Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsirii
1
Meşə və göl sakinlərinin şəkillərinin nömrələrini cədvəlin uyğun sütun-
larında yerləşdirin:
Meşə sakinləri
Göl sakinləri
· Onlar öz aralarında və mühitlə necə bağlıdırlar?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Temperaturun təsiri. Orqanizmlər müəyyən temperatur hüdu-
dunda yaşamağa uyğunlaşmışdır. Onların bəzilərinin (məsələn:
qurbağa, kərtənkələ) bədən temperaturu ətraf mühitdən asılı olur.
Quşlar və məməlilər isə mühit temperaturundan asılı olmadıqları
üçün ilboyu fəal həyat tərzi sürürlər. Qışda qida tapa bilməyən
porsuqlar, ayılar, kirpilər fəal olmur və qış yuxusuna gedirlər. Bəzi
quşlar isə qida ilə zəngin isti ölkələrə uçurlar.
Orqanizmlərə digər canlılar da
təsir göstərirlər. Nəticədə canlılar arasında müəyyən münasibətlər
formalaşır.
Orqanizmlərə canlıların təsiri.
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
e e
Orqanizmlərə təsir
edən amilləri uyğun
çərçivələrdə yazın.
edin
edin
t tbiq
t tbiq
e e
Xarici mühit amilləri
Cansız amillər
Canlı amillər
Orqanizm
Mühit amilləri
Ekoloji amillər
Ekologiya
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Cədvəli dəftərinizə köçürün. Birinci sütunda
fikirlərin nömrəsini, ikinci sütunda isə hansı
amilin təsirindən söhbət getdiyini qeyd edin:
a) Timsahların çoxalması zamanı gələcək
Ekoloji amil
Fakt
a)
b)
dölün cinsini 1°C temperatur fərqi müəyyən edir. b) Qaragilə və
mərcangilə toxumları yalnız qidalanan heyvanın həzm sistemindən
keçdikdən sonra cücərir. c) Gəmiricilər taxıl bitkiləri ilə qidalanmaqla
onların məhsuldarlığını aşağı salırlar. d) Heyvanların bir çoxu
gündüzlər yatır, gecələr isə fəal olurlar. Onlar gecə ov etmək üçün
uyğunlaşmalara malikdirlər.
2. Cədvəli dəftərinizə köçürün və onu tamamlayın:
Cansız təbiət amilləri
Bitkilərin cavab reaksiyaları
Heyvanların cavab reaksiyaları
Mühitin canlı orqanizmlərə təsir göstərən bütün
amilləri __ , canlı orqanizmlərin bir-biri ilə və ətraf
mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən elm sahəsi isə
__ adlanır.
Təbii birliklər
Canlı orqanizmlərin təbii birlikləri. Meşə, çəmən, bataqlıqda
olan canlılar qrup halında birgə yaşamağa uyğunlaşmışlar. Müəy-
yən ərazidə birgə yaşamağa uyğunlaşan müxtəlif canlılar qrupu
4
4
təbii birliklər əmələ gətirir. Təbii
birliklərdə canlı orqanizmlər bir-
biri ilə və cansız təbiət amillərilə
(torpaq, su və s.) əlaqədədirlər.
Təbii birliklər və
onları əhatə edən mühit vahid sistem
– ekoloji sistem adlanır. İstənilən eko-
loji sistemdə əsas yeri üzvi maddə
“istehsalçıları” olan yaşıl bitkilər tu-
tur. Ekoloji sistemlərdə bir orqanizm
digəri ilə qidalandığı üçün bunlar
Ekoloji sistem.
47.
Təbii birliklər
· Bu hekayədə hansı canlılar təsvir olunmuşdur?
· Onları bataqlıqda yaşamağa cəlb edən nədir?
Ramiz dostuna hekayədən bir parça oxudu:
... “Uzun qarğılar bitmiş bataqlığın kənarında bir qədər dayandım.
Suyun üzərində isə dövrə vuran iynəcələr sanki bir-birini qovurdular.
Qəflətən sudan çıxan qurbağa bir anda bitkinin üzərinə qonan cücülər-
dən birini tutdu. Qamışlıqdan çıxan leyləyi gördükdə yenidən suda
gizlənsə də, onun uzun dimdiyindən xilas ola bilmədi”.
141
140
ORQANİZM VƏ MÜHİT /
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsirii
1
Meşə və göl sakinlərinin şəkillərinin nömrələrini cədvəlin uyğun sütun-
larında yerləşdirin:
Meşə sakinləri
Göl sakinləri
· Onlar öz aralarında və mühitlə necə bağlıdırlar?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Temperaturun təsiri. Orqanizmlər müəyyən temperatur hüdu-
dunda yaşamağa uyğunlaşmışdır. Onların bəzilərinin (məsələn:
qurbağa, kərtənkələ) bədən temperaturu ətraf mühitdən asılı olur.
Quşlar və məməlilər isə mühit temperaturundan asılı olmadıqları
üçün ilboyu fəal həyat tərzi sürürlər. Qışda qida tapa bilməyən
porsuqlar, ayılar, kirpilər fəal olmur və qış yuxusuna gedirlər. Bəzi
quşlar isə qida ilə zəngin isti ölkələrə uçurlar.
Orqanizmlərə digər canlılar da
təsir göstərirlər. Nəticədə canlılar arasında müəyyən münasibətlər
formalaşır.
Orqanizmlərə canlıların təsiri.
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
e e
Orqanizmlərə təsir
edən amilləri uyğun
çərçivələrdə yazın.
edin
edin
t tbiq
t tbiq
e e
Xarici mühit amilləri
Cansız amillər
Canlı amillər
Orqanizm
Mühit amilləri
Ekoloji amillər
Ekologiya
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Cədvəli dəftərinizə köçürün. Birinci sütunda
fikirlərin nömrəsini, ikinci sütunda isə hansı
amilin təsirindən söhbət getdiyini qeyd edin:
a) Timsahların çoxalması zamanı gələcək
Ekoloji amil
Fakt
a)
b)
dölün cinsini 1°C temperatur fərqi müəyyən edir. b) Qaragilə və
mərcangilə toxumları yalnız qidalanan heyvanın həzm sistemindən
keçdikdən sonra cücərir. c) Gəmiricilər taxıl bitkiləri ilə qidalanmaqla
onların məhsuldarlığını aşağı salırlar. d) Heyvanların bir çoxu
gündüzlər yatır, gecələr isə fəal olurlar. Onlar gecə ov etmək üçün
uyğunlaşmalara malikdirlər.
2. Cədvəli dəftərinizə köçürün və onu tamamlayın:
Cansız təbiət amilləri
Bitkilərin cavab reaksiyaları
Heyvanların cavab reaksiyaları
Mühitin canlı orqanizmlərə təsir göstərən bütün
amilləri __ , canlı orqanizmlərin bir-biri ilə və ətraf
mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən elm sahəsi isə
__ adlanır.
Təbii birliklər
Canlı orqanizmlərin təbii birlikləri. Meşə, çəmən, bataqlıqda
olan canlılar qrup halında birgə yaşamağa uyğunlaşmışlar. Müəy-
yən ərazidə birgə yaşamağa uyğunlaşan müxtəlif canlılar qrupu
4
4
143
142
ORQANİZM VƏ MÜHİT /
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
Canlı orqanizmlərin təbii birliklər şəklində yaşa-
masının başlıca səbəbi burada onların yaşayışı üçün
əlverişli mühitin olmasıdır.
arasında müəyyən əlaqə – qida
zənciri yaranır.
Sadə qida zəncirləri, adətən,
bir-biri ilə birləşərək mürəkkəb şə-
bəkə əmələ gətirir. Təbii birlikləri
təşkil edən canlılar arasında birgə
yaşamağı təmin edən müxtəlif mü-
nasibətlər formalaşır.
Rəqabət münasibətləri.
Rəqabətə dözə bilməyən-
lər isə məhv olurlar.
Yırtıcı – şikar münasibətləri.
Təbii birliklərdə yırtıcı – şikar mü-
nasibətlərinə də rast gəlinir. Əl-
verişli şəraitdə (məsələn: qida bol
olduqda) şikarların sayı artarsa,
buna müvafiq yırtıcıların da
miqdarı artır. Yırtıcılar həm də sa-
nitar rolunu oynayaraq xəstə hey-
vanları tutub yeyir və bununla
xəstəliklərin yayılmasının qarşı-
sını alırlar.
Parazit – sahib münasibətləri.
Təbii birliklərdə bəzən bir orqa-
nizm digər orqanizmdən yaşayış
məskəni kimi istifadə edir və
onun hesabına qidalanır. Belə or-
qanizm – parazit, parazitin yaşa-
dığı orqanizm isə sahib adlanır.
Əlverişli qarşılıqlı münasibətlər
(simbioz). Təbii birliklərdə birgə
yaşamaqla əlaqədar bitkilər və
heyvanlar, bitkilər və mikroorqa-
nizmlər, bir heyvan növü ilə di-
gəri arasında əlverişli qarşılıqlı
münasibətlər formalaşır. Məsə-
lən, kəpənəklər çiçəklərin tozlan-
masında iştirak edir, özləri isə
nektarla qidalanırlar.
Oxşar
həyat tərzi keçirən eyni və ya müx-
təlif növə mənsub olan fərdlər
arasında gedən mübarizə rəqabət
adlanır.
Sadə qida zənciri
Rəqabət münasibətləri
Yırtıcı – şikar münasibətləri
Ekoloji sistem
Qida zəncirlərinin
mürəkkəb şəbəkəsi
Əlverişli qarşılıqlı
münasibətlər
Qurbağa, ağcaqanad,
qamış, buynuzyarpaq.
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Birgə yaşayış formaları
Qarşılıqlı münasibətdə olan
orqanizmlər
Yırtıcı – şikar
Parazit sahib
–
Rəqabət
Əhəmiyyəti
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Ekoloji sistem
Təbii birliklər
2. Nümunəyə əsasən, uyğunluğu müəyyən edin.
IV. Göl
III. Səhra
II. Meşə
I. Bataqlıq
Maral, ayı, sincab,
canavar, qaban, palıd.
Qurbağa, boz vağ, şeh-
çiçəyi, qamış, zəli.
Kərtənkələ, əqrəb, sak-
saul, kaktus.
Heyvanlar və bitkilər
Təbii birliklər
Təbii birliklərin şərhi
Nümunə:
I-c-2
1. Şəkillərə baxın. Bitki və heyvanlardan bir neçə halqadan ibarət müxtəlif
qida zənciri qurun.
__müəyyən ərazidə birgə yaşamağa uyğunlaşan müx-
təlif canlılar qrupu olub onları əhatə edən mühitlə
vahid sistem təşkil edir ki, bu da __ adlanır.
1
2
3
4
5
6
İçməli, axar suyu olan su
hövzəsinin bir hissəsidir.
Yerin çoxsaylı həyat forma-
larına malik bitki örtüyüdür.
Əsas yeri ağac, kol və otlar
tutur.
Qurunun düzənlik hissəsidir,
yağıntı az olur, torpaq qum-
saldır, uzunmüddətli isti
yayı olur, qış isə qısa və so-
yuq keçir, rütubət aşağıdır.
Durğun suyu olan su hövzə-
sidir, torpağı rütubətlidir,
azqidalıdır.
a
b
c
d
1
2
3
4
4
4
143
142
ORQANİZM VƏ MÜHİT /
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
Canlı orqanizmlərin təbii birliklər şəklində yaşa-
masının başlıca səbəbi burada onların yaşayışı üçün
əlverişli mühitin olmasıdır.
arasında müəyyən əlaqə – qida
zənciri yaranır.
Sadə qida zəncirləri, adətən,
bir-biri ilə birləşərək mürəkkəb şə-
bəkə əmələ gətirir. Təbii birlikləri
təşkil edən canlılar arasında birgə
yaşamağı təmin edən müxtəlif mü-
nasibətlər formalaşır.
Rəqabət münasibətləri.
Rəqabətə dözə bilməyən-
lər isə məhv olurlar.
Yırtıcı – şikar münasibətləri.
Təbii birliklərdə yırtıcı – şikar mü-
nasibətlərinə də rast gəlinir. Əl-
verişli şəraitdə (məsələn: qida bol
olduqda) şikarların sayı artarsa,
buna müvafiq yırtıcıların da
miqdarı artır. Yırtıcılar həm də sa-
nitar rolunu oynayaraq xəstə hey-
vanları tutub yeyir və bununla
xəstəliklərin yayılmasının qarşı-
sını alırlar.
Parazit – sahib münasibətləri.
Təbii birliklərdə bəzən bir orqa-
nizm digər orqanizmdən yaşayış
məskəni kimi istifadə edir və
onun hesabına qidalanır. Belə or-
qanizm – parazit, parazitin yaşa-
dığı orqanizm isə sahib adlanır.
Əlverişli qarşılıqlı münasibətlər
(simbioz). Təbii birliklərdə birgə
yaşamaqla əlaqədar bitkilər və
heyvanlar, bitkilər və mikroorqa-
nizmlər, bir heyvan növü ilə di-
gəri arasında əlverişli qarşılıqlı
münasibətlər formalaşır. Məsə-
lən, kəpənəklər çiçəklərin tozlan-
masında iştirak edir, özləri isə
nektarla qidalanırlar.
Oxşar
həyat tərzi keçirən eyni və ya müx-
təlif növə mənsub olan fərdlər
arasında gedən mübarizə rəqabət
adlanır.
Sadə qida zənciri
Rəqabət münasibətləri
Yırtıcı – şikar münasibətləri
Ekoloji sistem
Qida zəncirlərinin
mürəkkəb şəbəkəsi
Əlverişli qarşılıqlı
münasibətlər
Qurbağa, ağcaqanad,
qamış, buynuzyarpaq.
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Birgə yaşayış formaları
Qarşılıqlı münasibətdə olan
orqanizmlər
Yırtıcı – şikar
Parazit sahib
–
Rəqabət
Əhəmiyyəti
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Ekoloji sistem
Təbii birliklər
2. Nümunəyə əsasən, uyğunluğu müəyyən edin.
IV. Göl
III. Səhra
II. Meşə
I. Bataqlıq
Maral, ayı, sincab,
canavar, qaban, palıd.
Qurbağa, boz vağ, şeh-
çiçəyi, qamış, zəli.
Kərtənkələ, əqrəb, sak-
saul, kaktus.
Heyvanlar və bitkilər
Təbii birliklər
Təbii birliklərin şərhi
Nümunə:
I-c-2
1. Şəkillərə baxın. Bitki və heyvanlardan bir neçə halqadan ibarət müxtəlif
qida zənciri qurun.
__müəyyən ərazidə birgə yaşamağa uyğunlaşan müx-
təlif canlılar qrupu olub onları əhatə edən mühitlə
vahid sistem təşkil edir ki, bu da __ adlanır.
1
2
3
4
5
6
İçməli, axar suyu olan su
hövzəsinin bir hissəsidir.
Yerin çoxsaylı həyat forma-
larına malik bitki örtüyüdür.
Əsas yeri ağac, kol və otlar
tutur.
Qurunun düzənlik hissəsidir,
yağıntı az olur, torpaq qum-
saldır, uzunmüddətli isti
yayı olur, qış isə qısa və so-
yuq keçir, rütubət aşağıdır.
Durğun suyu olan su hövzə-
sidir, torpağı rütubətlidir,
azqidalıdır.
a
b
c
d
1
2
3
4
4
4
145
144
ORQANİZM VƏ MÜHİT /
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
fəaliyyəti qadağan edilmir. Yasaqlıqlarda bir çox illər ərzində və ya
ilin müəyyən fəslində ayrı-ayrı növlər qorunur.
Milli parklarda qoruqlardan fərqli olaraq ərazinin bir hissəsin-
də dincəlmək və turist gəzintiləri üçün icazə verilir. Lakin ərazinin
müəyyən sahəsi qorunur.
İnsan müasir elm və texnikanın nailiyyətlərindən istifadə et-
məklə təbiətin qorunması yollarını araşdırır. Bunun üçün meşələ-
rin bərpası, təmizləyici qurğular, tullantısız texnologiya üsulları iş-
lənib hazırlanır.
48.
İnsan və canlı təbiət
· İri şəhərlərdə xəstəliklərin çoxalması nə ilə əlaqədardır?
· Ətraf mühitin çirklənməsinin başlıca səbəbləri hansılardır?
Son dövrlərin statistikasına görə, böyük şəhərlərdə tənəffüs yol-
ları, mədə-bağırsaq, sinir və bu kimi xəstəliklər kənd yerlərinə nis-
bətən çoxalmışdır... Xəstəliklərin artması müvafiq olaraq ölüm
hallarının çoxalmasına da səbəb olmuşdur.
İnsanın təbiətə təsiri. Qədim insanların təbiətə təsiri o qədər də
güclü olmamışdır. Onlar
yeməli bitki-
ləri toplamış və vəhşi heyvanları ovlamışlar. Hazırkı dövrdə
insanın təbiətə təsiri o qədər geniş miqyas alıb ki, təbiətdə mövcud
olan tarazlığın pozulması təhlükəsi yaranıb. Bu səbəbdən bə-
şəriyyət təbiətin qorunması barədə düşünməyə başlayıb.
“Qırmızı kitab”. Yer üzərində canlı aləmin sərvət-
lərinin qorunması üçün 1948-ci ildə Beynəlxalq Təbiəti və
Təbii Ehtiyatların Mühafizəsi İttifaqı (BTMİ) yaradıldı.
Onun təşkil etdiyi komissiya tərəfindən 1963-cü ildə ilk
“Qırmızı kitab” nəşr olundu. “Qırmızı kitab” – daim fə-
aliyyət göstərən dövlət sənədi olub nadir və nəsli kəsilmək-
də olan növlərin müasir vəziyyəti barədə məlumatları özündə əks
etdirir.
Azərbaycanın ilk “Qırmızı kitab”ı 1989-cu ildə nəşr olunmuşdur.
Qorunan ərazilər. Canlıların nadir növlərinin saxlanılması və
onun qorunması üçün qorunan ərazilər – qoruqlar, yasaqlıqlar və
milli parklar yaradılır. Azərbaycanda 9 milli park, 11 qoruq və 24
yasaqlıq var.
Qoruqlar ciddi mühafizə olunan təbiət sahələridir. Qoruq ərazi-
sində mal-qara otarmaq, turizm, ov etmək, ağac kəsmək kimi insa-
nın bütün təsərrüfat fəaliyyəti qadağan edilir.
Yasaqlıqlar bəzi növlərin saxlanılması üçün müvəqqəti qorunan
ərazidir. Burada insanın qorunan növə ziyan vurmayan təsərrüfat
özlərinə qida əldə etmək üçün
Şəkillərə baxın. Ətraf mühitə təsir edən hansı amillər təsvir olunmuş-
dur? Bu amillərin təsiri nəyə gətirib çıxarır?
1
1
2
3
4
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
İnsan fəaliyyətinin təbiətə təsir
edən əsas amillərini sadalayın.
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Mənfi təsirlər
Müsbət təsirlər
1. İşarələrin mənasını izah edin.
2. Qorunan əraziləri və onların xüsusiyyətlərini müvafiq xanalarına yaz-
maqla cədvəli tamamlayın.
Qoruqlar
Yasaqlıqlar
Milli parklar
“Qırmızı kitab”
Canlıların nadir növlərinin saxlanılması və onun
mühafizəsi üçün qorunan ərazilər – __, __, __
yaradılır. Qorunması vacib olan növlərin adları __
daxil edilir.
Yasaqlıqlar
Qorunan ərazilər
Сiddi mühafizə olunan təbiət
sahələridir. Ərazidə insanın
bütün təsərrüfat fəaliyyəti
qadağan edilir.
Xüsusiyyətləri
1
2
3
4
5
6
?
?
?
?
4
4
145
144
ORQANİZM VƏ MÜHİT /
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
fəaliyyəti qadağan edilmir. Yasaqlıqlarda bir çox illər ərzində və ya
ilin müəyyən fəslində ayrı-ayrı növlər qorunur.
Milli parklarda qoruqlardan fərqli olaraq ərazinin bir hissəsin-
də dincəlmək və turist gəzintiləri üçün icazə verilir. Lakin ərazinin
müəyyən sahəsi qorunur.
İnsan müasir elm və texnikanın nailiyyətlərindən istifadə et-
məklə təbiətin qorunması yollarını araşdırır. Bunun üçün meşələ-
rin bərpası, təmizləyici qurğular, tullantısız texnologiya üsulları iş-
lənib hazırlanır.
48.
İnsan və canlı təbiət
· İri şəhərlərdə xəstəliklərin çoxalması nə ilə əlaqədardır?
· Ətraf mühitin çirklənməsinin başlıca səbəbləri hansılardır?
Son dövrlərin statistikasına görə, böyük şəhərlərdə tənəffüs yol-
ları, mədə-bağırsaq, sinir və bu kimi xəstəliklər kənd yerlərinə nis-
bətən çoxalmışdır... Xəstəliklərin artması müvafiq olaraq ölüm
hallarının çoxalmasına da səbəb olmuşdur.
İnsanın təbiətə təsiri. Qədim insanların təbiətə təsiri o qədər də
güclü olmamışdır. Onlar
yeməli bitki-
ləri toplamış və vəhşi heyvanları ovlamışlar. Hazırkı dövrdə
insanın təbiətə təsiri o qədər geniş miqyas alıb ki, təbiətdə mövcud
olan tarazlığın pozulması təhlükəsi yaranıb. Bu səbəbdən bə-
şəriyyət təbiətin qorunması barədə düşünməyə başlayıb.
“Qırmızı kitab”. Yer üzərində canlı aləmin sərvət-
lərinin qorunması üçün 1948-ci ildə Beynəlxalq Təbiəti və
Təbii Ehtiyatların Mühafizəsi İttifaqı (BTMİ) yaradıldı.
Onun təşkil etdiyi komissiya tərəfindən 1963-cü ildə ilk
“Qırmızı kitab” nəşr olundu. “ Qırmızı kitab” – daim fə-
aliyyət göstərən dövlət sənədi olub nadir və nəsli kəsilmək-
də olan növlərin müasir vəziyyəti barədə məlumatları özündə əks
etdirir.
Azərbaycanın ilk “Qırmızı kitab”ı 1989-cu ildə nəşr olunmuşdur.
Qorunan ərazilər. Canlıların nadir növlərinin saxlanılması və
onun qorunması üçün qorunan ərazilər – qoruqlar, yasaqlıqlar və
milli parklar yaradılır. Azərbaycanda 9 milli park, 11 qoruq və 24
yasaqlıq var.
Qoruqlar ciddi mühafizə olunan təbiət sahələridir. Qoruq ərazi-
sində mal-qara otarmaq, turizm, ov etmək, ağac kəsmək kimi insa-
nın bütün təsərrüfat fəaliyyəti qadağan edilir.
Yasaqlıqlar bəzi növlərin saxlanılması üçün müvəqqəti qorunan
ərazidir. Burada insanın qorunan növə ziyan vurmayan təsərrüfat
özlərinə qida əldə etmək üçün
Şəkillərə baxın. Ətraf mühitə təsir edən hansı amillər təsvir olunmuş-
dur? Bu amillərin təsiri nəyə gətirib çıxarır?
1
1
Dostları ilə paylaş: |