Skipulagt íþróttastarf, áfengisneysla og reykingar meðal unglinga



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/11
tarix21.01.2017
ölçüsü1,14 Mb.
#6100
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11

 
 
Skipulagt íþróttastarf, áfengisneysla og reykingar 
meðal unglinga 
Mikilvægi nærsamfélagsins og félagslegra tengsla 
Sólrún Sigvaldadóttir 
Október 2015 
 
 
 
 
 
 
 

   
 
 
Skipulagt  íþróttastarf,  áfengisneysla  og  reykingar  meðal  unglinga  
Mikilvægi  nærsamfélagsins  og  félagslegra  tengsla  
Sólrún  Sigvaldadóttir  
Lokaverkefni  til  MA-­‐gráðu  í  félagsfræði  
Leiðbeinandi:  Þórólfur  Þórlindsson  
 
Félags-­‐  og  mannvísindadeild  
Félagsvísindasvið  Háskóla  Íslands  
Október  2015  

   
 
Ritgerð  þessi  er  lokaverkefni  til  MA-­‐gráðu  í  félagsfræði  og  er  óheimilt  að  afrita  
ritgerðina  á  nokkurn  hátt  nema  með  leyfi  rétthafa.  
©  Sólrún  Sigvaldadóttir  2015  
 
 
Reykjavík,  Ísland  2015

   
 
4  
Útdráttur  
Rannsóknir  og  greining  hafa  í  áratugi  safnað  gögnum  og  stundað  rannsóknir  á  högum  
og   líðan   barna   og   unglinga   í   grunnskólum   og   framhaldsskólum   undir   nafninu   Ungt  
fólk.  Í  þessari  rannsókn  er  aðallega  unnið  með  könnun  sem  lögð  var  fyrir  unglinga  í  8.  
til   10.   bekk   vorið   2012   en   einnig   er   notast   við   könnun   sem   lögð   var   fyrir  
framhaldsskólanemendur   haustið   2013.   Markmið   rannsóknarinnar   er   tvíþætt,   að  
greina  ítarlega  frá  félagslegum  áhrifum  á  áfengisneyslu  og  reykingar  meðal  unglinga,  
þar   sem   rannsökuð   verða   áhrif   skipulagðrar   íþróttaiðkunar   og   áfengisneyslu   og  
reykinga   vina   og   samspil   þessara   þátta   hvað   varðar   áfengisneyslu   og   reykingar  
unglinga.   Einnig   eru   þessi   áhrif   rannsökuð   á   skólahverfastigi   til   að   einblína   á   þessi  
félagslegu   áhrif   sem   verða   í   umhverfi   unglinga.   Niðurstöður   voru   fengnar   með  
ítarlegri   greiningu   gagna   og   við   framsetningu   niðurstaðna   eru   notaðar   tíðnitöflur,  
krosstöflur,  myndrit,  aðhvarfsgreining  og  reiknuð  forspárlíkindi.    Helstu  niðurstöður  
rannsóknarinnar  eru  þær  að  íþróttaiðkun  með  íþróttafélagi  hefur  dregur  marktækt  
úr   áfengisneyslu   og   reykingum   hjá   unglingum.   Þetta   samband   kom   í   ljós   bæði   á  
einstaklingsstigi   sem   og   á   skólahverfastigi.   Einnig   kom   í   ljós   að   marktæk   samvirkni  
var  á  milli  íþróttaiðkunar  með  íþróttafélagi  og  áfengisneyslu  og  reykinga  vina  þegar  
kom  að  áfengisneyslu  og  reykingum  unglinga.  Að  lokum  var  einn  árgangur  skoðaður  
á  tveimur  tímapunktum,  við  lok  10.  bekkjar  og  eftir  fyrsta  ár  í  framhaldsskóla.  Í  ljós  
kom   að   á   þessum   tíma   sem   leið   á   milli   hætti   stór   hluti   að   stunda   íþróttir   með  
íþróttafélagi  og  áfengisneysla  og  reykingar  jukust  jafnframt  verulega.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   
 
5  
Formáli  
Það   er   lærdómsríkt   ferli   að   skrifa   lokaritgerð   eins   og   þessa   sem   hér   fer,   en   þessi  
rannsókn   er   60   ECTS   eininga   lokaverkefni   mitt   í   félagsfræði   við   Félags-­‐   og  
mannvísindadeild  Háskóla  Íslands.  Við  gerð  rannsóknarinnar  lærði  ég  virkilega  mikið  
og   vil   ég   þakka   leiðbeinanda   mínum,   Þórólfi   Þórlindssyni   fyrir   skemmtilegt   og  
lærdómsríkt   samstarf,   frábæra   leiðsögn   og   hvatningu   við   gerð   rannsóknarinnar.   Ég  
vil  einnig  þakka  öðrum  kennurum  við  deildina  sem  hafa  reynst  mér  mjög  vel  í  náminu  
og  markvisst  aukið  þekkingu  mína  og  því  gert  mér  kleift  að  gera  þessa  rannsókn.  Að  
öðrum  kennurum  ólöstuðum  vil  ég  sérstaklega  þakka  Stefáni  Hrafni  Jónssyni  og  Jóni  
Gunnari  Bernburg  fyrir  góða  kennslu  og  þau  tækifæri  sem  ég  hef  fengið  í  kennslu.  Að  
auki   vil   ég   þakka   Ingu   Dóru   Sigfúsdóttir,   Hrefnu   Pálsdóttir   og   öðru   starfsfólki  
Rannsóknar  og  greiningar  fyrir  að  veita  mér  aðgang  að  gögnunum  Ungt  fólk  ásamt  
því  að  vera  liðleg  við  að  svara  þeim  spurningum  sem  ég  hafði  í  sambandi  við  gögnin.  
Að   lokum   vil   ég   þakka   sambýlismanni   mínum,   Runólfi   Trausta   Þórhallssyni   og    
fjölskyldu  minni  og  vinum  fyrir  alla  aðstoð  og  stuðning  við  ritgerðarskrifin.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   
 
6  
Efnisyfirlit  
 
Útdráttur  ...............................................................................................................  4  
Formáli  ..................................................................................................................  5  
Efnisyfirlit  ..............................................................................................................  6  
Töfluskrá  ................................................................................................................  8  
Myndaskrá  .............................................................................................................  9  
Inngangur  ............................................................................................................  10  
Helstu  hugtök  rannsóknarinnar  ............................................................................  16  
Íþróttaiðkun  ................................................................................................................  16
 
Áfengisneysla  ..............................................................................................................  18
 
Reykingar  ....................................................................................................................  19
 
Kenningarleg  nálgun  ............................................................................................  21  
Þróun  íþróttaiðkunar  barna  og  unglinga  á  Íslandi  .........................................................  21
 
Hlutverk  og  gildi  íþrótta  ...............................................................................................  25
 
Skipulögð  íþróttaiðkun  innan  íþróttafélaga  ....................................................................  27
 
Félagslegt  umhverfi  og  félagsleg  tengsl  unglinga  ..........................................................  30
 
Virknikenningar  ...............................................................................................................  30
 
Félagsleg  formgerð  .........................................................................................................  31
 
Félagsauður  ....................................................................................................................  32
 
Félagslegt  taumhald  ........................................................................................................  35
 
Hverfaáhrif  og  áhrif  jafningjahópsins  ...........................................................................  37
 
Félagsnámskenningar  .....................................................................................................  37
 
Jafningjaáhrif  ..................................................................................................................  38
 
Hverfaáhrif  ......................................................................................................................  40
 
Áhrif  íþróttaiðkunar  á  áfengisneyslu  og  reykingar  ........................................................  41
 
Tilgátur  rannsóknarinnar  .....................................................................................  45  
Aðferð  .................................................................................................................  47  
Gögn  rannsóknar  .........................................................................................................  47
 
Framkvæmd  rannsóknar  ..............................................................................................  47
 
Ungt  fólk  spurningalistakannanir  ....................................................................................  47
 
Þýðisrannsóknir  ..............................................................................................................  49
 
Ungt  fólk  2012  –  Einstaklingsgögn  ................................................................................  50
 
Mælingar  ........................................................................................................................  50
 
Úrvinnsla  gagna  ..............................................................................................................  55
 
Ungt  fólk  2012  -­‐  Hverfagögn  ........................................................................................  56
 
Mælingar  ........................................................................................................................  56
 
Úrvinnsla  gagna  ..............................................................................................................  58
 

   
 
7  
Ungt  fólk  2013  –  Samanburður  ....................................................................................  59
 
Mælingar  ........................................................................................................................  59
 
Úrvinnsla  gagna  ..............................................................................................................  61
 
Niðurstöður  .........................................................................................................  62  
Lýsandi  niðurstöður  .....................................................................................................  62
 
Tvíkosta  aðhvarfsgreining  ............................................................................................  66
 
Forspárlíkindi  ...............................................................................................................  69
 
Áfengisneysla  ..................................................................................................................  70
 
Reykingar  ........................................................................................................................  75
 
Samvirkniáhrif  .............................................................................................................  80
 
Hverfaáhrif  ..................................................................................................................  87
 
Tengsl  íþróttaiðkunar  við  áfengisneyslu  og  reykingar  í  skólahverfi  ................................  87
 
Þróun  íþróttaiðkunar,  áfengisneyslu  og  reykinga  árgangs  1996  ....................................  92
 
Umræður  .............................................................................................................  99  
Heimildaskrá  .......................................................................................................  103  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   
 
8  
Töfluskrá  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tafla   1.   Tíðnitafla   fyrir   íþróttaiðkun,   áfengisneyslu   og   reykingar   unglinga   í   8.-­‐10.  
bekk....................................................................................................................................  
 
51  
Tafla  2.  Tíðnitafla  fyrir  áfengisneyslu  og  reykingar  vina....................................................   53  
Tafla   3.   Tíðnitafla   fyrir   hlutfall   íþróttaiðkunar,   áfengisneyslu   og   reykinga   í  
skólahverfi.........................................................................................................................  
 
57  
Tafla  4.  Lýsandi  niðurstöður  fyrir  allar  breytur..................................................................   61  
Tafla   5.   Krosstafla   fyrir   tengsl   áfengisneyslu   og   reykinga   við   íþróttaiðkun   með  
íþróttafélagi........................................................................................................................  
 
62  
Tafla  6.  Krosstafla  fyrir  tengsl  íþróttaiðkunar  með  íþróttafélagi  við  það  hversu  margir  af  
vinum  viðkomandi  neyta  áfengis  eða  reykja  sígarettur.....................................................  
 
64  
Tafla   7.   Niðurstöður   tvíkosta   aðhvarfsgreiningar   fyrir   áhrif   íþróttaiðkunar,   kyns,  
bekkjar,   áfengisneyslu   og   reykinga   vina   á   tvær   háðar   breytur,   áfengisneyslu   og  
reykingar  unglingsins.........................................................................................................  
 
 
66  
Tafla   8.   Niðurstöður   aðhvarfsgreiningar   fyrir   samvirkniáhrif   íþróttaiðkunar   og  
áfengisneyslu  vina  á  áfengisneyslu  unglinga......................................................................  
 
80  
Tafla  9.  Niðurstöður  aðhvarfsgreiningar  fyrir  samvirkniáhrif  íþróttaiðkunar  og  reykinga  
vina  á  reykingar  unglinga...................................................................................................  
 
83  
Tafla  10.  Pearsons’r  fylgnifylki  fyrir  sambandið  á  milli  hlutfalls  íþróttaiðkunar,  hlutfalls  
áfengisneyslu  og  hlutfalls  reykinga  í  skólahverfi................................................................  
 
87  
Tafla   11.   Krosstafla   fyrir   tengsl   íþróttaiðkunar   í   skólahverfi   við   áfengisneyslu   og  
reykingar  í  skólahverfi........................................................................................................  
 
88  
Tafla   12.   Hlutfall   þeirra   sem   hafa   orðið   drukkin   um   ævina   eftir   íþróttaiðkun  
einstaklingsins   og   hlutfalls   íþróttaiðkunar   í   því   skólahverfi   sem   viðkomandi  
tilheyrir...............................................................................................................................  
 
 
90  
Tafla   13.   Hlutfall   þeirra   sem   hafa   reykt   sígarettur   um   ævina   eftir   íþróttaiðkun  
einstaklingsins   og   hlutfalls   íþróttaiðkunar   í   því   skólahverfi   sem   viðkomandi  
tilheyrir...............................................................................................................................  
 
 
90  

   
 
9  
Myndaskrá  
 
Mynd  1  –  Þróun  íþróttaiðkunar  frá  árinu  1994  til  ársins  2013..............................................   22  
Mynd  2  –  Samanburður  á  íþróttaiðkun  barna  og  unglinga  á  aldringum  6-­‐18  ára  árin  2009  
og  2013..................................................................................................................................  
 
23  
Mynd  3.  Formúla  fyrir  forspárlíkindi......................................................................................   54  
Mynd  4.  Reiknuð  forspárlíkindi  fyrir  líkurnar  á  því  að  unglingur  hafi  orðið  drukkinn  eftir  
íþróttaiðkun  og  kyni...............................................................................................................  
 
69  
Mynd  5.  Reiknuð  forspárlíkindi  fyrir  líkurnar  á  því  að  unglingur  hafi  orðið  drukkinn  eftir  
íþróttaiðkun  og  bekk..............................................................................................................  
 
70  
Mynd  6.  Reiknuð  forspárlíkindi  fyrir  líkurnar  á  því  að  unglingur  hafi  orðið  drukkinn  eftir  
íþróttaiðkun  og  fjölda  vina  sem  drekka  áfengi......................................................................  
 
71  
Mynd  7.  Reiknuð  forspárlíkindi  fyrir  líkurnar  á  því  að  unglingar  hafi  orðið  drukknir............   73  
Mynd  8.  Reiknuð  forspárlíkindi  fyrir  líkurnar  á  því  að  unglingar  hafi  reykt  sígarettur  eftir  
kyni  og  íþróttaiðkun...............................................................................................................  
 
74  
Mynd  9.  Reiknuð  forspárlíkindi  fyrir  líkurnar  á  því  að  unglingar  hafi  reykt  sígarettur  eftir  
bekk  og  íþróttaiðkun..............................................................................................................  
 
75  
Mynd  10.  Reiknuð  forspárlíkindi  fyrir  líkurnar  á  því  að  unglingar  hafi  reykt  sígarettur  eftir  
íþróttaiðkun  og  reykingum  vina.............................................................................................  
 
77  
Mynd  11.  Reiknuð  forspárlíkindi  fyrir  líkurnar  á  því  að  unglingar  hafi  reykt  sígarettur........   78  
Mynd  12.  Líkan  fyrir  samvirkni..............................................................................................   79  
Mynd   13.   Aðhvarfslínur   fyrir   sambandið   á   milli   áfengisneyslu   vina   og   áfengisneyslu  
unglinga  eftir  íþróttiðkun.......................................................................................................  
 
82  
Mynd   14.  Aðhvarfslínur  fyrir  sambandið  á  milli  reykinga  vina  og  reykinga  unglinga  eftir  
íþróttiðkun.............................................................................................................................  
 
85  
Mynd  15.  Hlutfall  íþróttaiðkunar  árgangs  1996  í  10.  bekk  og  eftir  fyrsta  ár  í  
framhaldsskóla.......................................................................................................................  
 
92  
Mynd   16.   Hlutfall   áfengisneyslu   árgangs   1996   í   10.   bekk   og   eftir   fyrsta   ár   í  
framhaldsskóla.......................................................................................................................  
 
93  
Mynd  17.  Hlutfall  reykinga  árgangs  1996  í  10.  bekk  og  eftir  fyrsta  ár  í  framhaldsskóla........   94  
Mynd  18.  Hlutfall  áfengisneyslu  vina  árgangs  1996  í  10.  bekk  og  eftir  fyrsta  ár  í  
framhaldsskóla.......................................................................................................................  
 
95  
Mynd  19.  Hlutfall  reykinga  vina  árgangs  1996  í  10.  bekk  og  eftir  fyrsta  ár  í  framhaldsskóla   96  

   
 
10  
Inngangur  
 
Individual   commitment   to   a   group   effort   –   that’s   what   makes   a   team  
work,  a  company  work,  a  society  work,  a  civilization  work.  
-­‐  Vincent  Lombardi  
 
Íþróttir   og   hreyfing   eru   orðin   mikilvægur   þáttur   í   daglegu   lífi   fólks.   Hreyfing   hefur  
aukist   mikið   meðal   fólks   á   öllum   aldri   og   í   líkamsræktarstöðvum   má   koma   auga   á  
unglinga,   eldri   borgara   og   allt   þar   á   milli.      Þátttaka   í   íþróttastarfi   hefur   aukist   svo  
mikið   á   síðustu   áratugum   að   fræðimenn   eru   farnir   að   tala   um   íþróttavæðingu  
samfélagsins  (Crum,  1991).  
Íþróttir  hafa  hins  vegar  ekki  alltaf  verið  hluti  af  daglegu  lífi  fólks  og  í  gegnum  tíðina  
hafa  þær  ekki  verið  á  allra  færi.  Á  síðustu  áratugum  hefur  hins  vegar  átt  sér  stað  mikil  
vitundarvakning   í   heiminum   á   heilsu   og   mikilvægi   hreyfingar   og   þessi  
vitundarvakning  á  ekki  síst  við  hér  á  Íslandi  (Viðar  Halldórsson,  2014).    
Kveikjan   að   upphafi   íþróttaiðkunar   eins   og   við   þekkjum   hana   í   dag   má   rekja   til  
þess   að   á   síðari   hluta   19.   aldar   spruttu   fram   ný   viðhorf   gagnvart   íþróttum.   Fram  
komu  hugmyndir  um  að  íþróttir  hefðu  uppeldislegt  gildi  fyrir  bæði  einstaklingana  og  
samfélagið   og   að   íþróttir   mætti   nota   til   að   kenna   ungu   fólki   æskileg   samfélagsleg  
gildi   og   stuðla   að   góðum   persónueinkennum   þeirra   sem   þær   stunda   (Elias   og  
Dunning,  1986).  
Heilsa,  heilsuefling,  íþróttir,  líkamsrækt  og  matarræði  eru  allt  mjög  miðlæg  hugtök  
í   íslensku   samfélagi   í   dag.   Sífellt   koma   fram   fleiri   rannsóknir   sem   sýna   fram   á  
mikilvægi   hreyfingar   fyrir   bæði   líkamlega   og   andlega   heilsu   (Pate,   Trost,   Levin   og  
Dowda,  2000;  Rúnar  Vilhjálmsson  og  Þórólfur  Þórlindsson,  1992,  Rúnar  Vilhjálmsson,  
2006;  Steptoe  og  Butler,  1996;  
US  Department  of  Health  and  Human  Service,  1996
).  
Það  er  því  mjög  samfélagslega  viðurkennt  að  stunda  hreyfingu  og  neyta  hollrar  fæðu  
og  vart  má  opna  fréttasíður  eða  dagblöð  án  þess  að  þar  séu  ráðleggingar  um  hvað  
skuli  borða  og  hvernig  líkamsrækt  sé  árangursrík.    
Í   dag   eru   íþróttir,   hreyfing   og   heilsa   mikilvægur   hluti   af   samfélaginu   og   þeim  
gildum   er   haldið   markvisst   að   börnum   og   unglingum   með   forvörnum,   fræðslu,  
heilsueflingu,  íþróttum,  hollu  mataræði  og  mörgu  fleira  af  svipuðu  tagi.  Það  er  ekki  

   
 
11  
einungis  almenn  hreyfing  sem  hefur  aukist  heldur  hefur  skipulögð  íþróttaiðkun  innan  
íþróttafélaga   einnig   aukist   verulega   (Hrefna   Pálsdóttir,   Jón   Sigfússon,   Ingibjörg   Eva  
Þórisdóttir,   Margrét   Lilja   Guðmundsdóttir,   Álfgeir   Logi   Kristjánsson   og   Inga   Dóra  
Sigfúsdóttir,  2014;  Kristín  Lilja  Friðriksdóttir,  2015)  og  skipar  nú  mjög  stórt  hlutverk  í  
samfélaginu  og  í  daglegu  lífi  fólks  (Coakley  og  Pike,  2009).    
Rannsóknir   á   áhrifum   íþróttaiðkunar   á   einstaklinginn   og   samfélagið   hafa   aukist  
mikið  í  kjölfar  þessarar  aukningar  í  íþróttaiðkun  og  hafa  fjöldi  rannsókna  sýnt  fram  á  
þetta  uppeldislega  gildi  íþrótta  sem  greiddi  göturnar  fyrir  þeirri  aukningu  er  raun  ber  
vitni   (Coakley   og   Pike,   2009;   Þórólfur   Þórlindsson,   Þorlákur   Karlsson   og   Inga   Dóra  
Sigfúsdóttir,  1994).    
Íþróttaiðkun  barna  og  unglinga  hefur  einnig  aukist  gríðarlega  og  nú  til  dags  eru  fá  
börn  sem  ekki  æfa  einhvers  konar  íþróttir.  Sú  staðreynd  að  íþróttir  hafi  uppeldislegt  
gildi   fyrir   börn   og   unglinga   ýtir   enn   frekar   undir   sérstaka   áherslu   fræðimanna   og  
samfélagsins   á   íþróttaiðkun   þeirra,   sérstaklega   í   ljósi   þess   að   skipulagt   íþróttastarf  
hefur   hvergi   aukist   eins   mikið   eins   og   meðal   barna   og   unglinga.   Í   dag   er   engin  
tómstundastarfsemi  sem  nýtur  jafnmikils  áhuga  og  athygli  meðal  barna  og  unglinga  
eins   og   skipulagt   íþróttastarf   (Hrefna   Pálsdóttir,   Jón   Sigfússon,   o.fl.   2014).   Af   þeim  
sökum  er  eðlilegt  að  það  sé  mikil  umræða  um  hlutverk  og  gildi  íþrótta  og  lögð  hefur  
verið  mikil  áhersla  á  að  vita  hvaða  samfélagslega  hlutverki  þær  gegna  og  hvaða  áhrif  
þær  hafa  á  líf  barna  og  unglinga.    
Íþróttaiðkun  er  mikilvægur  hluti  af  daglegu  lífi  barna  og  unglinga  á  Íslandi  í  dag  og  
66%  unglinga  í  8.  til  10.  bekk  stunda  nú  íþróttir  með  íþróttafélagi  (Hrefna  Pálsdóttir,  
Jón   Sigfússon,   o.fl.   2014).   Fyrir   það   fyrsta   er   að   sjálfsögðu   mikilvægt   að   börn   og  
unglingar  fái  hreyfingu  og  séu  við  góða  líkamlega  og  andlega  heilsu.  Mikilvægt  er  hins  
vegar  að  greina  á  milli  íþróttaiðkunar  á  eigin  vegum  og  skipulagðrar  íþróttaiðkunar  
með  íþróttafélagi.    
Rannsóknir   á   skipulögðu   íþróttastarfi   í   samanburði   við   það   óskipulagða   hafa  
óhjákvæmilega   sýnt   fram   á   kosti   þess   skipulagða   umfram   það   óskipulagða.  
Íþróttaiðkun  með  íþróttafélagi  hefur  sterkari  tengsl  við  góða  heilsu  og  vellíðan  heldur  
en   óskipulagðar   íþróttir   (Viðar   Halldórsson,   2014;   Viðar   Halldórsson,   Þórólfur  
Þórlindsson   og   Inga   Dóra   Sigfúsdóttir,   2014;   Þórólfur   Þórlindsson,   o.fl.   2015).   Í  
skipulögðu   íþróttastarfi   læra   börn   og   unglingar   einnig   ákveðin   gildi   á   borð   við  

   
 
12  
samvinnu,  aga,  metnað  og  heiðarleika  sem  þau  taka  með  sér  út  í  samfélagið  (Coakley  
og   Pike,   2009).   Einnig   hefur   komið   í   ljós   að   íþróttiðkun   dregur   úr   líkunum   á   ýmis  
konar   áhættuhegðun   unglinganna   (Pate,   o.fl.   2000;   Þórólfur   Þórlindsson   og   Rúnar  
Vilhjálmsson,  1991).  
Áfengis-­‐   og   vímuefnaneysla   unglinga   hefur   gjarnan   verið   algengt   umræðuefni  
meðal   almennings   en   jafnframt   vinsælt   rannsóknarefni   fræðimanna.   Fjöldi  
rannsókna   bæði   erlendis   og   hér   á   Íslandi   hafa   skoðað   áfengisneyslu   og   reykingar  
unglinga,  ásamt  áhrifaþáttum  og  afleiðingum.    
Athyglisvert  er  að  beina  sjónum  að  því  hvernig  þróunin  hefur  verið  hérlendis  en  
skipulögð  íþróttaiðkun  hefur  aukist  gríðarlega  á  síðustu  árum  en  á  sama  tíma  hefur  
dregið  verulega  úr  áfengisneyslu  og  reykingum  meðal  unglinga.  Hlutfall  nemenda  í  9.  
og   10.   bekk   sem   stunda   íþróttir   með   íþróttafélagi   var   40,7%   árið   1992   en   hefur  
hækkað  jafnt  og  þétt  og  árið  2014  var  það  komið  í  60%  (Viðar  Halldórsson,  2014).  
Árið   1997   höfðu   63%   nemenda   í   10.   bekk   orðið   drukkin   einu   sinni   eða   oftar   um  
ævina   en   hlutfall   nemenda   sem   hafa   orðið   drukkin   árið   2015   er   hins   vegar   mikið  
lægra  eða  13%.  Sömu  sögu  er  að  segja  um  reykingar,  árið  1997  höfðu  61%  nemenda  í  
10.  bekk  prófað  að  reykja  sígarettur  en  árið  2015  hefur  hlutfallið  lækkað  stórlega  og  
er  aðeins  13%  (Hrefna  Pálsdóttir,  Jón  Sigfússon,  Inga  Dóra  Sigfúsdóttir  og  Álfgeir  Logi  
Kristjánsson,  2015).  Hér  hlýtur  því  hreinlega  að  vera  einhver  tenging  á  milli  þess  að  
íþróttaiðkun  hefur  aukist  og  áfengisneysla  og  reykingar  minnkað.  
Flestar  íslenskar  og  skandinavískar  rannsóknir  hafa  komist  að  þeirri  niðurstöðu  að  
skipulagt   íþróttastarf      hafi   sterkt   forvarnargildi   og   sýnt   hefur   verið   fram   á   að   þeir  
unglingar   sem   stunda   íþróttir   með   íþróttafélagi   eru   mun   ólíklegri   til   þess   að   hafa  
drukkið   áfenga   drykki,   orðið   drukkin   eða   reykt   sígarettur   (Viðar   Halldórsson,   o.fl.  
2014;   Þórólfur   Þórlindsson   og   Rúnar   Vilhjálmsson,   1991;   Hellandsjø,   Watten,  
Foxcroft,  Ingebrigtsen  og  Relling,  2002).  Meiri  hluti  bandarískra  rannsókna  hafa  hins  
vegar   sýnt   hið   gagnstæða   varðandi   áfengisneyslu   og   íþróttaiðkun   er   þar   talin   auka  
líkurnar  á  því  að  unglingar  neyti  áfengis.  Aftur  á  móti  hefur  komið  í  ljós  að  þar  hefur  
íþróttaiðkun   neikvæð   áhrif   á   reykingar   líkt   og   annars   staðar   (Lisha   og   Sussman,  
2010).    Ástæðan  fyrir  þessu  er  að  öllum  líkindum  sú  að  skipulag  íþróttastarfs  er  ekki  
með   sama   hætti   á   Norðurlöndunum   eins   og   í   Bandaríkjunum.   Á   Íslandi   og   öðrum  
Norðurlöndum  er  skipulagt  íþróttastarf  í  höndum  sjálfstætt  starfandi  íþróttafélaga  en  

   
 
13  
í   Bandaríkjunum   fer   skipulagt   íþróttastarf   fram   sem   hluti   af   skólakerfinu   (Viðar  
Halldórsson,  o.fl.  2014).    
Félagslegt   umhverfi   og   félagsleg   tengsl   unglinga   eru   margslungin   og   erfitt   hefur  
reynst  að  útskýra  hvað  á  sér  stað  í  þessum  félagslegu  tengslum.  Það  er  aftur  á  móti  
alveg   ljóst   að   félagsleg   tengsl   við   jafningja   skipta   miklu   máli   á   unglingsárunum   og  
geta   átt   mjög   stóran   þátt   í   því   að   móta   hegðun   einstaklingsins   (Álfgeir   Logi  
Kristjánsson,   Inga   Dóra   Sigfúsdóttir   og   Allegrante,   2013).   Rannsóknir   hafa   sýnt   að  
vinir   hafa   mikil   áhrif   á   bæði   áfengisneyslu   (Bray,   Adams,   Getz   og   McQeen,   2003;  
Viðar   Halldórsson,   o.fl.   2014)   og   reykingar   unglinga   (Simons-­‐Morton   og   Farhat,  
2010).    
Íþróttaiðkun   innan   íþróttafélaga   eru   félagslegar   aðstæður   þar   sem   börn   og  
unglingar  eiga  í  miklum  félagslegum  samskiptum  og  mynda  tengsl  við  hvert  annað.  
Niðurstöður  rannsókna  sem  sýna  að  skipulagt  íþróttastarf  með  íþróttafélagi  hafi  mun  
sterkara   forvarnargildi   heldur   en   íþróttaiðkun   og   hreyfing   á   eigin   vegum   ásamt  
niðurstöðum   rannsókna   frá   ólíkum   löndum   þar   sem   skipulagt   íþróttastarf   fer   fram  
með   ólíkum   hætti   benda   sterklega   til   þess   að   það   sé   ekki   hreyfingin   eða  
íþróttaiðkunin  í  sjálfu  sér  sem  leiðir  sjálfkrafa  af  sér  betri  heilsu,  góð  gildi  og  dragi  úr  
áhættuhegðun   á   borð   við   áfengis-­‐   og   vímuefnaneyslu.   Forvarnargildi   íþrótta   er   því  
háð    þeim  félagslegu  kringumstæðum  sem  íþróttirnar  eiga  sér  stað  í  og  það  er  því  
ekki   einungis   hreyfingin   sem   slík   sem   hefur   þessa   kosti   í   för   með   sér   heldur   er  
eitthvað  annað  og  meira  sem  liggur  þarna  að  baki  sem  þarf  að  rannsaka  betur.    
Samkvæmt   Durkheim   (1951)   þá   eru   nánir   hópar   til   vegna   sameiginlegra  
hugmynda  og  hegðunar.  Þeir  sem  eru  hluti  af  slíkum  hópi  eru  ólíklegri  til  að  leiðast  út  
í   frávikshegðun   eða   vanlíðan   vegna   þess   að   innan   hópsins   ríkir   sterkt   félagslegt  
taumhald  sem  setur  hömlur  á  hegðun  einstaklinganna  innan  hópsins.  
Unglingar  sem  stunda  saman  íþróttir  með  íþróttafélagi  eru  gott  dæmi  um  náinn  
hóp  og  innan  hópsins  ríkir  oft  mikil  samheldni  og  unglingarnir  tileinka  sér  sameiginleg  
viðmið   og   gildi.   Í   þessu   samhengi   er   rétt   að   benda   á   að   jafningjar   hafa   áhrif   á  
jafningja,   vinir   hafa   áhrif   á   vini.   Þannig   getur   það   gerst   að   unglingar   sem   eru   í  
skipulögðu  íþróttastarfi  hafi  áhrif  á  unglinga  sem  ekki  eru  í  skipulögðu  íþróttastarfi  og  
öfugt.  Vegna  þess  að  íþróttastarfið  er  skipulagt  á  grundvelli  nærsamfélagsins  verða  
þessi   áhrif   mjög   sterk.   Þetta   þýðir   að   umhverfisáhrif   (e.   contextual   influence)   sem  

   
 
14  
ekki    er  hægt  að  smætta  í  einstaklingsáhrif  verða  meiri  en  ella  (Þórólfur  Þórlindsson,  
Viðar   Halldórsson,     Jónas   Hlynur   Hallgrímsson,   Daði   Lárusson,   og   Drífa   Pálín   Geirs,  
2015).   Því   er   mikilvægt   að   byggja   rannsóknina   ekki   eingöngu   á   því   að   íþróttaiðkun  
hafi   áhrif   á   einstaklinga   og   á   það   hvaða   braut   þeir   velja   sér   í   lífinu   heldur   hafi  
íþróttaiðkun  einhverjar  afleiðingar  í  för  með  sér  fyrir  samfélagið  og  hópa.    Þess  vegna  
er  mikilvægt  að  skoða  hið  félagslega  umhverfi  fyrir  utan  einstaklinginn  og  rannsókin  
mun  því  einnig  skoða  hin  félagslegu  áhrif  sem  verða  í  nærsamfélaginu.    
Af   ofangreindum   ástæðum   er   mikilvægt   að   leggja   áherslu   á   það   félagslega  
umhverfi   sem   er   til   staðar   í   skipulögðu   íþróttastarfi   og   hvernig   félagsleg   samskipti  
eiga  sér  þar  stað.  Það  eru  einhver  félagsleg  umhverfisáhrif  sem  eiga  sér  stað  meðal  
þeirra   unglinga   sem   stunda   íþróttir   sem   ekki   er   hægt   að   útskýra   með   viðhorfum  
einstaklinganna  sem  slíkra.  Vegna  þessa  fæst  ekki  fram  nægjanleg  þekking  með  því  
að   skoða   einungis   aðstæður   einstaklinga   þegar   skoðuð   eru   félagsleg   vandamál   á  
borð  við  áfengisneyslu  og  reykingar  unglinga.    
Markmið  rannsóknarinnar  er  að  kafa  dýpra  en  áður  hefur  verið  gert  með  því  að  
skoða  ítarlega  þessi  félagslegu  áhrif  sem  verða  til  í  skipulögðu  íþróttastarfi.  Það  eru  
ótal  margir  verndandi  þættir  á  áfengisneyslu  og  reykingar  og  jafnframt  ótal  margir  
áhættuþættir.  Mikilvægt  er  að  horfa  til  þess  samspils  sem  getur  átt  sér  stað  á  milli  
verndandi  þátta  og  áhættuþátta  þegar  skoða  á  áfengisneyslu  og  reykingar  unglinga.  
Hér   verður   lögð   áhersla   á   samspilið   á   milli   eins   helsta   verndandi   þáttarins   sem   er  
íþróttaiðkun  og  eins  helsta  áhættuþáttarins  sem  er  áfengisneysla  og  reykingar  vina  .  
Rannsökuð   verða   ítarlega   áhrif   íþróttaiðkunar   með   íþróttafélagi   og   áhrif  
áfengisneyslu   og   reykinga   vina   á   áfengisneyslu   og   reykingar   unglinga   og   sérstök  
áhersla  er  lögð  á  það  að  útskýra  hvernig  þessir  þættir  spila  saman.    
Einnig  verða  rannsökuð  áhrif  íþróttaiðkunar  með  íþróttafélagi  á  áfengisneyslu  og  
reykingar   unglinga   á   hverfastigi   þar   sem   borið   verður   saman   hlutfall   þeirra   sem  
stunda  íþróttir  í  hverfinu  og  hversu  hátt  hlutfall  neyta  áfengis  eða  reykja  sígarettur.  Í  
þeim   hverfum   þar   sem   mjög   margir   unglingar   stunda   íþróttir   þá   myndast   ákveðin  
íþróttamenning  þar  sem  jákvæð  viðhorf  til  íþrótta  eru  ríkjandi  og  neikvætt  viðhorf  til  
allskyns  frávikshegðunar  á  borð  við  áfengisneyslu  og  reykingar.  Í  þeim  hverfum  þar  
sem   íþróttaiðkun   er   mjög   mikil   þá   ætti   tíðni   áfengisneyslu   og   reykinga   að   vera   í  
lágmarki  burtséð  frá  því  hvort  einstaklingarnir  æfi  íþróttir  sjálfir  eða  ekki.  Þetta  snýst  

   
 
15  
um   menninguna,   viðhorfin   og   gildin   sem   myndast.   Þessi   samfélagslega   nálgun   á  
hverfaáhrifum  íþróttaiðkunar  á  áfengisneyslu  og  reykingar  unglinga  í  hverfinu  hefur  
ekki  komið  fram  í  rannsókn  áður.  Í  því  ljósi  er  rannsóknarefnið  áhugavert  og  bætir  við  
nýrri  þekkingu  á  þessu  sviði.    
Hægt  er  að  nýta  þekkingu  á  félagslegu  umhverfi  í  skipulögðu  íþróttastarfi  á  Íslandi  
til   að   útskýra   aukna   áfengisneyslu   og   reykingar   unglinga   þegar   þeir   byrja   í  
framhaldsskóla.  Brottfall  unglinga  úr  íþróttum  er  aldrei  meira  en  einmitt  það  ár  sem  
þeir  klára  10.bekk  og  hefja  nám  í  framhaldsskóla.    Sama  ár  er  mikill  meirihluti  sem  
prófar   að   neita   áfengis   og   reykja   sígarettur   í   fyrsta   skipti.   Hlutfallslegur   munur   á  
áfengisneyslu  frá  10.  bekk  til  fyrsta  árs  í  framhaldsskóla  er  mikill,  sem  dæmi  þá  höfðu  
31,3%  árgangs  1994  orðið  ölvuð  í  lok  10.bekkjar  en  49,5%  sama  árgangs  höfðu  orðið  
ölvuð  við  upphaf  framhaldsskóla.  Þessi  hutfallslega  aukning  frá  10.bekk  fram  til  fyrsta  
árs  í  framhaldsskóla  er  einnig  að  aukast,  fleiri  og  fleiri  drekka  ekki  áfengi  í  10.bekk  en  
gera  það  síðan  á  fyrsta  ári  í  framhaldsskóla  (Álfgeir  Logi  Kristjánsson  o.fl,  2011).    
Í   stuttu   máli   sagt   leitast   þessi   rannsókn   við   að   skoða   félagslegt   umhverfi   í  
skipulögðu  íþróttastarfi  og  þau  félagslegu  tengsl  sem  þar  eru  til  staðar  og  áhrif  þess  á  
áfengisneyslu  og  reykingar  í  víðtækara  félagslegra  samhengi  en  áður  hefur  verið  gert.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   
 
16  

Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin