TƏHLÜKƏSİZLİk namiNƏ BİRLİKDƏ nato-nun təqdimatı
Yüklə 206,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Document Outline
|
TƏHLÜKƏSİZLİK NAMİNƏ BİRLİKDƏ NATO-nun təqdimatı TƏHLÜKƏSİZLİK NAMİNƏ BİRLİKDƏ NATO-nun təqdimatı S04 |
S06 | Dəyişən dövrana cavab S14 | Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu S22 | Tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi S28 | Açıq qapı siyasətinin davam etdirilməsi S30 | Yeni təhdidlər üçün yeni imkanlar S32 | Təşkilatın dinamikası S35 | Gələcəyə doğru S04 | Giriş Mövcud olduğu yarım əsrdən çox bir müddətdə həm Alyans, həm də geniş dünya NATO banilərinin düşünməyəcəyi istiqamətlərdə inkişaf etdilər. Strateji mühitin inkişafının davam etdiyi bir vaxtda, NATO-nun transformasiya yolu da genişlənir. NATO keçmişdəkindən daha geniş miqyaslı təhlükəsizlik təhdidlərinə cavab verir və öz əhalisini həm evdə, həm də onun xaricində müdafiə etmək məcburiyyətindədir. Kütləvi qırğın silahlarının yayılması və terrorçuluq kimi təhdidlər heç bir sərhəd tanımırlar və bu da NATO-nun Əfqanıstanda olduğu kimi, uzaq məsafələrdə qüvvə işlətmək və saxlamaq qabiliyyətinə malik olmasını tələb edir. Paralel olaraq, o, bu yeni tələblərə cavab vermək üçün lazımı vasitə və imkanları inkişaf etdirir və bu kimi çoxsaylı təhdidlərlə üzləşməyi nəzərdə tutan beynəlxalq səylərə töhfə verir. Üzv ölkələrin üzləşdiyi təhdidlərin təbiətinin və NATO-nun onlarla mübarizə yollarının dəyişməsinə baxmayaraq, Alyans tərkibində başlıca əməkdaşlıq qaydaları Vaşinqton Müqaviləsinin prinsiplərinə sadiq qalır. Kollektiv mübarizə prinsipi Alyansın əsasını qoyan müqavilənin mərkəzi xəttini təşkil edir. O, öz üzvlərini birgə bağlayan, bir- birini müdafiə etməyə təhrik edən yeganə və möhkəm prinsip olaraq qalır. NATO, Avropa və Şimali Amerika maraqlarını əlaqələndirən təhlükəsizlik təhdidlərinin idarə olunması üçün siyasi-hərbi çərçivəni təmin edir və gələcək nəsillərin faydası naminə anlaşma və əməkdaşlığa əsaslanan təhlükəsizliyin qurulması məqsədini güdür. TƏHLÜKƏSİZLİK NAMİNƏ BİRLİKDƏ NATO-nun təqdimatı Şimali Atlantika Alyansı Giriş
| S05 Bu nəşrdəki Keçmiş Yuqoslaviya Respublikası Makedoniyaya olan istinadlar ulduz (*) şəklində işarə ilə qeyd olunmuşdur və növbəti yazıya istinad edir: “Türkiyə Makedoniya Respublikasını onun konstitusiya adı ilə tanıyır”.
Dəyişən dövrana cavab S06
| Dəyişən dövrana cavab 1949-cu ildə Şərq və Qərb arasında ideoloji mübarizənin sürətləndiyi bir vaxtda Atlantik okeanın hər iki sahilindən olan 12 ölkə Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatını yaratdı. İlkin məqsəd Sovet İttifaqının Şərqi Avropa üzərində mövcud olan nəzarətini qitənin digər hissələrinə də yaymaq istəyi hədəsinə qarşı olaraq qarşılıqlı yardım paktı yaratmaqdan ibarət idi. Alyansın mənşəyi 1961
B erl
in Di varı
nı n u
ca lm ası 1949 V aşi nq to n M üqa viləsi
ni n i
m za lan m ası
, 4 A pr el Dəyişən dövrana cavab | S07 O zamanlar Avropa hələ də İkinci Dünya Müharibəsinin səbəb olduğu dağıntıları bərpa etməkdə idi. Bununla belə, 1947 və 1952-ci illərdə ABŞ-nın maliyyələşdirdiyi Marşal Planı Qərbi Avropa iqtisadiyyatlarını sabitləşdirəcək vasitələri təmin etdi. Kollektiv müdafiə prinsipinə sadiq olmaqla NATO, demokratiya və iqtisadi artımın inkişafı naminə təhlükəsiz mühitin qorunub saxlanılmasına yardımçı olaraq bu rolu tamamladı. O vaxtkı ABŞ prezidenti Harri S.Trumanın sözləri ilə desək Marşal Planı və NATO “bir qozun iki yarısı” idi. “ Alyans vasitəsilə Qərbi Avropa və Şimali Amerika bu günədək görünməmiş sabitlik səviyyəsini əldə etdilər ” 1950-ci illərin əvvəllərində Koreya Müharibəsi ilə kulminasiya nöqtəsinə çatan beynəlxalq hadisələr Qərbin Sovet İttifaqının ekspansiya məqsədləri ilə bağlı qorxusunu təsdiqləmiş oldu. Buna uyğun olaraq, NATO üzv ölkələri birgə müdafiə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi üçün tələb olunan hərbi və mülki strukturların inkişafı ilə bağlı səylərini artırdılar. Avropa Hökumətlərinin müraciəti əsasında Şimali Amerika qüvvələrinin Avropa torpağında mövcudluğu Sovet İttifaqı təcavüzünü karıxdırmağa yardım etdi. Bundan əlavə, vaxt keçdikcə daha çox ölkə Müttəfiq oldu. Alyans vasitəsilə Qərbi Avropa və Şimali Amerika bu günədək görünməmiş sabitlik səviyyəsini əldə etdilər və bununla da, Avropanın iqtisadi əməkdaşlığı və inteqrasiyasının əsasını qoydular. 1990-cı illərin əvvəllərində, Soyuq Müharibə yekunlaşdıqdan sonra Alyans keçmiş düşmənlərə əl uzatmaqla və təhlükəsizliyə olan birgə yanaşmanı davam etdirməklə Avropanın köhnə Şərq-Qərb bölgüsünün aradan qaldırılmasına fəal şəkildə töhfə verdi.
S08 | Dəyişən dövrana cavab Soyuq Müharibə dövründə NATO-nun rolu və məqsədi açıq şəkildə Sovet İttifaqının törətdiyi təhdidin mövcudluğu ilə müəyyən olunurdu. 1990-cı illərin əvvəllərində Varşava Paktı buraxıldı və Sovet İttifaqı dağıldı. Ənənəvi düşmənlərinin yox olması ilə əlaqədar bəzi şərhçilər, NATO-ya olan ehtiyacın da aradan qalxdığına və gələcək müdafiə xərclərinin və silahlı qüvvələrə qoyulan sərmayənin da əsaslı şəkildə azalacağına inanırdılar. Soyuq Müharibənin sonu 1989
B erl
in Di varı
nı n da
ğıl m ası Dəyişən dövrana cavab | S09 Bir çox NATO Müttəfiqləri öz müdafiə xərclərini azaltmağa başladılar, bəziləri hətta bunu 25 faizədək etdi. Lakin tezliklə aydın oldu ki, Soyuq Müharibənin sonu hərbi işğal təhlükəsini aradan qaldırmış olsa da Avropanın bir çox hissələrində qeyri sabitlik artmışdı. Keçmiş Yuqoslaviya və keçmiş Sovet İttifaqının ərazilərində bir çox hallarda etnik gərginlik ilə qızışdırılan çoxsaylı regional münaqişələr baş qaldırdı və yayılma hədəsi meydana çıxdı. “ Avropada sülh və sabitliyin qorunması və regional münaqişələrin yüksəlməsinin qarşısının alınması ” Avropada sülh və sabitliyin qorunması və regional münaqişələrin yüksəlməsinin qarşısının alınması üçün indi siyasi və hərbi əməkdaşlığın yeni formaları tələb olunurdu. Həqiqətən də, NATO əməkdaşlıq üçün yeni mexanizmlər yaradaraq keçmiş düşmənləri ilə institutlaşmış münasibətlər qurdu. O həmçinin, üzv ölkələrin fundamental müdafiə rollarının yerinə yetirilməsi imkanlarının davamlı şəkildə təmin edilməsinə əlavə olaraq, böhranların idarə olunması, sülhməramlılıq və sülhə dəstək əməliyyatları kimi yeni vəzifələr üçün onları təchiz etmək məqsədilə hərbi strukturları və qabiliyyətləri uyğunlaşdırmaq naminə əsaslı daxili islahatlar həyata keçirdi. Bu təhlükəsizlik təhdidlərinə cavab olaraq NATO, nəinki kollektiv müdafiə üçün cavabdeh olan möhkəm bağlı Alyans olaraq qaldı, o həmçinin, geniş təhlükəsizlik sahəsində yaxın əməkdaşlıq edən müxtəlif mədəniyyətli ölkələrin tərəfdaşlığı mərkəzinə çevrildi. 1995
N AT O ö zü nü n il k böh
ranı n idar
ə ol un m ası əm əl iy ya tın a başla yı r © MOD UK 9/11 S10
| Dəyişən dövrana cavab 1999-cu il Vaşinqton Zirvə Görüşündə qəbul olunmuş Strateji Konsepsiya gələcək təhdidləri “çoxistiqamətli və bir çox hallarda qabaqcadan xəbər verilməsi çətin olan” kimi təsvir etdi və xüsusi diqqəti kütləvi qırğın silahlarının və onların təminat vasitələrinin yayılması hədəsinə ayırdı. O həmçinin, terrorçuluq aktları, təxribat və mütəşəkkil cinayətkarlıq, eyni zamanda həyati təbii ehtiyatların axınında təfriqə kimi daha geniş təbiətli digər hədələrin Alyansın təhlükəsizlik maraqlarına təsir göstərə biləcəyini açıqladı. Baş verən hadisələr Alyansın necə də qabaqgörən olduğunu göstərdi. 2001-ci ilin 11 sentyabr tarixində terrorçular ABŞ-dakı hədəflərə qarşı sərnişin təyyarələrindən kütləvi qırğın silahı kimi istifadə etdilər. Hücumun sarsıdıcı qəddarlığı və məqsədə nail olmaq üçün istifadə olunan vasitələr açıq və demokratik cəmiyyətlərin assimmetrik müharibənin yeni formasına olan zəifliyini nümayiş etdirdi. Növbəti gün həmrəylik aktı olaraq Müttəfiqlər NATO-nun kollektiv müdafiə qərarı olan Vaşinqton Müqaviləsinin 5-ci maddəsini işə saldılar və bununla da, bir və ya bir neçə üzvə qarşı hücumun hamıya qarşı edilmiş hücum olduğunu təsdiq etdilər. 11 Sentyabr NATO tarixində ilk dəfə olaraq 5-ci Maddəni işə salır 2001-
ci il N
yu- Yo rk v ə V aşi
nq to nda g eni ş miqy asl ı t
er ro r h ücu mları
Dəyişən dövrana cavab | S11 Alyans bir qədər sonra Birləşmiş Ştatları dəstəkləmək üçün tədbirlər qəbul etdi. O, terrorçuluq fəaliyyətindən şübhəli hesab olunan gəmilərin dayandırılması və axtarışı üçün oktyabr ayının əvvəllərində Şərqi Aralıq Dənizinə gəmilər göndərməklə cəld hərəkət etdi. Bu fəaliyyət hazırda Fəal Cəhd Əməliyyatı kimi davam edir və indi o, bütün Aralıq dənizini əhatə edir. Həmçinin, qəbul olunmuş tədbirlər sırasında Müttəfiqlər ABŞ-ın 11 sentyabr hücumlarına cavabdeh olan Al-Qaida terrorçu qrupu və onlara sığınacaq verən Taliban rejiminə qarşı apardığı əməliyyata dəstək olaraq Əfqanıstana qüvvələrini göndərdi. 2003-cü ilin avqust ayından etibarən Alyans Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələri, sülhməramlı əməliyyatına rəhbərlik edir. 11 sentyabr hücumu Alyansın ərazisində törədilən miqyasına görə daha kiçik, lakin eyni qərəzkar təbiətə malik digərləri ilə müşayiət olundu. Tərəflər razılaşırlar ki, Avropa və ya Şimali Amerikada onlardan biri və ya bir neçəsinə qarşı edilmiş silahlı hücum onların hamısına edilmiş hücum hesab ediləcək və nəticə etibarilə onlar razılaşırlar ki, belə bir silahlı hücum baş verərsə onlardan hər biri BMT Nizamnaməsinin 51-ci Maddəsinə uyğun olaraq fərdi və kollektiv özünü müdafiə hüququndan istifadə edərək, hücuma məruz qalmış Tərəf və ya Tərəflərə dərhal fərdi və digər tərəflər ilə birgə Şimali Atlantika ərazisinin təhlükəsizliyinin qorunub saxlanılması və bərpa edilməsi naminə silahlı qüvvələrdən istifadə də daxil olmaqla ehtiyac duyulan tədbirlər şəklində yardım edəcəkdir. Hər hansı bu kimi silahlı hücum və onun nəticəsində görülmüş tədbirlər barədə dərhal Təhlükəsizlik Şurasına hesabat veriləcəkdi. Bu tədbirlər Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunub saxlanılması və bərpa olunması üçün lazımı tədbirlər görülən zaman dayandırılacaqdır. 5-ci Maddə
S12 | Dəyişən dövrana cavab İlk olaraq, 21-ci əsrdə Transatlantik cəmiyyətə olan hədələr təbiətcə daha çox assimmetrik olacaq və dövlətlərin müstəqil ordularından daha çox alt dövlət qurumları tərəfindən maliyyələşdiriləcək. Onların qarşısını almaq üçün Müttəfiq qüvvələrin hərbçiləri daha yaxşı açılan, hərəkətli və bacarıqlı olmalıdırlar. İkinci, bu yeni təhdidlər Avro- Atlantik ərazidən kənarda formalaşa bilər. Bu səbəbdən, NATO hədələrin harada meydana çıxmasından asılı olmayaraq onların cavablandırılması məcburiyyətini başa düşən qlobal tərəfdaşları olan Alyansa çevrilməlidir. Sonuncu, NATO bu təhlükələrlə təkbaşına üzləşə bilməz. Transatlantik Alyans BMT, Avropa İttifaqı, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatları ilə birgə işləyərək hərtərəfli siyasi, iqtisadi və hərbi həll yollarının inkişafına töhfə verməlidir. Yalnız bu kimi yanaşma münaqişənin iqtisadi, həmçinin, siyasi və ideoloji köklərini cavablandıra bilər. Bu amilləri nəzərdə tutaraq NATO rəhbərləri Alyansın fəaliyyəti və işçi proseduralarının icmalı üzrə işə başladılar. Bu proses aşağıdakı bir sıra təşəbbüslərlə nəticələndi: “ hərtərəfli siyasi, iqtisadi və hərbi həll yollarının inkişafına töhfə ” NATO Cavab Qüvvələrinin yaradılması – yer, su və hava elementlərini özündə birləşdirən qabaqcıl texnologiyaya malik, çevik, açıla bilən, qarşılıqlı operativ uzlaşan və davamlı qüvvələr Növbəti on və on beş il ərzində Alyansın strateji prioritetləri üçün çərçivəni təmin edəcək Hərtərəfli Siyasi İcmalın qəbul olunması Əfqanıstanda bütün ölkəni əhatə etmək üçün əməliyyatların genişləndirilməsi, yerli təhlükəsizlik qüvvələrinin təlimi və yenidənqurma işləri Təhlükəsizlik qüvvələrinin təlimi vasitəsilə İraq Hökumətinə yardım göstərilməsi, habelə Afrika Ittifaqına dəstək və piratlara qarşı mübarizənin başlanması İstanbul Əməkdaşlıq Təşəbbüsü vasitəsilə Yaxın Şərq ölkələri ilə institutlaşmış münasibətlərin qurulması Paralel olaraq, Alyansa üzvlük və öz tərəfdaşlıq proqramlarına dəvətlərin genişləndirilməsi ilə NATO Avro-Atlantik inteqrasiyanı davam etdirir və beləliklə də, çox sayda ölkələrin təhlükəsizlikdən əldə etdikləri faydanı artırır. axarlı hərbi komandanlıq strukturu Strateji daşıma və havan yeri müşahidə kimi müasir hərbi əməliyyatlar üçün əhəmiyyətli sahələrdə qabiliyyətlərin təkmilləşdirilməsi Dəyişən dövrana cavab | S13 N AT O A W A C s t əy yar ələ ri başl
ıc a had isələ rin v
ə b öh ran v əzi yy ət lə rini
n ha va n əz ar ət ini t əmi
n e di r © Boeing Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu S14 |
11 sentyabr hücumlarından dərhal sonra ABŞ repressiv Taliban rejimini devirən Əfqanıstanda terrorçuluğa qarşı əməliyyat - Azadlığa Dəstək Əməliyyatına başladı. Əfqan təhlükəsizlik qüvvələrinin təkbaşına ölkənin sabitliyini təmin edə bilməyəcəyi narahatlığı artırdı. Bununla əlaqədar olaraq, təhlükəsizlik qüvvələrinin təsis edilməsi və təliminə kömək edə biləcək qüvvənin BMT tərəfindən təsdiq olunması tələbi ilə çıxış edən Bonn Konfransı 2001-ci ilin dekabr ayında təşkil edildi. 20 dekabr 2001-ci ildə qəbul olunmuş BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1386 qətnaməsi Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Dəstək Qüvvələrinin (İSAF) yaradılmasını və onların Kabil və ətraf bölgələrdə yerləşdirilməsini təmin etmişdir. İSAF və Əfqan milli hökumətinin sələfi olan Əfqan Keçid Hakimiyyəti 2002-ci ilin yanvar ayında İSAF-ın vəzifələrini təfsilatı ilə müəyyən edən Hərbi Texniki Sazişi razılaşdırdılar. Əfqanıstan 2003 N
O Əf qanı
stan da İS
A F ü
zr ə öh də çil
iy i ö
z ü zə rin ə g öt ür ür © MOD Canada Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu
| S15 İlkin olaraq, İSAF nə NATO, nə də BMT qüvvəsi yox, BMT Təhlükəsizlik Şurasının himayəsi altında yerləşdirilmiş könüllülər koalisiyası olmuşdur. Könüllü ölkələr İSAF-a altı aylıq rotasiya ilə rəhbərlik etmişlər (ilk olaraq Böyük Britaniya, Türkiyə, Almaniya və Niderland). Bu missiyaların tərəqqi əldə etdiyi bir vaxtda onlar vahid sistemin çatışmazlığından irəli gələn maneələrlə üzləşdilər və nəticədə, 2003-cü ilin avqustunda Alyans missiyanın strateji idarəsi, nəzarət və əlaqələndirilməsini öz üzərinə götürərək Kabildə İSAF-ın Daimi Qərargahının təsis edilməsinə şərait yaratdı. “ İSAF və Əfqan Milli Hökuməti sıx əlaqələndirmə şəraitində fəaliyyət göstərir ” İlk növbədə, İSAF-ın mandatı paytaxt Kabil və ətraf ərazilərlə məhdudlaşdırılırdı, lakin getdikcə o, bütün Əfqanıstan ərazisi üzrə genişləndi: o əvvəlcə şimala, qərbə, sonradan cənuba və sonda Əfqanıstanın ən təhlükəli və qeyri-sabit bölgəsi olan şərqə genişləndi. İSAF-ın əsas rolu Əfqan hökumətinə onun ölkə üzrə hakimiyyətinin yayılması və təhlükəsiz mühitin yaradılmasına dəstək verməkdən ibarətdir. Bununla o, ordu və polisin təlimi vasitəsilə Əfqan təhlükəsizlik qüvvələrinin inkişafına dəstək verir; mülki təsisatların yenidən qurulması ehtiyaclarını müəyyən edir; qeyri-qanuni silahlı qrupların silahsızlaşdırılması və narkotiklərə qarşı səylərdə hökuməti dəstəkləyir; və humanitar yardım fəaliyyətlərini dəstəkləyir. O eyni zamanda, mülki və hərbi qurumlar arasında qarşılıqlı əlaqənin genişləndirilməsinə və yerlərdə aparılan əməkdaşlığa daha sistematik yanaşmanın inkişaf etdirilməsinə çalışır. Bunun nümayiş etdirilməsi üçün, Əyalət Bərpa Qruplarından bəzisi – İSAF-ın öhdəçiliyi altında olan mülki və hərbi heyətdən ibarət kiçik qruplar – ölkə boyu məktəb və yetimxanaların tikilməsi, yolların təmiri, silahların hesabdan silinməsi, minaların zərərsizləşdirilməsi və bu kimi mülki layihələrdə işləyirlər. İSAF Əfqan Milli Hökuməti ilə sıx əlaqələndirməni həyata keçirir. Misal üçün, 2003-cü ilin dekabrında və 2004-cü ilin yanvarında o, böyük şura qismində Əfqan konstitusiyasını qəbul etmiş konstitusional Loya Jirga-nın toplanmasının təhlükəsizliyinin təminatında Əfqan Hakimiyyətinə yardım etdi. 2006-cı ilin sentyabrında NATO və Əfqanıstan müdafiə islahatları, müdafiə təsisatlarının yaradılması və Əfqan Milli Ordusu və NATO üzvləri arasında hərbi uyarlığın təşviqinə yönələn “Tərəfdaşlıqda Əməkdaşlığa Dəstək Çərçivəsi” sənədini qəbul etdilər. Buna əlavə olaraq, NATO-nun Ali Mülki Nümayəndəsi birbaşa Əfqan Hökuməti və digər beynəlxalq təşkilatlarla, həmçinin qonşu ölkələrlə əlaqə saxlayaraq Alyansın siyasi və hərbi məqsədlərini müəyyən edir.
S16 | Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu Keçmiş Yuqoslaviyanın parçalanması nəticəsində 1995-ci ildə Bosniya və Herseqovinada, 1999-cu il Kosovoda və 2001-ci ildə keçmiş Yuqoslaviya Respublikası Makedoniyada (*) münaqişələrin qarşısının alınması və ya dayandırılması məqsədilə hərbi müdaxilə etdi. Bosniya və Herseqovinada NATO Müttəfiqləri 1995-ci ilin avqust və sentyabrında Bosniyanın Serb qüvvələrinə qarşı hava əməliyyatları keçirmişlər. Bu addım yerdə olan qüvvələr arasında güc tarazlığının dəyişilməsinə kömək etmiş və Bosniyanın Serb rəhbərliyini Deyton, Ohayoda razılaşdırılmış sülh sazişini qəbul etməyə sövq etmişdir. NATO sülhməramlıları Bosniya və Herseqovinaya 1995-ci ilin dekabr ayında Həyata Keçirmə Qüvvələri (İFOR) altında gəldilər. İFOR on il sonradan, 2005-ci ilin dekabrında uğurlu sonluqla yekunlaşan Sabitləşmə Qüvvələri (SFOR) ilə əvəz edilmişdir. Sülhməramlılıq mandatı sonradan Avropa İttifaqına ötürülmüşdür. Balkanlar NATO Bosniya və Herseqovinada aparılan on illik sülhməramlı əməliyyata rəhbərlik etmişdir
© Belgian MOD Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu
| S17 “ Kosovonun gələcək inkişafı naminə sabit mühitin yaradılması ” NATO-nun Kosovoya hərbi müdaxiləsi, artmaqda olan zorakılıq və BMT Təhlükəsizlik Şurasının Kosovonın Alban əhalisinə qarşı repressiyasına son qoymağa çağıran qətnamələrini Belqradın dəfələrlə pozduğu bir ildən çox bir müddətdə davam etdi. 1999-cu ilin martında Alyans repressiyaya cavabdeh olan Yuqoslav hökumətinin hərbi və hərbiləşmiş strukturlarına qarşı havadan hərbi əməliyyata başlamağa qərar verdi. Bütün digər seçim yolları tükəndikdən və Belqradın barışmaz mövqeyinin qarşısının alınması ilə bağlı sülh danışıqları iflasa uğradıqdan sonra belə bir qərar verildi. Hava əməliyyatı 78 gün davam etdi və münaqişə tərəflərinin bütün hərbi fəaliyyətə son qoyması ilə nəticələndi; Yuqoslav Ordusu və Serb polis və hərbiləşmiş qüvvələri Kosovonu tərk etdi; Kosovoda beynəlxalq hərbi iştirakın yerləşdirilməsi üzrə razılıq əldə olundu; qaçqın və məcburi köçkünlərin şərtsiz və sağ- salamat yerlərinə qayıtması ilə bağlı razılıq əldə olundu; və bütün tərəflərin Kosovo üzrə siyasi razılığın əldə olunması üçün birgə işə hazır olması razılaşdırıldı. NATO-nun rəhbərlik etdiyi Kosovo Qüvvələrinin (KFOR) mandatı hər ikisi 1999-cu il mart tarixli olan həm NATO və Yuqoslav komandirləri arasında imzalanmış Hərbi- Texniki Razılıq, həm də BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1244 Qətnaməsi ilə müəyyən olunur. KFOR yeni düşmənçiliyin qarşısının alınması, təhlükəsiz mühitin yaradılması və Kosovo Azadlıq ordusunun hərbsizləşdirilməsi üzrə məsuliyyət daşıyırdı. Bundan əlavə KFOR, Kosovonun gələcək inkişafı naminə sabit mühitin yaradılması üçün beynəlxalq humanitar səyləri dəstəkləyir və BMT- nin Kosovodakı Müvəqqəti İnzibati Missiyası (UNMİK) kimi beynəlxalq mülki qurumlarla birgə işləyir. 2008-ci il 17 fevral tarixli müstəqillik bəyannaməsinin ardınca NATO KFOR-un BMT Təhlükəsizlik Şurası digər qərar verənədək BMT TŞ 1244 əsasında Kosovoda qalacağını bir daha təsdiq etdi. Bu mövqe NATO-nun 2009-ci il aprel tarixli Strazburq/Kel Zirvə Görüşündə bir daha bildirildi. Onar həmçinin bildirdilər ki, Alians razılaşdırılmıış formada Kosovoda multi etnik təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasına tam olaraq sadiqdir. Onlar həmçinin Kosovoya Avropa İttifaqı Qanunun Aliliyi Missiyasının (EULEX) göndərilməsini və indiyə qədər götürülmüş öhdəliklərin lazımi standartlara uyğun olaraq icra edilməsini, xüsusilədə qanunun aliliyinin təmin edilməsi, etnik azlıqların və tarixi və dini abidələrin qorunmasını, cinayyətkarlıqla və korrupsiya ilə mübarizəni yüksək qiymətləndirdilər. S18 | Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu 2001-ci ilin avqust ayında keçmiş Yuqoslav Respublikası Makedoniyanın (*) prezidenti ölkənin sabitliyini poza biləcək etnik Alban qruplarının silahsızlaşdırılmasında NATO-nun yardımını xahiş etdi. NATO, hökumətin bəzi azlıqların hüquqlarını bərpa etməsi şərt ilə bu xahişi qəbul etdi. NATO daxil olmaqla müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar və ABŞ-dan xüsusi nümayəndələrin vasitəçiliyi ilə ölkənin etnik Alban icmasının nümayəndələri və hökumət arasında siyasi razılıq əldə olundu. Bu, NATO-ya könüllülük əsasında etnik albanların silahsızlaşdırılması üçün 3 500 qüvvədən 30 günlük missiya çərçivəsində istifadəsinə yol açmış oldu. Skopyenin xahişi əsasında NATO qüvvələri, Avropa ittifaqı və Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı nəzarətçilərinin müdafiəsini təmin ötmək 2003-cü ilin martında missiya Avropa İttifaqı tərəfindən qəbul edilənədək ölkədə qaldı. Bu təşəbbüslər ölkədə mülki münaqişənin qarşısının alınması və bərpa və barışıq üçün zəmin yaradılmasına yardımçı oldu. NATO-nun Sarayevo və Skopyedə ev sahibi hökumətlərinə müdafiə islahatlarında kömək etmək məqsədilə qərargahlar saxlamasına baxmayaraq, KFOR hazırda Balkanlarda qalan yeganə geniş miqyaslı Müttəfiq qüvvələridir. Qərbi Balkanlarda uzun müddətli sabitliyi gücləndirmək məqsədi ilə NATO region ölkələrini Avro-Atlantik strukturlara inteqrasiyaetməyə çalışır. Albaniya və Xorvatiya 2009-cu ilin Aprelində NATO-ya daxil oldular, keçmiş Yuqoslav Respublikası Makedoniya (*) NATO-ya üzvlüyə namizəddir və Bosniya və Herseqovina, Monteneqro və Serbiya 2006-cı ilin 14 dekabrında NATO-nun Tərəfdaşı oldular. “ Qərbi Balkanlarda uzun müddətli sabitliyi gücləndirmək məqsədi ilə NATO region ölkələrini Avro- Atlantik strukturlara inteqrasiya etməyə çalışır ”
Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu
| S19 11 sentyabr hücumlarının ardınca həyata keçirilmiş Fəal Cəhd Əməliyyatı Aralıq dənizində terrorçuluq fəaliyyətinə qarşı NATO dəniz qüvvələrinin rəhbərlik etdiyi aşkar etmə, qarşısını alma və müdafiə etmə dəniz nəzarəti əməliyyatıdır. NATO gəmiləri Şərqi Aralıq dənizinə yerləşdirilərək bölgədə patrul xidmətinə 6 Oktyabr 2001-ci ildə başladılar. Əməliyyatın uğurunu nəzərə alaraq, 2003-cü ilin əvvəllərində o, Cəbəllüttariq boğazı, 1 il sonradan isə 2004-cü ilin martında bütün Aralıq dənizinə genişlənmişdir. Əməliyyatın terrorçuluqla bağlı fəaliyyətlərlə məhdudlaşmasına baxmayaraq, o ticarət və iqtisadi fəaliyyət üzrə Aralıq dənizinin bütövlükdə təhlükəsizliyi ilə bağlı faydalı nəticələrə malikdir. Aralıq Dənizi Aden körfəzində və Şərqi Afrika sahillərində günü gündən artan dəniz quldurluğu Afrikaya beynəlxalq humanitar yardim cəhdlərinin qarşısını alır və ümumiyyətlə dəniz rabitə xətlərinə və ərazidə iqtisadi maraqlara xələl gətirir. NATO ərazidə təhlükəsizliyi təmin etmak üçün Ümumi Xidmət Əməliyyatı (2008) və Ümumi Qoruyucu Əməliyyatı (2009) kimi dəniz qulurluğuna qarşı əməliyyatlar həyata keçirmişdir. Hal hazırda, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qərarlarına əsasən və Avropa İttifaqı kimi digər qurumlarla uzun müddətli dəniz qulurluğuna qarşı rol nəzərdən keçirilir. Aden Körfəzi S20 | Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu © EU Darfur qaçqınları NATO-nun Afrika qitəsində ilk missiyası Afrika İttifaqının Sudana olan Missiyasına (AMIS) dəstəyi olmuşdur. Sudanın Darfur əyalətinin sakinləri 2003-cü ildən qəddar vətəndaş müharibəsinin qurbanı olmuşlar. Münaqişə on minlərlə insanın ölümü və milyonların didərgin düşməsinə gətirmiş humanitar böhrana səbəb olmuşdur. Afrika İttifaqının (Aİ) xahişinə əsasən NATO, Aİ-nin AMIS missiyasını 2005-ci ilin iyulundan başlayaraq bu missiya 2007-ci ilin 31 dekabrında bitənədək yardımla təmin etmişdir. 2008-ci ilin yanvarında bu missiya BMT-Aİ hibrid missiyasına çevrildikdə, NATO yardımla bağlı hər hansı əlavə müraciətləri nəzərdən keçirməyə hazır olduğunu bəyan etmişdir. 2007-ci ilin iyununda NATO Afrika İttifaqının, onun Somalidəki missiyası üçün (AMİSOM) qoşunlarının yerləşdirilməsində strateji hava daşıması dəstəyinin təmin edilməsi təklifi ilə razılaşmışdır. Ölkədə 1991-ci ildən bəri səmərəli hakimiyyət mövcud olmamış və o, uzun illər ərzində rəqib hərbi yaraqlıları arasındakı döyüşlərdən, həmçinin aclıq və xəstəliklərdən əziyyət çəkmişdir. NATO eyni zamanda, Aİ-nin uzun müddətli sülhməramlılıq potensialını imkan-yaratma dəstəyi ilə təmin edir, xüsusi ilə də Aİ-nin müraciəti əsasında Afrika Ehtiyat Qüvvələrinə dəstək göstərir. Birgə fəaliyyət və səmərəliliyin maksimum şəkildə təmin edilməsi üçün NATO-nun yardımı xüsusilə BMT və Avropa İttifaqı daxil olmaqla digər beynəlxalq təşkilatlar, həmçinin ikitərəfli tərəfdaşlarla sıx əlaqələndirilir. Afrika Birliyinə yardım İraqın sabitliyi NATO-nun mühüm strateji marağındadır və o, 2004-cü ildən etibarən İraq Hökumətini NATO Təlim Missiyası-İraq (NTM-İ) vasitəsilə dəstəkləyir. NATO və İraq həmçinin, əməkdaşlıqlarınn uzun müddətdə davam etdirilməsinə razılaşmış və bunu Strukturlaşmış Əməkdaşlıq Çərçivəsi üzrə təkliflərin təsdiqi vasitəsilə rəsmiləşdirmişlər. NATO ölkəyə öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün İraq hərbi heyətinin həm İraq daxilində, həm də xaricində təlimi vasitəsilə kömək edir; ölkənin təhlükəsizlik təsisatlarının inkişafını dəstəkləyir; NATO-nun ayrı-ayrı üzv ölkələri tərəfindən təmənnasız təqdim edilən avadanlığın çatdırılmasını əlaqələndirir və daha ümumi şəkildə, İraqda müdafiə islahatlarına dəstəyi təmin edir. İraqla əməkdaşlıq, İraq Hökumətinin müraciətinə əsasən beynəlxalq və regional təşkilatlardan İraq xalqının təhlükəsizliyi və sabitliyi tələblərinin qarşılanmasının dəstəklənməsini xahiş edən BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1546 Qətnaməsinə uyğun şəkildə həyata keçirilir. İraqa yardım Böhran vəziyyətlərində başlıca oyunçu
| S21 NATO-nun daha geniş fəaliyyəti “ Alyansın fəaliyyətinin böyük hissəsi ictimaiyyətin diqqətindən kənarda baş verir ” NATO-nun mediada işıqlandırılması bir qayda olaraq, yüksək səviyyəli diplomatiya, Alyansın zirvə görüşləri və hərbi əməliyyatları üzərində cəmləşir. Bununla belə, Alyansın fəaliyyətinin böyük hissəsi ictimaiyyətin gözündən kənarda baş verir. NATO gündəlik əsasda Avropanın təhlükəsizlik mühitinin inkişaf etdirilməsinə yardım edən bir çox layihələrlə məşğuldur. Buraya şərqi Avropa hərbi sisteminin islahatına yardım etmək, keçmiş hərbi zabitlərin mülki həyata hazırlanması üçün proqramların yaradılması, və minasızlaşdırma və yığılıb qalmış silah-sursatların məhv edilməsi üzrə yardımın təmin edilməsi daxildir. Bundan əlavə, NATO humanitar yardımın əlaqələndirilməsində fəaldır. 1999-cu ildə o, təbii və insanlar tərəfindən törədilən fəlakətlər halında NATO və Tərəfdaş ölkələrdən fövqəladə və humanitar yardımın əlaqələndirilməsini təmin edən Avro-Atlantika Fəlakətlərə Yardımın Əlaqələndirilməsi Mərkəzini (EADRCC) açmışdır. Misal üçün, NATO 2005-ci ilin sentyabrında ABŞ-da baş vermiş Katrina Qasırğası nəticəsində daşqından zərər çəkənləri yardımla təmin etmişdir. Bir ay sonra, Pakistanda baş vermiş dağıdıcı zəlzələ 73 000 insanın məhvi və 4 milyonun evsiz qalmasına gətirib çıxarmışdır. Şimali Atlantika Şurası EADRCC vasitəsilə yardımın göstərilməsinə razılıq verdi. Bir çox hallarda EADRCC daşqın, meşə yanğınları və zəlzələlərdən zərər çəkən Avro- Atlantika məkanı ölkələrinin köməyinə gəlmək üçün ehtiyatları səfərbər etmişdir. NATO mülki elm, ətraf mühit və texnologiya sahələrində təhlükəsizliklə bağlı məsələlər üzrə praktiki əməkdaşlığı dəstəkləyən elmi proqrama malikdir. NATO-nun Sülh və Təhlükəsizlik naminə Elm Proqramı (SPS) iştirakçıların xüsusi ehtiyaclarına cavab məqsədini güdərək, müxtəlif problemlər üçün tövsiyə və real həll yollarının inkişaf etdirilməsinə çalışır. NATO üzv, Tərəfdaş və Aralıq dənizi dialoqu ölkələrinin elm adamları bu fəaliyyətlərdə iştirak edirlər ki, bu da birgə fəaliyyət, şəbəkə və imkan yaratmanın asanlaşdırılması yolu ilə ümumi təhlükəsizliyə səmərəli şəkildə töhfə verir.
Tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi S22 |
NATO Tərəfdaşları Soyuq Müharibənin sonundan bəri NATO dialoq, etimad yaratma və əməkdaşlıq naminə institutların yaradılması yolu ilə təhlükəsizlik və sabitliyin gücləndirilməsi üçün bir sıra təşəbbüslər irəli sürmüşdür. O, keçmiş düşmənlər, həmçinin digər Avropa ölkələri, geniş Aralıq dənizi bölgəsində qonşu ölkələr və Yaxın Şərqdə ölkələr ilə münasibətlər qurmuşdur. Bu istiqamətdə ilkin addım 1991-ci ildə Şimali Atlantika Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması olmuşdur. Avro- Atlantika Tərəfdaşlıq Şurası adlanandan bəri o, NATO və Avro-Atlantika məkanında qeyri-üzv ölkələr arasında məsləhətləşmə və əməkdaşlıq üzrə başlıca foruma çevrilmişdir. NATO 1994-cü ildə Sülh Naminə Tərəfdaşlıq (SNT) kimi tanınan təşəbbüsü irəli sürdü. Bu proqram iştirakçı ölkələrin silahlı qüvvələrinin demokratik cəmiyyətdə lazımı rol oynamasına imkan yaratmaq və NATOnun rəhbərlik etdiyi sülh qoruma əməliyyatlarında iştirak etmələri üçün onların yenidən qurulmasına dəstək verilməsinə yönəlmişdir. O, bir çox müxtəlif sahələrdə praktiki əməkdaşlıq üçün imkanlar təklif edir ki, bu da fərdi Tərəfdaş ölkələrin xüsusi təhlükəsizlik ehtiyac və maraqlarına müvafiq şəkildə öz iştiraklarını uyğunlaşdırmasına imkan yaradır. Fəaliyyətlərin həcmi və növü, müdafiə islahatları, krizis idarəçiliyi, mülki fövqəladə planlaşdırma, elm, təhsil və təlim sahəsində əməkdaşlıq, yüngül və atıcı silahların məhv edilməsi və təhlükəsiz şəkildə zərərsizləşdirilməsi kimi sahələri əhatə edərək olduqca böyükdür. “ dialoq, etimad yaratma və əməkdaşlıq naminə institutların yaradılması ”
Tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi
| S23 “ Rusiya və Ukrayna ilk gündən NATO ilə tərəfdaşlıq fəaliyyətinə öhdəlik götürən ölkələr arasında olmuşlar ” Rusiya və Ukrayna ilk gündən NATO ilə tərəfdaşlıq fəaliyyətinə öhdəlik götürən ölkələr arasında olmuşlar. 1997-ci ildə bu iki ölkədən hər biri ilə NATO arasında ikitərəfli sazişlərin imzalanması ilə əməkdaşlıq daha rəsmi əsasa keçmişdir. NATO- Rusiya Daimi Birgə Şurası və NATO-Ukrayna Komissiyası təhlükəsizlik məsələləri və geniş səpkili sahələr üzrə praktiki əməkdaşlığın inkişafı üzrə mütəmadi məşvərət və müzakirələrin təşviqi vasitəsi kimi yaradılmışdır. O vaxtdan bəri, yeni təhlükəsizlik təhdidlərinin cavablandırılması üçün birgə beynəlxalq səylərə olan tələbatı vurğulayan 11 sentyabr terrorçu hücumlarından sonra, Müttəfiqlər və Rusiya daha dərin və sıx münasibətlər qurdular. 2002-ci ildə ikitərəfli NATO-Rusiya Daimi Birgə Şurasını əvəz edən, Baş Katibin rəhbərlik etdiyi NATO-Rusiya Şurası (NRC) yaradılmışdır və burada bütün NRC ölkələri bərabər şəkildə iştirak edir və qərarlar konsensus vasitəsilə qəbul edilir. NRC terrorçuluğa qarşı mübarizə, böhranların idarə olunması və kütləvi qırğın silahlarının yayılmamasını əməkdaşlığın əsas sahələri kimi müəyyən etmişdir. NATO-Ukrayna münasibətləri illər ərzində uğurlu inkişaf etmişdir. Burada əsas nöqteyi- nəzər xüsusilə müdafiə və təhlükəsizlik sektorunda aparılan Ukraynanın cari islahat səylərinə NATO və fərdi Müttəfiqlər tərəfindən verilən dəstəkdir. Bu islahatlar ölkənin demokratik inkişafı və Avro-Atlantik strukturlara daha yaxın inteqrasiyası məqsədini həyata keçirmək üçün vacibdir. 2005-ci ildə Ukraynanın üzvlük istəkləri və müvafiq islahatları ilə bağlı İntensiv Dialoq irəli sürülmüşdür. 2008-ci ildə NATO üzv ölkələri razılaşmışlar ki, bu ölkə NATO üzvü olacaqdır. Rusiya və Ukrayna ilə münasibətlər
S24 | Tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi SNT təşəbbüsü 1995-ci ildə geniş Aralıq dənizi bölgəsinin altı ölkəsini – Misir, İsrail, İordaniya, Mavritaniya, Mərakeş və Tunisi - əhatə edən Aralıq dənizi dialoqunun yaradılması ilə tamamlanmışdır. 2000-ci ildə Əlcəzairin də qoşulduğu bu proqram, Aralıq dənizi bölgəsinin ölkələri ilə yaxşı münasibətlərin qurulması və qarşılıqlı anlaşmanın təkmilləşdirilməsi, eləcə də regional təhlükəsizlik və sabitliyin təbliğ edilməsi məqsədini güdür. 2004-cü ildə dialoq, müdafiə islahatı, sərhəd təhlükəsizliyi sahəsində əməkdaşlıq, hərbi uyarlığın təkmilləşdirilməsi və digər bu kimi sahələrdə yardım vasitəsilə daha geniş praktiki əməkdaşlığı təbliğ edən həqiqi tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəlmişdir. Genişləndirilmiş tərəfdaşlıq həmçinin, terrorçuluğa qarşı mübarizəni diqqət mərkəzinə almışdır. Bəzi Dialoq ölkələri Balkanlarda NATO-nun rəhbərlik etdiyi sülhə dəstək əməliyyatlarına hərbi qüvvələrlə töhfə vermiş və Fəal Cəhd Əməliyyatına dəstək vermişdir. Aralıq dənizi dialoqu “ Aralıq dənizi bölgəsinin ölkələri ilə yaxşı münasibətlərin qurulması və qarşılıqlı anlaşmanın təkmilləşdirilməsi ” NATO təlimi zamanı Aralıq dənizi di- aloqu ölkələri ilə əməkdaşlıq
Tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi
| S25 “ Bu təşəbbüs bölgənin maraqlı ölkələri ilə praktiki ikitərəfli əməkdaşlığın təbliğ edilməsi məqsədini güdür ” İstanbul Əməkdaşlıq Təşəbbüsü İstanbul Əməkdaşlıq Təşəbbüsünün (İCİ) 2004-cü ildə irəli sürülməsi Alyansın Aralıq dənizi dialoquna daxil olmayan Yaxın Şərq ölkələri ilə münasibətlər qurmaq istəyini nümayiş etdirdi. Bu təşəbbüs bölgənin maraqlanan ölkələri ilə terrorçuluğa qarşı mübarizə, böhranların idarə edilməsi, mülki fövqəladə planlaşdırma, və sərhəd nəzarəti kimi sahələrdə praktiki ikitərəfli əməkdaşlığın təbliğ edilməsi məqsədini güdür. Hazırda Bəhreyn, Qatar, Küveyt və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri bura qoşulmuşlar. S26 | Tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi Təhlükəsizlik təhdidlərinin təbiət, miqyas və mənşəcə daha gözlənilməz olduğu bir halda NATO öz tərəfdaşlıqlarının dairəsini genişləndirdi. O, əsrin dəyişməsindən bəri yaranmış qlobal təhdidlərin idarə olunmasına köməklik üçün qlobal tərəfdaşlara müraciət etmişdir. Bu, nə üzv, nə də Alyansın tərəfdaş ölkələri olmayan, belə adlanan “əlaqə ölkələri” Yaponiya, Yeni Zelandiya, Avstraliya və Cənubi Koreya kimi ölkələri əhatə edir. NATO həmçinin, sülh və təhlükəsizliyin təbliğində əlavə rolu olan digər beynəlxalq təşkilatlarla münasibətlərin qurur. Böhranın idarə olunması əməliyyatları kontekstində NATO siyasi, iqtisadi və sosial inkişaf vasitəsilə davamlı sülhün təmin edilməsi üçün vasitələrə malik təşkilatlarla işləyir. Buraya BMT, Avropa İttifaqı, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı, həmçinin, EUROCONTROL və Qırmızı Xaç Beynəlxalq Komitəsi kimi təsisatlar daxildir. Qlobal tərəfdaşlar və digər beynəlxalq təşkilatlar ilə iş Yeni Zelandiya kimi bir sıra əlaqə ölkələri İSAF-a töhfə verirlər Tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi
| S27 “ sülh və təhlükəsizliyin təbliğində əlavə rolu ” Bu institusional əlaqələrdən əlavə, NATO-nun Avropa üzvləri ilə Birləşmiş Ştatlar arasında transatlantik əlaqə Alyansla Avropa İttifaqı arasında münasibətlərə xüsusi səciyyə verir. Hər bir konstruktiv əməkdaşlıqda olduğu kimi o, dəyişilən xarici şərtlərə cavab olaraq inkişaf etmişdir. İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı Transatlantik münasibətlərin tarixinə varmadan qeyd etmək vacibdir ki, NATO-nun Avropalı üzvləri müharibə dövründən dərhal sonra təhlükəsizlik və iqtisadi artım baxımından ABŞ-dan yüksək dərəcədə asılı olmuşlar. Sonrakı illər ərzində Avropa daha güclü və birləşmiş şəkildə inkişaf etdi. Avropa İttifaqı 1990-cı illərin əvvəllərindən Ümumi Xarici və Təhlükəsizlik Siyasətini inkişaf etdirməyə başlamış və tədricən Avropanı beynəlxalq münasibətlərin daha nüfuzlu iştirakçısı kimi nümayiş etdirmişdir. 1999-cu ilin dekabrında Avropa İttifaqı böhranın idarə olunması vəzifələrini üzərinə götürmək imkanlarını inkişaf etdirmək və tələb olunan siyasi və hərbi strukturların yaradılması üçün müvafiq addımlar atmağı qərara almışdır. Bu, bir neçə il sonra Avropa İttifaqına Balkanlardakı NATO-nun iki missiyasını qəbul etməyə yol açmışdır. Bu proses NATO-nun bütövlükdə iştirak etmədiyi zaman, Aİ-nin rəhbərlik etdiyi əməliyyatlar üçün NATO-nun vasitə və qabiliyyətlərinə Avropa İttifaqının çıxış imkanını yaradan “Berlin Plüs” mexanizmi ilə asanlaşdırılmışdır. O, hazırda Avropa ittifaqı və NATO arasında əməkdaşlığın əsasını təşkil edir və 2003-cü il martın sonunda keçmiş Yuqoslav Respublikası Makedoniya (*) və 2004-cü il dekabrında Bosniya-Herseqovinada NATO missiyalarının təhvil verilməsinə gətirib çıxarmışdır.
S28 | Açıq qapı siyasətinin davam etdirilməsi Nisbətən daha ilkin mərhələdə Alyansın bani ölkələri olan Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İslandiya, İtaliya, Lüksemburq, Niderland, Norveç, Portuqaliya, Böyük Britaniya və Amerika Birləşmiş Ştatları təşkilatın üzvlüyünü Yunanıstan və Türkiyə (1952) və Almaniyanı (1955) daxil etməklə genişləndirdilər. Bir neçə on illik sonra 1982-ci ildə İspaniya Alyansa qoşuldu. Genişlənmənin növbəti dövrü Soyuq Müharibənin sonundan sonra, bir çox Mərkəzi Avropa ölkələrinin öz gələcək təhlükəsizlik maraqlarının NATO-ya qoşulmaq yolu ilə daha yaxşı qarşılanacağına qərar verdikləri və üzvlük axtarışları ilə bağlı niyyətlərini səsləndirdikləri zaman baş verdi. Üç keçmiş Tərəfdaş ölkə - Çex Respublikası, Macarıstan və Polşa – 1999-cu ilin martında üzv oldular və beləliklə də üzv ölkələrin sayını 19-a çatdırdılar. 2004-cü il martın sonunda NATO-nun ən böyük genişlənmə dalğası zamanı daha yeddi ölkə, Bolqarıstan, Estoniya, Latviya, Litva, Rumıniya, Slovakiya və Sloveniya Alyansa qoşuldu. Bu yaxınlarda, 2009-ci ilin Aprel ayında Albaniya və Xorvatiya Təşkilatın üzvü oldular. Keçmiş Yuqoslav Respublikası Makedoniya (*) da həmçinin, ölkənin adı ilə bağlı məsələ həll olunduğu təqdirdə Təşkilata üzvlüyə dəvət alacaqdır. NATO-nun qapısı açıq qalır. Gürcüstan və Ukraynanın üzvlük istəkləri və müvafiq islahatları ilə bağlı bu ölkələrlə mövcud olan İntensiv Dialoqlar həyata keçirilməkdədir. 2008-ci ildə Alyans rəhbərləri razılaşdılar ki, bu iki ölkə NATO-nun üzvü olacaqdır. Davam etməkdə olan proses Açıq qapı siyasətinin davam etdirilməsi Açıq qapı siyasətinin davam etdirilməsi
| S29 NATO-ya 2004-cü ildə qoşulmuş yeddi üzv ölkə və onlardan sonra gələnlər, 1999-cu ildə əsası qoyulmuş və maraqlı Tərəfdaş ölkələri üzvlüyə hazırlamaqda yardımçı olmaq məqsədini güdən Üzvlük Fəaliyyət Planından yararlanmışlar. Bu plan üzvlük istəyən ölkələrə praktiki məsləhət və məqsədli yardım təklif edir. Əvəzində, üzvlük istəyən ölkələr tərəfindən bazar iqtisadiyyatına əsaslanan işlək demokratik siyasi sistem, azlıq təşkil edən xalqlarla ədalətli münasibət, qonşu ölkələrlə münaqişələrin sülh yolu ilə həllinə öhdəlik, Alyansa hərbi töhfə vermək qabiliyyəti və istəyi və silahlı qüvvələr üzərində demokratik nəzarət öhdəliyi daxil olmaqla müəyyən başlıca tələbləri yerinə yetirilmələri gözlənilir. Bu planda iştirak gələcək üzvlüyə heç bir təminat vermir, lakin o, ölkələrə silahlı qüvvələrini Alyansa üzvlüyün gətirəcəyi öhdəlik və cavabdehliklərə uyğunlaşdırmaq və hazırlamağa yardım edir. NATO yeni üzvləri cəlb etmək işi ilə məşğul olmur, ancaq Müttəfiqlər Alyansın fundamental məqsədlərinə töhfə verəcək və Müttəfiq dəyərlərini paylaşan demokratik ölkələrdən gələn üzvlüklə bağlı müraciətlərin nəzərdən keçirilməsinə sadiqdir. NATO hökumətləri aydınlaşdırdılar ki, Alyansın genişlənməsi özü özlüyündə bir məqsəd deyil, o, NATO- nun təhlükəsizliyinin daha da genişləndirilməsi və Avropanın bütövlükdə daha sabit edilməsi üçün bir vasitədir. Genişlənmə prosesi münaqişənin qarşısının alınmasına kömək edir, çünki üzvlük perspektivi üzvlük istəyən ölkələr üçün qonşu ölkələrlə münaqişələrini həll etməyə və islahatlar və demokratikləşməni irəli aparmağa stimul verir. Bundan əlavə, yeni üzvlər sadəcə üzvlüyün faydasından yararlanmamalı, həmçinin bütün üzv ölkələrin ümumilikdə təhlükəsizliyinə töhfə verməyə qadir olmalıdırlar. Baş sözlə, onlar təhlükəsizliyin təminatçısı və istehlakçısı olmalıdırlar. Üzvlük Fəaliyyət Planı “ təhlükəsizliyin təminatçısı və istehlakçısı ”
S30 | Yeni imkanlar üçün yeni təhdidlər Cəmiyyətlərimizin bu gün qarşılaşdığı təhlükəsizlik təhdidləri terrorçuluq, kütləvi qırğın silahlarının yayılması və iflasa uğramış və ya uğramaqda olan dövlətlərin törətdiyi qeyri sabitliklə üzləşmək üçün əsaslı şəkildə təchiz olunmuş və strukturlaşmış qüvvələr tələb edir. 1990-cı illərin əvvəllərində NATO Soyuq Müharibənin durğun ordu birləşmələrindən uzaqlaşaraq, böhranın idarə olunması əməliyyatlarının tələb etdiyi daha mobil qüvvələrə sahib olmaq məqsədilə öz hərbi imkanlarını yenidən nəzərdən keçirməyə başladı. 11 sentyabr hadisələri bu prosesi daha da sürətləndirdi. 2002-ci ildə keçirilmiş Praqa Zirvə Görüşü zamanı NATO rəhbərləri Alyansın hərbi vasitələrini köklü şəkildə dəyişdirəcək başlıca islahatları təqdim etdilər. Onlar Avro-Atlantik məkanı daxilində və ondan kənarda mövcud olan müxtəlif təhlükəsizlik təhdidlərini daha yaxşı cavablandırmağa qabil olmaq cəhdi ilə təkmilləşmə üçün xüsusi sahələri müəyyən etdilər, NATO Cavab Qüvvələrini yaratdılar və hərbi komandanlıq strukturunu müasirləşdirdilər. “ NATO rəhbərləri Alyansın hərbi vasitələrini köklü şəkildə dəyişdirəcək başlıca islahatları təqdim etdilər ” Yeni imkanlar üçün yeni təhdidlər Yeni imkanlar üçün yeni təhdidlər
| S31 Praqada çatışmazlıqların ən təcili şəkildə cavablandırılmasına ehtiyac duyulan səkkiz xüsusi sahə müəyyən edildi. Buraya strateji hava və dəniz daşımaları; kimyəvi, bioloji, radioloji və nüvə müdafiəsi və havadan yerə nəzarət kimi sahələr daxildir. Müttəfiqlər, yeni təhdidlərin cavablandırılması üçün Alyansın qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsində fundamental rol oynayan bu imkanların əldə olunmasına sadiqdirlər. Praqa Zirvə Görüşündən bəri NATO, xüsusi ilə terrorçuluğa qarşı müdafiə sahəsində müasirləşməyə ehtiyacı olan digər sahələri müəyyən etmişdir. NATO Cavab Qüvvələrinin (NRF) məqsədi daha sonrakı mərhələdə əlavə qüvvələrlə gücləndirilə biləcək, qabaqcıl qüvvə kimi fəaliyyət göstərən və dünyanın hər hansı bölgəsində baş vermiş müxtəlif növ böhran vəziyyətlərinə cəld cavab vermək qabiliyyətinə malik olmaqdan ibarətdir. Ehtiyac duyulduqda əlavə oluna biləcək mərkəzə əsaslanaraq o, yer, hava, dəniz və xüsusi qüvvələr komponentlərindən ibarət olan çoxmillətli qüvvədir və ən azı beş günlük xəbərdarlıqla yerləşdirilə bilər və əməliyyatlarda özünü 30 gün müddətində və ya yenidən təmin olunarsa daha uzun müddətə təmin edə bilər. NRF elementləri artıq 2005-ci ilin sentyabrında Yeni Orlean və ətraf bölgələrdə baş vermiş Katrina Qasırğasından sonra ABŞ-da və 2005-ci il 8 oktyabrda baş vermiş zəlzələdən sonra Pakistanda istifadə olunmuşdur. Açılma qabiliyyəti və yüksək döyüş hazırlığından əlavə, NRF NATO-nun transformasiya cəhdlərinin səmərəli şəkildə başlanğıcıdır. O, heyətini çox tələbkar bir mühitdə, yaranmaqda olan texnologiyalardan istifadə edərək çoxmillətli kontekstdə fəaliyyət göstərməyi öyrədir. Bu təlim keyfiyyəti milli qüvvələr, həmçinin, çoxmillətli qüvvələr tərkibində dəyişiklik üçün katalizator rolunu oynayan hər bir iştirakçının əldə etdiyi təcrübədir. Hərbi imkanların müasirləşdirilməsi NATO Cavab Qüvvələri Komandanlıq strukturunun təkmilləşdirilməsi Soyuq Müharibə dövründən sonrakı təhlükəsizlik mühitinə uyğun olaraq, NATO daha kiçik, daha çevik və mobil qüvvələrin dəstəklənməsi üçün öz hərbi komandanlıq strukturunu yenidən nəzərdən keçirdi. O, qərargahların sayını kəskin şəkildə azaltdı və ABŞ-da yerləşən strateji komandanlıq – Müttəfiq Transformasiya Komandanlığı (keçmiş Müttəfiq Atlantik Komandanlığı) – üzrə aparıcı NATO transformasiya səylərini daha qabarıq şəkildə müəyyən etmişdir. Avropada yerləşən strateji komandanlıq NATO-nun bütün əməliyyatları üzrə məsuliyyət daşımış və hazırda Müttəfiq Əməliyyatlar Komandanlığı kimi tanınır. Hərbi komanda strukturlarının müasirləşdirilməsi NATO tərəfindən mütəmadi əsasda nəzərdən keçirilən və davam edən bir prosesdir.
Təşkilatın Dinamikası S32
| Təşkilatın Dinamikası Alyansın davamlılığının başlıca amillərindən biri onun qərar qəbul etmə prosesinin konsensusa əsaslanmasıdır. Bu o deməkdir ki, bütün qərarlar yekdil qəbul olunmalıdır. Bunun nəticəsi olaraq, vacib qərarın qəbulundan öncə uzun sürən məşvərət və müzakirələrin aparılması tələb olunur. Bu sistemin kənar müşahidəçi üçün ləng və mürəkkəb görünməsinə baxmayaraq, o iki əsas üstünlüyə malikdir. Birinci, hər üzv ölkənin suverenliyi və müstəqilliyinə hörmət olunur. İkinci, qərar qəbul edildikdə o, bütün ölkələrin tam dəstəyi və onun həyata keçirilməsi üzrə öhdəliklərinə arxalanır. Bir sıra hallarda, İraqdakı Səddam Hüseyn rejiminin təhdid təşkil etməsinin dəyərləndirilməsi üzrə ölkələrin fərqli yanaşmalar nümayiş etdirdikləri 2003-cü ilin yaz hadisəsində olduğu kimi fikir ayrılıqları mövcud olur. Baxmayaraq ki, müxtəlif milli mövqelər atıla biləcək addım üzrə Alyansın hər zaman razılıq əldə edə bilməyəcəyini nəzərdə tutur, NATO-nun məqsədi mümkün olan hər zaman konsensusun əldə olunması üçün onlar arasında məşvərət və müzakirələrin dəstəklənməsindən ibarətdir. Konsensus vasitəsilə qərar qəbulu Təşkilatın Dinamikası
| S33 Başlıca oyunçular NATO-da ən vacib oyunçular Təşkilatı formalaşdıran üzv ölkələrdir. Onlar hər komitə səviyyəsində təmsil olunurlar. Bu məqsədlə NATO-nun Brüsseldəki Baş Qərargahında hər ölkənin komitə iclaslarında iştirak edən və ya milli ekspertlərin iştirakını təmin edən diplomatik heyət və müdafiə məşvərətçilərindən ibarət milli nümayəndəlik tərəfindən dəstəklənən səfir səviyyəsində daimi nümayəndəsi mövcuddur. NATO-da başlıca siyasi qərar qəbul edən orqan, həftədə ən azı bir dəfə səfirlər səviyyəsində toplaşan Şimali Atlantika Şurasıdır. Şuranın həmçinin, mütəmadi əsasda xarici işlər nazirləri, müdafiə nazirləri və vaxtaşırı dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində görüşləri olur. Şimali Atlantika Şurası, iki müdafiə ilə bağlı orqan - Müdafiə Planlaşdırma Komitəsi və Nüvə Planlaşdırma Qrupu – ilə birlikdə mürəkkəb komitə sisteminin başındadırlar. Bu sistem çərçivəsində Hərbi Komitə bu üç başlıca orqana hərbi məsləhətlər verməkdə məsuldur və strateji komandirlərə hərbi məsələlər üzrə rəhbərlik edir. Bununla əlaqədar olaraq, o NATO-da ali hərbi qurum xüsusi statusuna malikdir. NATO-nun təxminən dörd illik müddətə təyin olunan Baş Katibi olur. O, üzv ölkələrin birinin ali beynəlxalq dövlət xadimi olur. Baş Katib Şimali Atlantika Şurası və digər mühüm NATO orqanlarının iclaslarına sədrlik edir və üzvlər arasında konsensusun əldə olunmasına yardım edir. Alyansın gündəlik fəaliyyətinin idarə olunmasında o, bütün NATO ölkələrinin ekspertləri və rəsmilərindən ibarət beynəlxalq heyət tərəfindən dəstəklənir. NATO-nun öz silahlı qüvvələri yoxdur. NATO- nun sərəncamında olan bir çox qüvvələr kollektiv müdafiədən sülhməramlılıq kimi yeni missiyalaradək sıralanan vəzifələri yerinə yetirmək üçün üzv dövlətlər tərəfindən tapşırıq alanadək tam milli komandanlıq altında qalırlar. Qısası, NATO müəyyən müddət ərzində öz qüvvələrini inteqrasiya etməyə və çoxmillətli fəaliyyətdə iştiraka öhdələndirməyə hazır olan dövlətləri bir araya gətirən forumdur. Onun siyasi və hərbi strukturları milli qüvvələrin bu vəzifələri həmçinin, onların birgə komandanlıq, nəzarət, təlim və çalışması üçün ehtiyac duyulan beynəlxalq tədbirləri yerinə yetirməsi üçün tələb olunan qabaqcıl planlaşdırmanı nəzərdə tutur. “ NATO-da başlıca siyasi qərarları qəbul edən orqan Şimali Atlantika Şurasıdır ” Gələcəyə doğru İlkin olaraq Soyuq Müharibə erasının məhsulu olan Alyans, Avropanın parçalanması aradan qalxandan bəri üzərinə yeni və fundamental vəzifələr götürmüşdür. O, yeni üzvləri qəbul edərək Şərqi Avropaya açılmış və Mərkəzi Asiyayadək uzanan tərəfdaşlıq şəbəkəsi yaratmışdır. O həmçinin, Avropada və bu yaxınlarda Avro-Atlantik məkandan kənarda baş verən regional və etnik münaqişələrin səbəb olduğu zorakılığı yatırmaq üçün böhranın idarə olunması əməliyyatlarında iştirak etmişdir. Soyuq Müharibə dövründən sonrakı dünya daha mürəkkəb təhlükəsizlik mühiti olduğunu sübut etdi və görünür bu tendensiya 21-ci əsrdə davam edəcək. Alyansın 1999-cu ildə qəbul olunmuş Strateji Konsepsiyası yeni təhlükəsizlik mühitinin bir çox hədə və təhdidlərini qabaqcadan görmüşdü. 2001-ci ilin 11 sentyabr terrorçu hücumlarından etibarən Alyans öz səylərini assimmetrik təhdidlər reallığına uyğunlaşdırmağa cəmləmişdir. O, tərəfdaşlıqlarını dərinləşdirmək və genişləndirməklə, qüvvələrini müasirləşdirməklə və Təşkilat üçün yeni olan böhran sahələrində yardımı təmin etməklə təhlükəsizliyə daha geniş və ambisiyalı yanaşmanı qəbul edir. Beləliklə də o, üzv ölkələrin müdafiəsi və təhlükəsizliyinin faydası naminə, geniş şəkildə qloballaşmaqda olan və daha mürəkkəb dünyaya cavab olaraq yeni siyasi münasibətlərin və güclü əməliyyat imkanlarının inkişafı üçün transformasiyasını sürətləndirir. Gələcəyə doğru
| S35 NATO-nun İctimai Diplomatiya Bölməsi 1110 Brüssel – Belçika İnternet səhifəsi: www.otan.nato.int Elektron poçtu: distribution@hq.nato.int NATO Public Diplomacy Division 1110 Brussels - Belgium Website: www.nato.int Email: distribution@hq.nato.int TƏHLÜKƏSİZLİK NAMİNƏ BİRLİKDƏ 06/2009 - AZE Document Outline
Yüklə 206,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|