Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va X d. t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

6. Darsning mazmuni.

6.1 Nazariy qism

Spirometriya-nafas chikarishdagi xavo xajmini aniklash. Tekshirishda suvli va kuruk spirometrlardan

foydalaniladi. Spirografiya-tashki nafas funktsiyalarini grafik kayd kilish usuli. Yozib olingan egrilik

spirogramma deyiladi. Tashki nafas kursatkichlari 3 guruxga bulinadi:

a) tashki - alveolyar nafas. IOS, NS, NMS nafas olish, rezerv xajmi, nafas chikarish xajmi, JEL, UTX,

MVL - upkalarning maksimal ventilyatsiyasi, nafas zaxirasi, upkaning forsirovan xayotiy xajmi, tiffno

indeksi

b) alveolyar xavo - upka kapillyarlari, kislorodning minutlik surilishi, kislorod sarflanish koeffitsientą

v) arterial, venoz kon tarkibidagi gazlar mikdorini aniklash

1. NOS - bir dakikada nafas olishlar soni. Normada minutiga 16-20 taga teng.

2. Nafas xajmi. Nafas olinganda va chikarilganda xavo xajmi, urtacha 300-900 ml ga teng. Surunkali

yalliglanish jarayonida susayadi, bronxlar kasalligida ortadi.

3. Nafas chikarish kushimcha xajmi normada 1500-2000 mlga teng. Nafas chikarilgandan keyin yana

nafas chikarilgandagi xavo. Upka va bronxlarning yalliglanish jarayotlarida pasayadi.

4. Nafas olish kushimcha xajmi - 1500-2000 mlga teng. Oddiy nafas olgandan keyin maksimal nafas

olingandagi xavo xajmi. Bronxial astma va surunkali zotiljamda keskin susayadi.

5. Upkaning tiriklik xajmi - kushimcha nafas olish va chikarish nafas xajmi yigindisiga teng. Urtacha

3700 ml ga teng. Restrektiv jarayonda (zotiljam, pnevtosklerozda) susayadi.

6. Koldik xavo - maksimal nafas chikarilgandan keyin kolgan xavo mikdori. Geliy gazoanalizator

erdamida bilvosita aniklanadi. Normada 28-35%. Upka tukimasi elastikligi susayaganda ortadi.

7. Nafas olish va chikarish kushimcha xajmi, koldik xavo xajmining yigindisiga teng. Normada

5000-6000 ml.

8. Nafasning minutlik xajmi - bir minut davomida olingan va chikarilgan xavo xajmi. Normada

5000-10000 ml. Jismoniy zurikishda ortadi, kompensator reaktsiyalar susayganda kamayadi.

9. Upkalarning maksimal ventilyatsiyasi. Nafas sistemasi maksimal zurikkanda bir minut davomida

aylangan xavo mikdori. Normada 80-200 ml.

10. Nafas rezervi. Nafasning maksimal ventilyatsiyasi va nafasning minutlik xajmi farki xisoblanadi.

Normada 85-95%. Upka tukimasi patologik darajasiga karab uzgaradi.

11. Forsirlangan xayotiy xajm. Votchal-Tiffno sinamasi. Upka tiriklik sigimining 70%ini tashkil kiladi.

Votchal-Tiffno indeksi obstruktsiya jaraenlarida uzgaradi.

12. Nafas olish va chikarish mexanizmlarining munosabati. Normada 1:1,3. Obstruktiv jarayonlarda

uzayadi.

13. Kislorodning minutlik surilishi. Bir minutda tukimalarda kislorodning surilishi. Spirogramma egriligini

tushish darajasi bilan aniklanadi. Normada 200-300 ml.

14. Kislorodni foydalanish koeffitsienta. 1 l xavodan surilgan kislorod mikdori bilan aniklanadi. Normada

30-50 ml. Upka ventilyatsiyasi patologiyalarida, kon aylanish, diffuziya jaraenlarida susayadi.

Pnevmatoxometriya - kuchli nafas olib, chikarilganda xavo okimining eng yukori tezligini aniklash.

Normada erkaklarda 6000-8000 ml, ayollarda 4000-6000 ml. Kursatkichlarning 85% dan pasayishi

bronxlar utkazuvchanligini kursatadi. Keskin susayishi bronxospazm mayda bronxlar kollapsida,

bronxlarda ekssudat yigilganda keskin susayadi. Oksigemometriya- konni kislorod bilan tuyinishi. 0-36

va 0-56 oksigemometrida "Custo Vit" (Germaniya)da ulchanadi.

Tashki nafas kursatkichlari: JEL, DO, Rovd, ROvnd

b) upka ventilyatsiyasi: FJEL

v) bronxial utkazuvchanlik. FJEL, Tiffno indeksi, MVA, pnevmatoxometriya

Nafas etishmovchiligi:

Obstruktiv tip - bronxospazm, bronxlarning kisman tusilishi natijasida, bronxial astma, surunkali bronxit,

surunkali pnevmoniyada uchraydi.

Restriktiv tip - utkir va surunkali zotiljamda, upka tukimasi zararlanganda uchraydi.

Aralash turi: obstruktiv eki restriktiv turlarda tashki nafasni kursatkichlari pasayishi bilan ifodalanadi.

Yashirin nafas etishmovchiligini aniklashda: jismoniy zurikkanda, nafas olish va chikarishda tuxtalish,

farmokologik siinamalardan keng foydalaniladi.

Dembo buyicha nafas etishmovchiligi darajalarini aniklash

Darajalar JEL MVL PsDV

I 75-79% 75% 20-30

I-II 75-65% 75-70% Bronxial astmada 8-10

II 60-50% 60-50% Ba`zi xollarda 40 gacha

III 50-40% 50-40%

Tiffno sinamasi normada 70-83%. 70% dan pasti - bronxospazm va bronxial utkazuvchanlik buzilishida.

40% dan pasti - keskin bronxospazm.

Bronxoskopiya eki traxeobronxoskopiya - traxeya, bronxlarning ichki shillik kavatini endoskopik

tekshirish, patologik uzgarishlar turi, darajalari, lokalizatsiyam, bronxial sekret xolati tugrisida malumot

beradi.

Rentgenologik tekshirish usullari: bronxografiya va

tomografiya

Rentgenoskopiya - upka tukimasining tinikligi, zichlashish uchoklari, bushliklar, plevra pardalari orasida

suyuklik, xavo borligi, plevral chandiklar, traxeya va bronxlarda yot jismlar

borligi, diafragmaning sinxron xarakati, kukrak kafasida a`zolarning joylashuvini aniklaydi.

Rentgenografiya - ma`lumotlarni rentgen plenkada ifodalanishi. Rentgenoskopiyaga Karaganda anik

va yaxshi tasvir beradi.

Bronxografiya - bronxial daraxt xolatini tekshirishda kullaniladi. Bemorga bronxlar ichiga kontrast modda

kiritilib, upkalar rentgenogrammasi kilinadi. Bronxial daraxi tasviri olinadi va taxlil kilinadi.

Tomografiya - upkalarning rentgenologik katlamlarini urganadi. Tomografik tekshiruv maxsus

yunaltirilgan va polipozitiv xolda amalga oshiriladi .

Talabalarning nazariy tayergarligini sinash "rotatsiya" uslubi bilan bajariladi. Talabalar 2-3 tadan kichik

guruxlarga bulanida. Xar bir berilgan savolga kichik gurux a`zolari uz javoblarini ezadilar. Oxirida

savollarga javob variantlari urganilib, eng yaxshi javob aniklanadi. Yaxshi, tulik va tugri javob bergan

talabalarga maksimal ballar kuyiladi.