Rza xəLİlov- 70
Yüklə 2,72 Mb.
|
|
Ağaverdi XƏLİL
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent RZA XƏLİLOV: DƏYƏRLİ ZİYALI VƏ GÖZƏL İNSAN Rza Zeynal oğlu Xəlilov Azərbaycanın tanınmış ziya lı la r ından, alimlərindən biridir. Lakin o alim kimi də, ziyalı ki mi də, insan kimi də sözün ən dolğun və ən müsbət mə na sın da hamıdan fərqlidir. Söhbət Rza Xəlilovdan gedəndə ilk növ bə də Azərbaycan ziyalısının nümunəvi bir siması göz lə ri miz önün də canlanır. Elə bir ziyalı ki, doğrudan da cə miyyə ti mi zin ona ciddi şəkildə ehtiyacı var. Çünki cəmiyyətimiz müx tə lif aşınmalara məruz qalıbdır, bir çox dəyərlər öz mə nə vi məz munundan məhrum olubdur, həm desakralizasiya pro ses lə ri, həm sosial xarakterli sıxıntılar, hüquq, törə, vicdan və əx la qa dəyən zədələr haqq-ədalət, doğruluq, dürüstlük və halal lıq kimi milli etik keyfiyyətlər işləkliyini xeyli dərəcədə zəif lət mişdir. Cəmiyyətimiz kapitalizmə müstəmləkə dövrünün məhv etdiyi mənəvi dəyərlərin sınıq-salxaq qalıntıları ilə da xil olub. İnsanlar özlərini maddi dünyanın əsirinə çeviriblər. Maddi kapital uğrunda amansız mübarizə insanları kiçildib, cı lızlaşdırıb, millidən əyalətçiyə çevirib, haqq və ədalət duy ğu larını unutdurub, halallıq, iman və axirət haqqındakı hiss lə ri arxaikləşdirib. Amansız bir maddi kapital savaşında mə nə vi kapitalın önəmi də yaddan çıxıb. Belə bir şəraitdə insanın mə nəvi dünyası onun mədəsinin miqyası və iştahının dərəcəsi ilə müəyyənləşir. Təəssüflər olsun ki, bizim milli zi ya lı lı ğı mız bu şəraitin qurbanı olur və yaxşı halda xeyirxah bir yol su zun yolunu gözləmək məcburiyyətində qalır, rüşvətçi bir mə mu run mərhəmətinə sığınır. Bir zamanlar padşah fərmanı ilə onun üçün müəyyən ləş dirilən təqaüdü ala bilməyən Füzulinin də gileyləndiyi sosial xa rakterli məsələlərin Rza müəllimlə nə əlaqəsi olduğunu so ruşa biləcəklərini də diqqətdə saxlamaq şərti ilə, bu dövrdən, döv randan, dəhrdən və zamandan bəhs etməyimizin təsadüfi ol madığını aydınlaşdıracağıq. Çünki zamanın amansız şərtləri yax şı ilə yamanı bir-birinə elə qarışdırmışdır ki, onun ayırd edil məsinə, analizinə və ayrılıqda dəyərləndirilməsinə ehtiyac vardır. “Fələk birəhm, dövran bisükun” olanda əgər “dost da bi pərva” isə, o zaman doğrudan da “tale zəbun” olur. Ziyalı məh rumiyyətlərinin milli ənənəyə yad olmayan təcrübəsi mü asir dövrün də əsas mənəvi mənzərəsini müəyyənləşdirir. Ziyalı kütləsinin əziyyət çəkdiyi mövcud şəraitdə mə nə vi bütövlüyü və tamlığı qorumaq az adama nəsib olmuşdur. Çün ki biz özümüz bu hadisələrin iştirakçısıyıq və məhv olan zi yalı nəslinin nümayəndələri içərisindəyik. Bizim ziyalımız üçün halal bir həyat yaşamaq imkanı təmin edilməmişdir. Hər kəs mövcud olmaq üçün yollar axtarmaq, tapa bilməyəndə ba taq lığda batmaq məcburiyyətində qalmışdır. Ortada bir yalan var və bu yalanı satan və alan var, onu alqışlayan, əl çalan var, eyni zamanda bu alış-verişin altında qalan var. Yenə də təəssüf olsun ki, ziyalının mövqeyi sonuncuya müvafiqdir. Rza müəllimin aid olduğu nəsil zaman baxımından bir xey li şanslı sayılmalıdır. Çünki Rza müəllimin özü sovet döv rü nün sabitlik şəraitində oxumuş və şərqşünas kimi önəmli bir ixtisasa sahib olmuş, ərəb ölkələrində uzun müddət işləmişdir. Müs təqillik dövründə isə Türkiyədə universitetdə pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. Bu fəaliyyət dövrü təkcə Rza müəllimin maddi baxımdan qorunmasında və sağ qalmasında de yil, eyni zamanda dost-düşmən içində üzü ağ qalmasında da əhəmiyyətli rol oynamışdır. Ölkə xaricindəki fəaliyyət Rza müəl limin dünyagörüşündə, hərəkət və davranışında öz iz lə ri ni saxlamışdır. Rza müəllimin yüksək etikası, nəzakəti, incə dav ranışı, mehriban və xeyirxah münasibəti onu fərqləndirən xüsusiyyətlər kimi diqqəti çəkir. İnanırıq ki, Rza müəllimin ma lik olduğu etik-əxlaqi dəyərlər onun olduğu hər yerdə Azər baycan ziyalısı haqqında xatirələrdə xoş təəssürat yarada bil mişdir. Şübhəsiz ki, bu müsbət təsəvvürün yaradılmasında Rza müəllimin gendən, qandan və candan gələn şəxsi key fiy yət ləri müstəsna rol oynamışdır. Rza müəllimin təmiz və təvazökar təbiəti ilə könül dün ya sının Allah, insan, vətən və xalq sevgisinin nikbin ifa də sin dən doğan xeyirxah niyyəti hər zaman birlikdə olmuş və sa diq dostlar kimi bir-birini tərk etməmişdir. Rza müəllimdən fərqli olaraq biz bir zaman “taksidən pa yıza düşən” postmodern lirik qəhrəman kimi universitetdən tam xaosun ortasına düşdük. Biz hələ yolun başında ikən, hə ya ta yeni başladığımız zaman 70-i yelə vermiş sovet im pe ri ya sı süqut etdi. Biz müstəqilliyin sevinci ilə xaosda tərk edil miş şəxsi taleyimizin nigarançılığını birlikdə yaşadıq. Rza müəllim bizim nəslə nəsib olmayan halallıq şə rait in də yaşayıb, yetişib və kamil bir insan olaraq milli mə nə vi də yər ləri öz şəxsində birləşdirib. Əlbəttə, bu dəyərlər böyük öl çü də Rza müəllimin nəsil və nəcabətindən gəlir. Amma Rza mü əllim bu dəyərləri mexaniki olaraq daşımayıb, onları daha da zən ginləş di rib. Çünki Rza müəllimin təmiz qəlbi, saf, sə mi mi xa rakteri mə nə vi dəyərlərin onda yuva qurmasına im kan ver miş dir. Rza müəllim mal-mülk və sərvət həvəsində olmamışdır. Bu nun əvəzində Rza müəllim böyük bir mənəvi sərvətə-in san ların sevgisinə sahib olmuşdur. Çıxışlarımdan birində mən Rza müəllimi könül dünyasının fatehi adlandırmışam. Yenə də o fi kir də qalıram. Bu mənada da Rza müəllim bizim zi yalı la rı mı zın naxışıdır. Tanıdığım, bildiyim ziyalı insanlarla mü qa yisə etməli olsam Rza müəllimi mənəvi keyfiyyət cəd və lin də Yaşar Qarayevlə, İsrafil Abbaslı ilə bir sıraya qoyardım. Eti ka, kübar davranış, yüksək əxlaq, xeyirxahlıq, təva zö kar lıq, əda lət lilik, ha lallıq, doğruluq, dürüstlük və əlbəttə ki, ge niş məlumat, dərin bilik, elmi təfəkkür və intellekt ba xı mın dan Rza müəllim zi yalı elitasının yüksək səviyyəsində layiq olduğu yeri tutur. Təəs süf hissi ilə qeyd edim ki, mən ya yaxşı ta nımadığımdan, ya da əmin olmadığımdan bizim bizdən bö yük ziyalı nəsli ara sın dakı müqayisələrimi genişləndirə bil mi rəm. Bir çox hallarda bizim ziyalımız məmur olduqdan sonra nəf sin əsirinə çevrilir, haqq-ədalət duyğusunu sürətlə itirir, gö zü özündən başqasını görmür, qul haqqına girir, əlini harama uza dır, beləcə gözlərimiz önündə kiçilir, cılızlaşır və çir kin lə şir. Bu halda biz artıq nə ziyadan, nə ziyalıdan, nə də mənəvi də yər konseptindən bəhs edə bilirik. Şükür ki, biz Rza müəlli mi bu neqativ situasiyalarda görmədik. Rza müəllim həyatın hal lal yolları ilə hərəkət edib, haqqı unutmayıb və daim ona doğru gedib. Düşünürəm ki, cəmiyyətimizin Rza müəllim kimi gözəl in sanlara ehtiyacı böyükdür. Çünki Rza müəllim mənəvi də yər lərimizlə cəmiyyətimizi zənginləşdirən, onu gələcək nəsil lə rə arxivdən və ədəbiyyatdan deyil, canlı həyatdan birbaşa çat dıran nadir simalardan biridir. Onu eyni zamanda daşıdığı mə nəvi dəyərlərlə birlikdə qorumaq, ziyalılığımızın zən gin li yi ni mühafizə etmək lazımdır. Ona möhkəm cansağlığı və uzun ömür arzulayıram! Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|