Đqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi
Yüklə 287,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
- Mənbə.
- Kartof istehsalı (bütün təsərrüfat kateqoriyaları üzrə) 2000 2005 2006 2007
|
Đqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi
Azərbaycan Respublikasında Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
Đ qtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi Dilarə Əliyeva 115, Bakı, Az1001, Azərbaycan Tel; (99412) 5970691 (99412) 4975684 Fax (99412) 4975684 Email; cesd.az@gmail.com cesd@aztelekom.net
URL;
www.cesd.az BAKI Mart, 2010 Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
2
Giriş
Azərbaycan Respublikasında qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi əsas prioritet sahələrdən hesab edilir. Qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi ölkədə dayanaqlı iqtisadi inkişafın əsasını formalaşdırmaqla yanaşı dövlət gəlirlərinin xarici faktorlardan asıllığını tamamılı aradan qaldıra bilər. Bu baxımdan qeyri-neft sektorunun aparıcı istiqaməti kimi aqrar sektorun inkişaf etdirilməsi və bu sektorun Ümumu Daxili Məhsulda (ÜDM) payının artırılması olduqca vacibdir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab Đlham Əliyev 2009-cu ildə ölkəmizdə kənd təsərrüfatınin inkişafı ilə mühüm addımların atıldığını və bu fəaliyyətin bu il də davam etdirilməsinin vacibliyi ilə bağlı bəyanat vermişdir. Neftlə zəngin ölkə kimi Azərbaycanda neft sektorunun inkişafi digər sahələrlə müqayisədə daha öndədir. Ölkə iqtisadiyyatında neft sektorunun üstünlüyü hiss edilən səviyyədədir. Hal-hazırda ümumi ixracın 92% ni neft və neft məhsulları təşkil edir. Dövlət büdcəsinin formalaşmasında isə neft gəlirlərinin payı 2003-cü ildəki 35 faizdən, yaxud 450 mln. manatdan, 2006-cı ildə 65 faizə və ya 2,5 mlrd. manata çatıb. 2007-ci ildə büdcənin 61,3 faizi, 2008-ci ildə 68,3 faiz neft gəlirlərinin hesabına formalaşıb. Ötən il neft sektorundan birbaşa daxilolmalar 7595 mln. manat, o cümlədən 2680 mln. manat neft sektoru üzrə birbaşa vergi ödənişləri, 4915 mln. manat ARDNF-nin transfertlər (büdcə gəlirlərin 40,4 faizi) olub. 2010-cu ilin büdcə gəlirlərinin 74 faizi məhz neft sektoru üzrə ödənişlərin hesabına proqnozlaşdırılıb. Bildirək ki, büdcənin neft gəlirlərindən asılılığı qeyri-neft büdcə kəsirinin artımına səbəb olub. Belə ki, əgər 2007-ci ildə dövlət büdcəsinin qeyri-neft büdcə kəsirinin qeyri-neft sektorunda formalaşan ÜDM-ə nisbəti 32 faiz təşkil edirdisə, 2009-cu ildə həmin göstərici 42,5 faizə qədər yüksəlib. Göründüyü kimi, neft gəlirlərinin büdcədəki, ixracdakı, ÜDM-in formalaşmasındakı dominant rolu qeyri-neft sektorunun inkişafını ertələyir.
Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
3
Kənd təsərrüfatı rəqəmlərdə Azərbaycan üçün ən mühüm məqsədlərdən biri qısa zaman kəsiyində iqtisadiyyatın neftdən asılılığını aradan qaldırmaq və iqtisadi inkişafın kənd yerlərinə daha çox yayılmasını təmin etməkdir. Ölkə iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı neft və digər sahələrdən sonra üçüncü ən iri sahə hesab olunur. Son illər bu sahənin inkişafı ilə bağlı böyük həcmə vəsaitlər ayrılıb, proqramlar təsdiq edilib. Hansıki bu tədbirlərə regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi, “Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət dəstəyi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 23 yanvar tarixli sərəncamına uyğun olaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının məhsul istehsalı üçün istifadə etdikləri yanacağın, motor yağlarının və mineral gübrələrin dəyərinin orta hesabla 50 faizinin dövlət tərəfindən ödənilməsi, eləcə də buğda istehsalçılarının maddi marağının artırılması və buğda istehsalının stimullaşdırılması məqsədi ilə dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına əkilən hər hektar üçün 40 manat yardımın verilməsi, məhsuldarlığa təsir göstərən reproduksiyalı toxum materialının satışına görə hər kq-a 30-40 faiz əlavə maliyyə vəsaitinin ayrılması, habelə həftənin altıncı və bazar günləri kənd təsərrüfatı məhsullarının satış yarmarkalarının təşkili daxildir.
Rəsmi statistikaya görə, bütün sadalanan tədbirlər 2008-ci ildə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun 2007-ci ildəkinə nisbətən 6,1 faiz, o cümlədən bitkiçilik məhsulları üzrə 7,2 faiz, heyvandarlıq məhsullarının 4,1 faiz artmasını təmin edib. 2008-ci ildə qarğıdalı da daxil olmaqla 904,7 min hektar sahədən ilkin çəkidə - 2498,3 min ton taxıl məhsulu toplanıb, hektarın orta məhsuldarlığı 2007-ci ilə nisbətən 0,5 sentner artaraq 27,6 sentnerə yüksəlməsinə gətirib çıxarıb.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, 2008-ci ildə kənd təsərrüfatına yararlı sahə 4756.7 ha təşkil edib. ,Adambaşına 0.55 ha kənd təsərrüfatına yararlı torpaq düşüb Əkin yeri 1818.4 ha, adambaşına 0.21 ha olub. Çoxillik əkmələr 227.5 , biçənək və otlaqlar 2669.0 , meşələr 1038.8 ha olub. (Diaqram 1. (faizlə))
Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
4
təsərrüfatının ümumi daxili məhsulda payı azalıb. 1999-cu ildə kənd təsərrüfatının ÜDM-də payı 18,2 faiz olduğu halda 2000-ci ildə bu rəqəm müvafiq olaraq 15.9 faiz, 2001-ci ildə 14.7 faiz, 2002-ci ildə 13.8 faiz, 2003-də 12.3 faiz, 2004-cü ildə 10.8 faiz, 2005-ci ildə 8.6 faiz, 2006-cı ildə 6.7 faiz, 2007-ci ildə isə 5.5 faiz təşkil edib. 2008-ci ildə kənd və meşə təsərrüfatının ÜDM- də payı 2167.0 milyon manat , yaxud 5.7 faiz olub. Yəni kəskin azalmadan sonra 2008-ci ildə ilk dəfə bu sektorun ÜDM-də payında kiçik də olsa artım müşahidə edilib. Đqtisadiyyatın sahələri üzrə əsas kapitala yönəldilmiş investisiyaların tərkibində kənd təsərrüfatına qolulan investisiyaların həcmi 2007-2008-ci illərdə artıb. 2007-ci ildə bu rəqəm 243.3 milyon manat, 2008-ci ildə 336.5 milyon manat olub.
Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
5
Kənd təsərrüfatı ilə məşğul olanların sayı azalıb Rəqəmlərin təhlili kənd təsərrüfatı sahəsində çalışanların sayının azaldığını göstərir. Belə ki, 2006-cı ildə bütün məşğul əhalinin 39,1%-i, kənd təsərrüfatı sektorunda işləyirdisə, 2008-ci ildə bu rəqəm Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən 38,3 faiz olub. Lakin kənd təsərrüfatı sektorunda çalışanların sayı yenə də üstünlük təşkil edib. 2008-ci ilə bu rəqəm 1553.1 nəfər olub. (Diaqram 2. )
Mənbə. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2009 Məlum olduğu kimi, 1995-ci ildən sonra həyata keçirilən aqrar islahatlar nəticəsində kənd təsərrüfatının sosial və sahəvi tərkibində əsaslı dəyişikliklər baş verib. Đri təsərrüfat formalarının ə vəzində müxtəlif mənsubiyyətli çoxsaylı təsərrüfat subyektləri yaradılıb, geniş miqyaslı özəlləşdirmə siyasətinə uyğun olaraq, kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələri, mal-qara, istehsal və qeyri-istehsal obyektləri, kənd təsərrüfatı texnikası üzərində dövlət mülkiyyət forması fərdi (şəxsi) mülkiyyətlə əvəz edilib. 2008-ci ildə kənd təsərrüfatı müəssisələri və fərdi sahibkar təsərrüfatlarının sayı özəl təsərrüfat 2049, dövlət təsərrüfatı 259, fərdi sahibkar 2613 olub.2000- ci ildə özəl təsərrüfatların sayı 2500 olub. (Cədvəl 1)
Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
6
Kənd təsərrüfatı müəssisələri və fərdi sahibkarların təsərrüfatlarının sayı (ilin sonuna) İ llər Сə mi o cümlədən Fərdi sahibkarlar * kolxozlar sovxozlar özəl sair dövlət 1990
3014 983
820 - 1211 66 1991
3112 1176
752 14
1170 95
1992 2755
1196 731
134 694
320 1993
2635 1096
719 140
680 440
1994 2406
1125 720
117 444
815 1995
2487 1119
688 315
365 1999
1996 2613
982 569
746 316
4110 1997
2185 345
330 1280
230 5671
1998 5605
2 - 4847 756 3721
1999 3311
2 - 2795 514 3613
2000 2910
2 - 2500 408 3248
2001 2420
2 - 2171 247 2604
2002 1984
2 - 1663 319 2589
2003 2143
2 - 1839 302 2607
2004 2241
2 - 1937 302 2661
2005 2506
2 - 2201 303 2681
2006 2518
2 - 2242 274 2456
2007 2282
2 - 2016 264 2488
2008 2310
2 - 2049 259 2613
Mənbə. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2009
Кə nd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahələri – bütün kənd təsərrüfatı kateqoriyaları üzrə dənli və dənli paxlalılar üçün əkin sahələri 2008-ci ildə 897.0 ha olub. Bu da ötən dövrlərlə müqayisədə dənli və dənli paxlalılar əkin sahələrinin artması deməkdir. Belə ki, 2007-ci ildə bu rəqəm 739.6 ha, 2006-cı ildə 784.7 ha, 2005-ci ildə 802.3ha təşkil edib.
Pambıq əkin sahələri isə müvafiq olaraq 2008-ci ildə 48.5 ha, 2007-ci ildə 75.6 ha, 2006-cı ildə 102.8 ha, 2005-ci ildə 112.4 ha olub
. Bütün kateqoriyalar üzrə kartof əkin sahələri isə ötən illər ərzində genişlənib. 1985-ci ildəki 24.8 ha səviyyəsindən 2008-ci ildə 68.9 ha səviyyəsinə qalxıb. Pəsmi məlumatlara görə, bu gün dənli və dənli paxlalıların əkin sahələrinin 35.0 hektarı, pambıq əkin sahələrinin 3.3 hektarı, kartof Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
7
ə kin sahələrinin isə 0.2 hektarı kənd təsərrüfatı müəssisələri və sair təşkilatlarının sərəncamındadır. Кənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahələri (Diaqram 3. (faizlə))
Mənbə. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2009
Onu da vurğulayaq ki, fərdi sahibkarlar, ailə kəndli və ev təsərrüfatlarının sərəncamında 862.0 ha dənli və dənli paxlalıların əkin sahələri, 45.2 ha pambıq sahələri, 68.7 ha kartof sahəsi var.
2007-ci ildə dünya bazarında taxılın qiymətinın 2-3 qat bahalaşması Azərbaycan hökumətinin ölkədə taxılçılıqla bağlı müəyyən qərarlar qəbul etməsinə gətirib çıxardı. Belə ki, 2007-ci ildə hökumət taxıl əkilən hər hektar əkin sahəsinə görə təsərrüfat sahiblərinə əlavə 40 manat subsidiya verməyə başladı (kənd təsərrüfatı sahələrinin hər hektarına 50 faizi dövlət büdcəsindən ödənilməklə 40 manat subsidiya verilirdi, buğda əkənlər isə 80 manat subsidiya alırdılar). Qeyd edək ki, 2007-ci ilə kimi ölkənin buğda ehtiyacının 60 faizə qədəri idxal hesabına idi. 2007-ci ildə hökumət tərəfindən verilən qərarlar ona əsaslanırdı ki, bu qərarların icrasından sonra ölkənin buğda ehtiyacnın yalnız 20-25 faizə qədəri idxal hesabına təmin ediləcək. Lakin bir ildən sonra yəni 2008-ci il göstəriciləri göstərdi ki, əkin sahələrinin 203 min hektar artmasına baxmayaraq buğda idxalı 500 min tona qədər artıb. Azərbaycan 2007-ci ildə 1 milyon ton buğda və un idxal
Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
8
etmişdisə, 2008-ci ildə bu rəaqəm 1,5 milyon ton oldu. Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə isə 2009-cu ilin birinci rübündə xaricdən Azərbaycana 390 min buğda və un gətirilib. Hansıki, 2008-ci ilin anoloji dövründə həmin rəqəm 257 min ton idi. 2009-cu ilin birinci rübünün göstəricisi 2007-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 57 min ton, yaxud 18 faiz çoxdur. Yeri gəlmişkən, 2009-cu il ərzində ölkəyə 7556,9 min ABŞ dolları dəyərində 33178,6 ton un, 194765,5 min ABŞ dolları dəyərində 931239,4 ton buğda idxal olunub. Bu da müvafiq olaraq 2008-ci ildə netto çəki nisbəti ilə 31,0 faiz, buğda idxalı isə 71,1 faiz artıb.(Dövlət Gömrük Komitəsi). 2010-cu ilin yanvar ayında isə ölkəyə 14402,2 min ABŞ dolları dəyərində
71143,8 ton buğda idxal edilib. 2009-cu ilin yanvarına neto çəki nisbəti ilə 83,9 % faiz çoxdur. Un idxalı isə
12,6 ton olub. Göründüyü kimi hökümət ölkədə rekord həcmdə buğda istehsal edildiyini söylədiyi zamanda buğda və un idxalı artıb.
Bütün bunlara baxmayaraq rəsmi statistika keçmış MDB ölkələri üzrə Azərbaycanda son illər taxıl istehsalının artdığını göstərir. (Cədvəl 2. Cədvəl. 3) Тах ıl istehsalı ( təmizlənmədən sonrakı çəkidə, bütün təsərrüfat kateqoriyaları üzrə) 2000 2005 2006 2007 2008 Cəmi min, ton А zərbaycan 1509 2077
2032 1965
2446 Ermənistan 225 396
213 453
415 Belarus
4856 6420
5923 7217
9015 Gürcüstan 421 703
... ...
... Qazaxıstan 11565 13781
16512 20138
15578 Qırğızıstan 1569 1667
1562 1491
1511 Moldova
1935 2838
2290 902
3160 Rusiya
65424 77898
78242 81556
108105 Tacikistan 543 926
904 931
808 Türkmənistan 1759 3100
*
... ... ...
Özbəkistan ...
6402 ...
... ...
Ukrayna 24459
38016 34258
29295 53264
* payızlıq taxıl
Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
9
2000 2005 2006 2007 2008 Adambaşına, kq. А zərbaycan 187 *
190 248
*
251 239 *
243 229
*
232 282 *
286 Ermənistan 70 123
66 140
129 Belarus 485 657
609 744
931 Gürcüstan 90 156
... ...
... Qazaxıstan 777 910
1079 1301
994 Qırğızıstan 319 324
301 285
286 Moldova 531 789
639 252
890 Rusiya
446 544
549 574
761 Tacikistan 88 135
129 132
111 Türkmənistan 333 ...
... ...
... Özbəkistan ... 245
... ...
... Ukrayna 497 807
732 630
1152 * Yuxarı Qarabağın erməni əhalisi daxil olmaqla Mənbə. MDB Statistika Komitəsi, 2009 Onu da vurğulayaq ki, bu il taxıl istehsalının azalması gözlənilir. Belə ki, cari ildə Azərbaycanda payızlıq taxıl əkin sahələri ötən illə müqayisədə 16,5 faiz azalıb. 2009-cu ilin dekabr ayının 1-dək 776 min hektar sahədə taxıl əkilib.
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi azalmanı l taxıl satışında fermerlərin üzləşdiyi problemlər və Maliyyə Nazirliyi tərəfindən subsidiyaların vaxtında verilməməsi ilə əlaqələndirir. Bununla belə yığımda havanın əlverişli keçməsindən asılı olaraq 2010-cu ildə 2,6, 2,7 milyon ümumi taxıl, 1,7-1,8 milyon ton buğda istehsalı gözlənilir.
Xatırladaq ki, ötən il təqribən 3 milyon ton taxıl yığılıb ki, bunun da 2 milyon 141 min tonu buğda olub. Ekspertlər bildirir ki, bu il ümumi taxıl istehsalı 400 min ton, buğda istehsalı isə 340 min ton az olacaq. Məhsulun azalması onun qiymətini artıra bilər
Kartof istehsalında artım qeydə alınıb. Belə ki, Azərbaycanda 2000-ci ildə kartof istehsalı 469 min ton, 2005-ci ildə 1083 min ton, 2006-cı ildə 999 min ton, 2007-ci ildə 1037 min ton və 2008-ci ildə isə 1077 min ton olmuşdur.MDB üzrə isə 2000-2008-ci illərdə ən çöx kartof istehsalı Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya və Ukraynada olub. Azərbaycan kartof istehsalına görə 2007-ci ilə qədər MDB-də 7-ci yerdə olub. 2008-də Özbəkistanda kartof Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi
İqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi www.cesd.az
10
istehsalının kəskin azalması Azərbaycanın 6-cı sırada yer almasına səbəb olub. (Cədvəl 4. Cədvəl 5 )
2000 2005 2006 2007 2008 Cəmi, min ton. Azərbaycan 469 1083
999 1037
1077 Ermənistan 290 564
540 584
649 Belarus 8718 8185
8329 8744
8749 Gürcüstan 302 432
... ...
... Qazaxıstan 1693 2521
2362 2415
2355 Qırğızıstan 1046 1142
1255 1374
1335 Moldava 330 378
377 199
270 Rusiya
29450 28137
28260 27195
28874 Tacikistan 303 555
574 662
649 Türkmənistan 89 ...
... ...
... Özbəkistan 731 924
1018 1188
... Ukrayna 19838 19462
19467 19102
19545 Yüklə 287,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|