O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Axborotga ishlov berish va tahlil qilish.
Ushbu bosqichda axborotning aniqligi, muhimligi, ishonchliligi, vakolatliligi va qiymati baholanadi. Ta‘kidlash zarurki, tizimning (korxona, kompaniya, bank) holati haqidagi axborotning ob‘ektivligi, ishonchliligi va tushunarliligi, nafaqat ichki boshqaruv uchun balki, bozor sharoitida raqobatbardoshlilikni oshirish vositasi sifatida ham muhim ahamiyatga ega. Bozorda raqobatbardoshlilikni ta`minlash, korporativ boshqaruv tamoyili (yoki kodeksi) asosida amalga oshirilib, ularning asosiylari quyidagilar hisoblanadi: halollik, ochiq-oydinlik, mas‘uliyatlilik va javobgarlik. Ushbu tamoyillar AQSH dan keyin 1998 yili Evropada iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti tomonidan qabul qilindi va eng avvalo tizimda javobgarlikka qat‘iy talablar qo‘ydi: ochiq-oydinlik, tushunarlilik, joriy moliyaviy ahvol haqidagi axborotning muntazamliligi, xalqaro mezonlar bo‘yicha hisob-kitob ishlarini olib borish. Korporativ boshqaruv kodeksiga rioya qilish, tizimning reytingini (jumladan xalqaro reytingini ham), uning raqobatbardoshliligini, qimmatli qog‘ozlari qiymatini oshiradi, sarmoyalash uchun qulay shart-sharoitni ta`minlaydi. 48 Olingan axborot odatda ixcham holatda (jadvallar, grafiklar) ifodalanadi va tizimdagi aloqalar, hamda qonuniyatlar haqida fikr bildirish imkonini beradi. Axborotga ishlov berish va saqlashda hisoblash texnikasidan foydalaniladi. 4 . Boshqaruv qarorlarini qabul qilish deb belgilangan mezonlar asosida tizimning holatini o‘zgartiruvchi ko‘plab yoki bir nechta rivojlantirish yo‘llaridan birini tanlashga aytiladi. Qaror qabul qilish - tizimning maqsadlariga, olingan va ishlov berilgan axborotga mos holdagi harakatlarini aniqlaydi. Masalan, parkning ishlash qobiliyatini o‘zgartirish, texnik xizmat ko‘rsatish va ta`mir sifatini takomillashtirish, xodimlarning malakasini oshirish, ishlab chiqarish bazasini yaxshilash va boshqa tadbirlar hisobiga amalga oshirish mumkin bo‘ladi. Masshtabi, miqyoslari, resurlari hajmi va tizim uchun kelib chiqadigan oqibatlariga bog‘liq holda ushbu harakatlar taktik yoki strategik xarakterga ega bo‘lishi, standart yoki maxsus ishlab chiqilgan bo‘lishi mumkin. Masalan, AQSH ning transport tizimida muvaffaqiyatga yoki maqsadga erishishning quyidagi standart uslublari (strategiyalari) va ularning kombinatsiyalari (management strategy) qo‘llaniladi: ishlab chiqarilgan va realizatsiya qilingan mahsulot yoki xizmat birligiga to‘g‘ri keladigan solishtirma daromadning o‘zgarishini kuzatib borish (yield strategy); barcha xarajatlar bandlarini tezkor nazorat qilish va ularni minimallashtirish (cost control strategy); maksimal ishlab chiqarish unumdorligini (daromad hisobiga ham) ta`minlash (productive strategy); tizimning yakuniy natijalaridan ishlab chiqarish xodimlarining manfaatdorligi va daromadlardagi ishtiroki (lov interest strategy). 5. Qarorni ijrochilarga etkazish. Ushbu bosqichida axborotning mazmuni va bajarish muddatlarini ikki xil tushuntirishga yo‘l qo‘ymaydigan uzatish shakli eng muhim hisoblanadi. Bunda maqsadga eng muvofiq keluvchi shakl, samarali boshqaruvni ta`minlovchi me‘yor hisoblanadi. Me‘yor deganda qaror qabul qilish, ba‘zi hollarda qarorni bajarish jarayonini miqdoriy yoki sifat jihatidan tartibga solish 49 va reglamentlash (tartiblash) tushuniladi. Texnik ekspluatatsiyada me‘yorga qandaydir ishni rejalashtirish yoki bajarishga mos keladigan aniq o‘lchov to‘g‘ri keladi. Masalan, texnik xizmat ko‘rsatish operatsiyalarini bajarishga mehnat sarfi yoki davomiyligi, ehtiyot qismlar sarfi – standartlarda, qoidalarda va boshqa hujjatlarda ifodalanadi. Qaror - ijrochilarga aniq, lo‘nda, iloji boricha me‘yoriy shaklda uzatilishi, uning bajarilishini sifat va miqdor jihatdan izchil nazorat qilishni ta`minlanishi zarur. 6. Boshqaruv tadbirlarini amalga joriy qilish - bu, masalan parkni yangilash, yangi xizmat turlarini o‘zlashtirish, ishlab chiqarish bazasini qayta qurish, ta`mirlash ishchilarini moddiy va ma‘naviy rag‘batlantirishning yangi tizimini joriy qilish, avtomobillarni ta`mirlashga jo‘natish va hokazo shunga o‘xshash tadbirlar bo‘lib, ular tizimning holatini o‘zgartirishi zarur bo‘ladi. Harakat qilish qobiliyati tizimning yoki mutaxassisning eng muhim xarakteristikasi hisoblanib, uning kompetensiya 4 sini xarakterlaydi. 7. Boshqaruv tadbiriga nisbatan tizimning reaksiyasini olish - bu tizim holatining o‘zgarishi haqidagi yangi axborot bo‘lib (teskari aloqa) yana qayta ishlanadi, tahlil qilinadi va uning asosida yangi qaror qabul qilinadi yoki dastlabkisi to‘g‘rilanadi. Tizim berilgan vaqtda, qo‘yilgan maqsadlarga to‘liq erisha olsa, boshqaruv optimal hisoblanadi. Agar boshqaruv jarayonida tizimning holati yomonlashsa, u holda bunday boshqaruv noratsional bo‘ladi. Agar boshqaruv jarayonida tizimning holati yaxshilansa-yu, ammo maqsadlarga to‘liq erishilmasa, u holda boshqaruv ratsional hisoblanadi. Real tizimlarni boshqarish ko‘p qadamli, iterativ 5 xarakterga ega bo‘lib, qo‘yilgan maqsadga bir emas, balki bir necha qadamlarda, erishilgan natijalarni hisobga olgan holda harakatlarni ketma-ket to‘g‘irlab etib boriladi. 4 Kompetensiya (lot. competo — erishayapman, munosibman, loyiqman): 1) muayan davlat organi yoki mansabdor shaxsning qonun, nizom yoki boshqa hujjat bilan belgilangan vakolatlari, burchlari doirasi; 2) u yoki bu sohadagi bilimlar,tajriba. [44, 530 b]. 50 Turli darajalardagi boshqaruvda asosiy xatoliklardan biri, bu maqsadga bir o‘rinishda (bir qadamda) etishga harakat qilish hisoblanadi, qaysiki, katta tizimlar uchun bu amaliy jihatdan erishib bo‘lmaydigan holat bo‘lib, uning asosiy sabablari quyidagilardan iborat: 1) tizimning holati haqidagi va unga ta‘sir qilayotgan omillar haqidagi barcha axborotga ega bo‘lish; 2) qarorni amalga oshirish ma‘lum muddatda kechadi va ba‘zan bu uzoq davom etadi, bunda tizimdagi va tizimga ta‘sir qilayotgan ko‘plab omillar o‘zgaradi; 3) katta tizimlar faoliyati sekin kechadi, ularning holatini o‘zgartirish uchun anchagina vaqt va resurslar talab etiladi; 4) boshqaruvda asosiy ta‘sir etuvchi omil bu inson, u esa tabiatan mutaassib bo‘lib, yangi maqsadlar va ularga erishish uslublariga moslashishi zarur bo‘ladi. Tizim holatining sekin o‘zgarishiga misol sifatida, mutaxassislar tomonidan shaxsiy kompyuterlarni favqulodda uzoq muddat davomida o‘zlashtirilishini, ko‘pchilik odamlarda bozor sharoitlariga ko‘nikmaning qiyin va davomli kechishini keltirish mumkin. O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining dastlabki 10 yilligi davomida bozor sharoitlarida ishlab chiqarishning pasayishi, so‘ngra esa barqarorlashishi yuz berdi, keyingi 10 yillikdan boshlab esa xalq xo‘jaligida yuksalish kuzatilmoqda. Shvetsiyada avtomobil transporti tomonidan atrof muhitga zararli ta‘sirni zarur darajada qisqartirish uchun (1.6-rasm) 15 yildan 25 yilgacha muddat zarur bo‘ldi va buning uchun ushbu yillar davomida quyidagi asosiy tadbirlarni amalga oshirildi: 1963 yil – avtomobillarni ekspluatatsiya qilish jarayonida davriy inspektorlik nazorati bo‘yicha ixtisoslashgan kompaniyani tashkil qilindi; 1969 yil – yangi engil avtiomobillarda karterni shamollatishning yopiq tizimini joriy qilindi; 5 Iterativ (lot. Iterativus – tez-tez takrorlanadigan) takrorlanadigan harakatlar, jarayonlar [28, 393 b]. 51 1.6-rasm. Shvetsiyada engil avtomobil transportidan atrof-muhitga chiqadigan yalpi chiqindilar : 1 – engil avtomobillar parkining o‟lchami; 2, 3, 4, 5 - chiqindilar: (2 – NOx; 3 - CO; 4 – CH; 5 – qo‟rg‟oshin); 6 – prognoz . 1970 yil – benzinda qo‘rg‘oshin birikmalarining tarkibini cheklash yo‘lga qo‘yildi; 1970 yil - ekspluatatsiya qilinayotgan avtomobillardan chiqadigan ishlatilgan gazlar tarkibidagi CO-uglerod oksidi miqdori uchun me‘yor joriy qilindi; 1971 yil – yangi avtomobillardan chiqadigan ishlatilgan gazlar tarkibidagi CO va CH-uglevodorod miqdori uchun me‘yorlarni joriy qilindi; 1976 yil - yangi avtomobillardan chiqadigan ishlat ishlatilgan gazlar tarkibidagi NOx-azot oksidi miqdori uchun me‘yorlarni joriy qilindi; 1986 yil – yangi avtomobillardan chiqadigan ishlatilgan gazlar tarkibidagi CO CH va NOx miqdori uchun me‘yorlar qat‘iylashtirildi (uch komponentli neytralizatorlarni qo‘llashni talab qiluvchi); 1988 yil – salt ishlash rejimlarida ishlatilgan gazlar tarkibidagi CO miqdori uchun me‘yorlarni qat‘iylashtirish va differensialash; Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|