Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

Ekinshi baǵdar “klient-server” arxitektura 
dep ataladı. Onıń 
programmalıq támiyinleniwi resurslardan topar bolıp paydalanıwǵa mólsherlenip 
qalmay, olardı qayta islew hám paydalanıwshı talabına kóre resurslardı jaylastırıwǵa 
arnalǵan. Klient-server arxitekturalar baǵdarlama sisteması eki bólimnen ibarat: 
Serverdiń programmalıq tamiynatı hám paydalanıwshı- klienttiń programmalıq 
támiyinleniwi. Bul sistemalar jumısı tómendegishe payda etiledi: klient-
programmalar paydalanıwshınıń kompyuterinde islenedi hám ulıwma kirisiw 
kompyuterde isleytuǵin programma- serverge soraw jiberiledi. Maǵlıwmatlardıń 
tiykarǵı bólimi qayta islew kúshli server tárepinen ámelge asırıladı, paydalanıwshı 
kompyuterine tek ǵana islengen soraw nátiyjeleri jiberiledi. Maǵlıwmatlar bazası 
serverleri úlken kólemdegi maǵlıwmatlar (bir neshe 10 gigabayt hám onnan da kóp) 
penen islewge mólsherlengen hám kóp sanlı paydalanıwshılar ushın joqarı ónimli 
islep shıǵarıwdı, isenim hám qorǵanǵanlıqtı támiynleydi. Global tarmaqlar 
úlgilerinde klient-server arxitekturası (belgili mánide) tiykarǵı sanaladı. Úlken tekstli
betlerdi saqlaw hám qayta islewdi támiylewshi tanıqlı Web-serverleri, FTP-serverleri, 
elektron poshta serverleri hám basqalar belgili. Sanap ótilgen xızmet túrlerininiń 
klient programmaları usı serverler tárepinen xizmet tekstti qabıl qılıw hám olardan 
juwap alıw ushın soraw imkanın beredi.
Bóleklenetuǵın resursqa iye hár qanday kompyuter tarmaǵı server dep júritiliwi 
múmkin. Sebebi basqa kompyuterlerde paydalanıwǵa ruxsat bolǵan bóliniwshi 
modemli kompyuter modem yáki kommunikaciyalı server bóliwi múmkin.
* Tarmaq abonentleri 
tarmaqta xabarlardı júzege keltiriwshi yáki 
paydalanıwshı obektler.
* Stanciya 
xabar jetkizip beriw hám qabıl qılıw menen baylanıslı wazıypalardı 
islewshi apparatura.
* Abonent hám stanciya birlespesin abonent sisteması dep ataw qabıl etilgen.

---

6 
Jeke kompyuterler pán hám texnika, islep shiǵarıwdıń túrli tarmaqlarında qollaw 
ámeliyatı sonı kórsetti, esaplaw texnikasın úyreniwde óz aldına jeke kompyuter emes, 
bálkim lokal esaplaw tarmaqları kóbirek nátiyje beredi.
Hár qanday kommunikaciya tarmaǵı álbette tómendegi tiykarǵı komponentlerdi: 
jetkizip beriw quralı hám qabıl etiw quralın óz ishine aladı.
Hár qanday kompyuter tarmaǵınıń tiykarǵı wazıypası paydalanıwshıǵa xabar 
hám esaplaw resursların usınıw. Usıǵan baylanıslı lokal esaplaw tarmaǵın serverler 
hám jumısshı stanciyalar kompleksi dep qaraw múmkin.