285
downloaded from KitabYurdu.org
Sidik axarı
Böyrək cisini
kapsulun
xarici qatı^
Kapilyar
yumaqcıq
Kanalcıqlar
Urctra-
Sidik kisəsi
..
.
Hcnli
„
xususı qat jjg
Ə
yj
Topalayıcı
Əzələ qişası
axar
Şəkil 1. Sidik ifrazat sistemi.
Soldan: bu sistemə böyrəklər, sidik
axarları, sidik kisəsi, sidik kanalı (uretya) aiddir. Sağ böyrəyin tərkibinə daxildir: 1-
böyrək ləyəni; 2-böyrəyin beyin maddəsi; 3-böyrəyin qabıq maddəsi. Sağdan: böyrək
cisminin tərkibində - yumaqcıq kapillyarlar (qan gətirici arteriyalardan yumaqcıqlara
tökülür, çıxarıcı arteriollar ilə oradan çıxarılır), Bauman-Şimlyanski kapsulunun xarici
epitelial qatı. Kapsulun epitelial daxili qatı (kapillyarların daxili qatının hüceyrələri)
foqositlərlə verilmiş (bax: şəkil 6) qan kapillyarların mənfəzindən epitelial kapsulun
boşluğuna süzülür, filtrat-birincili və ya ilk sidik, şəkil 2-yə bax), nefronla- rın
borucuqları və toplayıcı borucuqlar, hansı ki, böyrək kanalcıqlar ilə böyrək cismindən
ilk sidik axır. Sidik borucuqlarında reabsorbsiya və sekresiyadan sonra (Şəkil 2-ə bax)
son sidik (ikincili) əmələ gəlir və böyrək ləyəninə daxil olur.
286
downloaded from KitabYurdu.org
A
B
Çıxancı arteriol Gatlrici arteriol
Şəkil 2. Filtrasiya, reabsorbsiyanm və sekretsiyanın yolları.
A. Böyrək cisimciyinin kapillyar yumağında (birincili kapillyar torunda) gətirici
arteriolla gələn arterial qan perfuziya olunur. Filtrasiyadan sonra böyrək cismindən
çıxancı arteriola keçir. Borucuqlarm arasında (in- tersistdə) çıxarıcı arteriol orqanın
parenximasını qidalandıran ikinci kapillyar torunu (peretubilyar kapillyar) əmələ
gətirir. İkinci kapillyarlarla borucuqlarm mənfəzindən reabsorbsiya, kapillyarların
mənfəzindən isə borucuqlarm mənfəzinə sekresiya baş verir. Nəticədə ultrafiltratdan (ilk
sidikdən) difintiv sidik (son sidik və ya ikinci sidik) əmələ gəlir.
Şəkil
3
- Nefronun quruluş sxemi.
1-kapillyar yumaqcıqları; 2- birinci
dərəcəli qıvrım kanalcıqlar; 3-Henle ilgəyinin qalxan hissəsi; 4-Henle ilgəyinin enən
hissəsi; 5-ikinci dərəcəli qıvrım kanalcıq; 6-toplayıcı borular.
287
downloaded from KitabYurdu.org
14.3.
Nefronların quruluşu və böyrək qan dövranı
Böyrəklər paxla formasında cüt orqanlardan olub, qarın
boşluğunun arxa hissəsində onurğa sütununun yan nahiyəsinin sağ
və sol tərəfində yerləşir. Böyrəyin mikroskopda kəsiyinə baxsanız
onun daxildən beyin, xaricdən isə qabıq maddədən təşkil
olunduğunu görərsiniz. Böyrəklərdə 8-12 qədər piramidlər olur. Bu
piramidlərin əsası qabıq maddədə olur. Bu piramidlərin əsasında
yerləşmiş sidik toplayıcı bo- rucuqlara ayrı-ayrı nefronun, ikinci
dərəcəli qıvrım və əyri sidik borucuqlar açılır. Sidik toplayıcı
borucuqların zirvəsindəki məməciklər isə əvvəlcə kiçik kanalcıqlara,
iki böyük kasalara, onlar da böyrək ləyəninə açılır. Buradan isə sidik
axarları başlayır və sidik kisəsinə birləşir və böyrək ləyəninə
toplanan son sidiyi ora axıdır. Sidik kisəsindən isə sidik buraxıcı
kanal- uretra başlayır (şəkil 1).
Böyrəkləri qanla təchiz edən böyrək arteriyası qarın
aortasından ayrılaraq böyrək qapısından böyrəyə daxıl olur və kiçik
şaxələrə arteriolalara ayrılır, bunların hər biri gətirici damar (vas
afferens) adı altında Şumlyanski-Bauman kapsu- lasına daxil olur.
Şumlyanski-Bauman kapsulunda hər bir damar təxminən 50-yə
qədər arteriya kapillyar ilgəyi təşkil etməklə Malpigi yumaqcığını
(birincili arteriya kapillyarlar) əmələ gətirir. Yumaqcıqdakı
kapillyarlar yenidən birləşərək atreriola (çıxarıcı damar-vas efferens)
əmələ gətirərək kapsu- ladan xaric olur. Çıxarıcı damarın diametri
gətirici damara nisbətən kiçik olduğundan yumaqcıqda təzyiq xeyli
artır. Digər tərəfdən çıxarıcı damar kapsuldan çıxdıqdan sonra qısa
məsafədə yenidən kapillyarlara şaxələnərək birinci və ikinci dərəcəli
qıvrım kanalcıqları bürüyərək ikinci dəfə arteriya kapillyar torunu
əmələ gətirirlər. Beləliklə, böyrəkdə iki dəfə arteriya kapillyar toru
kapsulun daxilində, birincili və ikincili dərəcəli qıvrım sidik
kanalcıqları və sidik toplayıcı borucuqlar ətrafında əmələ gəlir. Belə
qan dövranı ancaq böyrəklərdə olur və əcaib qan dövranı adlanır.
Kanalcıqların kapillyar torundan keçən qan kiçik ve-
288
downloaded from KitabYurdu.org
nalara daxil olur. Sonrakı birləşmədə onlar böyrək venasına çevrilir
və aşağı boş venaya açılır.
Qan cərəyanı. Ürək hər dəfə yığılarkən aortaya vurduğu
qanın 20%-dən çoxunu böyrək arteriyası ilə böyrəklərə axıdılır,
yəni dəqiqədə 1200 ml qədər (lOOq böyrək parenximası 350
ml/dəq, beyin toxuması 50 ml/dəq), başqa sözlə beyin maddəsinə
nisbətən 7 dəfə çox qan alır.
Qan plazmasınm böyrəkdə cərəyanı (məhz qanın plaz-
masmın yumaqcıq filtrasiyasından sonra ilk sidik əmələ gəlir) 600-
700 ml/dəq təşkil edir.
Böyrəklər digər orqanlara nisbətən qanla 20 dəfə çox təchiz
edilir. Hər böyrəkdən dəqiqədə 750 ml, gündə 1700 1-ə qədər qan
axır. Hər 5-10 dəqiqədən bir bədənin bütün qanı böyrəklərdən
keçir.
Bədən çəkisinin 0,43%-ni təşkil edən böyrəklərdən ürəyin
qovduğu qanın 1/4-1/5 hissəsi süzülür.
Birinci kapillyar toru. Müasir təsəvvürə görə yumaqcıq
kapillyarlarından plazmanın su və kiçik molekullu kompo-
nentlərinin süzülməsi yumaqcıqlardan qanın hidrostatik təzyiqi
(insanda 70 mm civə sütununa bərabər olur), qan plazması
zülalların onkotik təzyiqi (30 mm civə sütünü) və yumaqcıq
kapsulasına toplanmış ultraflltratm hidrostatik təzyiqi (20 mm civə
sütunu) arasındakı fərq nəticəsində baş verir.
Birinci kapillyar torunun mənfəzində hidrostatik, yəni
duzların, kristalların yaratdıqları təzyiqi 70 mm.Hg.st. təşkil edir
(kapillyarlardan kənarda epitelial kapsulun boşluğunda 20
mm.Hg.st.), onkotik zülalların yaratdığı təzyiq 30 mm.Hg.st. qədər
olur. Böyrək cisimciyində birinci kapillyar torunun mənfəzində
filtratsiya Bauman-Şumlyanski kapsulunun boşluğunda baş verir
(şəkil 2).
Yumaqcıqdan süzülmənin sürətini müəyyən edən effektiv
süzülmə təzyiqi, (hidrostatik təzyiq)-(onkotik təzyiq)-(epitelial
kapsulun boşluğunda təzyiq)=(70 mm.Hg.st.)-(30 mm. Hg.st.) - (20
mm.Hg.st.)=20 mm.Hg.st. 20 mm.Hg. sütunu ilk sidiyin əmələ
gəlməsinə kifayət edir. Süzülmə yumaqcıq kapillyarla- rındakı
təzyiqin plazma zülallarının onkotik təzyiqi ilə kap-
289
downloaded from KitabYurdu.org
suldakı filtratın təzyiqləri cəmindən artıq olduqda baş verir.
İkinci kapillyar tom. Çıxarıcı arteriallar vasitəsilə birinci
kapillyar tordan qan ikinci kapillyar tora daxil olur. Bu arteriollar
beyin maddəsinə daxil olub, orada ikincili kapillyar torunu
(peritubulyar kapillyarlar) və duz vena damarları formasında qabıq
maddəsinə istiqamətlənir. Bu damarlar (arterial və venoz)
nefronların borucuqlarına və toplayıcı borucuqlara paralel gedir
(Henle ilgəyi) və onları tor kimi əhatə edir.
Peritublyar (ikinci kapillyar toru) kapillyar toru nefron
borucuqlarına yaxın yerləşir, bu kapillyarlara maddələr bo-
rucuqların mənfəzindən reabsorbsiya olunur (şəkil 2). İkincili
kapillyar torundan həmçinin böyrək hüceyrələrinin qidalanması baş
verir. Beyin maddənin kapillyar lari birbaşa vena qövsünə açılan
venulalara keçir.
Beləliklə, böyrəyə daxil olan arterial qan əvvəlcə birincili
kapillyar torunun kapillyarlarından perfuziya edir və məhz sonra
arterial qan ikincili kapillyar torun kapillyarlarma daxil olur.
Buradan isə venoz qan böyrək venaları ilə aşağı boş venaya açılır.
Böyrəklərin parenximası. Hər bir böyrəyin parenximası,
qabıq və beyin maddələrdən ibarət olub, 0,8-1,2 mln. funksional
struktur vahiddən - nefrondan, həmçinin qabıq və beyin qatında
olan çoxlu toplayıcı borucuqlardan ibarətdir. Nefro- nun ayrı-ayrı
hissələri qanunauyğun olaraq qabıq və ya beyin maddəsində
yerləşir.
Nefron - böyrək cismindən başlayaraq toplayıcı bo-
rucuqlara açılan epitelial borucuqlardır. Nefronun divarı bir qatlı
epiteldən ibarət olub, onun müxtəlif nahiyələrindəki hüceyrələr biri
digərindən fərqlənir.
Bauman-Şumlyanski (şəkil 3-4) kapsulasından xaric olan
kanalcıqlar, böyrəyin xarici qabıq qatının proksimal hissəsində
birinci dərəcəli qıvrım sidik borucuqlarmı, sonra daxili beyin qatma
daxil olaraq Henli ilkəyinin nazik kanalını, sonra qalxan (yoğun)
distal borucuğunu, sonra yenidən qabıq maddəyə daxil olaraq ikinci
dərəcəli qıvrım distal sidik borucuğunu əmələ gətirir. Qıvrım distal
borucuqlar isə birləşdirici şöbə
290
downloaded from KitabYurdu.org
ilə sidik toplayıcı borucuğa, o da öz növbəsində toplayıcı axara və
nəhayət məməciklərin ucundan kiçik və böyük kasacıqla- ra açılır.
Buradan da böyrək ləyəninə açılır.
Şumlyanski-Bauman kapsulunun diametri təxminən 0,2
mm-ə, qıvrım kanalcıqların uzunluğu 35-50 sm çatır.
Şəkil 4.
Yukstamedulyar (A) və qabıq
(B)
nefronlarm quruluş sxemi. I-qabıq
maddə; II-xarici və III-böyrəyin beyin maddəsinin daxili sahəsi; 1 -yumaqcıq; 2-qıvrım
kanalcıq; 3-enən düz hissə; 4-Henle ilgəyinin enən hissəsi; 5-nefron ilgəyinin nazik qalxan
dizciyi; 6-nefron ilgəyinin yoğun qalxan dizciyi; 7-ikinci dərəcəli qıvrım kanalcıq; 8-
birləşdirici şöbə; 9-toplayıcı boru; 10-yığıcı boru.
Gətirici damarın divarında yumaqcığa daxil olduğu yerdə
mioepitelial hüceyrələrdən əmələ gəlmiş qalınlaşma yus-
taqlomerulyar (yumaqcıq ətrafı) kompleks var (şəkil 5 Q).
Yustaqlomerulyar kompleks morfoloji cəhətdən üçbucağı
xatırdadır, iki tərəfdən afferent və efferent arteriolalarla əhətə
olunub, əsasında isə bərk ləkə (macula densa) adlanan hüceyrələrlə
əhatə olunmuşdur (şəkil 5 Q).
Bu hüceyrələr daxili sekretor funksiyaya malik olub,
böyrəyə az qan gəldikdə renin ifraz edirlər. Renin arterial qan
təzyiqinin tənzimində iştirak edir. Güman olunur ki, elektrolit
291
downloaded from KitabYurdu.org
balansının normal saxlanmasında da onun əhəmiyyəti var.
Nefronun tipləri. Nefronun iki əsas tipi ayırd edilir - qabıq
(nefronun əsas şöbələri qabıq maddəsində yerləşir, nef- ronlarm
85%-i qabıq nefronlardır) və yukstamedulyar [(bu nefronların
Henle ilgəyi böyrəyin beyin maddəsinin dərinliyinə daxil olur)
(şəkil 4)].
Yukstamedulyar nefron böyrəyin beyin maddəsində
yerləşir. Yukstamedulyar nefronlarda qan gətirici damarın diametri
çıxarıcı damarın diametrinə bərabər olur. Digər tərəfdən çıxarıcı
damar kapsuldan çıxdıqdan sonra ikinci dəfə kapillyar əmələ
gətirmədən venoz sisteminə açılır.
Henle ilgəyinin nazik borucuqları yastı epitel hüceyrə-
lərindən ibarət olub və əhəmiyyətli dərəcədə suyun diffızion rolunu
azaldır. Henle ilgəyinin hüceyrələri kanalcıq-ların mən- fəzindən
NaCl kanalcıqlar arasındakı çıxarıcı arteriola qovur, nəticədə
arteriolda təzyiq yüksəlir, mühit hipertonik olur. Bu isə böyrək
kanalcıqları arasında suyun osmotik diffuziyası üçün şərait yaradır.
Henle ilgəyinin yoğun şöbəsinin kanallarının divarı sidik cövhəri
və su üçün keçirici deyil. Birləşdirici şöbə və birləşdirici
borucuqların divarı əsas və aralıq hüceyrələrdən ibarətdir. Əsas
hüceyrələrin sərbəst səthində kirpiciklər var. Onların əsas
funksiyası Na
+
və Ch reabsorbsiya və K
+
sekresiya etməkdir.
Aralıq hüceyrələr A (a) və V (/?) tipli hüceyrələrə ayrılırlar.
Bu hüceyrələr K
+
reabsorbsiya edir, bundan başqa a - hüceyrələri
H
+
, /? - hüceyrələri isə
HCO3
sekresiya edir. Top- layıcı axarlar
(toplayıcı borucuqlar kimi) elektrolitlərin, həmçinin aldosteron və
ADH-təsiri altında su və sidik cövhərinin nəql olunmasında iştirak
edir.
Böyrək cisimciyin (şəkil 5) süzülmə baryerindən plaz-
manın süzülməsi nəticəsində ilk sidik əmələ gəlməsi baş verir
(ultrafiltrat və ya yumaqcıq filtratı).
Filtrasiya baryeri (şəkil 5B, V) kapillyarların endoteli, bazal
membranı və podositlərin ayaqcıqları arasında olan filtrasiya
yarığından ibarətdir.
292
downloaded from KitabYurdu.org
Daıııar qütbü
Yumaqcıq kapilyan.
podosıt
(kapsııiııu
daxili qatı)
kapsulun boşluğu
Proksimal əyri bontcuqlar
Sidik qtitbii
Şəkil 5. Böyrək cismi, fıltrasiya baryeri və yumaqcıq ətrafı kompleksi. A. Böyrək cismi
kapilyar yumaqcığı (təqribən 50-e qədər kapillyarlar ilgəyi) və epitel kap- suladan ibarətdir. Böyrək
cisminin getirici arteriol daxil və xaric olan nahiyə damar qütbü adlanır; nefrondan proksimal əyri
borucuqlar çıxan nahiyə cismin sidik qütbüdür. Epitelial kapsula iki qatdan ibarətdir; xarici
(parietal) və daxili (visseral). Qatlar arasında boşluq olur, bura qan kapillyarlarından yumaqcıq
fıltratı daxil olur. Kapsulun boşluğu proksimal əyri borucuqlara açılır. Bir qatlı yastı epiteldən
ibarət olan kapsulun xarici qatı, kapsulun xariclə əlaqəsini məhdudlaşdırır. Kapsulun xarici qatının
hüceyrələri (podositler) yumaqcıqların kapilyarlanmn xarici yuxarı səthinə bitişmiş və endotel və
bazal membranla birlikdə podositlər və kapillyar üçün ümumi olan fıltrasiyada iştirak edir. Həmin
nefronun böyrək cisminin sidik qütbündən distal əyri borucuq damar qütbünə yaxınlaşır. Nefronun
bu şöbəsinin şəkilinin dəyişməsi hüceyrələri (sixv ləkə) şəklini deyişmiş gətirici arteriollarla birlikdə
(yukstamedulyar hüceyrələr) yumaqcıq ətrafı kompleks əmələ gətirir. Böyrək cisminin və həmçinin
yumaqcıq ətrafı kompleksin tərkibinə yumaqcıqların kapilyar ilgəkləri arasında yerləşən mezanxial
hüceyrələri daxildir. B. Podositlər. Kapsulun şəklini dəyişmiş daxili vərəqinin hüceyrələridir. Onlar
böyük ayaqcıqlar əmələ gətirir, hansı ki, onlardan çoxlu sayda kiçik ayaqcıqlar çıxır. Yumaqcığın
kapilyarların endotelial hüceyrələrində çoxlu sayda fenestrlər var. Kapsulun daxili qatı ilə
kapillyarların endoteli arasında ümumi (üçqatlı) bazal membran formalaşır.
downloaded from KitabYurdu.org
Kaya əzələ
hüceyrələri
yuqostavaskulyar
(mezanqilial)
hüceyrələr
endotelial hüccyrələlr
Şəkil 5.
Böyrək cismi, fıltrasiya baryeri və yumaqcıq ətrafı kompleksi (ardı).
V. Filtratsiya yarığı. Podositlərin kiçik ayaqcıqları bazal membrana birləşirlər.
Podositlərin ayaqcıqları arasında kiçik (3040 nm) filtratsiya yarığı vardır. Plazmanın
fıltrasiyası bazal membranın lifli əsası və fıltrasiya yarığında həyata keçirilir. Q.
Yumaqcıq ətrafı kompleks, yumaqcığın kökündə yerləşən üç tip hüceyrədən əmələ
gəlmişdir. Birinci tip-yuqustaqlamerulyar (danəli) hüceyrələr - gətirici arteriolun renin
qranulaları saxlayan şəklini dəyişmiş orta qat saya əzələ hüceyrəsidir. İkinci tip-
yukustovaskulyar hüceyrələr (mezenxial) gətirici və çıxarıcı arteriollar arasında yerləşir.
Üçüncü tip-distal bo- rucuğu yumaqcıq kökü ilə təmasda olduğu yerin epitel hüceyrələrdir
(sıx ləkənin hüceyrələri).
Filtrasiyanın parametrləri. Yumaqcıq fıltrasiyası müxtəlif
ölçülərlə xarakterizə olunur. (Filtratm həcmi yumaqcıq fil-
trasiyanın sürəti - YFS; effektiv fıltrasiya təzyiqi, filtratm gös-
təriciləri, kapsulun epitel boşluğu ilə kapillyarların mənfəzi arasında
osmotik təzyiqin fərqi, fıltrasiya olunan ion və mole- kullarm
xarakteri). Qanın plazmasından fıltrasiya olunan ilk sidik
yumaqcığın kapillyarlarından axan qanın 10%-ni təşkil edir. Bu isə
yaşlı adamlar üçün 10% sutkada 1800 / qan = sut. 180/ ul- tra və ya
125 ml/dəq. (plazmanın həcminin 20%) olur.
Elektrik yükü. Bazal membranın torunun gözcükləri və
fıltrasiya yarıqları mənfi yük daşıyır, bu vəziyyət də anionlarm
filtrasiyasmı məhdudlaşdırır və kationların filtrasiyası isə asanlaşır.
Yumaqcıq filtratm tərkibi. Filtrasiya nəticəsində ilk si
294
downloaded from KitabYurdu.org
diyin tərkibi plazmanın tərkibinə yaxın olur, lakin ultrafiltrat- da
qanın hüceyrə elementləri olmur, zülal isə nisbətən az olur. Xüsusilə
ilk sidikdə həqiqi radiusu 4 nm çox olan makromole- kullar olmur.
Böyrəyin qan cərəyanının və yumaqcığm filtrasiya sürə-
tinin tənzimində çoxlu hormonlar və neyromediatorlar iştirak edir.
Onlardan anqiotenzin II, noradrenalin, dofamin, ADH, atriopeptin,
entotelin, leykotrien və NO-azot oksidini göstərmək olar.
Sidiyin əmələ gəlmə prosesi haqqında yuxarıda qeyd
etdiklərimizi daha ətraflı nəzərdən keçirsək son sidiyin əmələ
gəlməsi əsas 3 prosesdən - süzülmə, geriyə sorulma və sekresiyadan
ibarətdir. Sidiyin əmələ gəlməsinin ilk mərhələsi Bau- man-
Şumlyanski kapsulunun daxilində Molpigi yumaqcıqla- rında baş
verir. Əvvəlcə qanın plazma hissəsi Şumlyanski- Bauman
kapsulundan süzülür. Toplanmış fıltrat (süzüntü) tər- kibcə yalnız
zülalların və formalı elementlərin olmaması ilə qanın plazmasından
fərqlənir. Həmin fıltrat (ilk sidik) birincili, ikincili dərəcəli qıvrım
kanalcıqlar və sidik toplayıcı bo- rucuqlarda hərəkət etdikdə
tərkibindəki su və həll olmuş maddələr müxtəlif intensivlikdə
geriyə sorulur (kanalcıq reabsor- -bsiyası). Digər proses - kanalcıq
sekresiyası ondan ibarətdir ki, nefronun epiteli hüceyrələrdən yeni
üzvi maddələr, NH
4
+
və H
+
ionları sintez olunur.
Sidiyin əmələ gəlməsində birinci nəzəriyyə 1842-ci ildə
Bauman tərəfindən irəli sürülmüş sekretor nəzəriyyədir. O ilk dəfə
bu kapsulanın birinci dərəcəli qıvrım borucuqlara açıldığını
müəyyən etmişdir. Baumana görə sekresiya vasitəsilə su və duz
Malpigi yumaqcığında, başqa üzvi maddələr isə qıvrım
kanalcıqların divarından ifraz olunur.
Qana bəzi kolloid boyası yeridildikdə bu boyalar kap-
sulaya toplanmış mayedə deyil, kanalcıqlarda və kanalcıq epi-
telinin protoplazmasmda olur. Beləliklə, sianidlə kanalcıqda
toxuma tənəffüsünü ləngitdikdə bu proses azalır.
Dərisi tikanlılarda, o cümlədən quşların böyrəklərində
yumaqcıqlar az və kanalcıqların əksəriyyəti kor qurtardığm-
295
downloaded from KitabYurdu.org
dan sidiyin əmələ gəlməsində kanalcığın sekresiyası əsas rol
oynayır.
1844-cü ildə K.Lüdviq tərəfindən irəli sürülən süzülmə
nəzəriyyəsinə görə sidiyin əmələ gəlməsi qanın plazma hissəsinin
yumaqcıq kapillyarlarmdan süzülməsi və qıvrım kanalcıq- larda
yenidən geriyə sorulması (reabsorbsiyası) nəticəsində baş verir.
Yumaqcıq kapillyarlarının ümumi səthi böyrəyin 100 q
çəkisinə görə 1,5 m
2
-a çatır. Bu süzgəc 100 A-ə qədər molekul- ları
keçirir.
Bunu A.N.Riçards əvvəlcə qurbağa, sonra isə dəniz donuzu
və siçanların kəskin təcrübə şəraitində böyrəyin üzərini açaraq
mikroskop altında kapsulalardan birinə nazik mikro- pepitka şüşə
borucuq salınmışdır.
Bu yolla sidiyin kapsulun daxilindən mikropepitka ilə
xaricə şüşə boru axıdıb toplamışdır. Nəticədə alman yumaqcıq
fıltratının tərkibində üzvi və qeyri-üzvi maddələrin olduğu
müəyyən edilmişdir.
Süzülmənin olması böyrəklərin zəngin qan təchizatı ilə
əlaqədardır. Gündə böyrəklərdən 1500-1800 /-ə qədər qan keç-
diyindən hər 6-10 / qanda 1 /. fıltrat əmələ gəlir. 150-180 / yumaqcıq
fıltratının yalnız 1-1,5 l bədəndən xaric olur ki, buna son sidik və ya
ikincili sidik və ya defınetiv sidik də deyilir. Demək qıvrım
kanalcıqlardan keçərkən ilk sidiyin tərkib hissəsi yenidən geriyə -
qana sorulur. Bu mülahizəni sonralar V.Keşni inkişaf etdirərək
sidiyin əmələgəlmə prosesində süzülmə - geriyə sorulma
(fıltratsion-reabsorbsion) nəzəriyyəsini irəli sürür.
Birinci qıvrım kanalcıqda əsasən qlükoza, qismən su və
duzlar, Henle ilgəyinin enən hissəsində suyun çox hissəsi, qalxan
hissəsi və ikinci dərəcəli qıvrım kanalcıqlarda isə qapı maddələrin
geriyə sorulması baş verir.
Belə ki, Henle ilgəyinin enən hissəsində su qalxan hissəsinə
nisbətən çox sorulur.
Müxtəlif maddələrin geriyə sorulma intensivliyini sübut
etmək üçün itin təcrid olunmuş böyrəyi üzərində təcrübə apa
Dostları ilə paylaş: |