yumşaltmaq lazım-
dır.
3. Bitkinin yarpaqları vaxtaşırı nəm əsgi ilə  təmizlənməlidir.
4. Bitki qurumuş yarpaq və budaqlardan təmizlənməli və dibçəyi təmiz 
saxlanılmalıdır.
5. Hər bir otaq bitkisinə qulluq zamanı onun fərdi xüsusiyyəti nəzərə 
alınmalıdır. Evdə saxlanılan bitki və heyvanlara daim nəzarət 
edilməlidir. Ev heyvanları zəhərli bitkilərdən qorunmalıdır.
daha  yaxşı  təmizləyərək  oksigenlə  zən-
ginləşdirir. Mətbəx havasının təmizlənmə-
Otaq  bitkilərindən  müxtəlif  məqsəd-
lər üçün də istifadə etmək mümkündür. 
Məsələn,  kalanxoe,  hibiskus,  sansevye-
ra, aloe – iltihab əleyhinə dərman kimi is-
tifadə olunur. 

Zəfəran
153
152
4
4
saçaqları, heyva 
 
 toxumları) istifadə edir-
lər. Azərbaycanın rəngarəng təbii şəraiti onun ərazi-
sində xüsusi temperatur və rütubət tələb edən dərman 
bitkilərini lazımi miqdarda yetişdirməyə imkan verir. 
Məsələn, Abşeronda uzun illərdir zəfəran yetişdirilir.
Bitkilərin müalicəvi əhəmiyyəti. Zəfərandan ürək-
damar,  sinir,  ifrazat  və  cinsiyyət  sistemi  xəstəliklə-
rində geniş istifadə edilir. Balqabaq toxumundan qurd 
xəstəliklərinə  qarşı,  şəkərli  diabetin,  ürək,  böyrək 
xəstəliklərinin müalicəsi zamanı istifadə edirlər. 
Zəhərli  dərman  bitkiləri.  Murdarça,  dəlibəng,  xa-
və balqabaq
Dərman bitkiləri haqqında ilk məlumatlara hələ eramızdan 6000 il 
əvvəl  qədim  şumerlərin  əlyazmalarında  rast  gəlinir.  Bu  gün  alimlər 
dünya  xalqları  tərəfindən  21  min  növ  bitkinin  müalicə  məqsədilə 
istifadə  edildiyini  müəyyənləşdirmişlər.  Azərbaycan  Respublikası 
dərman bitkiləri ilə zəngindir. 
Mədəni və yabanı dərman bitkiləri. Ağac, kol və ya otşəkilli nü-
mayəndələri olur. Bunlar yabanı və mədəni olmaqla iki qrupa bölünür: 
a) yabanı dərman bitkiləri – çöllərdə, meşələrdə bitir. Bunlara it-
burnu,
  sürvə,  kəklikotu,  andız,  çobanyastığı,  çöl 
qatırquyruğu və bağayarpağı aiddir;
b) mədəni  dərman bitkiləri – zəfəran, nanə, boranı, gülümbahar ki-
mi  bitkilər  insanlar  tərəfindən  becərilir.  Müalicə  məqsədilə  bir  çox 
kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  müəyyən  hissələrindən  (qarğıdalının 
yemişan,  moruq,
Qədim  hind  rəvayətində  deyilir  ki,  qocaman  Loğman  öz  şagirdi 
Çarakiyə  meşədən bir neçə faydasız bitki gətirməyi tapşırır. Şagirdi 
geriyə  qayıdarkən  Loğmana  deyir:  “Mən  üç  gün  meşədə  gəzib-
dolandım və heç bir faydasız bitkiyə rast gəlmədim”. 
· Bitkilərin insan üçün faydası nədir?
Yüklə 64,3 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin