Toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi phD 03

6-jadval.
Talabalar stress holatining o’zgarish dinamikasi,
D.Amirxanning «Koping-strategiyalar indikatori» metodikasi asosida, n=417

№	TG/ NG	Shkala	TG, n=242							NG, n=175							T
			о‘g‘il	%	qiz	%	M	%	о‘g‘il		%	qiz	%	M	%
1-kurs	TG	muammoni yechish	14,8	44,9	13,8	41,7	14,3	43,3	31,7		96,2	31,2	94,5	31,5	95,4	4,29***
		ijt. kо‘mak olish	30,8	93,2	32,0	97,1	31,4	95,2	22,2		67,4	25,2	76,3	23,7	71,8	3,43***
		muammodan qochish	30,3	91,7	30,5	92,3	30,4	92,0	19,6		59,4	21,5	65,1	20,5	62,2	4,15***
	NG	muammoni yechish	15,3	46,4	14,7	44,5	15,0	45,5	14,8		44,7	13,9	42,0	14,3	43,4	1,03
		ijt. kо‘mak olish	30,1	91,3	31,0	93,8	30,6	92,6	30,7		93,0	31,2	94,6	31,0	93,8	0,74
		muammodan qochish	29,7	90,1	31,2	94,5	30,5	92,3	30,6		92,8	31,6	95,7	31,1	94,2	0,87
2-kurs	TG	muammoni yechish	19,1	57,9	16,8	50,9	18,0	54,4	31,8		96,3	31,4	95,3	31,6	95,8	4,37***
		ijt. kо‘mak olish	24,7	74,7	26,9	81,6	25,8	78,2	22,8		69,0	25,1	76,2	24,0	72,6	3,32***
		muammodan qochish	27,4	83,0	27,5	83,2	27,4	83,1	18,1		54,8	20,7	62,8	19,4	58,8	4,24***
	NG	muammoni yechish	19,4	58,8	16,5	50,0	18,0	54,4	18,9		57,3	17,4	52,6	18,1	54,9	0,94
		ijt. kо‘mak olish	24,9	75,6	27,0	81,8	26,0	78,7	25,7		77,9	27,1	82,2	26,4	80,1	1,21
		muammodan qochish	29,0	87,8	28,0	84,8	28,5	86,3	29,8		90,3	30,2	91,5	30,0	90,9	1,16
3-kurs	TG	muammoni yechish	25,8	78,1	23,5	71,3	24,7	74,7	32,0		97,0	31,3	94,7	31,6	95,9	3,48***
		ijt. kо‘mak olish	23,3	70,6	25,2	76,4	24,3	73,5	21,8		66,1	23,5	71,3	22,7	68,7	3,37***
		muammodan qochish	24,7	74,9	26,1	79,1	25,4	77,0	17,4		52,6	19,0	57,7	18,2	55,2	4,64***
	NG	muammoni yechish	24,6	74,6	23,4	70,9	24,0	72,8	24,1		72,9	22,5	68,1	23,3	70,5	0,83
		ijt kо‘mak olish	23,7	71,9	25,5	77,2	24,6	74,5	25,3		76,6	27,0	81,8	26,1	79,2	1,19
		muammodan qochish	25,2	76,5	25,7	78,0	25,5	77,2	25,9		78,4	26,9	81,4	26,4	79,9	1,04
4-kurs	TG	muammoni yechish	20,8	62,9	18,4	55,8	19,6	59,3	31,8		96,3	31,1	94,1	31,4	95,2	4,67***
		ijt. kо‘mak olish	29,8	90,2	30,6	92,6	30,2	91,4	23,8		72,1	26,1	79,2	25,0	75,7	3,59***
		muammodan qochish	24,8	75,2	25,6	77,6	25,2	76,4	17,5		53,0	18,4	55,7	17,9	54,3	4,11***
	NG	muammoni yechish	19,9	60,2	17,7	53,6	18,8	56,9	18,8		57,0	17,9	54,3	18,4	55,7	0,94
		ijt. kо‘mak olish	29,6	89,6	30,0	90,8	29,8	90,2	30,9		93,5	31,5	95,5	31,2	94,5	1,12
		muammodan qochish	25,0	75,9	25,9	78,4	25,5	77,1	25,7		78,0	26,6	80,6	26,2	79,3	1,18

Izoh: *** r≤0,001.
Bu esa birinchi bosqichdagi talabalarda muvaffaqiyatsiz vaziyatlardan chiqa olishda koping xulqning shakllanmaganligidan darak beradi. Yuqori bosqich talabalari muvaffaqiyatsiz vaziyatlardan о‘zlari bemalol chiqa olishlari va muammolarni о‘zlari hal qilishlarini anglatadi.
Psixokorreksiya amaliyotidan keyin tajriba guruhi ishtirokchilari diagnostik natijalariga asosan shkalalarning о‘zaro bog‘liqligi Pirson korrelyatsiya koeffitsiyenti (r) yordamida aniqlandi, 7-jadvalga qarang.
7-jadval.
Talabalarda stress, xavotir va boshqa shkalalar о‘zaro bog‘liqligi,
Pirson korrelyatsiya koeffitsiyenti asosida

shkalalar	Stressga barqaror	xavotir	hissiyot	Faollik	Kayfiyat	muammoniyechish	ijt. kо‘mak olish	muammo dan qochish
stressga barqaror	1	-0,19	0,48**	0,57**	0,62**	0,67**	0,12*	0,15**
xavotir		1	0,39**	0,37**	0,42**	0,27**	0,29**	0,17**
hissiyot			1	0,48**	0,41**	0,31**	0,18**	0,07
faollik				1	0,53**	0,58**	0,17**	-0,21
kayfiyat					1	0,52**	0,16**	0,08
muammoni yechish						1	0,04	-0,27
ijtimoiy kо‘mak ol.							1	0,21**
muammodan qochish								1

Izoh: * r≤0,05; ** r≤0,01.

Shkalalarning о‘zaro bog‘liqligi bо‘yicha Pirson korrelyatsiya koeffitsiyenti natijalariga asosan, stressga barqarorlik shkalasi faollik (r≤0,01), kayfiyat (r≤0,01), muammoni yechish (r≤0,01) shkalalari bilan; faollik shkalasi kayfiyat (r≤0,01), muammoni yechish (r≤0,01) shkalalari bilan; kayfiyat shkalasi muammoni yechish (r≤0,01) shkalasi bilan ifodali korrelyatsiya namoyon qilgan.

XULOSA
1. Anketa sо‘rovnomasi qо‘llanilib talabalarda stress holatini yuzaga keltiruvchi 17 ta omillar ajratilib, 1 kurs talabalarida stress omillar yangi muhitga moslashish, 2 kurs talabalarida mas’uliyat, imtihon oldi xavotir, 3 kurs talabalarida me’yoriy imtihon oldi va kelajakdan xavotir, 4 kurs talabalarida imtihonlar xavotiri, kelajak va oilaviy muammolar bilan bog‘liq ekanligi va stressga moyillik darajasi 1 va 4-kurs talabalarida yuqori, 2 va 3-kurs talabalarida о‘rta darajada ifodalandi.
2. Talabalarning stressga barqarorlik darajasi 1-kursda quyi, 2-kursda о‘rtadan past, 3-kursda о‘rta, 4-kursda о‘rtadan past darajada; hissiyot, faollik, kayfiyat shkalalari 1-2 va 4-kursda me’yordan past, 3-kursda me’yoriy darajada bo’lib, muammoni yechish strategiyasi 1-, 2-, 4-kursda quyi, 3-kursda о‘rta daraja; ijtimoiy kо‘mak olish strategiyasi 1-, 4-kursda yuqori, 2-, 3-kursda о‘rta daraja; muammodan qochish strategiyasi 1-, 2-kursda yuqori, 3-, 4-kursda о‘rta daraja ifodalandi.
3. Talabalardagi psixologik stress holatini o‘zgarish dinamikasi yangi muhitga moslashish, katta o‘quv yuklamasi, imtihon oldi xavotir va guruhdagi nizolarning yuqori darajada ta’sir etishi tufayli stressga barqarorlikning shakllanganlik darajasiga bog‘liq ekanligi dalillandi.
4. Talaba shaxsiga o‘quv faoliyatidagi kognitiv, ijtimoiy omillar ta’siri natijasida faollik, hissiy komfortlik, pozitiv kayfiyat, qat’iyatlilik va muloqotchanlik xususiyatlarini kasbiy sifatlarga integral tarzda psixoemotsional sohada namoyon bo‘lishi holatini kuchayishi tufayli stressga bardoshlilikni yoshga bog‘liq ravishda shakllanishi asoslandi.
5. Talabalardagi psixologik stress holatini o‘zgarish dinamikasi stressga chidamlilik, muammoni yechish, muammoni konstruktiv baholash va o‘z vaqtida ratsional hal eta olish hamda yuqori tanqidiy tafakkur xususiyatarini yoshga oid differensial shakllanishi tufayli koping sifatlarning barqaror ravishda rivojlanishiga identiv ekanligi isbotlandi.
6. Talabalarda stressga barqarorlikni shakllantirishda shaxslararo munosabatlarda stressni boshqarish, stress holatidagi faollikni konstruktivlashtirish, self-menejment, ijtimoiy mas’uliyat, irodaviy sifatlarni rivojlantirish muhimligi tufayli ratsional-emotiv sohaga korreksion adaptiv ta’sir etish zarurati asoslandi.
7. Psixokorreksiya natijasida talabalarda stress omillarning pasayishiga erishildi, jumladan, hissiyot, faollik, kayfiyat shkalalari bо‘yicha; stress koping-strategiyalari korreksiya bо‘yicha; muammodan qochish strategiyasi bо‘yicha omillar ta’sirini kamaytirish, stressga barqarorligini oshirish, hissiyot, faollik, kayfiyat shkalalarini me’yorlashtirish, ijtimoiy kо‘mak strategiyasini me’yorlashtirishga qaratilgan to‘rt bosqichli psixokorreksiya amaliyotini qo’llash zarurati isbotlandi.
Tadqiqot natijalari yuzasidan berilgan xulosalar asosida amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi:
1. Talabalar о‘quv faoliyatida stresslarning yuzaga kelishi va ortib ketishi ularning darslarni о‘zlashtirishiga salbiy ta’sir etishini inobatga olib, ular uchun psixologik maslahatlarni tashkil etish maqsadlidir.
2. Talabalarga ta’sir etuvchi stress omillarni aniqlash, salbiy ta’sirini kamaytirish, stressga moyillik darajasini aniqlash va me’yorlashtirish maqsadida jismoniy mashqlar, stresslarni boshqarish uchun ijtimoiy kо‘mak berish, meditatsiya, autotrening, relaksatsiya usulini qо‘llash maqsadga muvofiq.
3. Talabalarning stress holatidagi hissiyot, faollik, kayfiyatini me’yorlashtirishda vizuallashtirish, biblioterapiya, rasm terapiyasini qо‘llash lozim.
4. Talabalarning stressga barqarorlik darajasini oshirishga qaratilgan psixologik treninglarni amaliyotda qо‘llash zarur.
5. Talabalarning koping-strategiyalarini korreksiyalash va muammoni yechishga intilish strategiyasini shakllantirishda ma’naviy tadbirlar, musobaqalar, ratsional psixoterapiya ijobiy samarali ekanligini inobatga olish kerak.