222
downloaded from KitabYurdu.org
Simpatik sinir uclarından da adrenalinin təsirinə oxşar
simpatik maddəsi ifraz olunur.
Sekretor sinirlər tüpürcək vəzilərinə və tüpürcək ifrazına
təsir göstərdiyi kimi bu sinirlərin tərkibində gələn sinir lifləri
hüceyrə və toxumalarda gedən maddələr mübadiləsinə təsir gös-
tərir, hüceyrədaxili maddələr mübadiləsini nizama salır.
Hüceyrədaxili maddələr mübadiləsinin sabitliyini mühafizə
edən bu sinirlərə trofık sinirlər deyilir.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi tüpürcək ifrazı mürəkkəb
fizioloji hadisə olub, reflektor təbiətə malikdir.
Ağıza qidanın qoyulması ilə tüpürcəyin ifraz olunmasına
şərtsiz tüpürcək ifrazı refleksi deyilir.
Adi həyat təcrübəsindən məlumdur ki, qidanın görünüşü,
onun adının çəkilməsi qida ağıza düşmədən belə tüpürcək ifrazına
səbəb olur. Bu yolla tüpürcək ifrazına şərti tüpürcək ifrazı refleksi
deyilir.
İ.İ.Pavlov və onun əməkdaşları öyrənmişlər ki, beyin qabığı
orqanizmin bütün üzvlərinə təsir etməklə həmin üzvlərin
fəaliyyətini dəyişdirdiyi kimi, tüpürcək vəzilərinin də fəaliyyətinə
təsir göstərir.
İ.İ.Pavlov şərti refleks yolu ilə tüpürcək ifrazının mexa-
nizmini aydınlaşdırmışdır. Pavlov itə qida verməzdən əvvəl şərti
qıcıqlardan istifadə etmişdir. Belə ki, hər dəfə qida verməzdən
əvvəl zəng çalmış, sonra qida vermiş və hər dəfə tüpürcək ifrazına
səbəb olmuşdur. Təcrübəni bir yerdə bir neçə dəfə təkrar etdikdən
sonra qida vermədən zəngin səsinə tüpürcək ifraz olunur. Buna
səbəb iki qıcığın (şərtsiz və şərti) eyni vaxtda mərkəzi sinir
sisteminin müxtəlif nahiyələrinə, xüsusən bu qıcıqlarda, şərti
qıcığın beyin qabığına düşməsi lazımdır. Təkrar nəticəsində
müxtəlif mərkəzlər arasında: yəni uzunsov beyindəki tüpürcək
ifrazı mərkəzinə beyin qabığındakı nümayəndəliyi ilə eşitmə
mərkəzi arasında müvəqqəti əlaqə yaranır, bu əlaqə
möhkəmləndikdən sonra heyvana qida vermədən belə səs qıcığının
təsirindən eşitmə mərkəzinin oyanması uzunsov beyindəki
tüpürcək ifrazı mərkəzinə təsir edir və bununla tüpürcək ifrazına
səbəb olur.
223
downloaded from KitabYurdu.org
Qidalanma ilə əlaqəsi olmayan qıcıqların (zəng, işıq və s.)
təsirinə qarşı yaradıla bilən şərti reflekslərə süni şərti reflekslər
deyilir.
Təbii qıcıqlandırıcıların təsiri altında yaradıla bilən və
yaranmış şərti reflekslərə təbii şərti reflekslər deyilir.
13.15.
Tüpürcək ifrazı mexanizmi
Tüpürcək vəzilərində tüpürcəyin əmələ gəlməsini uzun
müddət K.Lüdviqin filtrasiya nəzəriyyəsi kimi izah edirdilər.
Lüdviqə görə tüpürcək vəzilərinə gələn arteriyalarda qan təzyiqinin
yüksək olması sayəsində qanın duru hissəsi vəzilərə diffuz edir və
tüpürcək əmələ gəlir.
Şəkil
7. Udmanın ağız-udlaq və qida borusu fazası. A. Dil şərt dammara sıxılır. B. Burun-
udlaq yumşaq damaqla bağlanır. V. Qırtlaq qalxır və qırtlaq qapağı trofeyanın girişini bağlayır. Q.
Udlağın əzələsi yığılmağa başlayır. D. reflekto- ru olaraq qida borusu sfenikteri açılır. Əyri udlaq da
qida borusunun yuxarı sfenik- terində, qida borusunun cismində və qida borusunun aşağı
sfenikterində təzyiqin dəyişməsini göstərir.
224
downloaded from KitabYurdu.org
Sonradan aparılan tədqiqatlar fıltrasiya yolu ilə tüpürcəyin
əmələ gəlməsinin doğru olmadığında Lüdviq özü də yəqin etdi.
Məlum oldu ki, tüpürcək vəziləri fəaliyyətdə olduğu zaman vəzi
axarının təzyiqi, vəzə gələn qan damarlarının təzyiqindən iki dəfə
artıq olur. Bundan əlavə tüpürcək əgər fıl- trasiya yolu ilə əmələ
gəlsəydi qanın tərkibində olan üzvi maddələr və duzlar tüpürcəyin
tərkibindəki maddələrə uyğun olardı. Lakin bunlar biri digərindən
fərqləndikləri üçün tüpürcəyin sadəcə fıltrasiya yolu ilə əmələ
gəlməsi ehtimalının düzgün olmadığını göstərir.
Aparılan təcrübələrdən aydın olmuşdur ki, tüpürcək
vəzilərin həyat fəaliyyəti sayəsində əmələ gəlir.
Hüceyrələrin həyat fəaliyyəti onların oksigenə olan tələbatı
ilə əlaqədardır. Ona görə də fəaliyyətdə olan vəzilərin oksigenə eh-
tiyacı sakit halda olduqlarına nisbətən 2-3 dəfə artır.
Udma. Formalaşmış qida kütləsinin ağızın üç şöbəsindən -
ağız boşluğu, udlaq və qida borusundan keçəndən sonra udulur.
Beləliklə, udma prosesi üç fazanı - ağız, udlaq və qida borusu
özündə birləşdirir. Onlardan ancaq birinci iradi xarakterə malikdir.
Ağız boşluğu və udlağm eninəzolaqlı əzələsi mərkəzi sinir
sistemindən daxil olan sinir impulslarının təsiri altında yığılır, onlar
olmadıqda isə boşalmış vəziyyətdə olur.
Ağız və udlaq fazası. Udmanın birinci fazasında dilin ucu
qalxır və qida kütləsinin bir hissəsini ağız boşluğunun ortasına, yəni
dilin kökü ilə sərt damağın arasına itələyir (şəkil 7A). Dodaqlar və
çənələr birləşir yumşaq damaq qalxır və dilin ön tərəfi qida kütləsini
udlağm yuxarı hissəsinə itələyir (şəkil 7B). Yumşaq damaq və
udlağm yığılan əzələsi, burun udlağı ağız boşluğundan ayıran
arakəsmə əmələ gətirir. Dil qidanı arxaya itələyən zaman, tənəffüs
reflektorı qısa müddətdə dayanır, qırt- laq qapağı yuxarı qalxır və
bu zaman tənəffüs yolunun ağzını bağlayır (şəkil 7B). Qida
kütləsinin təzyiqi ilə qırtlaq qapağı qırtlağın girişini örtür və qida
hissəciyinin ora düşməsinin qarşısını alır. Udlağm və dilin
əzələlərinin köməyilə itələnən qida kütləsi sürüşərək qida borusuna
düşür (şəkil 7Q).
225
downloaded from KitabYurdu.org
Beləliklə, ağız fazası iradi xarakter daşıyır, qida kütlə-
sinin udlağa daxil olması ağız boşluğu və udlağın reseptorları-
nın qıcıqlanması hesabına şərtsiz refleksə səbəb olur. Afferent
impulslar udlağı innervasiya edən hərəki neyronlara dil-udlaq
siniri və azan sinirin yuxarı qırtlaq lifləri vasitəsilə verilir.
Normada yaşlı adam sutkada 600 qədər udma hərəkətləri ye-
rinə yetirir. Bunlardan 200-ü yemək vaxtı, 350-si ayıqlıq, 50-si
isə yuxuda yerinə yetirilir.
Qida borusu fazası. Qida kütləsi 25-35 sm uzunluğunda
olan qida borusunun yuxarıda olan sfmkterin keçdikdən so-
nra əzələvi qida borusuna daxil olur. Qida borusu xaricdən
uzunsov, daxildən isə sirkulyar (dairəvi və həlqəvi) əzələdən
ibarətdir. Qida borusunun yuxarı üçdə biri eninəzolaqlı əzələ-
dən, aşağı üçdə ikisi isə saya əzələdən təşkil olunub. Qida bo-
rusu əsasən azan sinir vasitəsilə innervasiya olunur. Qida bo-
rusunun yuxarı hissəsinin eninəzolaqlı əzələləri somatik lifləri
innervasiya olur, aşağı hissəsinin saya əzələləri isə mədə-
bağırsaq traktı üçün tipik olan avtonom innervasiyaya malik-
dir (şəkil 2). Qida borusunun yuxarı şöbəsində udma prosesi
zamanı davam edən yığılma birinci peristaltika adlanır (şəkil
7). İkinci peristaltika qida kütləsi
qalığın təsirindən yaranan və qi-
da borusunun özündən daxil olan
afferent impulsların təsirindən
yaranır. Udma zamanı qida bo-
rusu ilə su 1 san., selik kütlə 5
san., bərk hissəciklər isə 9-10 san.
Mədəyə çatır. Qida borusunun
aşağı hissəsinin sfınkteri açılaraq
qidanı mədəyə buraxır. Bu bo-
şalma, yəni sfmkterin açılması
reflektorı xarakter daşıyır və
azan sinirin təsiri altında yerinə
yetirilir.
Beləliklə, yuxarıda qeyd
olunanlara əsaslanaraq, demək
Şəkil 8.
İnsanın qidanı udma aktı.
226
downloaded from KitabYurdu.org
olar ki, udma reflektoru bir hadisədir. Bu hadisə dilin kökündən
başlayır (şəkil
8
).
Udma mərkəzi uzunsov beyində, tənəffüs mərkəzindən bir
qədər yuxarı, IV mədəciyin dibində yerləşir.
Ağız boşluğuna düşən qida dişlər vasitəsilə mexaniki işdən
çıxır, tüpürcək vasitəsilə islanıb sürüşkən hala düşür.
Bu işdə dilin böyük əhəmiyyəti vardır. Belə ki, dil öz
hərəkəti vasitəsilə qidanı dişlərin arasına verir, ağız boşluğunda
çeynənmiş qidanı çevirir, qida qırıntılarını bir yerə toplayır və
qidanın udulmasında iştirak edir. Loxma halına düşmüş qida dilin
üst səthinə doğru yönəlir, bu zaman çeynəmə hərəkətlərində pauza
yaranır, tənəffüs müvəqqəti təxirə salınır, dil qalxıb yumşaq
damağa söykənir, qidanı dilin kökünə itələyir. Bu hadisədə çənəaltı
və eləcə də dilaltı əzələnin yığılması dilin geriyə çəkilməsinə səbəb
olur və qidanın geri qayıtmasına imkan vermir. Bu zaman qida ağız
boşluğundan ud- lağa keçir.
Dil kökünün qıcıqlandırılması yumşaq damağın və dil
kökünün əzələlərinin təqəllüsü sayəsində yumşaq damaq yuxarı
qalxıb burun dəliklərini qapayır, qidanın burun boşluğuna
düşməsinin qarşısını alır. Dil hərəkət etməklə qidanın udlağa doğru
hərəkəti üçün şərait yaradır. Elə bu vaxt dilin kökü aşağı enir,
qırtlaq qapağını aşağı basıb qırtlaq dəliyini qapayır. Beləliklə, qida
udlaqdan yemək borusuna keçir.
13.16.
Qidanın yemək borusu ilə hərəkəti
Yemək borusunun vəzifəsi qidanı udlaqdan mədəyə öt-
ürməkdir. Orta yaşlı şəxslərdə 22-25 sm uzunluqda olub, daxili
selikli, orta-əzələ, xarici birləşdirici toxuma qişasından təşkil
olunmuşdur.
Yemək borusunun aşağı 2/3 hissəsi saya əzələ toxuma-
sından; yüxarı 1/3 hissəsi eninəzolaqlı əzələ toxumasından təşkil
olunmuşdur (şəkil
1
).
Qeyd etdiyimiz kimi, yemək borusu ilə qidanın hərəkəti
227
downloaded from KitabYurdu.org
reflektoru hadisə olub, mərkəzi uzunsov beyində yerləşir.
Yemək borusu azan siniri və simpatik sinirlərlə inner-
vasiya olunur. Azan siniri yemək borusunun hərəkətlərini
sürətləndirir, simpatik sinirlər əksinə, bu hərəkətləri tormoz- layır.
Azan sinirin gətirdiyi impulsların təsirindən həlqəvi əzələlər yığılır,
boylama əzələlərin boşalması sayəsində qida yemək borusunun
daralmış hissəsindən aşağıya düşür. Qida həmin nahiyəyə düşən
kimi, yaranan refleks sayəsində yuxarı yemək borusunun daralması
qidanı aşağıya doğru itələyir. Belə reflekslər ardıcıl olub, biri digəri
üçün refleks yaradaraq zəncir təşkil edir. Nəhayət, yemək
borusunun qarın hissəsi boşalır, qida yemək borusundan mədəyə
düşür.
Bərk qidalar duru qidalara nisbətən ağız boşluğundan
mədəyə nisbətən gec keçir. Orta hesabla bərk qidalar 8-10, duru
qidalar
1-2
saniyə müddətində mədəyə keçir.
Yemək borusunda nəinki bərk qida, həm də su kimi duru
maddələr də yemək borusunda qala bilər. Su qurtum- qurtum içilsə
də yemək borusundan arası kəsilməz maye sütunu şəklində mədəyə
axır. Mayelər içildiyi zaman yemək borusu peristaltik hərəkət
etmir. Bu içməni ani dayandırıb, sonra da içdikdə içilən su yemək
borusunda ilişib qalır. Buna səbəb maye su sütununun qırılmasıdır.
Bu zaman bərk qidalar qəbulunda olduğu kimi mayedən yuxarı
yemək borusu daralır, sonradan içilən su daralmış hissədə qalır və
ağrı hissi törədir. Belə vəziyyətdən bir qədər keçdikdən sonra udma
refleksləri bərpa olur və adi vəziyyət yaranır.
13.17.
Mədədə həzm
Mədə qarın boşluğunun sol tərəfində, diafraqmanın sol
günbəzi altında yerləşir. Nazik bağırsağın genişlənməsindən əmələ
gəlmişdir. Forması onun dolu və boş olmasından asılı olaraq dəyişir
(şəkil
1
).
Mədənin 5/6 hissəsi solda, 1/6 hissəsi sağda yerləşir. Mə-
dənin sol tərəfdə dibi, dibinin üst-daralmış hissəsi onun kürəci- yin,
sağ tərəfə çevrilmiş çıxacağı-pilorisi, aşağı çıxıq hissəsi -
228
downloaded from KitabYurdu.org
böyük əyriliyi, yüxarı kiçik basıq hissəsi - kiçik əyriliyi vardır.
Mədənin divarı dörd qişadan təşkil olunmuşdur (şəkil
8
).
1. Daxili - selikli qişa, şilindir formalı epitel hüceyrələ-
rindən əmələ gəlmişdir və büküşlərlə zəngindir.
Selikli qişada saysız-hesabsız boruşəkilli vəziləri vardır.
Bunların axacaqları mədənin selikli qişasında yerləşən bü- küşlərin
arasına açılır. Mədənin selikli qişasında 3 növ hüceyrələrə təsadüf
edilir: (
1
) əsas-baş hüceyrələr (
2
) əlavə və yaxud örtük hüceyrələri
(3) selik hüceyrələri. Örtük hüceyrələr xlorid turşusu, baş
hüceyrələr ferment ifraz edir. Selik hüceyrələri isə selik
hazırlayırlar. Mədənin dibində həm turşu, həm də fermentlər
hazırlayan hüceyrələrə təsadüf edilir. Çıxacağında baş hüceyrələr
daha çoxdur.
II
selikaltı qişa boş birləşdirici toxumadan təşkil olunmuş,
qan damarları və sinirlərlə zəngindir. Selikaltı qişamn hesabına
selikli qişa üzərində külli miqdarda büküşlər əmələ gəlir.
III
əzələ qişası ən qalın qişa olub 3 istiqamətdə - həlqəvi,
çəp və böyləmə gedən əzələ liflərindən təşkil olunmuşdur.
Bu əzələlərin yığılması sayəsində mədənin hərəkətləri
peristaltik, rəqqası şəkildə təzahür edir.
IV
xarici-seroz qişa mədəni xaricdən əhatə edib xüsusi
bağlar əmələ gətirir və mədəni qarının arxa divarına və qonşu
üzvlərə fıksə edir.
Mədə qidaların toplanması üçün bir anbar vəzifəsi görür.
Məsələn, atın mədəsi 6-15 litrə, gövşəyən heyvanlarınkı 50-100
litrə qədər qida tutur.
13.18.
Mədə vəzilərinin sekresiyasının
tədqiqolunma üsulları
Hələ qədim vaxtlardan alimlər mədə şirəsi almağa və mədə
vəzilərinin fəaliyyətini öyrənməyə çalışmışlar. Heyvanlara ipə
bağlanmış süngər uddurub həmin süngəri mədədən geri çəkib
süngəri sıxmaqla mədə şirəsi əldə etmişlər. Eləcə də heyvanları
yedirtdikdən sonra, onları öldürüb mədəsini çıxararaq onun selikli
qişasından şirə almışlar. Lakin əldə edilən mədə
229
downloaded from KitabYurdu.org
şirəsi nə təmiz olmuş, nə də mədə vəzilərinin fəaliyyətini
görünməyə imkan vermişdir.
1825-1833-cü illərdə Amerika həkimi Bouman öz gülləsi
ilə özünü yaralayan Kanada ovçusu Sen Martinin yaralanmış
mədəsini müalicə etmiş, yara bir müddətdən sonra sağalmış, lakin
yaranın ağzı bitişməmişdir dəlik və ya fıstula şəklində açıq
qalmışdır. 7 il müddətində xəstədən ac qarma mədə şirəsi almış,
lakin onu təmiz halda əldə edə bilməmişdir.
İnsan üzərində belə təcrübənin aparılmasının mümkün
olmadığını görən alimlər itlər üzərində təcrübə aparmağa başladılar.
Bununla əlaqədar olaraq itlər üzərində aparılan təcrübələrin
nəticələri insanda mədə vəzilərinin fəaliyyətini tam aydınlaşdırmaq
üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
1842-ci ildə rus həkimi Basov, 1843-cü ildə fransız alimi
Blondulo biri digərindən xəbərsiz itlər üzərində narkoz altında
təcrübələr apararaq itin qarın boşluğunu açıb mədəyə metaldan
düzəldilmiş fıstula borusunun bir ucu mədəyə keçirdilməklə oraya
tikilmiş, digər ucu xaricə çıxardılmış qarının dərisinə tikilmişdir.
Yara sağaldıqdan sonra heyvanlar uzun illər yaşamış və istənilən
vaxt mədə şirəsi almaq mümkün olmuşdur.
Belə operasiya olunmuş itlərə qastrotomirə edilmiş itlər
deyilir. Yəni qastro - mədə, tomiyə isə dəlik deməkdir. Belə
heyvanların yarası sağaldıqdan sonra heyvanı ac saxlamaqla
bərabər fıstul vasitəsilə mədə bir neçə dəfə ilıq su ilə yuyulur.
Bundan sonra heyvandan mədə şirəsi əldə edilir. Alınan mədə şirəsi
tüpürcək ilə qarışdığı üçün təmiz olmur.
1889-cu ildə İ.P.Pavlov, E.O.Şumova-Simanovskaya
birlikdə külli miqdarda təmiz mədə şirəsi alınması üsulunu kəşf
edirlər. Mədə fıstulası olan itin üzərində ikinci dəfə cərra- hi
əməliyyat aparılır. Heyvanın boyun nahiyəsi orta xətt üzrə kəsilir,
boyun əzələləri ayrıldıqdan sonra yemək borusu tapılır və kəsilir.
Kəsilmiş yemək borusunun hər iki ucu xaricə çıxar- dılaraq boynun
dərisinə tikilir. Belə əməliyyata qastroezofaqo- tomiya deyilir. Yara
sağaldıqdan sonra belə heyvanları saat-
230
downloaded from KitabYurdu.org
larla yedizdirdikdə belə nə qida, nə də qida ilə qarışmış tü-
pürcək mədəyə keçmir, kəsilmiş yemək borusundan xaricə tö-
külür. Belə qidalandırmaya yalançı qidalandırma deyilir (şəkil
9). Belə heyvanlar
illərlə yaşayır və
bunları
qida-
landırmaq lazım gəl-
dikdə ya fıstula vasi-
təsilə mədəyə qida
daxil edilir, yaxud da
kəsilmiş yemək bo-
rusunun mədəyə tə-
rəf olan ucundan
zond vasitəsilə qida
daxil edilir.
Qastroezofaqotomirə edilmiş heyvanlar üzərində aparı-
lan tədqiqatlar qidanın ağız boşluğuna düşməsilə mədə vəzilə-
rinin şirə ifrazı mexanizmini aydınlaşdırmışdır.
Məlum olduğu kimi, qidalar mədədə saatlarla qalır.
Normal həzm zamanı mədəyə düşən qidaların mədə vəzilərinin
şirə ifrazı mexanizminə təsiri-
ni qastroezofaqotomiyə edil-
miş itlər üzərində öyrənmək
mümkün olmadığını nəzərə
alıb İ.P.Pavlov, eləcə də Hay-
den-Hayn kiçik mədə əldə
etməklə mədə vəzilərinin şirə
ifrazı mexanizmini öyrənməyə
nail olmuşlar.
1878-ci ildə Hayden-
Haynın təklifi ilə itlər üzərin-
də əməliyyat aparılır. O, heyvanın qarın boşluğunu açıb mə-
dənin böyük əyriliyi nahiyəsində 3 bucaq şəklində kəsik aparır
və böyük mədədən kiçik mədə ayırır.
Hayden-Haynın ayırdığı kiçik mədə əsas mədədə gedən
normal həzm prosesini tamamilə əks etdirə bilmir. Hayden-
޻kU 10.
İ.P. Pavlov üsulu ilə təcrid edilmiş kiçik
mədəciyin sxemi.
1. Selikli qişa, 2. Əzələ qişa, 3. Serroz qişa, 4-5-6-
fistula borusu, 7. Qarının divarının dərisi.
Kiçik mədəciyin boşluğunu(a), böyük mədəcik
boşluğundan (A) ayıran ikiqat selikli qişa.
B - mədəyə giriş. C - mədənin piloris şöbəsi.
Şəkil 9.
Pavlovun təcrübəsi qida borusu və mədəsində
fıstula olan itdə mərkəzi sinir sisteminin mədə
şirəsi ifrazına təsirini nümayiş edir.
231
downloaded from KitabYurdu.org
Hayn kiçik sinir liflərini kəsir, bu zaman kiçik mədənin inner-
vasiyası pozulur. Bu üsul ilə əldə edilən kiçik mədə reflektoru
şirə ifrazı mexanizmini aydınlaşdıra bilmədiyi kimi, sinir liflə-
rindən təcrid olunmuş kiçik mədə vəziləri atrofıləşir, uzun
müddət mədə şirəsi əldə etmək mümkün olmur.
1894-cü ildə İ.P.Pavlov Hayden-Haynın kiçik mədəsin-
dən fərqli olaraq, kiçik mədəyə gələn sinir liflərini mühafizə
etmək şətrtilə xüsusi təcrid olunmuş mədəcik operasiya üsulu-
nu təklif etmişdir (şəkil 9 və 11). Bu üsul ilə mədə və kiçik mə-
dəciyin normal innervasiyası mühafizə olunmaqla mədə vəzilə-
rinin sekretor fəaliyyətini fizioloji şəraitə mümkün qədər yaxın
tərzdə müşahidə etməyə imkan yaratdı.
İ.P.Pavlov üsulu ilə əldə edilmiş kiçik mədəcik təxmi-
nən mədənin
hissəsini təşkil edir. Heyvan qidalandığı
zaman qida mədəyə düşür, lakin kiçik mədəciyə keçə bilmir.
Bu zaman mədəcikdən mə-
də şirəsi ifraz olunur. Bu sa-
hədə aparılan bir çox təcrü-
bələrin nəticələrindən aydın
olmuşdur ki, kiçik mədəcik
mədənin fəaliyyətini dəqiq
halda olduğu kimi əks etdi-
rir. Xəstəyə ət suyu, kələm
şirəsi, kofein və ya 5 faizli
spirt məhsulu verdikdən 2-3 saat sonra zond vasitəsilə şirə alı-
nır. Eləcə də yuxarıda qeyd olunan maddələri vermədən belə
alim Kurtsinin təklifi ilə ikiqat zonddan istifadə edilir.
Zondun bir qatı xaricdə rezin havaverici balon ilə birləşir.
Bunun mədədə qurtaran o biri ucu rezin kisə ilə əlaqələnir. Buna
söykənmiş zondun ikinci qatının ağzı açıq olur. Rezin kisəyə hava
vurduqca şişir, bu, mədənin mexanoreseptorlarını qıcıqlandırır və
ifraz olunan mədə şirəsi zondun ikinci qatı ilə xaricə verilir.
Bu üsul ilə təxminən 2 saat müddətində 200-1000 ml-ə
qədər mədə şirəsi almaq mümkündür.
232
downloaded from KitabYurdu.org
Qeyd etmək lazımdır ki, bu üsulla alman mədə şirəsi xəs-
tələrdən zond vasitəsilə alman mədə şirəsinə nisbətən təmiz olur.
Son illər radioelektronikanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq
mədə vəzilərinin fəaliyyətini öyrənmək üçün radiotelemet- rik
üsuldan istifadə edilir. Bu məqsədlə xəstəyə diametri
8
mm,
uzunluğu 15 mm olan radio həb uddurulur. Bu həb elektromaqnit
dalğaları verən generatordan və çeviricidən ibarətdir. Çevirici
vasitəsilə mədə şirəsinin tərkibindəki hidrogen ionlarının qatılığı,
mədə daxili təzyiqi, hərarətin dəyişməsi qəbul olunub generatora
verilir. Bu zaman əmələ gələn dalğalanmalar xəstə ilə birləşdirilmiş
antenaya verilir və nəhayət radioqəbuledici tərəfindən əks olunur.
13.19.
Dostları ilə paylaş: |