Саьламлыг  здоровье

Nəticələr  və  onların  təhlili:    Cədvəldə  N  və  RST  qrupuna  daxil  olan 
xəstələrin tədqiqatın əvvəlində və sonunda lipid göstəriciləri təqdim olunmuşdur. 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
104 
Жядвял  № 1. 
 
Qrup 
Göstəricilər 
Tədqiqatın 
əvvəli 
Tədqiqatın 
Sonu 
Tədqiqat zamanı olan 
dəyişikliklər 
ÜХ (в мq/dl) 
N (n = 22) 
158,0 ± 8,82 
175,8 ± 7,41 
+17,8 ± 5,45 
RST (n = 247) 
219,0 ± 2,75 
144,2 ± 1,10 
-74,8 ± 1,99 
P 
< 0,001 
< 0,001 
< 0,001 
Aşagı sıxlıqlı lipoproteinlər (в мq/dl) 
N (n = 22) 
76,2 ± 7,77 
95,7 ± 6,48 
+19,5 ± 5,48 
RST (n = 247) 
136,4 ± 2,66 
69,8 ± 1,08 
-66,6 ± 1,73 
P 
< 0,001 
< 0,001 
< 0,001 
Yüksək sıxlıqlı lipoproteinlər (в mq/dl) 
N (n = 22) 
48,7 ± 1,60 
47,5 ± 1,40 
-1,2 ± 0,31 
RST (n = 247) 
41,6 ± 0,51 
46,5 ± 0,44 
+4,8 ± 0,26 
P 
< 0,001 
> 0,05 
< 0,001 
ТQ (в mq/dl) 
N (n = 22) 
175,1 ± 17,59 
162,0 ± 10,75 
-13,1 ± 7,54 
RST (n = 247) 
208,4 ± 4,05 
144,7 ± 1,45 
-63,7 ± 3,48 
P 
> 0,05 
> 0,05 
< 0,001 
★
orta göstərici ±ortagöstərici xətası 
Cədvəldən  göründüyü  kimi,  ümumi  xolesterinin  səviyyəsi    tədqiqatın 
ə
vvəlində  N  qrupunda  158±8,82  mq/dl,  RST  qrupunda  219±2,75  mq/dl 
olmuşdur.  Qruplar  arasında  fərq  statistik  dürüst  (p<0,001)  olmuşdur.  N 
qrupunda  tədqiqatın  əvvəlində  və  sonunda  ümumi  xolesterinin  göstəriciləri 
arasındakı  fərq  statistik  dürüst  olmamış  (p>0,05),  RST  qrupunda  isə  statistik 
dürüst  nəticə  əldə  olunmuşdur  (p<0,001).  Tədqiqatın  gedişi  boyu  N  qrupunda 
ümumi  xolesterinin  səviyyəsi  17,8±5,45  mq/dl  artmış,  RST  qrupunda  isə 
74,8±1,99  mq/dl  azalmışdır.  Qruplar  arasında  statistik  dürüst  fərq  (p<0,001) 
olmuşdur.  Beləliklə,  rozurvastatinin  qəbulu  RST  qrupunda  ümumi  xolesterinin 
statistik əhəmiyyətli (34,2%) enməsinə səbəb olmuşdur.  
Məlumdur  ki,  şəkərli  diabetli  xəstələrdə  lipid  mübadiləsinin  korreksiyası 
zamanı aşağı sıxlıqlı lipoproteinlərin səviyyəsinin  azaldılması əsas vəzifələrdəndir. 
Aşağı  sıxlıqlı  lipoproteinin  orta  səviyyəsi  tədqiqatın  əvvəlində    N  qrupunda 
76,2±7,77  mq/dl,  RST  qrupunda  136,4±2,66  mq/dl  olmuşdur.  Qruplar 
arasındakı  fərq  statistik  dürüst  olmuşdur  (p<0,001).  Tədqiqatın  sonunda  isə  bu 
göstərici  N  qrupunda  95,7±6,48  mq/dl,  RST  qrupunda  69,8±1,08  mq/dl 
olmuşdur. Qruplar arasıdakı fərq statistik dürüst olmuşdur (p<0,001). Tədqiqatın 
gedişi boyu N qrupunda  aşagı sıxlıqlı lipoproteidlərin azalma tezliyi 14,3±4,63% 
oldugu  halda,  RST  qrupunda  bu  göstərici  89,9±1,59%  çatmışdır.  Qruplar 
arasındakı  fərq  statistik  dürüst  olmüşdur  (p<0,001).  Rozuvastatinin  qəbulu  RST 
qrupunda  yüksək  sıxlıqlı  lipoproteinlərin  səviyyəsinin  statistik  əhəmiyyətli 
enməsinə səbəb olmuşdur (48,8%). 
Tədqiqatin  əvvəlində  N  qrupunda  yüksək  sıxlıqlı  lipoproteinlərin 
səviyyəsinin orta göstəricisi 48,7±1,60 mq/dl, RST qrupunda isə 41,6±0,51 mq/dl 
olmuşdur.  Qruplar  arasındakı  fərf  statistik  dürüstdür  (p<0,001).  Tədqiqatın 
sonunda isə bu göstəricilər müvafiq olaraq  47,5±1,40 mq/dl və 46,5±0,44 m1/dl 
olmuşdur.  Qruplar  arasındakı  fərq  statistik  əhəmiyyətini  itirmişdir  (p>0,005). 
Tədqiqatın  əvvəlində  və  sonunda  yüksək  sıxlıqlı  lipoproteinlərin  göstəriciləri 
arasında fərq N qrupunda statistik dürüst olmamışdir (p>0,05), RST qrupunda isə 
statistik dürüst olmuşdur (p<0,001). 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
105 
Tədqiqatın  gedişində  TQ–nin  səviyyəsi  N  qrupunda  13,1±7,54  mq/dl,  RST 
qrupunda  63,7±3,48  mq/dl  enmişdir.  Qruplar  arasındakı  fərq  statistik  durust 
olmuşdur  (p<0,001).  Beləliklə,  rozuvastatinin  qəbulu  RST  qrupunda  TQ  statistik 
ə
həmiyyətli  enməsinə  səbəb  olmuşdur.  N  qrupunda  TQ  azalması  dietoterapiya  və 
qlikemiyanın effektiv enməsi ilə izah edilir. Qlikemiya və TQ arasında əlaqə yaxşı 
məlumdur. N qrupunda TQ azalması 7,5%, RST qrupunda 30,6% təşkil etmişdir.    
Beləliklə, gündə 20 mq rozurvastatinin qəbulu 2-ci tip şəkərli diabetl olan 
xəstələrdə  89,9±1,59%  hallarda  aşagı  sıxlıqlı  lipoproteidlərin  azalmasına  və 
məqsədli parametrlərə çatmasına səbəb olur.  
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.Арутюнов  Г.П.  Сахарный  диабет  и  атеросклероз.  Какова  оптимальная  стратегия  сдерживания  атеросклеротического     
процесса? // Сердце. Том 3, №1 (13), 2004г,  С.36–40. 
2.Howard B.V. Pathogenesis of diabetic dyslipidaemia. Diabetes Rev 1995; 3: 423–432 .  
3.Laakso M. Epidemiology of Diabetic Dyslipidemia. Diabetes Rev 1995; 3: 408–422.  
4.Moon  Y.S.K.,  Kashyap  M.L.  Pharmacologic  Treatment  of  Type  2  Diabetic  Dyslipidemia  //  Pharmacotherapy,  2004,  v.24, 
N12,p.1692–1713 
5.American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes: 2015 // Diabetes Care, 2015, v.38, Suppl.1, p.S11– S66 
6.Дедов И.И.,Шестакова М.В (Ред.). Алгоритмы специализированной медицинской помощи больным сахарным диабетом / 
Москва: Информполиграф, 2013, 120 с 
7.Лякишев А.А., Козлов С.Г. Гиполипидемическая терапия при СД 2 типа. РМЖ, Т.9, №24, 2001 
8.Дупляков  Д.В.,  Попова  И.В.  Розувастатин  в  первичной  и  вторичной  профилактике  сердечно-сосудистых  заболеваний  // 
Лечащий врач, 2012, N2, 
http://www.lvrach.ru/2012/02/15435339/
 
9.Ершова  А.К.  Розувастатин  –  оптимальный  препарат  для  лечения  и  профилактики  атеросклероза  //  Российский 
Медицинский Журнал, 2014, 1658, 
http://www.rmj.ru/articles_7957.htm
 
10.Kassianos G., Reckless J., Emmas C., et al. A UK Survey of Rosuvastatin in General Practice: Reaching Cholesterol Targets // Br 
J Cardiol. 2008, v.15, N2, p.95-100.  
11.Tsai C.-L. Total Cholesterol Changeand Goal Attainment After Receiving Rosuvastatin –an Example From  a Regional Teaching 
Hospitalin Taiwan., 2005,  
www.tsim.org.tw/article/A95/.../END-22.pdf
 
 
 
Дахил олуб:  13.10.2015. 
 
 
UŞAQLARDA  HİPERAKTİV SİDİKLİYİN   FİZİKİ  AMİLLƏRLƏ 
MÜALİCƏSİ. 
 
Abdullayev K.İ.,  Quliyev Ç.B., Soltanov R.S.   
 
Uroloji Mərkəz, ATU-n Uşaq cərrahlığı  kafedrası, Sumqayıt şəhər 
Uşaq xəstəxanasının cərrahiyyə şöbəsi. 
 
Ключевые    слова:  ГАМП,  физические    факторы,  электростимуляция, 
нафталановая аппликация. 
Key words: overactive bladder, physical factors, electrostimulation , 
naphtalene application. 
 
Giriş:  Siyimə  aktının  sidik  saxlamama  şəkilində  pozulmaları  uşaqlar 
arasında ən geniş təsadüf olunan uroloji patologiyalardan biri olub 28-36% təşkil 
edir. (3,5,8,12,13).  Bu təkcə tibbi deyil, həm də sosial bir  məsələdir. Belə ki, belə 
uşaqların həyat keyfiyyəti çox kəskin dəyişir, həyata adaptasiya edə bilmirlər,uşaq 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
106 
bağçasında,  məktəbdə,  ailədə  baş  verən  anlaşılmazlıqlar,  münaqişələr  çox  zaman 
uşağın psixiki durumuna ciddi təsir göstərir, uşaq  özünə qapanır. Bundan  başqa 
yaddan  çıxarmaq  olmaz  ki,  aşağı  sidik  yollarının  infeksion  fəsadları  nəticəsində 
sidiklik  daxili  təzyiqin  artması  hesabına  sidiklik-sidik  xarı  reflüksu  (SSAR)  və 
reflüks nefropatiyanın meydana çıxmasına gətirib çıxarır. 
Bu  patoloji  vəziyyətin  əmələ  gəlməsində  vegetativ  sinir  sisteminin  ali 
mərkəzinin  tam  kamil  olmaması  kimi  baxıldığına  görə  belə  uşaqlar  uzun  illər 
nevropatoloqların və psixiatorların müayinə obyektlərinə çevrilmişdirlər.  
Müasir  dövrdə  aşağı  sidik    yollarının  urodinamikası  barədə  elmi 
araşdırmaların,  yeni  müayinə  üsullarının  tətbiqi  bu  məsələnin  məhz    uroloqların 
səlahətinə  aid  olmasına  aydınlıq  gətirdi.  Sübut    olunub  ki,  uşaqlarda  sidik 
buraxma  aktının    pozulması  sinir  sistemi  anatomik  cəhətdən  tam  olduğu  halda 
onun  funksional  cəhətdən  tam  formalaşmaması  hesabına  sidiklikliyin  fəaliyyəti 
üzərində  nəzarəti  kamil  olmur  və  belə  bir  halda  detruzorun  və  sfinkterin 
funksional  çatmazlığı  meydana  çıxır  ki,  bu  da  sidiklikliyin  disfunksiyası    üçün 
xarakterik hesab olunur.  
Uşaqlarda  siyimə  aktının   pozulmasının  ən çox  təsadüf olunan forması 
tormozlanmayan  sidik  kisəsidir.Bu  patologiya  məhvumu  altında  sidiklikliyin 
neyrohumoral  tənzimlənməsinin  təkmin  olmamağı  hesabına  sidiklikliyin  dolma  
fazasında və hiperreflüksiyasında detruzorun   yığılmasının tormozlanmaması və 
tonusun  yüksəlməsi başa düşülür. Bu xəstəlik zamanı uşaqlarda  bütün yaşlarda 
xarakterik  şikayət  sidik    buraxma  aktının  pozulmasıdır.  Məlum  olduğu  kimi 
uşaqlarda  sidik buraxma aktının tam  formalaşması 4-5 yaşında başa çatır. Artıq 
bu  yaşda  uşaq  sidik  buraxmanı,  sidiklikliyin    həcminə  uyğun  dolmaya  çağırışa 
(istəyə) görə həyata keçirir. Bu zaman  sidik buraxmada heç bir pozğunluq olmur 
və  idarə olunan olur. Başqa sözlə hətta sidik ifrazına istək olmasa belə uşaq  sidik 
ifraz  edə  bilər.  (4).  Bununla  belə  bəzən  uşağın  valideynləri  onlarda  erkən 
yaşlarında sidik buraxma  aktının pozulmalarını qeyd edirlər. Çox təəssüflər olsun 
ki,  bütün  yaşlarda  sidik  buraxma  aktının  pozulması  məsələsinə  poliklinika 
şəraitində hətta həkimlər tərəfindən də fikir verilmir (5,8). 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  sidik  buraxma    aktının  pozulmasının 
diaqnostikası  ilə  təkcə  məhtud  sahənin  mütəxəssisləri  (uroloqlar)    deyil,  həm  də 
uşaq  cərrahları,  pediatorlar  məşğul  olurlar.  Ona  görə  də    diaqnostika  və 
müalicənin əlçatan olması üçün 1984-cü ildə F.Mundy və T.Stefenson ədəbiyyata 
hiperaktiv sidik kisəsi (HASK) terminini daxil etdilər. Bununla belə demək lazımdır 
ki,  bu  kliniki  diaqnozdur.  Detruzorun  hiperaktivliyi  isə  uroloji    diaqnozdur: 
sidiklik  əzələsinin  spontan  olaraq  5  sm  su  sütunu  amplitudasında  qeyri-iradi 
yığılmasıdır. 
Kliniki olaraq HASK tam və ya hissəvi olaraq  sidik buraxmanın pozulma 
sindromu  ilə  özünü  biruzə  verə  bilər.  Tam  sindromda  pollakuriya,  sidik 
buraxmaya  təcili    çağırış,  təcili  sidik  saxlamamanın  baş  verməsi  və  enurez 
meydana  çıxır.    Kliniki  diaqnozun  variantı  kimi  ola  bilər  “quru”  HASK-sidik 
saxlamanın  pozulmaması  və  HASK-sidik  saxlamanın  pozulması  ola  bilər.HASK 
aşkar  olunmasında  laborator,  rentgenoloji  və  instrumental  müayinələrlə  yanaşı 
spontan  sidik  buraxma  ritminin  qeyd  edilməsi  əsas  metod  hesab  olunur.  Bu 
metod  qeyri-instrumental  bir  üsul  olub  sidiyin  sidiklikdə  toplanması  və  onun 
saxlanmasını  təyin  etməkdən  ibarətdir.  Bu  differensial  diaqnostika  baxımından 
mühüm  məlumatları  əldə  edilməsinə  imkan  verır.  Sidik  buraxmanın  ritmini 
müəyyən  etməklə  onun  xarakteri  barədə  məlumatı  Е.Л.Вишневскинин  (1997) 
təklif  etdiyi  imperativ  sidik  buraxma  sindromunun  qiymətləndirilməsi  cədvəlinin 
köməyi ilə aparılır (4). 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
107 
Uşaq urologiyasında sidikliyin  disfunksiyasının, xüsusən də hiperfeflektor 
tipin  müalicəsi  çox  çətin  bir  problemdir.  HASK  müasir  müalicəsində  ən  geniş  və 
effektiv  olanı  farmakoterapiya  üsuludur.  Sübut  olunub  ki,  HASK-də 
farmakoterapiyanın  təsir etmə mexanizmi çox mürəkkəbdir. Bununla belə hesab 
olunur  ki,  farmakoterapiya  zamanı  tətbiq  olunan  preparatların  əsas  təsir 
mexanizmi  detruzorun  saya  əzələ  liflərinə  bilavasitə  spazmolitik  təsir  göstərir  və 
asetilxolinin  saya  əzələlərdə  M-xolinreseptorlara  olan  təsirini  blokada  edərək 
antixolinergik  təsir  göstərir.  Bu  xassələr  sidikliyin  detruzorunun  boşalmasına 
köməklik  edir,  qeyri-stabil  sidikliyi  olan  pasientlərdə  sidikliyin  həcmini  artırır  və 
detruzorun  spontan  yığılmasının  sayını  azaldır  (6,8).  Bu  gün  HASK-n  müalicə-
sində  5  yaşdan  yuxarı  xəstələrdə    antixolinergik  preparatlardan  yalnız  Driptanın 
tətbiqinə icazə verilir. 
Son onilliklərdə dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində HASK və SSAR- ənənəvi 
konservativ  müalicə  üsulu  olan  farmakoterapiyada  müəyyən  çətinliklərin,  yan 
təsirlərin  olduğu  nəzərə  alınaraq  fiziki  və  təbii  müalicə  amillərindən  istifadəyə 
maraq  xeyli  artmışdır.  Bu  bir  tərəfdən  fiziki  amillərlə  xəstəliyin  müxtəlif 
patogenetik  həlqəsinə  təsir  edərkən  yanaşı  təsirlərin  olmaması,  digər  tərəfdən  isə 
fiziki  amillərlə müalicənin maliyyə baxımından da əlverişli,  yəni daha ucuz başa 
gəlməsi,  dərman  preparatları  ilə  kompleks  şəkildə  istifadə  olunması  müalicə 
müddətini azaltmağa imkan verməsi ilə izah olunur. Bizim fikirimizcə hal-hazırda 
sidik  saxlamanın  pozulmalarıın  müalicəsində  ən  çox  diqqəti  cəlb  edən  fiziki 
amillərdən biri diodinamik  cərəyanla anal sfinkterostimulyasiya metodudur. 
Deyildiyi kimi sidiklik və düz bağırsaq təkcə topoqrafoanatomik və fizioloji 
cəhətdən deyil, eyni zamanda innervasiya olunma baxımından da yaxındırlar. Elə 
ona  görə  də  çanaq  dibi  və  anal  sfinkter  əzələlərindən  olan  afferent  impulslar 
sidikliyin  sakral  mərkəzinə  tormozlayıcı  təsir  göstərir  və  bununla  da  detruzorun 
adaptasiya  qabiliyyətini  artırır  (6,5,7,1,14).  Biz  anal  elektrostimul-yasiyanı 
diodinamiki  cərəyanla  “Tonus-2”  və  “Стимул-1”  aparatlarında  З.П.Кузнецовa  (9) 
metodu ilə aparmışıq. Müalicə   kursu 10-12 prosedurdan ibarət olmuşdur. 
Bir  çox  müəlliflərin  elmi  araşdırmaları  ilə  sübut  olunmuşdur  ki,  
tormozlanmayan    sidikliyin    kompleks    müalicəsində    sidiklik    nahiyəsinə  isti 
naftalan  (parafin)  mastikasının  qoyulması  sinir  liflərinin  keçiriciliyini  artırır, 
vegetativ    sinir    sisteminin  funksiyasını  normallaşdırır  və    bakteriostatik    təsir  
göstərir (1,2,10,11). 
Respublikamızın  təbii  sərvəti  olan  naftalan  mastikası  ilə  aplikasiyasını 
aparmaq  üçün  o  50-60
o
  C  temperatura  qədər  qızdırılır.  Sidiklik  nahiyyəsinə 
naftalanla hopdurulmuş 3 qatlı tənzif qoyulur. Yanıq əmələ gəlməsin deyə 1-ci qat 
ə
vvəlcədən  30
o
-yə qədər soyudulur, 2-ci qat bir qədər yüksək temperaturda, 3-cü 
qat  isə  soyutmadan  qoyulur.  Temperaturu    stabil    saxlamaq  üçün    tənzif 
qatlarının  üzərinə  müşəbbə  qoyulur  və  uşağın  üstü  yorğanla  örtülür.  Hər  15-20 
dəqiqədən  bir  2-ci  və  3-cü  qat  dəyişdirilib  təzəsi  ilə  əvəz  olunur.  Müalicə  müddəti 
30-40 dəqiqə təşkil edir. Müalicə  kursu 15 prosedurdan ibarətdir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, anal  elektrostimulyasiya və naftalan aplikasiyası 
günaşırı olmaqla növbələşdirilmiş şəkildə aparılmışdır. 
Material  və  metodlar.  Müşahidəmiz  altinda  sidik  ifrazının  pozulması  ilə 
olan 4-14 yaşında 86 xəstə olmuşdur. HASK ilə olan xəstələr kliniki təzahürlərinə 
görə aşağıdakı kimi bölünmüşdür. (Şəkil 1).  
 
Hiperaktiv sidiklik  kisəsi (HASK) ilə olan xəstələrin kliniki əlamətləri 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
108 
 
Şəkil 1.  I- Pollakuriya,  II- Enurez,  III- Təcili  siyiməyə cağırış, IV- Təcili sidik saxlamamaq ,V- 
Pollakuriya və  enurez , VI- HASK  tam sindromu 
 
Bütün xəstələr qəbul olunmuş metodika ilə  kompleks müayinələr – ümumi 
kliniki,  spontan  sidikburaxma  aktının  ritminin  qeydiyyata  alınması  və  onun 
imperativ  sidik  ifrazının  qiymətləndirmə  cədvəlinə  uyğun  analizin  aparılması, 
böyrəklərin,  sidik  kisəsinin  US    müayinəsi,  uroflometriya  və  retroqrad  sistomet-
riya aparılmışdır. 
Vegatativ  sinir  sisteminin  vəziyyətini  obyektiv  qiymətləndirmək  üçün 
xəstələrin kardiointervaloqrafiyası aparılmışdır. Oma-büzdüm nahiyəsinin sümük 
markerlərinin  mielodisplaziyasını  inkar  etmək  üçün  rentgenoqrafiya  mütləq 
müayinə üsullarından hesab edilmişdir. US- müayinəsində böyrəklərin ləyən-kasa 
sistemində  və  sidik  axarlarında  dəyişiklər  aşkar  olunduğu  halda  göstəriş  üzrə 
digər  rentgenoloji  müayinələr  (ekskretor  uroqrafiya)  aparılmışdır.  Sidikçıxarıc  
sistemin infeksiyaları və oma-büzdüm nahiyəsinin patologiyaları ilə (spina bifida, 
onurğabeyin dəbəliyi) olan uşaqlar müayinəyə daxil edilməmişdirlər. 
Nəticələr və müzakirələr. Cədvəl üzrə sidikburaxmanın müəyyən olunmuş 
pozğunluq dərəcəsindən asılı olaraq xəstələr  3 qrupa bölünmüşdür.  

I  qrupa  36  (41,9%)  sidikburaxmanın  yüngül  dərəcəli  pozulması  ümumi 
bal 2-10. 

II  qrupa  23  (27%)  sidikburaxmanın  orta  dərəcəli  pozulması  ümumi  bal 
11-20. 

III  qrupa  27  (31%)  sidikburaxmanın  ağır  dərəcəli  pozulması  ümumi  bal 
21-30. 
Xəstələr  uşağın yaşından və aparılan  terapiyanın həcmindən asılı olaraq 3 
qrupa     bölünmüşdür: 

I  qrupa  5  yaşına  qədər    driptanın  (oksibutinan)  tətbiqi  əks  göstəriş  olan 
anal  elektrostimulyasiya və  sidiklik   nahiyəsinə naftalan   aplikasiyası aparılan 
29 (33,7%)  xəstə daxil edilmişdir; 

II qrupa 5 yaşdan yuxarı olan və ancaq driptan tətbiq olunan 25 (29,3%) 
xəstə aid olunmuşdur; 

III  qrupa  5  yaşdan  yuxarı  olan  32  (37%)  aid  edilmiş  və  onlara  driptan+ 
elektrostimulyasiya + naftalan aplikasiyası tətbiq edilmişdir. 
Fizioterapevtik  müalicə  kursu  qurtardıqan  sonra  spontan  sidikburaxma 
ritmi  təkrari  yoxlanılmış  və  sidikburaxmanın  xarakteri  kvalimetrik  cədvəlin 
köməyi ilə analiz edilmişdir.  

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
109 
5 yaşa qədər  uşaqlarda yalnız fiziki amillərlə - anal elektrostimulyasiya və 
naftalanın  tətbiqi  ilə  aparılan  müalicədən  sonra  sidikburaxmanın  nəzərəçarpacaq 
dərəcədə azalması, təcili siyimənin, təcili siyiməyə   istək zamanı sidikburaxmanın 
artması  və  enurezin  azalması  müşahidə  olunmuşdur  ki,  bu  da  kiçik  yaşlı 
uşaqlarda fiziki amillərin tətbiqi ilə M-xolinolitik effektə nail olmağı  göstərir.  
2-ci qrupa daxil olan və yalnız driptan alan xəstələrdə aşağıdakı dinamika 
müəyyən  edilmişdir:  təcili  siyiməyə    çağırışların  azalması;  təcili  sidiksaxlama-
manın, sidikburaxmanın sayının azalması, gecə enurezinin  azalması.   
3-cü qrupa driptan və fiziki amillərin kombinə olunmuş şəkildə tətbiqi digər 
qruplarla müqayısədə sidikburaxmanın sayının azalması, təcili siyiməyə  istəyinin, 
təcili  sidiksaxlama  pozulmalarının  və  enurezin  azalmasına  daha  çox  nail 
olunmuşdur.  
Beləliklə,  I  qrupda  (36  xəstə  ümumi  bal  2-10)  sidikburaxmanın  pozulma  
dərəcəsi  nəzərə  alınmaqla    aparılan  müalicənin  nəticələrinin  təhlili  göstərdi  ki,  12 
uşağın vəziyyəti yaxşılaşmış, 19 xəstə tam sağalmış, 5 xəstənin isə vəziyyətində heç 
bir dəyişiklik müşahidə olunmamışdır. 2-ci qrupda (23 pasient ümumi bal 11-20) 
müalicədən sonra 13 xəstənin vəziyyətində yaxşılaşma, 7 xəstə tam sağalmış və 3 
xəstənin vəziyyətində dəyişiklik olmamışdır. 3-cü qrupda (27 uşaq ümumi bal 21-
30)  müalicədən  sonra  14  xəstənin  vəziyyətində  yaxşılaşma,  11  xəstədə  tam 
sağalma və 2 xəstədə isə kliniki əlamətlər dəyişməz olaraq qalmışdır.  
Araşdırmalarımız onu göstərir ki, HASK-n müalicəsinin reabilitasiya-sına-
elektrostimulyasiya,  naftalan  aplikasiyası  və  onların  dərman  preparatları  ilə 
kombinə olunmuş şəkildə tətbiqi farmakoterapiyanın effektliyini gücləndirir. Kiçik 
yaşlı uşaqlarda isə yalnız fiziki amillərin tətbiqi ilə  aparılan fizioterapevtik müalicə 
isə farmakoterapiya aparmadan yaxşı xolinolitik təsir əldə etməyə imkan verır. 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.
 
Абдуллаев К.И., Акперов Т.Г., Гусейнов Э.Я. Диагностика и лечение нейрогенных дисфункций мочевого пузыря у детей с 
пузырно-мочеточниковым  рефлюксом. Азербайд.мед.журнал 1986, № 6, с.10-15. 
2.
 
Алиев Н.Д., Тагдиси Д.Г., Мамедов Я.Д. Механизмы терапевтического действия Нафталана. Баку, 1983, 191 с. 
3.
 
Аляев Ю.Г., Григорян В.А.,  Гаджиева З.З. Расстройства мочеиспускания. М.2006. 
4.
 
Вишневский Е.Л.  Оценка синдрома императивного мочеиспускания у детей. Педиатрия 1997, № 3, с.42-44. 
5.
 
Вишневский Е.Л.  Диагностика и лечение  нейрогенных  дисфункций мочевого пузыря у детей. Большая медицинская 
библиотека. Москва 2016, № 2. с.1-12. 
6.
 
Вишневский А.А., Левщиц А.В. Электростимуляция   мочевого пузыря. М.Медицина. 1973. -150 с. 
7.
 
Джавад-заде М.Д., Абдуллаев К.И. Незаторможенный  мочевой пузырь у детей. Клиника, диагностика и лечение. 
Метод.рекомендации – Баку 1985. 26 с. 
8.
 
 Джавад-заде М.Д.,Державин В.М., Вишневский Е.Л.,Абдуллаев К.И. и др. Нейрогенные  дисфункции мочевого пузыря.  
М.Медицина. 1989.-384 с. 
9.
 
Кузнецова З.П. Электрическая активность сфинктеров мочевого пузыря и  прямой кишки при энурезе и ее динамика после  
тонизации диадинамическими токоми.// Урол. И нефрол. 1972, №5, с.43-45. 
10.Musayev Ə.V., Mehdiyev P.S. Ümumi fizioterapiya. Bakı 2010. 
11.Əkbərov R.F., Namazov D.Z., Zairov N.F., Əmiraslanov R.S. Təbii müalicəvi amillərin uroloji xəstəliklərdə tətbiqi. Bakı, 2015.-130 
s. 
12.Cooper C.S. Individualizing management of vesicoureteral reflux. Nephrourol Mon 2012 Summer; 4(3): 530–534. 
13.Garge S., Menon P., Narasimha Rao K.L., Bhattacharya A.,Abrar L., Bawa M., Kanojia R.P., Mahajan J.K., Samujh 
R.Vesicoureteral reflux: endoscopic therapy and impact on health related quality of life. Journal Indian Assoc Pediatr Surg 2013 Jan; 
18(1): 11–15. 
14.Mundy A.R., StefensonT.R., Wein A.J.(Eds.) Urodinamis (principles, practice, and application) – London: Butter Tanner, LTD, 
1984-394 p 
 
Р Е З Ю М Е 
 
 
ЛЕЧЕНИЕ ДЕТЕЙ С ГИПЕРАКТИВНЫМ МОЧЕВЫМ ПУЗЫРЁМ 
ФИЗИЧЕСКИМИ  ФАКТОРАМИ. 
 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
110 
Абдуллаев К.И., Кулиев Ч.Б., Солтанов Р.С. 
 
В  статье  приводятся  данные  о  результатах  лечения  86  детей  с 
гиперактивным 
мочевым 
пузырём 
физическими 
факторами 
и 
фармакотерапией.  Авторы  пришли  к  заключению,  что  при  лечении 
гиперактивного 
мочевого 
пузыря, 
комбинированное 
применение  
электростимуляции  и  нафталановой  аппликации  с  лекарственными 
препаратами (Дриптан), усиливает эффективность фармакотерапии. У детей 
раннего  возраста  (до  5  лет)  применение  только  физических  факторов,  без 
фармакотерапии, оказывает хорошее холинолитическое действие.