Таълими методикаси book · December 022 citations reads 2,437 author
Geografik nomlarni o‘rganish masalalari
Yüklə 56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.6. Geografik nomlarni o‘rganish masalalari Kartada obyektlarning joylashishini o‘quvchilar eslab qolishlari ancha murakkab jarayon. Buning uchun xilma-xil metodlarni qo‘llashga to‘g‘ri keladi. Odatda kartadagi obyektlarni avval o‘qituvchi, keyinchalik o‘quvchilar topadilar. O‘qituvchining asosiy vazifasi ko‘rsatilgan obyekt nomining to‘g‘ri aytilishi va esda saqlab qolishini ta’minlashi kerak. O‘qituvchi obyektlarni qanday ko‘rsatish va ularni kartadan qanday qilib izlash kerakligi haqidagi yo‘l-yo‘ruqlarni aytishi maqsadga muvofiq. Geografik nomlar o‘quvchilar eslab qolishi uchun o‘qituvchi obyekt nomini to‘g‘ri talaffuz qilib, uni doskaga yozadi. Keyin shu obyektga xos bo‘lgan xususiyatlarni, ya’ni uning shakli, kattaligi, rangi, yo‘nalishini va boshqa tomonlarini aytadi. Imkoni boricha o‘sha obyektlarning kartadagi shaklini rangli qog‘ozda qirqib ko‘rsatadi va 148 bu shakllarni o‘quvchilarga tanish bo‘lgan figuralar bilan qiyoslaydi. Masalan, Apennin yarim orolini–etikka, Shrilanka orolini-tuxumga, Skandinaviya yarim orolini-arslonga, Qora dengizni-loviya o‘simligi doniga o‘xshatishadi. Obyektlarni bunday o‘xshatish bir muncha aniq va to‘g‘ri bo‘lmasa ham, o‘quvchilar ularni tezda esda saqlab qoladilar va kartadan tez topadilar. Eskirgan kartalar karton qog‘ozlariga yopishtirilib ulardan geografik obyektlarning shakllarini qirqib yasab qo‘yilsa va ulardan darsni mustahkamlash qismida 3-5 minut davomida mashqlar uyushtirish mumkin. Bu metoddan foydalanish o‘quvchilarda obyektlarning shakllarini to‘g‘ri tasavvur qilishlariga yordam beradi. Darslarda o‘yin tarzida har 2 o‘quvchiga yoki 2 komandaga 10 tadan yoki undan ko‘p shakllar tarqatilib musobaqalar uyushtirish yaxshi natijalar beradi. O‘quvchilar o‘zlariga tushgan shakllarning qaysi obyektlar ekanligini, ularning kartadagi o‘rnini, ularga oid bo‘lgan boshqa ma’lumotlarni aytishi talab etiladi. Masalan, o‘quvchiga Tasman oroli shakli tushdi deylik, o‘quvchi uni kartadan topib, uni sayyoh tadqiqotchi Abel Tasman tomonidan kashf etilgani va boshqa ma’lumotlarni aytadi. O‘quvchilar bilmaydigan boshqa ma’lumotlarni o‘qituvchi to‘ldirishi kerak. Har bir geografik nomning ma’nosini aytish, shu obyektlarni nafaqat esda qolishini balki ularning kartadagi o‘rnini, ya’ni fazoviy kartagrafik tasavvur hosil bo‘lishiga imkon yaratadi. Kartadan geografik obyektlarni ko‘rsatishda o‘ziga xos didaktik qoidalarga bo‘ysunish kerak. Albatta, obyekt ko‘rsatkich yordamida topilishi, gavda bilan uni bekitilmasligi, ko‘rsatkich punsonga tushishi (uning yonidagi yozuvga emas), ko‘rsatkichni kontur chegarasi bo‘ylab yuritish zarurligi o‘quvchilarga doimo uqtirib borilishi zarur. Yo‘llar, daryolar ularning yo‘nalishi bo‘ylab ko‘rsatilishi kerak. Geografik obyektlarning yaqindagi boshqa obyektlar haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lishlik asosiy obyektning kartadan tez topish imkoniyatini yaratadi. Masalan, Suvayish kanali Afrika bilan Osiyo qit’alari o‘rtasida ekanligini yoki O‘rta dengizni Afrika bilan Yevropa oralig‘ida joylashganligi obyektning kartadan tez topilishiga imkon beradi. Kartadan obyektlarning o‘rnini tez esda saqlab qolishni jonlantirishda ko‘pchilik o‘quvchilar bayroqchalar, shartli belgilar, iplar va boshqa vositalardan ham foydalanadilar. Dars davomida kartadan izlayotgan obyektlarga yuqoridagi vositalarni qo‘yib boradilar. Geografiya o‘qituvchisi obyektlarni o‘quvchilar tomonidan mexanik yodlashlariga yo‘l qo‘ymasliklari zarur. Bu esa kartaning formal egallanishiga olib keladi. Bu borada ilg‘or tajribali o‘qituvchilarning ish faoliyatidan unumli foydalanish maqsadga muvofiq. Ayniqsa, o‘quvchilar yer sharida joylashgan 230 dan ortiq mamlakatlarning siyosiy kartadagi o‘rnini esda saqlab qolishiga bir muncha qiynaladilar. Bunday paytda ularni o‘rganishni yengillashtiradigan metodlarni qo‘llash va izlash zarur. 149 O‘quvchilar geografik kartalarni o‘rganishda obyekt va hodisalarning xususiyatlarini sxematik chizmada, rasmlarda va boshqa belgilarda aks ettirishlari samarali natija beradi. O‘quvchilar, ayniqsa, tabiiy hodisalarning asosiy belgi va xususiyatlarni doskaga chizib ko‘rsatilgan sxema va rasmlar vositasida puxta egallab oladilar. Keyingi yillarda metodik adabiyotlarda geografiya darslarida rasm va boshqa chizmalardan foydalanish bo‘yicha ko‘pgina maqolalar e’lon qilindi. Gorst, graben, uzilma, platforma, vulqon, yer osti suvlari, sharshara, ostona, delta, kabi yuzlab obyektlarni faqat rasm va sxemalar yordamida aks ettirish ularning o‘zlashtirilishini osonlashtiradi. Yangi materialni o‘tish jarayonida doska orqali karta sxemalaridan foydalanish yaxshi samara beradi, chunki unda eng asosiy bilimlar aks etgan bo‘ladi. Karta sxemalarini yozuvsiz kartada chizish vaqtni tejash imkoniyatini tug‘diradi. Uy vazifalarini tayyorlashda ham, kitob bilan ishlashda ham o‘quvchilarning karta sxemalarni chizib kelishiga e’tibor berish kerak. Yüklə 56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|