Üç dağ qoynunda yatan Tarovlum Kitab, dünyasını dəyişmiş tarovluların
Yüklə 7,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaşar Fətiyevin “Dağların dağın gətirmişəm” kitabından, səh. 79–82. Gorusun ad ı n ə
- Xatırladığımız bu, v ə ya bunab ə nz ə r hadis ə l ə r
|
86 126. T ə k Ağac . (H ə k ə ri ətrafı) . 127. Əriyağacı . (Tarovlu ətrafı) . 128. Haça . (Tarovlu ətrafı) . 129. Göydöş . (Tarovlu ətrafı) . Novruzlar k ə ndi. İndi bu k ə nd Erm ə nistan (Qafan) rayo- nu ə razisind ə yerl əşi r. Vaxtil ə bu k ə nd indiki Qubadlı ə ra- zisind ə olmaqla sakinl ə ri d ə az ə ril ə r olub. XX ə srin ə vv ə l- l ə rind ə İranda n bu k ə ndd ə bir erm ə ni g ə lib n ökərçilik edir. Ona torpaq verirl ə r, özünə ev tikir. Erm ə ni bir gün öz evini yan dırıb qaçır erm ə ni k ə ndin ə v ə x ə b ə r verir ki, evini mü - s ə lmanlar yandırıb , özünü is ə qovublar. Ə vv ə ld ə n da nışıl - mış kimi burda olan daşnak qoşunu Novruzlara g ə lir, in- san ları m ə hv edib, qovurlar. Sonra is ə h ə m ə n k ə ndd ə er- m ə nil ə r m əskunlaşırlar. Yaşar Fətiyevin “Dağların dağın gətirmişəm” kitabından, səh. 79–82. Gorusun ad ı n ə l ə r deyir Böyük folklorşünas alim Ə hliman Axundovun (Əliqu luu- şağı k ə ndi) qızı Sevda Ə hliman qızı t ə r ə find ə n t ə rtib edil- miş « Xatir ə l ə rim » ( Bakı, 2003) kitabında (s ə h. 87) v ə M ə - h ə mm ə dh ə s ə n V ə lili (Baharlı ) « Az ə rbaycan »kitabında ya- zır ki, Gorus kürd m ənşə li sözdür v ə bu yaşayış m ə nt ə q ə - sini İranın H ə m ə dan ə yal ə tinin Gerusi nahiyy ə sind ə n köç et miş bir kürd tayfası salmışdır. Onu da ə lav ə edim ki, 1886- cı ild ə Z ə ng ə zurda ə halinin siyahıya alınmasında bu yaşayış m ə nt ə q ə si rus dilind ə «Qerusı» kimi yazılmışdı. Bütün bunlar Z ə ng ə zurun tarixind ə n bir s ə hif ə dir. Şamil D əlidağ yazır ki, Cavad q əzasındakı Böyük Gorus, Cır Gorus, Şamaxı q əzasındakı Gorusçə p ə rli, Göyçay q ə za- sındakı Go rusağa, Gorusark ə nd k ə ndl ə rind ə ki ə hali Go- rusdan vaxtil ə erm ə nil ə r t ə r ə find ə n qovul anların n ə slin ə m ə nsubdur. ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 87 Ucanes k ə ndinin yaranması haqqında Tarixçilə r yazır ki, bir vaxtlar Çə r ə li, Çinarlı Çə r ə li, Sal- daş, F ə rcan, Göyyal, Ballı qaya, Zor, Almalıq , Boyn ə k ə r, Yu xarıgölə kli, Aşağıgödə kli, Qaraçə m ə n, B əkdaş, Seyid- l ə r, Şinher, Şabadin, Oxtar, Muncuqlu, Sizn ə k, Tshab, Şka o, Xaşdab, Sünik, indiki Ucanes, Ağavurd, H ə y ə r ə k, Ör d ə kli v ə bir çox dig ə r k ə ndl ə r Hasan xanın tabeliyind ə olub. Sünik k ə ndind ə Ucanes adında bir hampa var imiş. Hampa erm ə ni k ə ndl ə rinin vergil ə rini vaxtında yığar v ə Hasan xana çatdırarmış. Ucanesin yaxşı şərabı da olar- mış. O, ə traf k ə ndl ə rd ə n üzüm q ə bul edib şə rab hazırla - yarmış. Ona İran erm ə nil ə ri d ə şə rab g ə tir ərmişlə r. Hasan xan Qatar d ə r ə si k ə ndl ə rind ə s ə f ə rd ə olark ə n ancaq Uçanesgildə gec ə l ə y ə r, mey m ə clisl ə ri qurar feyzi- yab olarmış. Xan bu münvalla erm ə nil ə r il ə yumşaq r ə ftar ed ərmiş. Xan Ucanesi ə traf k ə ndl ə r ə hampa t ə yin etm ə kl ə onun s ə lahiyy ə tl ə rini artırır, vergil ə rini is ə azaldır. Hasan xan İrandan erm ə nil ə rin köçüb bu ə razil ə rd ə m ə s künlaş - ma sına müsbə t yanaşarmış . Xanin b ə z ə n sifarişi il ə Uca- nes saraya g ə l ə r, özü il ə xanın « d ərmanından» da g ə tir ə r- miş. Kef m ə clisl ə ri xanı m ə st ed ə r, bel ə c ə o ə tra fın da kı m ə rd, xeyirxah soydaşlarından u zaqlaşarmış. Ucanesin Haşmik adında gözə l bir qızı varmış. Hasan xan Haşmiklə evl ə nm ə yi q ə t edir v ə bu t ə klifi Ucanes ə bil- dirir. Bu evlilik Hasan xan ı n erm ə nil ə r ə olan mehrini daha da artırır. Ucanes d ə m ə lum erm ə ni siyas ə tinin daşıyıcısı kimi ə sas m ə qs ə din ə çatmaq yolunda rastlaşdığı uğurla - rın dan f ə r ə h duyur. Az sonra Haşmik dünyaya bir oğ lan uşağı g ə tirir. Günlə rin birind ə Hasan xan kefinin m ə st vax- tında ev ə g ə l ə nd ə , h əmişə kind ə n f ə rqli olaraq, Haşmik in qaraqabaq olmasının şahidi olur. Hasan xan arvadının könlünü almaq ist ə y ə nd ə qız k ə nara çə kil ə r ə k ə rin ə deyir: -S ə n uşağımızın aqib ə tini fikirl əşmirsə n. Biz bu gun va- rıq, sabah yox. Bizd ə n sonra ə mins ə n ki, s ə nin soy daş - ların oğluna ögey münasibə t b ə sl ə m ə y ə c ə kl ə r? El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 88 - Sözün düzü o bar ə d ə fikirl əşməmişə m... -Fikirl əşmə zs ə n d ə . Fikirl əşmə zs ə n ki, s ə nd ə n sonra onun haqqında n ə l ə r dey ə c ə kl ə r. -Xan oğlu haqqında n ə dey ə bil ə rl ə r ey! - Heç n ə ! Sad ə c ə olaraq dey ə c ə kl ə r ki, anası erm ə nidir. U şağın g ə l ə c ə yi bar ə d ə fikirl əşirsə ns ə ə traf k ə ndl ə rd ə n qar daşlarıma , dayılarıma torpaq payı ver, qoy ev tikib ora- da yaşasınlar v ə g ə l ə c ə kd ə uşağa arxa olsunlar. Ə slind ə , bu fikir Ucanesin ideyası idi. Hasan xana dey ə bilm ə dikl ə rini Haşmikə dedizdir miş di. Fürsə ti ə ld ə n ver- m ə y ə n Ucanes üstə lik, el ə h ə m ə n günün s ə h ə ri g ə l ə r ə k xanın qarşısında yağlı dilini işə salır: -Xan sağ olsun, dünya i-al ə m! Haşmik d ə , m ə n d ə , üs - t ə lik, bütün qohum erm ə nil ə r d ə s ə n ə qurban. S ə nsiz biz kimik ki. S ə n olmasan bizi bu dağlarda qurd- quş basıb ye- y ə r. M ə n bu sözlə ri t ə kc ə Haşmikə görə demir ə m, s ə n ə qurban. O gül balamızın g ə l ə c ə yi namin ə , s ə nin m ə sl ə h ə - tinl ə qohumlarımız dan beş - altı ail ə köçüb buralarda yurd salsalar, z ə nn edir ə m ki, buralar uşağımızın g ə l ə c ə yi üçün yaxşı bir t ə m ə l olar. Özü d ə böyüyüb s ə nin v ə zif ə ni da- vam etdir ə r. Bu yerl ə rin ağası s ə ns ə n. S ə n razı olsan el ə k ə ndin d ə adını , bax bu babasının şə r ə fin ə « Ucanes » ad- landırardıq. Bu m ə s ə l ə ni s ə n ə dl əşdirib xanlığın möhüri il ə t ə sdiq el ə tdir ə rs ə n ki, sonralar mübahisə yaranmasın . M ə nc ə , bu kö rp ə y ə atas ı ndan bir iqta payı olar. Xan bu vaxt kövrə k hissl ə r ə qapılmışdı. O, sanki du- man lı bir ab-havadan ayrılaraq ayağa qalx dı , körpə ni qol- ları arasına alaraq üzündə n öpdü v ə uşağın babasına de- di: -G ünü sabah « Ucanes » k ə ndinin salınmasına q ə rar ve- r ə c ə y ə m. Bu q ə rar ımı da Qaradağ xanlığının möhürü il ə t ə sdiq etdir ə c ə m. Arxayın ola bil ə rs ə n. Sonra uşağın üzün d ə n bir d ə öpə r ə k ə lav ə el ə di: - Balamı çöldə n tapma- mışam ki... ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 89 Bel ə likl ə , el ə h ə m ə n günün s ə h ə ri k ə ndin adı d əyiş diri- l ə k Ucanes ad landırıldı. Ondan sonra ə trafda intensiv şə - kild ə dig ə r erm ə ni k ə ndl ə rinin əsası qoyuldu. Xatırladığımız bu, v ə ya bunab ə nz ə r hadis ə l ə r r ə va- y ə t yox, olub- keçə n tarixi h ə qiq ə tl ə rdir. Özü d ə yaxın keç - mişimizə aiddir. İçimizdə ki bu balaca erm ə ni qurumlarını da, ondan doğan istirab v ə qayğılarımızı da özümüz ya- rat mışıq. Az ə rbaycan ə razisind ə Zeyv ə k ə ndl ə rinin yaranmas ı s ə b ə bl ə ri Zeyv ə ə r ə b dilind ə ki zariy ə sözü ilə eyni köklüdür və “hüc r ə”, ”ibadətgah”, ”künc”, ”bucaq”, ”guşə” mənalarında iş l ədilir. Müə yy ən dövrlə rd ə, o cümlə d ə n, S ə f ə vil ə rin haki- miyy əti zamanı ruhanilər imtiyazlı zümrə l ə rd ə n hesab olu- nurdu. Zeyv ə adlı mə nt ə q ə l ə r camaatdan k ənarda, ömür - l ə rini ibad ə td ə keçirə n ruhanil ə r, t əkidünyalar üçün salın - mlş mə nt ə q ə l ə r idi. Q ə dim insan m ə sk ə ni olan Az ə rbaycan ə razisind ə bir çox tayfalar məskunlaşmışdılar ki, onlardan biri də kürə - sün nil ərdir. Kürəsünnilə r G üney Azərbaycanın Xoy vila y ə - tinin Urmiya v ə Türkiyənin Van göllə rinin ətraflarında ya - şamaqdadırlar. Hal - hazırda İran ə razisind ə yaşayan kürə - sün nil ərin sayı 100.000 -d ən yuxarıdır. Türk yazarı Mustafa Sağlam öz saytı nda qeyd edir ki, Tür kiy ə ə razisind ə Kerman elind ə iki çinar və yayla bazarı arasındakı ə razid ə 600-ild ən artıq tarixə malik kürəsün ni- l ə r k ə ndi Zeyv ə yerl əşir. Anadolud a buna b ə nz ər başqa gözə l m ə nz ə r ə li ə razi yoxdur. Bu ə razil ər çoxlu meşə v ə dağ çayları ilə z əngindir. Türkiyə d ə bu k əndin adı ilə bağlı çoxlu sayda ev əşyaları istehsal edən böyük şirkə t f ə a- liyy ət göstə rir. Kürəsünnilər Çepni Oğuzlarındandırlar ki, ilk Türk boy - la rında olduğu kimi, çox - çox qədim zamanlardan Çinin ba - El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 90 tısından yola çıxaraq Qafqaza gəlmiş və X ə z ə r d ə nizinin güneyində n (G üney Azərbaycandan) Türkiyə y ə keçə r ə k Anadolu-Qarad ə niz istiqam ə tind ə m əskunlaşmışdılar. Göstə ril ə n m ə nb ə l ə r ə ə sas ə n dey ə bil ə rik ki, Az ə rbay- can ə razisind ə olan Naxçıvanın Şə rur rayonunda, q ə rbi Az ə rbaycanda Messamor t ə p ə sind ə, İsmayıllı rayonunda, Laçın rayonunun Gığı də r ə si boyunca yerl əşə n ə razil ə rin- d ə , G ə d ə b əy, Şabran v ə Goranboy rayonlarında, Zə ng ə - zurun Qafan ra yonunda yuxarı və aşağı Zeyvə k ə ndl ə ri möv cuddur ki, bun ların hamısı kürəsünnilər tayfasına aid olunurlar. Tür kiy ə nin Van vilay ə tind ə n olan yazar Eykun “Mü q ə dd ə s M ə ry əm” ə s ə rind ə Zeyv ə x əlçəçılərı haqqında ətraflı mə lu mat vermişdi. Alman rə s samı yazırdı ki, Tür ki- y ə v ə Az ə rbaycanda x əlçəçilik geniş yayıldığı üçün kürə - sün nil ər öz kə ndl ərinin adına mə xsus x əlçə l ər toxuyardı - lar. Tarixi m ə nb ə l ə rd ə n m ə lum olur ki,Z ə ng ə zur ə razisind ə Qubadlı rayonunun Tarovluya yaxın olan Zeyvə k ə ndind ə ilk m əskunlaşan tayfa şeyx Mə h ə mm ə d Saleh n ə slidir. Bu n ə slin Zeyv ə k ə ndind ə m əskunlaşma tarixi 1478 -ci il ə t ə - sa düf edir.1980 -ci il ə q ə d ə r Zeyv ə k ə ndind ə iki künbə z qo runub saxlanılırdı ki, onlardan biri şeyx Mə h ə mm ə d Sa- leh ə , dig ə ri is ə onun oğlu Veysə l ə m ə xsus idi. Onlar bu kün b ə zl ə rd ə d ə fn edilmişdilə r. Bu n ə slin nümayə nd ə si Qu badlı rayon Dəmirçilə r k ənd sakini Hüseynov Sə xav ə t M ə h ə mm əd oğlunda olan sə n ə dl ə rd ə n m ə lum olur ki, o za manlar şeyx Mə h ə mm ə d Saleh Z ə ng ə zur ə razisinin q ə rb hiss ə sind ə Türk paşasının təyinatı əsasında vergilə ri top layarmış. Kə ndin ətrafından keçə n Zeyv ə çayının (Ağa çayının) yaxınlığında böyük şə lal ə var idi. K ə nd əkin üçün yararsız ə razid ə salınmışdı. Çayın üzə rind ə türklə r ə m ə x- sus naxışlarla işlənmiş tağ b əndli körpü salınmış və su d ə - yir manı tikilmişdi. XIV -XV ə srl ə r ə aid olan bu tarixi abid ə - l ər üzə rind əki yazıların qalıqları dövrümüzə q ə d ə r qal- mışdır. |