FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu
Yüklə 1,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ikinci səviyyəsi
insanın öz - özünü hər hansı bir insa n birliyinə, ayrıca bir mədəniyyətə və ya sosial qrupa məxsus olan varlıq kimi dərk etməsilə bağlıdır . Nəhayət, bu prosesin inkişafının ən yüksək üçüncü səviyyəsini “Mənlik” şüurunun yaranması təşkil edir . Bu səviyyədə insan öz “Mən”inin digər şəxslərdən o xşar və fərqini - özünün nadir varlıq olmasını və təkrar olunmazlığını, sərbəst hərəkətlərə qadir olmasını, hərəkət və davranışları üçün məsuliyyət hissi daşımasını, onlara nəzarət etməyin və onları düzgün qiymətləndirməyin vacibliyini dərk edir . Lakin mənlik şüuru özünüdərkin müxtəlif forma və səviyyələri olaraq qalmır. Mənlik şüuru həm də özünü qiymətləndirmə və özünə nəzarətdir. Mənlik şüuru insanın özünü özü üçün ideal kimi qəbul etdiyi “Mən” ilə tutuşdurmasının və bu müqayisənin gedişində özü haqqında razılıq və ya narazılıq hissinin yaradılmasını tələb edir. Mövcudluğu heç bir şübhə doğurmayan mənlik şüuru insanın mühüm keyfiyyətlərindən olub, onun intellektual həyatında mühum rol oynayır. R.Dekart təsdiq edirdi ki, mənlik şüuru təkzibedilməz yeganə faktdır. Əgər mən hər hansı bir cismi görürəmsə o, həqiqətdə illüziya və ya qarabasma da ola bilər. Lakin mən nə özümün, nə də qavrama qabiliyyətimin mövcudluğuna şübhə edə bilmərəm. Bununla belə mənlik şüuru haqqında düşüncələr müəyyən paradoksallıqdan da m əhrum deyil. Axı özünü dərk edə bilməsi üçün insan özünə kənardan baxmağı ba carmalıdır. Halbuki özümü kənardan mən deyil, ancaq başqası görə bilir. Zira göz özündən başqa hər şeyi görməyi bacarır. Özünü kənardan görə bilmək, özünü qavraya bilmək üçün, sözsüz ki, insana güzgü lazımdır. Güzgüdə öz surətini görən və bunu yaddaşında möhkəm saxlayan insan sonradan güzgüsüz də öz şüurunda özünü “kənardan” görmək imkanı qazanır. Lakin güzgüdə özünü görən adam özünü inandırmağı bacarmalıdır ki, onun güzgüdə gördüyü adam başqası deyil, məhz onun özüdür. İlk baxışdan adama elə gəlir ki, onun güzgü inikası mütləq mənada onun özüdür. Lakin həqiqətdə bu belə deyil. Nəzərə almaq lazımdır ki, hisslərə malik olan heyvan güzgüdə özünü tanıya bilmir. Deməli, özünü görə bilməsi üçün insanda irəlicədən mənlik şüurunun müəyyən forması olmalıdır. Lakin insan üçün belə formalar əzəli deyildir, onları insan özü quraşdırır və mənimsəyir. Həm də bu formaları o, real güzgü ilə deyil, metaforik güzgü vasitəsilə mənimsəyir. Bu metaforik güzgü isə digər adamlardır, insan cəmiyyətidir. İnsanın öz - özünə münasibəti onun digər adamlara münasibətilə müəyyən olunur. Mənlik şüuru təcrid edilmiş, ayrıca bir şəxsin daxili tələbatından deyil, kollektiv praktiki fəaliyyətdə, insanlararası münasibətlər sistemində yaranır. Mənlik şüuru nəinki müxtəlif formalarda, həm də müxtəlif dərəcədə təzahür edir . Yuxarıda qeyd etdik ki, müəyyən qrup hadisəni dərk etməyə çalışan insan hər şeydən əvvəl həmin hadisələr sistemində özünün yerini, rolunu aydınlaşdırmağa və öz şüurunun bu hadisələrdən keyfiyyət fərqini müəyyənləşdirməyə çalışır. Lakin bu halda insanın şüuru bütövlükdə xarici aləmə tuşlandığından onun şüuru, idrakı bilavasitə onun şüurlu fəaliyyət sahəsinə daxil olmur. Necə deyərlər, bu halda mənlik şüuru hələ “qeyri - aşkar” səciyyə daşıyır. Cismin qavranılmasının bir sıra məqamları məhz bu maraqlı hadisə ilə bağlıdır. Belə bir misala baxaq. Məlumdur ki, insan cismə toxunduqda öz əlini deyil, cismi duyur. Bu halda hissi qavrayış insan haqqında deyil, predmet haqqında məlumat verdiyindən insan şüurun yalnız “arxa planında” cismə toxunduğunu hiss edir və qazanılmış informasiyanı barmaqlarının uclarında lokallaşdırır. Cismə barmaqları ilə deyil, çubuqla toxunan adamın hissi qavrayışları yenə də çubuğa deyil, cismin özünə aid olacaqdır. Buna görə də çubuq şüurun fokusunda olmayıb, onun periferiyasında duracaq və insan bədəninin davamı kimi qavranılacaqdır. Həm də bu halda cismin adamda yaratdığı qavrayış onun barmaqlarında deyil, çubuğun ucunda loka llaşacaqdır. Şüur hadisələrinin subyektin xüsusi analitik fəaliyyət predmetinə çevrildiyi hallarda təzahür edən mənlik şüuru formaları Yüklə 1,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|