O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov

4.7.
DELFI USULI – ITERATSION MUOLAJA. DELFI USULINING 
AFZALLIKLARI VA KAMCHILIKLARI
 
Vaziyatlarni baholash va qaror qabul qilishda Delfi usuli - bu har bir ekspertning 
fikrini kolgan ekspertlar tomonidan tanqidiy tahlil qilishga asoslangan iteratsion usul 
bo‘lib uni qo‘llash tartibi quyidagicha. 

---

188 
1. Ekspertiza rahbari har bir ekspert oldiga individual vazifani qo‘yadi va rang 
yoki absolyut baho (ma‘lum tadbirni bajarish vaqti, sarflar, samaradorlik va hakazo) 
ko‘rinishida ularning baholarini oladi. 
2. Ekspertlarning individual baholari kamayish yoki o‘sish tartibida 
joylashtiriladi. 
3. 
3
2
1
,
,
Q
Q
M
Q

Kvantillar baholash shkalasiga shunday tushiriladiki, toki 
ekspertlar va baholar soni to‘rtta teng qismlarga bo‘linsin. 
M
- ekspertlar so‘rovi 
natijalarini teng ikki qismga bo‘ladigan medianali qiymatdir; gohida baholar sifatida 


х
(
Q
1
o‘rniga), 
х
( 
M
o‘rniga), 


х
(
Q
3
o‘rniga) qiymatlari qabul qilinadi. 
4. Birinchi tur ma‘lumotlariga ishlov berilganidan so‘ng guruh a‘zolarining har 
biriga o‘rta (
M
) va chekka ( 
Q
1
va 
Q
3
) baholari aytiladi va ikkinchi turda o‘z 
baholarini qayta ko‘rib chiqish taklif etiladi, buning ustiga, agarda yangi baho 
Q
3
dan 
katta (kichik) yoki
Q
1
 
-dan kichik (katta) bo‘lsa, ekspertga o‘z fikrini yozma 
ravishda asoslab berish tavsiya etiladi; 
5. Ikkinchi tur natijalari aniqlanadi, va 
M
Q


,
1
va 
3
Q

larning yangi qiymatlari 
hamma ekspertlarga aytiladi. Qoidaga ko‘ra baholar dispersiyasi har turdan so‘ng 
qisqaradi. Odatda jarayon uch-to‘rt tur davom etadi, shundan so‘ng ekspertlar o‘z 
argumentlarini takrorlaydilar, ularning baholari esa barqarorlashadi. Guruh fikri 
sifatida yakunlovchi tur medianasi qabul qilinadi, ya‘ni 
M
yak
. 
Aytaylik 12 mutaxassislardan iborat ekspertlar guruhiga ma‘lum bir tadbirning 
bajarilishi davomiyligini baholash vazifasi qo‘yilgan bo‘lsin, masalan korxonani 
rekonstruksiya qilish. YUqoridagi tartib bo‘yicha quyidagi ketma-ketlikda ish olib 
boriladi: 
1. Ekspertiza rahbari har bir ekspertning oldiga ushbu masalani shaxsan 
qo‘yadi va ularning bahosini oladi, ya‘ni qaralayotgan misolda tadbirlarni amalga 
oshirish davomiyligi. 
2. Ekspertlarning baholarini qayta ishlashda, ular taklif etgan davomiyliklarni 
o‘sish tartibida joylashtiriladi, masalan: 
Ekspert, № 
Ekspertlar tomonidan (1-tur) 

---

189 
tadbirning davomiyligi bo‘yicha 
baholari, oylarda 
E
9 
………………………………………………………………………10 
E
8
……………………………………………………………………....11 
E
5 
………………………………………………………………………12
_________________________________________________ 
Q
1
 
(yoki


X
) = 12,5 
E
7
……………………………………………………………………..13 
E
12
……………………………………………………………………14 
E
10
……………………………………………………………………16
________________________________________________ 
M=Q
2
(yoki
X
) = 17 
E
4
…………………………………………………………………….18 
E
3
…………………………………………………………………….20 
E
11
……………………………………………………………………21 
_______________________________________________ 
Q
3
(yoki


X
) = 21,5 
E
1
…………………………………………………………………….22 
E
2
…………………………………………………………………….24 
E
6
……………………………………………………………………25 
3. Baholash shkalasida kvantillar 
Q
1
, M=Q
2
, Q
3
shunday belgilanadiki bunda 
ekspertlar va baholar soni teng to‘rt ulushga bo‘linadi. 
M
– ekspertlar so‘rovi 
natijalarining medianli qiymati, ularni teng ikkiga bo‘ladi. Ba‘zan baho sifatida 


х
(
Q
1 
o‘rniga), 
х
( 
M
o‘rniga), 


х
(
Q
3
o‘rniga) qabul qilinadi. 
4. Ma‘lumotlar qayta ishlanganidan so‘ng, guruhning har bir a‘zosiga alohida 
holda birinchi turning quyidagi natijalari havola qilinadi: 
Q
1
=12,5; Q
2
= M = 17; 
Q
3
=21,5
oylar va ikkinchi turda o‘z baholarini qayta ko‘rib chiqish taklif qilinadi, 
bunda agar yangi baho 
Q
3
=21,5
dan katta yoki
Q
1
=12,5
kichik bo‘lsa, ekspertga o‘z 
fikrini yozma ravishda asoslash taklif qilinadi. 
5.
Ikkinchi tur natijalari aniqlanadi: 
Q'
1
, M'
va 
Q'
3
larning yangi qiymatlari 
barcha ekspertlarga e‘lon qilinadi. Qoidaga ko‘ra har bir turdan keyin baholarning 
dispersiyasi qisqaradi. Odatda jarayon 3-4 marta davom etadi, so‘ngra esa 

---

190 
ekspertlarning 
argumentlari 
takrorlanadi, 
baholarning 
variatsiyasi 
esa 
barqarorlashadi. Guruhning umumiy fikri sifatida yakunlovchi turning medianasi 
qabul qilinadi, ya‘ni 
(Q
2
)
3
=M
yakun
.
Ekspertlar sonining va iteratsiyalar miqdorining oshishi bilan Delfi usulining 
aniqligi ortib boradi, turlar va guruh a‘zolarining javoblari orasidagi vaqt oralig‘ining 
oshishi bilan esa usulning aniqligi kamayadi. 
Ushbu 
usulning afzalligi
- anonim, tezkor, boshqariladigan qaytar aloqa, ekspert 
fikri o‘zgarganda baholashni motivatsiyalash imkoniyati. 
Usulning asosiy kamchiligi
- birinchi turdan keyingi iteratsiyalarda eng past va 
eng baland baho bergan (
Q
1
dan kichik va 
Q
3
dan katta) ekspertlarning baholariga 
ko‘pchilik fikrining ta‘sir qilishidir.