Rüblük elmi-praktik jurnal

 
C dv l 1. II klinik-funksional sinf  aid olan x st l rin müalic  fonunda exokardioqrafik göst ricil ri 
 
Göst ricil r 
sas qrup 
Kontrol qrupu 
F rqin 
dürüstlüyü 
(p) 
Müalic d n 
vv l 
Müalic d n 
sonra 
Müalic d n 
vv l 
Müalic d n 
sonra 
AF,% 59±1,02 
64,2±1,1 
59,61±0,88 
62,11±0,98 
q/d 
AAST, mm.c.süt 
29,38±1,01 
23,29±1,0 
29,29±0,90 
24,6±1,1 
q/d 
MA arak sm nin qal nl , mm 
4,41±0,09 
4,40±0,11 
4,44±0,13 
4,42±0,12 
q/d 
SLM SSÖ, mm 
32,5±0,62 
31,0±0,69 
3,11±0,71 
3,02±7,8 
q/d 
SLM SDÖ, mm 
30,6±0,75 
49,8±0,76 
49,4±0,84 
48,2±0,86 
q/d 
SM SDÖ, mm 
31,2±0,13 
30,7±0,13 
3,03±0,07 
2,9±0,03 
q/d 
 
Qeyd: KFS-klinik-funksional sinif, AF – at m fraksiyas ; AAST – a ciy r arteriyas  üz rind  sistolik t zyiq; MA – 
m d cikaras ; SLM SSÖ – sol m d ciyin son sistolik ölçüsü; SLM SDÖ – son diastolik ölçü; SM SDÖ – sol 
m d ciyin son diastolik ölçüsü. 
 
C dv l 2. III klinik-funksional sinf  aid olan x st l rin müalic  fonunda exokardioqrafik göst ricil ri 
 
Göst ricil r 
sas qurup 
N zar t qrupu 
F rqin 
dürüstlüyü 
(p) 
müalic d n 
vv l 
müalic d n 
sonra 
müalic d n 
vv l 
müalic d n 
sonra 
AF, % 
52,9±1,4 
60,2±3,5 
53,8±1,2 
57,3±1,5 
q/d 
AAST, mm.c.süt 
31,41±1,1 
28,2±0,9* 31,32±1,2  29,2±1,03 
q/d
MA arak sm nin qal nl , mm 
5,8±0,02 
5,7±0,01 
5,6±0,02 
5,5±0,02 
q/d
SLM SSÖ, mm 
35,7±0,1 
35,1±0,06 35,3±0,09  34,9±0,08 
q/d
SLM SDÖ, mm 
51,8±0,09 
51,1±0,1 
50±0,08 
49,1±0,07 
q/d
SM SDÖ, mm 
31,5±0,05 30,6±0,02 31,7±0,06  31,2±0,04 
q/d
 
Qeyd: KFS-klinik-funksional sinif, AF – at m fraksiyas ; AAST – a ciy r arteriyas  üz rind  sistolik t zyiq; MA – 
m d cikaras ; SLM SSÖ – sol m d ciyin son sistolik ölçüsü; SLM SDÖ – son diastolik ölçü; SM SDÖ – sol 
m d ciyin son diastolik ölçüsü. 

79 
 
C dv l 3. Müalic  fonunda II klinik-funksional sinf  aid olan x st l rd   
xarici t n ffüs funksiyas  göst ricil ri 
 
Göst ricil r 
sas qurup 
Kontrol qrup 
F rqin 
dürüstlüyü 
(p) 
müalic d n 
vv l 
müalic d n 
sonra 
müalic d n 
vv l 
müalic d n 
sonra 
AHT,% 65,7±1,5 
69,3±1,3 
68,1±1,4 72,4±2 
q/d 
ASHT,% 65,8±1,2 
70,5±2,6 
67,9±1,3 73,5±3,9 
q/d
SNH
1
,% 55,8±1,2 
59,5±1,9 
57,9±1,6 63,5±3,2 
q/d
MEF
25
,% 48±1,4 
52,5±1,9 
45,3±2,6 
49,7±2,9 q/d
MEF
30
,% 41,8±2,7 
45,5±4,3 
53,1±2,8 57,7±2,5 
q/d
MEF
75
,% 37,8±3,4 
42,9±3 
55,5±1,8 63,8±1,7 
q/d
Tiffno indeksi,% 
70,9±2 
78,4±2,4* 68,8±2,1 
78,4±2,5* 
q/d 
 
Qeyd: AHT – a ciy rl rin h yati tutumu, SNH – sür tl ndirilmi   t n ffüs h cmi; MEF (Maximum expiratory flow – 
maksimal n f s verm  sür ti) 25%, 50%, 75% 
 
 
Uzun zaman  rzind  bronxlar n 
2
-adre-
noreseptorlar n t sirin   v  bronxospazm  po-
tensialla d rma ehtimal na gör   -blokator-
lar n t yinin   ks-göst ri  mövcud olmu dur. 
2
-Adrenoreseptorlara minimal t sir göst r n 
yeni n sil 
2
-adrenoblokatorlar n meydana 
çxmas  onlar n bronxobstruktiv sindromlu 
x st l rd   t tbiqin   z min yaratd . 3-cü c d-
v ld n göründüyü kimi, II KFS-  aid olan 
x st l rin h r iki qrupunda xarici t n ffüs 
funksiyas  göst ricil rinin dürüst olaraq pis-
l m si qeyd olunmam d r.  
Kontrol qrupu v  eqilok q bul ed n qrupun 
x st l ri aras nda dürüst f rq olmam d r. H r 
iki qrupda müalic  fonunda bronx keçiricili-
yinin yax la mas   v   a ciy rl rd  restriktiv 
d yi iklikl rin m hdudla mas  tendensiyas  
yer tutur. Bel likl , kontrol qrupunun x s-
t l rind  MEF75 14,9% (p<0,05), Tiffno in-
deksi 14% (p<0,05) yüks lmi dir. Eqilokla 
müalic  zaman  Tiffno indeksi 10,6% 
(p<0,05) yüks lmi dir. 
II KFS-  aid olan x st l rd  XTF göst ri-
cil rinin dinamikas  4-cü c dv ld   ks olun-
mu dur.  
4-cü c dv ld n göründüyü kimi, a ciy r-
l rin ventilyasiya xüsusiyy tl ri-obstruktiv v  
restriktiv pozuntular daha çox n z r  çarpan 
bu x st l rd  XTF parametrl ri müalic  fo-
nunda n   sas, n  d  kontrol qruplar nda pis-
l m mi dir.  ksin , göst ricil rin çoxu yax-
la m d r: MEF
50
 kontrol qrupdan olan x s-
t l rd  24,5% (p<0,05) artm d rsa, eqilok 
q bulundan sonra 8,6% (p<0,05) a a  dü -
mü dür. El c  d  bu x st l rd  xarici t n ffüs 
funksiyas  göst ricil ri aras nda dürüst f rq 
qeyd  al nm d r. 
Müalic  fonunda bizim t r fimizd n a kar-
lanan xarici t n ffüs funksiyas  göst -
ricil rinin bir q d r yax la mas  birm nal
 
 
C dv l 4. III klinik-funksional sinf  aid x st l rd  müalic  fonunda  
xarici t n ffüs funksiyas  göst ricil ri 
 
Göst ricil r 
sas qurup 
Kontrol qrup 
F rqin 
dürüstlüyü 
(p) 
müalic d n 
vv l 
müalic d n 
sonra 
müalic d n 
vv l 
müalic d n 
sonra 
AHT,% 59,9±2,56 
63,3±2,4 
59,4±2,5 64,9±2,1 
q/d 
SNH1,% 45,4±1,5 
51,7±3,4 
44,4±2,2 50,6±3,1 
q/d
MEF25,% 
39,6±2,4 43,4±2,1 
40,7±2,5 44,7±2,1 
q/d
MEF50,% 
26,1±2 31,4±1,9 
27,2±2 30,2±1,7  q/d
MEF75,% 
25,1±1,6 29,8±0,8* 
21,8±1,6 27,1±1,4 
q/d
Tiffno 
indeksi 66,8±2 72,9±2,8 
70,2±2 76±2,2 
q/d
 
 
Qeyd: AHT – a ciy rl rin h yati tutumu, SNH – sür tl ndirilmi   t n ffüs h cmi; MEF (Maximum expiratory flow – 
maksimal n f s verm  sür ti) 25%, 50%, 75% 
    

80 
olaraq,  -blokatorlar n farmakoloji effekti il  
ba l  olmay b, mü ahid  dövründ  ilk növ-
b d  bronxolitik terapiya, onun adekvatl  v  
müt madiliyi üz rind  tam v  ciddi n zar t 
olmas  il  izah edilir. 
Bel likl , bizim t dqiqat m zda xronik 
destruktiv a ciy r v r mi olan x st l rd  ya-
ranan m d cik v  m d ciküstü aritmiyalar za-
man  eqilokun yüks k antiaritmik effekti 
mü yy n edilmi dir. Eqilokun istifad si za-
man  II v  III KFS-  aid olan x st l rd  bronx 
keçiriciliyinin pisl m si v  restriktiv pozun-
tular n d rinl m si mü ahid  olunmam d r 
ki, bu da preparat n kardioselektivliyi il  izah 
edilir.  
 
D B YYAT 
 
1.
  . ., 
  . ., 
 
. . 
 
 
 
   
 
 
 
 // Georgian Medical News Journal, 2015,  . 248,   11, p.34-38  
2.
  . . 
  . . 
-
 
 
 
   
 
 
   
   
 
 
 
 // 
. 
, 
2006,   12,  .24-27 
3.
 
. ., 
  . ., 
  . . 
 
 
 
 
-
 
 
 
 
   
   
 
 
 // 
, 2005,  2,  . 26-32 
4.
  . ., 
  . ., 
  . . 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 // 
 
   
-
, 2004,   4,  . 170-171. 
5.
  . ., 
  . . 
  . .    . 
 
 Q-T   
 
 
 // 
. 
, 2003,  12,  . 54-58 
 
  . . 
 
 
  -
 – 
  
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
,  . 
 
 
.   
 
 
 
 
   
 
 
-
 
  -
 – 
    
   
 
 
 
 II v  III 
-
 
.   
 
 53 
. 
 
-
 (33 
) 
 
,   
 
 
 
 
 
 
-
 
. 
 
 
 
 
, 
 
 
 
 
. 
 
 
   
   
 
 
 
 
II   III 
-
 
   
 
, 
 
 
 
 
 
 
, 
 
 
 
. 
 
Valiyev  Sh.M. 
 
The effectiveness of selective  -blokatora – egilok in patients with chronic destructive 
pulmonary tuberculosis 
 
Department of Pulmonary Diseases, Azerbaijan Medical University, Baku 
  
Summary. The article presents the results of a study conducted to examine the effectiveness of selective 
beta-blockers – egilok in patients with chronic destructive pulmonary tuberculosis II v  III clinical and 
functional class. The study included 53 patients. The main group (33 patients) received egilok, and the 
control group was not assigned to any medical treatment. When research revealed that egilok has 
antiarrhythmic effect. When  used egilok in patients with chronic destructive pulmonary tuberculosis II and 
III clinical and functional class were not observed deterioration of bronchial obstruction and worsening 
restrictive disorders due to cardio-selective drug. 
 
 
R yçi: t.e.n. Z. .Q dimova 

81 
J, 2016,  3, 81-88        
EKSPER MENTAL V  N Z R  T BAB T                 
Hac yev
1
 C.N.,  xlinskaya
2
 R.Y., Allahiyeverdiyev
1
 V.A., Hac yev
1
 N.C. 
 
XORA M N
L  K SK N QASTRODUODENAL QANAXMA RES D VL R N N 
PROQNOZLA DIRILMASININ MÜAS R ASPEKTL R  
 
1
 – Az rbaycan Tibb Universitetinin Ümumi c rrahl q v  anesteziologiya kafedras ,  
2 
– Bak  Dövl t Universitetinin T tbiqi riyaziyyat Elmi-T dqiqat  nstitutu, Bak  
 
Xülas . Xora m n li qastroduodenal qanaxmas  olan 350 x st d  qanaxman n residivi riski qeyri-s lis 
m ntiq n z riyy si  sas nda qurulmu  qeyri-s lis modul üsulu il  proqnozla d r lm d r. Bu metoda gör  
residiv  t sir ed n amill r giri  d yi ni kimi model  daxil edilir v  sistemd  analiz olunaraq ç x  d yi ni 
formas nda m limat  ld  olunur. Bel  ki, ç x  d yi ni 0-1 aral nda d yi ir. 0  v  ona çox yax n  d din 
al nmas  residivin olmayaca n , 1 v  ona çox yax n bir  d din al nmas  residivin olaca n ,  g r al nan 
d d 0,5 v  ona çox yax n olan  d ddirs , bu residiv ehtimal n n  übh li olmas n  göst rir. Giri  
d yi nl rinin qiym ti ç x  d yi nl rinin n tic sin  t sir göst rir. 
Metodun istifad  edilm sind n al nan n tic l r   sas n qanaxma residivi ehtimal  yüks k olan x st l rd  
qabaqlay c   m liyyatlar apar lm d r. 350 x st d n 32-d  qanaxman n residivi riski yüks k oldu undan 
c rrahi  m liyyatlar apar lmas  q rara al nm d r. 25 x st d  müxt lif qabaqlay c   m liyyatlar apar lm , 7 
x st  is   c rrahi  m liyyatdan imtina etmi dir.  mtina etmi   x st l rd  1-3 sutka  rzind  qanaxma residiv 
vermi  v  t xir sal nmaz qaydada  m liyyat icra edilmi dir.  
Al nan n tic l r göst rmi dir ki, qeyri-s lis m ntiq n z riyy si  sas nda i l yib haz rlad m z qeyri-s lis 
modul KQDQ zaman  qanaxman n residiv riskini dürüst proqnozla d rma a v  müalic  taktikas n  düzgün 
seçm kl  müalic nin n tic l rini yax la d rma a imkan verir. 
Açar sözl r: xora m n li qastroduodenal qanaxma, qeyri-s lis riyazi modell dirm , m ntiqi ç xar  
 
: 
 
 
 
, 
 
-
 
, 
 
 
Key
w
ords: ulcer genesis gastroduodenal bleeding, fuzzy model, logical outcome 
 
Xora m n li k skin qastroduodenal 
qanaxmalar (KQDQ) xora x st liyinin 
a rla malar n n 30-47%-ni t kil edir [1-4]. 
X st l rin 20%-  q d rind  qanaxma residivi 
ba  verir v  bel  v ziyy tl rd  ölüm 35-75%-
 çat r [5-7]. Xora m n li qanaxmalar n 
residivl rinin ba  ver  bilm si ehtimal n  
proqnozla d rmaq üçün müasir proqnoz 
sisteml ri mövcud olsa da [8-12], praktikada 
özünü tam do rultmur. 
Son ill r bir çox diferensial-diaqnostik 
m s l l rin h llind , xüsusil   d , tibbi 
diaqnostikada qeyri-s lis ekspert sisteml r 
u urla t tbiq edilir. Bu zaman ekspert-
müt x ssisin bilikl ri qeyri-s lis qaydalar 
klind  modell dirilir.  Biz  d   bunu  
n z r  alaraq xora m n li qanaxma 
residivl rinin proqnozla d r lmas  üçün qeyri-
s lis sistem modelini s naqdan keçirm yi 
q rara ald q. 
Bel likl , t dqiqat i imizin m qs di  xora 
m n li qanaxmalar n residivl rinin proqnoz-
la d r lmas  üçün qeyri-s lis m ntiq n z -
riyy sin  
saslanan modelin qurulmas  
olmu dur.  
1-ci 
kild  qeyri-s lis m ntiqi ç xar n 
ümumi sxemi  ks edilmi dir. 
M d  v  onikibarmaq ba rsaq xoralar n n 
residivl rinin formala mas na bir sira amill r 
t sir edir. Bir ekspert kimi qastroduodenal 
xoralar n residivin   t sir ed n  sas amill ri 
qeyri-s lis giri  d yi nl ri kimi model  daxil 
ed k v  onlar n d yi m  aral n  göst r k. 
-
 X
1
 -  “Forrest”,  
6
,
1
 (Burada 1-1a, 2-1b, 
3-F2a, 4-F2b, 5-F2c, 6-FIII ) 
-
 X
2
 - “Xoran n diametri”, 
3
,
0
 
-
  X
3
 - “Lokalizasiya”, 
2
,
1
,  
-
 X
4
 - “Qanitirm nin d r c si”,
1
,
0
  
-
 X
5
 - “X st liyin davamiyy ti”, 
3
,
0
, 
  

82 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qeyri-s lis m ntiqi ç xar n ümumi sxemi 
 
 
- X
6
 - “Anamnezd  qanaxma”, 
1
,
0
 
- X
7
 -  “SAPS  kalas  üzr  a rl q”, 
25
,
0
 
- X
8
 -  “M d   ir si”, (IL-6 üçün) 
4
,
7
.
1
 
- X
9
 -  “Duodenal  ir d  IgA”, 
5
,
2
. 
Bu göst ricil r h r biri qeyri-s lis linq-
vistik d yi ndir, y ni sözl  ifad  olunub. 
Ayd nd r ki, X1, X2,...X9 giri  d yi nl ri 
ç x   d yi nin , y ni residiv   t sir göst rir. 
Ç x   d yi nini Y-l   i ar  ed k v  ekspert 
olaraq onun da d yi m  aral n  t yin ed k: 
- Y - residiv [0; 1] ,  
Burada 0 – residivin olmad n , 1 – 
residivin oldu unu bildirir.  g r Y d yi ni 0 
v  1 aras nda qiym t alarsa, bu, residivin ol-
ma ehtimal n  göst r c k. Y= 0,5  übh li 
say la bil r.  
Yuxar dak  linqvistik giri   v   ç x   d yi-
nl ri qeyri-s lis oldu undan m nsubiyy t 
funksiyalar  il  t svir  edilirl r. Bu m nsubiy-
y t funksiyalar  is  üçbucaq v  ya Hauss 
yrisi 
klind  verilmi  term çoxluqlardan 
qiym t al r.  
Fazi m ntiqi ç xar n sxemin  uy un olaraq, 
a a da bütün qeyri-s lis giri   d yi nl ri v  
ç x  d yi ni üçün term çoxluqlar t yin ed k: 
X
1
:  “Forrest”: {“a r”, “orta”, “yüngül”} 
X
2
: “Xoran n diametri”: {“az”, “orta”, 
“çox”} 
X
3
: “Lokalizasiya” giri   d yi ni: {“çox”, 
“az”}  
X
4
: “Qanitirm nin d r c si” giri  d yi ni: 
{“az”, “orta”, “çox”} 
X
5
: “X st liyin davamiyy t”: {“az”, 
“orta”, “çox”} 
X
6
: “Anamnezd  qanaxma”: {“yox”, “h ”}  
X
7
:  “SAPS”:  {“az”, “orta”, “yüks k”}  
X
8
:  “M d   ir sind  IL-6 miqdar ”: {“az”, 
“orta”, “çox”}  
X
9
:  “Duodenal  ir d  IgA”: {“az”, “orta”, 
“çox”} .    
Y: - “Residiv” {“yoxdur”, “var”} 
Bu term-çoxluqlar uy un interval qiym t-
l rinin t yin olundu u aral qda d yi ir.  
Sxem ( kil)  sas nda m rh l l r üzr  
modelin izah n  ver k.  
1)  vv l, qanaxma il  a rla m  m d  v  
onikibarmaq ba rsaq xoralar ndan qanaxma-
n n residivin   t sir ed n amill r t dqiq 
edilmi   v   n  saslar  qeyri-s lis giri   d yi-
nl ri kimi seçilmi dir: X
1
 - “Forrest” – 
qanaxman n intensivliyi,  X
2
 - “Xoran n dia-
metri”,  X
3
 - “Lokalizasiya”, X
4
 -“Qanitir-
m nin d r c si”, X
5
 - “Davamiyy t”, X
6
 - 
“Anamnezd  qanaxma”, X
7
 -  “Saps”  kalas  
üzr   a rl q, X
8
 - “M d   ir sind  IL-6 
qat l ”, X
9
 -  “Duodenal  ir d  IgA”. 
2) Bu göst ricil rin h r birinin konkret 
qiym ti model  daxil edilir v  “fazifikator” 
blokunda fazifikasiya edilir, y ni m nsubiyy t 
funksiyas  qurulur. 
3) “Fazi bilikl r bazas ”:  
 
g r  x
1
=
A
~
1
,  x
2
=
A
~
2
  v  ... olarsa,  
onda  y=
B
~
  olar.               (1) 
 
klind  qaydalardan ibar tdir. 
4) “Fazi m ntiqi ç xar ” blokunda  h r bir 
giri   d yi nin  uy un qayda ç x n al n-
mas na mü yy n d r c d   t sir göst rir v  
t sirl r toplan r.  
5) Sonuncu add mda al nm  qeyri-s lis 
göst rici “defazifikasiya” edilir v  ç x  d yi-
 
fazifikator 
fazi m ntiqi ç xar  
qaydalar  
 
defazifikator 
m nsubiyy t 
funksiyalar  
Xi 
Y 
 
 
fazi bilikl r 
bazas  

83 
ni t yin edilir: Y – qanaxman n residivi [0; 
1], burada 0 – residivin olmama , 1 – resi-
divin olma  dem kdir.  g r Y d yi ni 0 v  
1 aras nda qiym t alarsa, bu, residivin olma 
ehtimal n  göst r c k. Y=0.5  übh li say l r.  
MATLAB TOOLBOX proqramlar pake-
tinin FUZZY LOG C alt sistemind n istifad  
ed r k, giri   v   ç x   d yi nl rini model  
daxil ed k 
 Qeyd  ed k ki, m d   v  onikibarmaq 
ba rsaq xoras  üçün giri   d yi nl ru bir-
birind n f rql nir: m d  xoras n n residivini 
ara d rark n X
1
, X
2
,... X
8
 giri   d yi nl rin-
d n, onikibarmaq ba rsaq xoras n n residivi 
üçün is   X
1
, X
2
,... X
7
  v   X
9
 giri   d yi n-
l rind n istifad  ed c yik.  
1.  M d  xoras n n residivini formala -
d ran ekspert sistem.
  H r bir giri   v   ç x  
d yi ni üçün m nsubiyy t funksiyalar n n 
qrafikl ri MATLAB-da qurulur. M s l n, X1 
= “Forrest” giri   d yi ni üçün m nsubiyy t 
funksiyalar  a a da göst rilmi dir:  
Qeyri-s lis bilikl r bazas n  t kil ed n h r 
bir qayda ekspertin bilikl rin  istinad edil r k 
(1)   klind  qurulur: 
Qayda 1
: 
g r
 “Forrest” “a r” v  
“Xoran n diametri” “çox” v  “Lokalizasiya” 
“çox” (xoran n daha çox qanaxma ver n 
lokalizasiyas ) v  “Qanitirm nin d r c si” 
“çox” v  “Davamiyy t” “çox” v  “Anamnez-
d  qanaxma” “h ” v  “SAPS” “az” v   “M d  
ir si” “az” olarsa, onda  “Residiv” var. 
Yuxar dak  i ar l m l rd n istifad  ed r k 
qaydan  daha sad   kild  yazmaq olar: 
Qayda 1
:  g r X
1
= “a r” v  X
2
=”çox” v  
X
3
=”a r” v   X
4
=”çox” v   X
5
=”çox” v  
X
6
=”h ” v   X
7
=”az” v   X
8
=”az”  olarsa, 
onda
  Y=”var” olar.  
Ekspert qiym tl ndirm si vasit sil     m d  
xoras n n residivini formala d ran bilikl r 
bazas  üçün qaydalar a a dak  kimi t yin 
edilir: 
 
 
 
 
 
k.1. Qeyri-s lis m ntiqi ç xar  editorunun p nc r si 
 
 
 
 
 
k. 2. X1 = “Forrest” giri  d yi ni. Da y c s  
6
,
1
, Hauss  yrisi  klind  terml rin say  3. 
 
 

84 
 
k. 3. M d  xoras n n residivini formala d ran qeyri-s lis bilikl r bazas  
 
 
M ntiqi ç xar n n tic si 0,5-d n böyük 
olarsa, residiv ehtimal  çoxdur, 0,5-d n kiçik 
olarsa, residiv ehtimal  azd r, 0,5-  b rab r v  
ya 0,5-  çox yax n olarsa,  übh li (ola da 
bil r, olmaya da bil r) say l r. M s l n, giri  
d yi nl rinin x1=1, x2=3, x3=1, x4=1, x5=3, 
x6=1, x7=20, x8=2 qiym tl rind   m ntiqi 
ç xar n n tic si: y=0,769 olur. Y ni residiv 
olma ehtimal  böyükdür (maksimal ehtimal 1 
ola bil r). 
x7=”Saps” göst ricisinin artmas   v  
x8=”m d  
ir si” göst ricisinin azalmas  
residiv verm  ehtimal n  art rd : y=0,803 
 
 
 
k.4.  Giri  d yi nl rinin x1=1, x2=3, x3=1, x4=1, x5=3, x6=1, x7=20, x8=2 qiym tl rind  
m ntiqi ç xar n n tic si: y=0,769. 
 
 
 
 
 
k.5. Giri  d yi nl rinin x1=1, x2=3, x3=1, x4=1, x5=3, x6=1, x7=25, x8=1,7 qiym tl rind   
m ntiqi ç xar n n tic si: y=0,803. 
 

85 
Giri   d yi nl rinin x1=6, x2=0.2, x3=2, 
x4=0,2, x5=0,3, x6=0, x7=4 x8=4 qiym t-
l rind   m ntiqi ç xar n n tic si: y=0,22. 
Y ni residiv olma ehtimal  çox azd r:  
 
 
k.6. Giri  d yi nl rinin x1=6, x2=0,2, x3=2, x4=0,2, x5=0,3, x6=0, x7=4 x8=4 qiym tl rind  
m ntiqi ç xar n n tic si: y=0,22. 
 
 
 
k.7. Giri  d yi nl rinin x1=3, x2=2, x3=2, x4=0,4, x5=0,5, x6=0, x7=12 x8=3 qiym tl rind   
m ntiqi ç xar n n tic si: y=0,5. Y ni residiv olmas   übh lidir: h m ola, h m olmaya bil r. 
 
 
2. Onikibarmaq ba rsaq xoralar n n re-
sidivini formala d ran ekspert sistem. 
X9 - “Duodenal  ir d  IgA” giri  d yi ni 
üçün terml r a a dak   kild  olar: 
 
 
k.8.  X9 = “Duodenal  ir d  IgA” giri   d yi ni. Da y c s
5
,
2
, üçbucaq  klind  terml rin say  3. 

86 
Ekspert qiym tl ndirm si vasit sil  oniki-
barmaq ba rsaq xoras n n residivin üçün  
bilikl r bazas  formala d raq: 
 
k. 9. Onikibarmaq ba rsaq xoras n n residivini formala d ran qeyri-s lis bilikl r bazas . 
 
 
Qurulmu  ekspert sistemin i i n tic sind  
h r d f  giri  d yi nl rinin konkret  qiym t-
l rind  m ntiqi ç xar n n tic si: y ni, oniki-
barmaq ba rsaq xoras  üçün residiv olma 
ehtimal  hesablan r. 
 
 
k.10.  Giri  d yi nl rinin x1=2, x2=1,8, x3=1, x4=1, x5=3, x6=1, x7=23, x8=2.1 qiym tl rind  
m ntiqi ç xar n n tic si: y=0,793. Y ni residiv böyük ehtimalla olacaq. 
 
 
 
k.11.  Giri  d yi nl rinin x1=6, x2=0,4, x3=2, x4=0, x5=0,7, x6=0, x7=0,5, x8=5 qiym tl rind   
m ntiqi ç xar n n tic si: y=0,255. Y ni residiv olma ehtimal  azd r. 

87 
Bel likl , qurulmu  ekspert sistemin i i 
n tic sind   h r d f  giri   d yi nl rinin 
konkret qiym tl rind   m ntiqi ç xar n 
n tic si, y ni qanayan m d   v  onikibarmaq 
ba rsaq xoralar ndan qanaxman n residiv 
ehtimal  hesablan r. 
Metodun xüsusiyy tl ri: 
- T klif olunmu  üsulun  sas xüsusiyy ti 
konkret h kimin bilik, t crüb  v  intuisiyas n  
model  daxil etm k imkan d r. Adl -sanl  
h kiml r ya lan b t qaüd  ç xana q d r onlar  
v z ed  bil n müt x ssisl r haz rlanmas  on 
ill rl  vaxt v  böyük x rcl r t l b edir. 
Üst lik, bu proses dövridir v   n sill r 
d yi dikc  t krarlan r. 
- Bax lan m s l nin h lli, bilikl r v  
veril nl r t bii dil  yax n dill  t svir olunur.  
- T qdim olunmu   i d  qurulmu  ekspert 
sistem konkret h kim-ekspertin bilik v  
intuisiyas n n modell dirilm sini n z rd  
tutur.  Lakin ayr -ayr   h kiml rin bilikl rin  
saslanan sisteml r residiv haqda f rqli, h tta 
bir-birin  zidd q rarlar q bul ed  bil rl r 
(Nec  ki, müxr lif h kiml rin proqnozu üst-
üst  dü m y  bil r).   
- Son ill r bilikl r bazas n   t kil etm yin 
müxt lif üsullar n n meydana ç xmas , 
h mçinin,  bilikl r bazas n n birl dirilm si 
v  yeni bilikl rin  lav  edilm si imkanlar n n 
çoxalmas  avtomatla d r lm  intellektual 
sisteml rin i ini daha effektiv edir, daha 
düzgün proqnozlar verilm sin   rait yarad r. 
H kim, n  q d r t crüb li olsa bel  s hv ed  
bil r (yor unliq, emosional v ziyy ti, s hh ti 
v  s. il   laq dar olaraq ). Robot-h kim is  
heç vaxt s hv el m z. 
Biz qeyri-s lis moduldan istifad  etm kl  
xora m n li KQDQ diaqnozu il  klinikaya 
daxil olmu  350 x st d  qanaxman n residiv 
t hlük si riskini qiym tl ndirmi ik. Bütün 
hallarda al nan n tic l r   sas n taktika seçi-
mi v  risk t hlük si yüks k olan x st l rd  
qanaxman  qabaqlayan  m liyyatlar apar l-
m d r. 350 x st d n 32-d  qanaxman n resi-
divi riski ehtimal n n 0,5-d n böyük olmas  
mü yy n edildiyind n, x st l rd   c rrahi 
m liyyat n apar lmas   q rara al nm d r. 25 
x st d  qanaxman  qabaqlayan c rrahi müda-
xil  apar lm , lakin 7 x st   m liyyatdan 
imtina etmi dir.  m liyyatdan imtina etmi  7 
x st d  is  qanaxma 1-3 sutka  rzind  residiv 
vermi   v  onlar da t xir sal nmaz qaydada 
m liyyat olunmu lar. 
Bel likl , qeyri-s lis m ntiq  sas nda ilk 
d f   i l yib haz rlad m z qeyri-s lis modul 
KQDQ zaman  qanaxman n residivi riskini 
daha dürüst proqnozla d rma a v  müalic  
taktikas  seçm y , bununla müalic nin n tic -
l rini  h miyy tli d r c d  yax la d rma a 
imkan verir.