QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Şəkil 2. Ekoloji-təbiət elmlərinin (fənlərinin) sxemi 

 

«Ekologiya,  ətraf mühit və insan» kitabına aşağıdakı mövzular daxil edilmişdir: Dünyada, o cümlədən 

Azərbaycanda ekologiya elminin inkişaf tarixi; həyat mühiti və ekoloji faktorlar; müxtəlif səviyyələrdə 

(populyasiya, biosenoz, ekosistem, biosfer) təbii sistemlərin funksiyalarının  əsas qanunauyğunluqları, onların 

davamlığı, məhsuldarlığı, enerjisi və digər xassələrini göstərən faktorlar, insan ekologiyası; insan tərəfindən 

təbii ekosistemlərin fəaliyyət prinsiplərinin pozulması  və onun ekoloji nəticələri;  ətraf mühitin (atmosfer, 

hidrosfer, litosfer, o cümlədən torpaq) əsas çirkləndiricilərinin  ətraflı xarakteristikası  və onların insanın 

sağlamlığına təsiri; energetika və ekologiya; iqlimin qlobal dəyişməsi və onun təbii və sosial-iqtisadi nəticələri, 

istilik (parnik) effekti, ozon təbəqəsini dağıdan səbəblər, turş yağışlar, avtomobil nəqliyyatının tullantılarının 

ətraf mühitə  və insanın sağlamlığına təsiri; litosferə, o cümlədən torpağa antropogen təsir: torpaq eroziyası, 

nitrat və nitritlərin insan sağlamlığına təsiri, səhralaşma; bitki örtüyünə antropogen təsirin nəticələri, təbii 

otlaqların vəziyyəti, bioloji müxtəliflik və onun deqradasiyası səbəbləri, dərman bitkilərindən istifadə; təbiətin 

müxtəlif istiqamətlərdə  dəyişdirilməsi (əkinçilik, meşədən istifadə, süni su anbarlarının yaradılması, suvarma, 

bataqlıqların qurudulması, heyvandarlığın intensivləşdirilməsi, tikinti işləri) və insan sağlamlığı; biosferə xüsusi 

təsir növləri (səs və elektromaqnit çirklənməsi) və onların insan sağlamlığına təsiri; biosferə ekstremal təsirlərin 

(kütləvi qırğın silahları, müharibələr, nüvə silahları, texnogen ekoloji qəzalar)  ətraf mühitdə  nəticələri; təbii 

fəlakətlərin (fırtına. zəlzələ, daşqın, tropik tsiklonlar, sel və sürüşmə hadisələri, quraqlıq, vulkanlar, kosmik 

fəlakətlər və b.) nəticələri; ətraf mühitin sosial faktorları (siqaret çəkmə, nakromaniya və alkoqolizm) və onların 

insanın sağlamlığına təsiri.  

 «Ekologiya  ətraf mühit və insan» kitabının tərkibində göstərilən mövzular üzrə MDB dövlətlərində  və 

xaricdə  nəşr edilmiş  ədəbiyyatlardan, həmçinin müəlliflərin  şəxsi tədqiqatlarının materiallarından istifadə 

olunmuşdur. 

Hazırda respublikamızda ekoloji mühitin pozulması, meşələrin, otlaqların, kənd təsərrüfatına yararlı 

torpaqların azalması, bəzi yerlərdə tamamilə  sıradan çıxarılması,  şəhərlərdə atmosfer havasının, Kür, Araz və 

digər çayların, Xəzərin, torpağın çirklənməsi, bir sıra bitki və heyvan növlərinin bioloji müxtəlifliyinin 

pozulması və ya azalması «Ekologiya» kitabına ehtiyac olduğunu sübut edir.  

---

 

13

 «Ekologiya, ətraf mühit və insan» kitabı ekoloqlar, bioloqlar, coğrafiyaşünaslar, torpaqşünaslar, meşəçilər, 

geobotaniklər, kənd təsərrüfatı, həmçinin təbii ehtiyatlardan istifadə problemləri və onların mühafizəsi 

məsələləri ilə məşğul olan mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulmuşdur.  

Geniş oxucu kütləsinin «Ekologiya, ətraf mühit və insan» kitabına verəcəkləri məsləhətlər və ya iradlara 

görə müəlliflər qabaqcadan öz təşəkkürünü bildirir.