O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash
O‘zgaruvchan tokda komparatorlar yordamida ampermetrlarni
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
O‘zgaruvchan tokda komparatorlar yordamida ampermetrlarni, voltmetrlarni va vattmetrlarni qiyoslash. 0,5 aniqlik sinfidagi va aniqroq asboblarni o‘zgaruvchan tokda qiyoslash uchun komparatorlar ko‘llaniladi. Komporator – o‘zgaruvchan tokni doimiy bilan solishtirish imkonini beruvchi asbob. Komparatorlar bir vaqtda va turli vaqtda solishtiruvchi bo‘lishadi. Komparatorning asosiy elementi bo‘lib o‘zgaruvchan tokda va unga ekvivalent bo‘lgan doimiy tokda bir xil tasirlanuvchi o‘zgartirgich xisiblanadi. Bunday o‘zgartirgich sifatida elektro dinamik, to‘g‘rilovchi va boshqa o‘zgartirgichlar qo‘llanilishi mumkin. 112 3.8 – rasm. Turi vaqt (a) va bir vaqtda solishtiruvchi komparatorlarning struktura sxemalari. Turli vaqtda solishtiruvchi komparatorlarda (3.8, a – rasm) komparatsiyalovchi o‘zgartirgich Pr ko‘rinishida dastlab o‘lchanayotgan o‘zgaruvchan tok X beriladi va unga mos keluvchi Ƴ chiqish kattaligi qiymati bilan eslab qolinadi. So‘ng K uzib ulagichi orqali Pr o‘zgartirgichga X doimiy tok beriladi, uning qiymati Ƴ qiymat olinguncha boshqariladi. Doimiy tok potensiometri yordamida yuqori aniqlik bila o‘lchanadi. O‘zgaruvchan tokni o‘lchash xatoligidan va komparatsiyalangan xatolidan yig‘iladi, ya’ni tengliknianiqlash xatoligi Х ̰ =X – Bir vaqtda solishtiruvchi komparatorda (3.8 b – rasm) ikki o‘zgartirgich bo‘lib, ularning biri (Pr1) o‘lchanayotgan o‘zgaruvchan tokni Ƴ 1 qiymatga o‘zgartiradi, ikkinchisi (Pr2) esa – Ƴ 1 bilan bir jinli doimiy tokni Ƴ 2 kattalik qiymatiga o‘zgartirib beradi. X – boshqarib, Ƴ 1 =Ƴ 2 tenglanishiga erishiladi, bu xaqda US solishtirish qurilmasi signal beradi. Qiyoslash ishlari amaliyotida turli vaqtda solishtiruvchi termoelektrik komparatorlar keng tarqalgan. Ushbu asboblardagi komparatsiyalovchi o‘zgartirgich ingichka konstantali yoki nixrom simdan tashkil topgan, sim undan oqayotgan tok xisobiga qiziydi, uning ustida ketma – ket ulangan 35 – 40 termoparalar joylashgan. Teroparalarning sovuq uchlari massiv kalodkalarga maxkamlanadi, o‘zgartirgich butunlay latun korpusga joylashtiriladi. Bunday konstruksiya sovuq va issiq payvandlar orasida 10 K xarorat tushuvida 15 mV atrofidagi termo EYUK ni olish imkonini beradi. Bunga termoparaning termo EYUK ni isitgichdagi tokda kvadratik bog‘liqligi o‘ringa ega bo‘ladi. Ayrim komparatorlarda vakuumli bitta elementli termoo‘zgartirgichlar ko‘llaniladi. 113 3.9 – rasm. Ampermetrlarni (a), voltmetrlarni (b) va vattmetrni (v) termokomparator yordamida qiyoslash sxemalari. Tokni termoeletrik komporatsiyasi yordami bilan ampermetrlar xatoligini aniqlash sxemasi 3.9, a – rasmda berilgan. Qiyoslanayotgan A ampermetr boshqariluvchan o‘zgaruvchan tokmanbasiga IT ~ termoo‘zgartirgichni Tn shuntlangan isitgichi bilan ketma – ket ulangan. R SH shunt isitgich orqali oqayotgan tokni kamayotirish uchun xizmat qiladi. O‘zgartirgich terpoparasi kuchlanish manbasi E, doimiy rezistr R K va R R o‘zgaruvchan rezistordan tashkil topgan yordamchi kompensatsiyalovchi zanjirga ulangan. Ushbu zanjirdagi I N tokniboshqarib R K dagi kuchlanish tushuvi termoparaning EYUK siga teng bo‘lishiga erishish mumkin. Demak, ushbu xolatda G galvanometrik zanjirda tok yo‘qligini ko‘rsatishi lozim. Qiyoslashda IT ~ manba tokini boshqarib qiyoslanayotgan A ampermetr strelkasini xatolik aniqlanayotgan belgiga o‘rnatadi. Bu vaqtda ampermetr I tokni ko‘rsatsin, tokning esa xaqiqiy qiymati – I D . Xuddi shu I D tok R sh orqali oqib o‘tadi va Tp termoo‘zgartirgichni isitadi, bunda isitgichga tokning bir qismi ajraladi, u shuntlash koefsienti bilan aniqlanadi p:I N =I D /n. Ushbu tok isitgichni, va termoparani isishiga va termo EYUK ni xosil bo‘lishiga olib keladi, e u tok kvadratiga proprsional: e=kᶂ D 2 . Kompensatsiyalovchi zanjirda tokni boshqarish bilan galvonometr ko‘rsatkichini nolga siljishiga erishiladi. Bunda e=R N I N tenglik joriy bo‘ladi. Agar endi I N tokni o‘zgarmas qilib saqlab isitgichni doimiy tok zanjiriga ulasak galvanometr ko‘rsatkichini I – doimiy tok manbasiga boshqarish yo‘li bilan nol ko‘rsatishiga erishish mumkin. Balkim, bu vaqtda o‘zgaruvchan tokning joriy qiymati I D va I doimiy tok o‘zaro tengdir. I tok qiymati bilvosita usul bilan doimiy tok potensiometrri va namuna rezistori R 0 yordamida o‘lchash mumkin. Voltmetrlarni qiyoslashda (3.9, b – rasm) Tp termoo‘zgartirgich isitgichini qo‘shimcha rezistor R D orqali qiyoslanayotgan voltmetrga va o‘zgaruvchan kuchlanish manbasiga IN ~ paralel qilib ulanadi. Bu vaziyatdagi termopara EYUK o‘zgaruvchan tok kuchlanishiga proporsionaldir U ~ : |