Саьламлыг  здоровье

ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.
 
Ribas N., Domingo M., Gastelurrutia P. et al. Chronobiology of death in heart failure // Rev. Esp. Cardiol., 2014, 67(5):387-393 
2.
 
Kao L.T., Tsai M. Ch., Lin H. et al. Weekly pattern of emergency room admissions for peptic ulcers: a population based study  // 
World Journal of Gastroenterology. 2015, 21(11):3344-3350 
3.
 
Стентон Г. Медико-биологическая статистика. Москва. Изд. Практика, 1999, 459 с. 
4.
 
Хатамзаде Э.М., Азизов В.А., Ибрагимова Ш.С., c соавт., Месячная и сезонная динамика смертности вследствие болезней 
системы кровообращения в городе Баку // Евразийский кардиологический журнал, №1, 2016, ст.22-25 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
156 
5.
 
Хатамзаде  Э.М.,  Агаев  Ф.Б.,  Агаева  К.Ф.  Сравнительная  оценка  сезонной  динамики  риска  смертности  населения  от 
болезней  системы  кровообращения  в  районах  с  разными  климатическими  условиями  //  Azərbaycan  Tibb  Jurnalı, №4,  2015 
s.97-102 
6.
 
Hətəmzadə E.M. Şəki və Ağdaş rayonlarında qan dövranı sistemi xəstəliklərdən ölüm riskinin mövsümi dinamikasının müqayisəsi 
// Tibb və elm, №1(1), 2015,  Bakı, s.77-81 
7.
 
Хатамзаде Э.М., Азизов В.А. Сезонная вариация риска смертности от болезней системы кровообращения // Юбилейная 
Всероссийская научно-практическая конференция «70 лет борьбы за жизнь», 1-2 июня 2015 г., Москва, с.70-71 
 
Х Ц Л А С Я 
 
QAN DÖVRANI SĠSTEMĠ XƏSTƏLĠKLƏRĠ ĠLƏ BAĞLI ÖLÜM RĠSKĠNĠN HƏFTƏNĠN 
GÜNLƏRĠNDƏN ASILI DƏYĠġMƏSĠ 
 
Ə
zizov V.A., Hətəmzadə E.M.  
 
Məqsəd:  qan  dövranı  sistemi  xəstəlikləri  ilə  bağlı  ölüm  riskinin  həftənin 
günlərindən asılı olması hipotezini Sumqayıt Ģəhəri nümunəsində yoxlamaq. 
Materiallar:  Sumqayıt  Ģəhərində  2014-cü  təqvim  ilində  qeydə  alınmıĢ  qan 
dövranı sistemi xəstəlikləri ilə bağlı bütün ölüm hadisələri. 
Metodlar:  Ölüm  hadisələrinin  ilin  ayları,  ayların  həftələri  üzrə  bölməklə 
ölümün aylıq və həftəlik dinamikasının ən kiçik kvadratlar metodu ilə öyrənilməsi, 
dinamikanın  dürüstlüyü  barədə  hipotezin  təsviri  statistika  metodları  ilə 
qiymətləndi-rilməsi. 
AlınmıĢ  nəticələr.  Ayda  günlərin  sayını  standart  (30,4  gün)  qəbul  etmək 
Ģərti ilə ölüm hadisələrinin – 10,0; 10,5; 9,7; 9,1; 7,1; 7,5; 7,4; 7,3; 7,5; 8,6; 9,4 və 
6,0%-i  müvafiq  olaraq  yanvar,  fevral,  mart,  aprel,  may,  iyun,  iyul,  avqust, 
sentyabr, oktyabr, noyabr və dekabr aylarına düĢür. Ölüm hadisələrinin müvafiq 
olaraq  15,3;  15,2;  15,6;  11,7;  14,7;  15,1  və  12,6%-i  həftənin  birinci,  ikinci, 
üçüncü, dördüncü, beĢinci, altıncı və bazar günlərində baĢ vermiĢdir. 
Nəticələr: 

 
Qan  dövranı  sistemi  xəstəlikləri  ilə  bağlı  ölüm  riski  həm  ilin  aylarında, 
həm də həftənin günlərində bir-birindən statistik dürüst fərqlənir; 

 
Ölüm riskinin aylıq və həftənin günlərinə görə dinamikası yaxĢı approksi-
masiya olunan reqressiya tənlikləri ilə ifadə olunur, bu dinamikanı izləmək üçün 
aylarda  bərabər  sayda  gün,  ildə  isə  bərabər  sayda  həftə  günləri  üzrə  ölüm 
hadisələrinin orta sayı əsas götürülmüĢdür.  
Açar sözlər: qan dövranı sistemi xəstəlikləri, ölüm riski, həftənin günləri 
 
S U M M A R Y 
 
VARIABILITY OF MORTALITY RISK OWING TO BLOOD CIRCULATORY SYSTEM 
DISEASES ON DAYS OF THE WEEK 
 
Azizov V.A, Hatamzade E.M. 
 
Purpose:  to  check  a  hypothesis  of  mortality  risk  dependence  owing  to 
blood circulatory system diseases on days of the week on the example of Sumgait 
city. 
Materials:  All  cases  of  death  owing  to  blood  circulatory  system  diseases 
registered in the 2014 calendar year in Sumgait city. 
Methods:  Studying  of  monthly  and  weekly  dynamics  of  mortality  by 
method  of  the  smallest  squares,  dividing  death  cases  on  months  of  year,  on 
weeks  of  month;  dynamics  accuracy  hypothesis  assessment  by  method  of 
descriptive statistics. 
The received results: Standard considering the number of days (30,4) in a 
month,  10,0;  10,5;  9,7;  9,1;  7,1;  7,5;  7,4;  7,3;  7,5;  8,6;  9,4  and  6,0%  of  death 
cases  respectively  get  for  months  January,  February,  March,  April,  May,  June, 

 
July,  August,  September,  October,  November  and  December.  15,3;  15,2;  15,6; 
11,7;  14,7;  15,1  and  12,6%  of  death  cases  respectively  occurred  on  Monday, 
Tuesday, Wednesday, Thursday, Friday, Saturday and Sunday.  
Results:  
-  The  risk  of  mortality  owing  to  diseases  of  the  blood  circulatory  system 
statistically authentically differs from each other both on months of year and on 
days of the week. 
-  Dynamics  of  mortality  risks  on  months  and  on  days  of  the  week  is 
described  by  the  regression  equations  which  provide  good  approximation.  To 
track  this  dynamics,  the  average  quantity  of  cases  of  death  by  the  identical 
number of days in a month and by the identical number of days in a week was 
taken as a basis. 
Keywords: blood circulatory system diseases, risk of mortality, days of the 
week 
 
Дахил олуб:  10.12.2015. 
 
                       
 ЯЖЗАЧЫЛЫЬЫН ПРОБЛЕМЛЯРИ  ПРОБЛЕМЫ  ФАРМАЦИИ 
 PROBLEMS of  PHORACOLOСY 
 
 
TĠKANLI ODOTUNDAN (PHLOMIS PUNGENS) ALINMIġ BĠOLOJĠ 
FƏAL QARIġIĞIN EFFEKTĠV DOZASININ LĠPĠD PEROKSĠDĠ 
MƏHSULLARININ MĠQDARINA TƏSĠRĠ FONUNDA TƏYĠNĠ 
 
Tahirov Ġ.A., Əsmətov V.Y.,  Yaqubov K.M., ġükürova A.S., 
Qəniyev M.M. 
 
Azərbaycan Tibb Universitetinin farmakologiya kafedrası,  
Bakı ş. 
 
Açar  sözlər:  dien  konyuqatları,  lipid  hidroperoksidləri,  malon  dialdehidi, 
hipotalamus, zolaqlı cisim, frontal qabıq 
Key  words:  dien  conugants,  lipid  hydroperoxids,  malon  dialdehids, 
flavonoids, hypothalamus, corpus striatum, frontal cortex 
Son  illər  dünyada  xəstəliklərin  patogenezində  oksidləĢdirici  stresslərin 
roluna  böyük  önəm  verilir.  OksidləĢdirici  stresslər  insan  orqanizmində 
prooksidant və antioksidant sistemlər arasında olan tarazlığın pozulmasından irəli 
gələn  patoloji  reaksiyadır  (8,12).  Bu  zaman  lipid  peroksidi  məhsullarının  və 
fosfolipidlərin  parçalanma  məhsullarının  miqdarı  artır  ki,  bu  da  hüceyrələrin 
membranının  zədələnməsinə  səbəb  olur.  Lipid  peroksidi  məhsullarının  (LPO)  baĢ 
beyin strukturlarından  hipotalamus, zolaqlı cisim və frontal qabıqda miqdarının 
artması  bir  sıra  ciddi  pozğunluqlar  əmələ  gətirir  (8,13,14).    Hipotalamus  sinir-
endokrin  sistemin  mərkəzi  kimi  orqanizmin  adaptasion  reaksiyalarının  həyata 
keĢirilməsində (15,16,17), zolaqlı cisim və frontal qabıq isə davranıĢın tənzimində 
mühüm  rol  oynayır  (7,8).  Ona  görədə  LPO-nun  artmıĢ  miqdarının  azaldılması 
praktik  təbabətin  qarĢısında  duran  aktual  problemlərdən  biridir.  Bu  məqsədlə 
praktik  təbabətdə  mövcud    antioksidant  təsirli  dərman  maddələrindən  istifadə 
olunur ki, onların da əksəriyyəti sintetik olduğuna görə çoxlu əlavə effektlər əmələ 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
158 
gətirirlər ki, bu da onların istifadəsini məhdudlaĢdırır (7,16,17). Ona görədə bitki 
mənĢəli  antioksidantların  alınması  və  praktik  təbabətdə  istifadəsinə  böyük  önəm 
verilir  (1,2,3,4,  5,6).  Bütün  bunları  nəzərə  alaraq  Azərbaycanda  bitən  və  tərkibi 
bioloji aktiv maddələrlə zəngin olan tikanlı odotundan  (Phlomis pungens ) alınmıĢ 
bioloji fəal qarıĢığın antioksidant təsirini öyrənməyi qarĢımıza məqsəd qoyduq. 
Tədqiqatın  material  və  metodları.  Təcrübələr  ATU-nun    Elmi-Tədqiqat 
Mərkəzinin  vivariumunda  yetiĢdirilmiĢ  və  14  gün  karantin  keçmiĢ,  çəkisi  170-
200qr.  hər  iki  cinsdən  olan  70  ağ  siçovul  üzərində  aparılmıĢdır.  Heyvanlar  7 
qrupa  ayrildıqdan  sonra,  birinci  qrup  nəzarət  qrupu,  digər  6  qrupda  isə  tikanlı 
odotundan  alınmıĢ  bioloji  fəal  qarıĢığın  artan  doza  ilə  LPO  məhsullarının 
miqdarına  təsiri  fonunda  effektiv  dozası  təyin  olunmuĢdur.  Sutkalıq  ritmin 
fermentativ aktivliyə təsirini neytrallaĢdırmaq üçün heyvanlar hər gün saat 9
00
 və 
14
00 
arası,  laboratoriyada  otaq  temperaturu  22±1C
0
.  Ģəraitində  tədqiq  olunan 
maddələrin  qarındaxili  inyeksiyasından  iki  saat  sonra  baĢları  kəsilmiĢdir. 
Heyvanlar  dekapitasiya  olunduqdan  sonra  buzun  içərisində  qısa  zamanda  beyin 
çıxarılmıĢ  və  hipotalamus,  zolaqlı  cisim,  frontal  qabıq  ayrılmıĢdır.  Sonradan 
ayrılmıĢ strukturlar homogenizatorda xırdalanmıĢ və 10C
0
 temperatur mühitində 
3000  həcm-dəqiqə  fırladılmıĢdır.  Mühiti  ayırmaq  üçün  0,1n  HClO
4 
100  nq-ml 
daxili  standart  dioksibenzilamin  (DOBA)  əlavə  olunmuĢdur.  AlınmıĢ  homogenat 
10 dəqiqə müddətində 10000 dövr/dəq sürətlə sentrifuqada fırladılmıĢdır. AlınmıĢ 
məhsuldan  lipidlərin  peroksid  yolu  ilə  yanma  məhsullarının  təyini  üçün  istifadə 
olunmuĢdur.  
Bir  çox  xəstəliklər  zamanı  orqanizmdə  fermentativ  sistemdə  baĢ  verən 
pozğunluqlar  lipidlərin  peroksid  yolu  ilə  yanma  məhsullarının  miqdarının 
artmasına səbəb olmuĢdur (8,11). 
Heyvanların  toxumalarında  lipidlərin  peroksid  yolu  ilə  yanma  məhsul-
larının miqdarını təyin etmək üçün ilkin məhsulu olan dien konyuqatlarının (DK), 
lipidlərin gecikmiĢ məhsulları olan lipid hidroperoksidlərinin və son məhsulu olan 
malon dialdehidinin (MDA) miqdarı təyin edilmiĢdir (10). 
Təcrübələrin  gediĢi  müddətində  alınmıĢ  rəqəmlər  müasir  tələbatlar  nəzərə 
alınmaqla  statistik  iĢlənmiĢdir.  Bütün  hesablamalar  EXCEL  elektron  cədvəlində 
aparılmıĢ (2), nəticələr cədvəldə cəmləĢdirilmiĢdir. 
AlınmıĢ  nəticələr  və  onların  müzakirəsi.  Bu  məqsədə  çatmaq  üçün 
Tikanlı  odotundan  alınmıĢ  bioloji  fəal  qarıĢığı  50  mq/kq  dozadan  baĢlayaraq 
artan  doza  ilə  ağ  siçovulların  qarındaxili  inyeksiya  etdikdən  iki  saat  sonra 
heyvanlar  dekapitasiya  edilərək  beyin  strukturlarından  hipotalamus,  zolaqlı 
cisim,  frontal  qabıq  ayrılmıĢdır.  Müəyyən  edilmiĢdir  ki,  nəzarət  qrupunun 
göstəriciləri  ilə  müqayisədə  DK-nın  miqdarı  2%  statistik  q/dürüst  azaldığı  halda, 
LP-nin və MDA-nın miqdarı statistik  q/dürüst artmıĢdır. Zolaqlı cisimdən alınmıĢ 
homogenatda  DK-nın  və  MDA-nın  miqdarı  statistik  q/dürüst  olsa  belə  0,4% 
artdığı  halda,  LP-nin  miqdarı  0,9%  azalmıĢdır.  Frontal  qabıqdan  hazırlanmıĢ 
homogenatda  DK-nın  miqdarı  1,8%  p<0,01,  LP-nin  miqdarı  0,5%,  MDA-nın 
miqdarı  1,1%  p<0,05  azalmıĢdır.  Qanda  da  LPO  məhsullarının  miqdarında 
statistik q/dürüst olsa belə azalma müĢahidə olunmuĢdur. 
100 mq/kq dozada istifadə olunmuĢ tikanlı odotundan alınmıĢ bioloji fəal 
qarıĢığın  baĢ  beyin  strukturlarında  və  qanda  lipid  peroksidi  məhsullarının 
miqdarına təsiri aĢağıdakı kimi olmuĢdur. Belə ki, nəzarət qrupunun göstəriciləri 
ilə  müqayisədə  hipotalamusdan  hazırlanmıĢ  homogenatda  DK-nın  miqdarı  6,6% 
statistik q/dürüst, LP-nin miqdarı 3,7% statistik q/dürüst, MDA-nın miqdarı isə 
6,4%  p<0,001  azalmıĢdır.  Zolaqlı  cisimdən  hazırlanmıĢ  homogenatda  DK-nın 
miqdarı  3,2%,  LP-nin  miqdarı  4,4%,  MDA-nın  miqdarı  isə  3,2%  p<0,001 
azalmıĢdır.  Frontal  qabıqdan  hazırlanmıĢ  homogenatda  DK-nın  miqdarı  3,4% 

 
p<0,001,  LP-nin  miqdarı  2,1%,  MDA-nın  miqdarı  isə  2,9%    p<0,001  azalmıĢdır. 
Eyni  azalma  qanda  da  müĢahidə  olunmuĢdur.  Qanın  müayinəsi  zamanı  DK-nın 
miqdarının  nəzarət  qrupunun  göstəriciləri  ilə  müqayisədə  3,4%  p<  0,01,  LP-nin 
miqdarının  2%  p<0,05,  MDA-nın  miqdarının  isə  4,6%  p<0,01  azalmıĢdır. 
AparılmıĢ tədqiqatların alınmıĢ nəticələri cədvəl 1-də verilmiĢdir. 
Жядвял  № 1. 
Tikanlı odotundan alınmış bioloji aktiv qarışığın effektiv dozasinin lipid peroksidi məhsullarının 
miqdarına təsiri fonunda təyini.  M±m   n=10 nmol /l            
Mühit 
Göstə- 
rici 
Tədqiqat qrupları 
İntakt 
(0,9% NaCl) 
(n=10) 
Tikanlı odotu 
50 mq/kq 
(n=10) 
Tikanlı odotu 
100mq/kq 
(n=10) 
Tikanlı odotu 
200 mq/kq 
(n=10) 
Tikanlı odotu 
300 mq/kq 
(n=10) 
Tikanlı odotu 
400 mq/kq 
(n=10) 
Tikanlı odotu 
500 mq/kq 
(n=10) 
Hipot- 
alamus 
DK 
1,46±0,013 
(1,4-1,54) 
1,43±0,007 
(1,4-1,48) 
 
1,37±0,012 
(1,3-1,41) ** 
1,34±0,012 
(1,28- 
1,39) ** 
1,25±0,015 
(1,18- 
1,31) ** 
1,13±0,006 
(1,1-1,16) ** 
1,12±0,005 
(1,1-1,15) ** 
Lp 
1,67±0,033 
(1,57-1,93) 
1,68±0,014 
(1,61-1,74) 
 
1,60±0,019 
(1,53-1,7) 
 
1,58±0,019 
(1,5-1,68) * 
1,51±0,020 
(1,4-1,61) ** 
1,27±0,013 
(1,2-1,32) ** 
1,25±0,012 
(1,18- 
1,32) ** 
MDA 
1,35±0,017 
(1,3-1,48) 
1,35±0,010 
(1,31-1,4) 
 
1,26±0,012 
(1,2-1,32) ** 
1,25±0,012 
(1,17-1,3) ** 
1,16±0,011 
(1,12-1,22) 
** 
1,07±0,015 
(1-1,14)  
** 
1,07±0,014 
(1-1,12)  
** 
Stria- 
tum 
DK 
1,24±0,008 
(1,2-1,28) 
1,24±0,010 
(1,2-1,28) 
 
1,20±0,006 
(1,17- 
1,22) ** 
1,15±0,005 
(1,13- 
1,18) ** 
1,09±0,014 
(1-1,14)  
** 
0,98±0,012 
(0,92- 
1,03) ** 
0,99±0,015 
(0,91- 
1,04) ** 
Lp 
1,25±0,006 
(1,23-1,28) 
1,24±0,009 
(1,2-1,3) 
 
1,20±0,008 
(1,17- 
1,26) ** 
1,17±0,007 
(1,15- 
1,23) ** 
1,13±0,007 
(1,1-1,18) ** 
0,96±0,015 
(0,91- 
1,04) ** 
0,95±0,013 
(0,9-1)  
** 
MDA 
1,12±0,004 
(1,1-1,14) 
1,12±0,004 
(1,1-1,14) 
 
1,08±0,007 
(1,04-1,11) 
** 
1,05±0,010 
(1-1,1)  
** 
1,02±0,004 
(1-1,04) 
** 
0,89±0,010 
(0,84-0,94) 
** 
0,89±0,011 
(0,84-0,94) 
** 
Frontal 
qabıq 
DK 
1,85±0,008 
(1,8-1,88) 
1,81±0,009 
(1,78- 
1,85) ** 
1,77±0,013 
(1,7-1,81) ** 
1,74±0,012 
(1,68- 
1,79) ** 
1,64±0,010 
(1,6-1,68) ** 
1,36±0,011 
(1,3-1,41) ** 
1,37±0,013 
(1,28- 
1,41) ** 
Lp 
3,19±0,007 
(3,16-3,22) 
3,17±0,006 
(3,14-3,2) 
 
3,12±0,005 
(3,1-3,14) ** 
3,11±0,006 
(3,08- 
3,14) ** 
3,03±0,007 
(3-3,08) 
 ** 
2,87±0,009 
(2,84- 
2,92) ** 
2,87±0,015 
(2,81- 
2,94) ** 
MDA 
2,39±0,007 
(2,36-2,42) 
2,36±0,007 
(2,32-2,4) * 
2,32±0,006 
(2,28- 
2,35) ** 
2,30±0,007 
(2,27- 
2,34) ** 
2,25±0,007 
(2,21- 
2,28) ** 
2,03±0,007 
(2-2,06)  
** 
2,01±0,014 
(1,94- 
2,08) ** 
Qan 
DK 
1,89±0,018 
(1,8-1,95) 
1,89±0,014 
(1,82-1,94) 
 
1,83±0,010 
(1,78- 
1,88) ** 
1,80±0,009 
(1,76- 
1,84) ** 
1,70±0,011 
(1,64- 
1,74) ** 
1,43±0,008 
(1,4-1,47) ** 
1,44±0,010 
(1,4-1,48) ** 
Lp 
3,13±0,019 
(3,02-3,21) 
3,12±0,007 
(3,08-3,14) 
 
3,06±0,012 
(3-3,1)  
* 
3,00±0,008 
(2,97-3,04) 
** 
2,91±0,006 
(2,88- 
2,94) ** 
2,66±0,013 
(2,6-2,72) ** 
2,64±0,015 
(2,56-2,7) ** 
MDA 
2,31±0,030 
(2,18-2,48) 
2,28±0,014 
(2,23-2,36) 
 
2,20±0,006 
(2,17- 
2,24) ** 
2,18±0,005 
(2,16-2,2) ** 
2,12±0,004 
(2,1-2,14) ** 
1,86±0,012 
(1,82- 
1,92) ** 
1,86±0,014 
(1,8-1,94) ** 
Qeyd: intakt qrupun göstəriciləri ilə fərqin statistik dürüstlüyü:* – p < 0,05; ** – p < 0,01 
 
Tikanlı  odotundan  alınmıĢ  bioloji  aktiv  qarıĢığı  artan  doza  ilə  istifadə 
etdikdə  adi  göyrüĢdən  alınmıĢ  bioloji  aktiv  qarıĢıqda  olduğu  kimi  antioksidant 
təsir  effektinin  güclənməsini  və  lipid  peroksidi  məhsullarının  beyin  toxumasında 
və  qanda  miqdarının  azalmasını  müĢahidə  edirik.  Apardığımız  tədqiqatlar 
nəticəsində  məlum  olmuĢdur  ki,  200  mq/kq  dozada  Tikanlı  odotundan  alınmıĢ 
bioloji  fəal  qarıĢığın  ağ  siçovullara  qarındaxili  inyeksiya  zamanı  hipotalamusdan 
hazırlanmıĢ  homogenatda  DK-nın  miqdarı  nəzarət  qrupunun  göstəriciləri  ilə 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
160 
müqayisədə  8,3%  p<0,001,  LP-nin  miqdarının  5,1%  p<0,05  və  MDA-nın 
miqdarının  7,7%  p<0,001  azalması  müĢahidə  olunmuĢdur.  Lipid  peroksidi 
məhsullarının miqdarında olan azalma zolaqlı cisimdən hazırlanmıĢ homogenatda 
da müĢahidə olunmuĢdur. Belə ki, zolaqlı cisimdən hazırlanmıĢ homogenatda DK-
nın  miqdarı  6,8%,  LP-nin  miqdarı  6,1%,  MDA-nın  miqdarı  isə  5,8%    p<  0,001 
azalmıĢdır. Frontal qabıqdan hazırlanmıĢ homogenatda da DK-nın miqdarı 5,7%, 
LP-nin  miqdarı  2,5%,  MDA-nın  miqdarı  isə  3,6%  p<0,001  azalmıĢdır.  Periferik 
qanda  da  lipid  peroksidi  məhsullarının  miqdarında  statistik  dürüst  azalma 
müĢahidə olunmuĢdur. 
Tikanlı  odotundan  hazırlanmıĢ  bioloji  fəal  qarıĢığı  300  mq/kq  dozada 
istifadə  etdikdə  antioksidant  təsir  effekti  özünü  daha  qabarıq  biruzə  vermiĢdir. 
Beləliklə  aparılmıĢ  tədqiqatlar  nəticəsində  300mq/kq  dozada  tikanlı  odotundan 
alınmıĢ  bioloji  aktiv  qarıĢığın  hipotalamusdan  hazırlanmıĢ  homogenatda  DK-nın 
miqdarını 14,5%, LP-nin miqdarını 9,5%, MDA-nın miqdarını isə 13,9% p<0,001 
azaltmıĢdır.  Azalma  zolaqlı  cisimdən  hazırlanmıĢ  homogenatda  da  müĢahidə 
olunmuĢdur.  Belə  ki,  DK-nın  miqdarı  11,9%,  LP-nin  miqdarı  9,5%,  MDA-nın 
miqdarı isə 9,2% p< 0,001 azalmıĢdır. 
Frontal  qabıqdan  hazırlanmıĢ  homogenatda  DK-nın  miqdarı  11,2%,  LP-
nin miqdarı 4,8%, MDA-nın miqdarı isə 5,6% p<0,001 azalmıĢdır. Periferik qanın 
müayinəsi  zamanı  da  lipid  peroksidi  məhsullarının  statistik  dürüst  azalması 
müĢahidə olunmuĢdur. 400 mq/kq dozada tikanlı odotundan alınmıĢ bioloji fəal 
qarıĢığın  ağ  siçovullara  qarındaxili  inyeksiyasından  sonra  daha  güclü 
antioksidant  təsir  effekti  müĢahidə  olunmuĢdur.  Belə  ki,  400  mq/kq  dozada 
tikanlı  odotundan  alınmıĢ  bioloji  aktiv  qarıĢığın  hipotalamusdan  hazırlanmıĢ 
homogenatda  DK-nın  miqdarını  nəzarət  qrupunun  göstəriciləri  ilə  müqayisədə 
23%,  LP-nin  miqdarını  24%,  MDA-nın  miqdarını  isə  20,5%  p<0,001  azaltmıĢdır. 
Zolaqlı  cisimdən  hazırlanmıĢ  homogenatda  DK-nın  miqdarı  20,9%,  LP-nin 
miqdarı 23,2%, MDA-nın miqdarı isə 20,4% p<0,001 azalmıĢdır. Frontal qabıqdan 
hazırlanmıĢ homogenatda Dk-nın miqdarının 26,7%, LP-nin miqdarı 9,9%, MDA-
nın miqdarı isə 14,9% p<0,001 azalmıĢdır. Periferik qanın tədqiqi də daha qabarıq 
antioksidant təsir effektinin meydana çıxmasını təsdiqlədi. 
Təcrübələrdə  tikanlı  odotundan  alınmıĢ  bioloji  fəal  qarıĢığı  500  mq/kq 
dozada  istifadə  etdik.  AparılmıĢ  tədqiqatların  alınmıĢ  nəticələrinin  təhlili 
hipotalamusdan  hazırlanmıĢ  homogenatda  DK-nın  midarının  23,2%,  LP-nin 
miqdarının  24,7%,  MDA-nın  miqdarının  isə  20,7%  p<0,001  azalmasının  Ģahidi 
olduq. Zolaqlı cisimdən hazırlanmıĢ homogenatda da DK-nın miqdarı 20,3%, Lp-
nin  miqdarı  23,9%,  MDA-nın  miqdarı  isə  20,8%  p<0,001  azalmıĢdır.  Frontal 
qabıqdan hazırlanmıĢ homogenatda DK-nın miqdarı 26,1%, LP-nin miqdarı 10%, 
MDA-nın  miqdarı  isə  15,6%  p<0,001  azalmıĢdır.  Periferik  qanı  tədqiq  etdikdə  də 
DK-nın  miqdarının  24,1%,  LP-nin  miqdarının  15,6%,  MDA-nın  miqdarının  isə 
19,5%  p<0,001  azalmasını  müĢahidə  etdik.  Apardığımız  tədqiqatların  nəticələrini 
təhlil  edərək  belə  qənaətə  gəlirik,  ki  tikanlı  odotundan  alınmıĢ  bioloji  aktiv 
qarıĢığın  ən  yaxĢı  antioksidant  təsirə  malik  olan  dozası  400mq/kq-dır. 
Apardığımız tədqiqatların alınmıĢ nəticələri cədvəl 1-də verilmiĢdir. Eyni zamanda 
apardığımız  tədqiqatların  təhlili  göstətdi  ki,  tikanlı  odotundan  alınmıĢ  bioloji  fəal 
qarıĢıq 400 mq/kq dozada daha güclü antioksidant təsir effektinə malikdir. 
Nəticə: 
1.Tikanlı  odotundan  alınmıĢ  bioloji  aktiv  qarıĢığın  lipid  peroksidi 
məhsullarının miqdarına təsirini tədqiq edən zaman və effektiv dozasını təyin edən 
zaman məlum olmuĢdur ki, artan doza ilə (50-500mq/kq) təyin edilmiĢ bioloji fəal 
qarıĢığın ən effektiv antioksidant dozası 400mq/kq-dır. 

 
2.Tikanlı  odotundan  alınmıĢ  bioloji  aktiv  qarıĢıq  400  mq/kq  dozada  ağ 
siçovulların  baĢ  beyin  strukturlarında  və  qanda  lipid  peroksidi  məhsullarının 
miqdarını azaltmaqla güclü antioksidant təsir effekti göstərir. 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.
 
Dяmиrov И.A. Azяrbaycanыn dяrman bиtkиlяrиnиn юyrяnиlmяsиnя vя иstиfadя edиlmяsиnя daиr materиallar: Яcz. elm. док. … 
dиs. Bakы, 1970 
2.
 
Дямиров  И.А.,  Исламова  Н.А.,  Кяримов  Й.Б,  Мащмудов  Р.Б.  Азярбайcанын  мцалиcя  ящямиййятли  биткиляри.Б.: 
Азярняшр, 1988 
3.
 
Дямиров И.А., Манафов Я.Б., Исламова Н.А. Фармакогнозийа. Б.: Маариф, 1984, 415 с. 
4.
 
Яlиyev N.N. Azяrbaycan dяrman bиtkиlяrи vя fиtoterapиya. B.: Elm, 1998, 344 s. 
5.
 
Иsayev  Ж.И.  Азярбайcан  флорасындан  олан  бязи  йабаны  дярман  биткиляринин  фармакогностик  тядгиги  вя 
фитопрепаратларын истещсалында тятбиги: Яcz. elm. док. … dиs. Bakы, 2008 
6.
 
Kяrиmov  Y.B.  Azяrbaycan  florasыnыn  bяzи  bиtkиlяrиnиn  tиbb  vя  yeyиntи  sяnayesиndя  ишlяtmяk  mяqsяdиlя  fиtokиmyяvи 
tяdqиqatlarы: Яcz. elm. док. … dиs. Bakы, 1988 
7.
 
Абрамченко,  В.В.  Антиоксиданты  и  антигипоксанты  в  акушерстве.  (Окси-дативный  стресс  в  акушерстве  и  его  терапия 
антиоксидантами и антиги-поксантами) / В. В. Абрамченко СПб.: Изд-во ДЕАН, 2001.-400 с. 
8.
 
Андраханов, Б. В. Некоторые современные представления о биологической значимости перекисного окисления липидов и 
системах его регуляции. // Вопросы мед. химии. 1990. -Т.З.-С. 130-138. 
9.
 
Беленький М.Л. Элементы количественной оценки фармакологического эффекта. - Л.: Медгиз, 1963. - 152 с. 
10.Гацура, В. В. Методы первичного фармакологического исследования биологически активных веществ / В. В. Гацура М.: 
Медицина, 1974.-141 с. 
11.Руководство  по  экспериментальному  (доклиническому)  изучению  новых  фармакологических  веществ  /  под  ред.  Р.У. 
Хабриева. - М.: Медицина, 2005. - 832 с. 
12.Duthie G., Crozier A. Plant-derived phenolic antioxidants. Curr Opin Lipidol 2000;11:43—47. 
13.Freedman J.E, Parker C. III, Li L. et al. Select flavonoid and whole  
juice from purple grapes inhibit platelet function and enhance nitric oxide release. Circulation 2001;103:2792—279 
14.Havsteen B.H. The biochemistry and medical significance of flavonoids. Pharmac Ther 2002;96:2—3:67—202 
15.Konovalova  E.,  Kulikova  O.,  Stvolinsky  S.,  Makletsova  M.,  Rikhereva  G.,  Fedorova  T.  New  mechanisms  of  neuroprotective 
carnosine  action:  role  of  polyamine  system  //  5
th
  Conference  on  Advances  in  Molecular  Mechanisms  Underlying  Neurological 
Disorders .Abstract book- Bath.- UK.- 2013.-P31   
16.Kinoshita T., Lepp Z., Chuman H. Construction of a novel database for flavonoids. J Med Inv 2005;52:Suppl:291:2. 
17.Nijveldt  R.J.,  van  Nood  E.,  van  Hoorn  D.E.C.  et  al.  Flavonoids:  a  review  of  probable  mechanisms  of  action  and  potential 
applications. Am J Clin Nutr 2001;74:418—425.