Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   50

I f
ə
sl
ə
 aid suallar v
ə
 
tapşırıqlar
 
1. T
ə
hsil sistemind
ə
 psixoloji xidm
ətin mövzusu nə
d
ə
n ibar
ə
tdir? O,  
    dig
ə
r psixoloji xidm
ə
t sah
ə
l
ə
rind
ən hansı xüsusi
yy
ə
tl
ə
rin
ə
 
görə
 f
ə
rql
ə
nir? 
2. T
ə
hsil sistemind
ə
 psixoloji xidm
ə
tin t
ə
tbiqi z
əruriliyi hansı amillə
rl
ə
  
şə
rtl
ə
nirr? 
3. T
ə
hsil sistemind
ə
 psixoloji xidm
ətin başlıca mə
qs
ə
di n
ə
d
ə
n ibar
ə
tdir? 
4. Psixoloji xidm
ətin ümumi və
 
xüsusi və
zif
ə
l
ərini sadalayın.
 
5.  T
ə
hsild
ə
  psixoloji  xidm
ə
tin  t
əşkili  üçün  zə
ruri  olan 
ümumi  və
  konkret 
prinsipl
ə
r   

 
40 
 
 
    
hansılardır?
 
6.T
ə
hsild
ə
 psixoloji xidm
ə
tin aktual, perspektiv v
ə
 t
ə
tbiqi istiqam
ə
tl
ə
ri 
hansı 
 
    arqumentl
ə
r
ə
 
əsaslanır?
 
7. Praktik psixoloji xidm
ə
tin konkret sah
ə
l
ə
ri han
sılardlr?
 
8. Sovet t
əhsil sisteminin inkişaf tarixinin qısa tə
hlilini verin. 
9. Müasir Azə
rbaycan t
ə
hsilind
ə
 
baş verən islahatların və
 innovasiya  
    prosesl
ə
rinin 
ə
sas m
əzmununu söylə
yin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
41 
 
 
II f
ə
sil 
T
ə
hsil sistemind
ə
 psixoloji xidm
ə
tin tarixi v
ə
 
müasir problemlə
ri 
1.2.1. Uzaq xarici ölkə
l
ə
rd
ə
 psixoloji xidm
ə
tin meydana g
ə
lm
ə
si 
tarixind
ə

Dünya tə
hsil sistemind
ə
 psixoloji  xidm
ə
tin  meydana  g
ə
lm
ə
sind
ə
n  100  
ild
ən    artıq    vaxt    keçir.  ABŞ,    Fransa,    Çexiya,    Macarıstan,    Norveç,  
İspaniya  kimi  uzaq  xarici  ölkə
l
ə
rd
ə
  t
ə
hsil sistemind
ə
 psixoloji xidm
ə
t uzun 
onillikl
ər boyudur ki,  uğurla  həyata keçirilir. 
 
 
Praqktik  uşaq  psixologiyasının  meydana  gə
lm
ə
si    v
ə
   
inkişafı   XIX  
ə
srin    sonu 

  XX   
ə
srin   
ə
vv
ə
ll
ə
rind
ə
    Amerikan    psixoloqu    Stenli    Xoll  
t
ə
r
ə
find
ən  uşaqlar  haqqında  elm  olan pedologiyanın
  
yaradılması  ilə
  
sıx  
bağlıdır.  Xoll  da  C.Kettel  kimi  Alman  psixoloqu,  1879
-cu  ild
ə
  
dünyada  
ilk    eksperimental    psixologiya    laboratoriyasının    əsasını    qoymuş  Vilhelm  
Vundun  t
ə
l
ə
b
əsi  olmuş  və
  
bir  neçə
  
il  onun  yanında  təcrübə
  
keçmişdir.  
Öz  və
t
ə
nin
ə
  
qayıtdıqdan  sonra  Xoll  mə
kt
ə
b  h
əyatının  praktik  problemlə
ri  
il
ə
   
birbaşa    bağlı    olan    uşaq    psixologiyası  mə
s
ə
l
ə
l
ərinin    öyrə
nilm
ə
sin
ə
  
xüsusi    önə
m    verm
ə
y
ə
   
başlamışdır.    Bunun    nə
tic
ə
si    olaraq    o,    1883-
cü  
ild
ə
   
ABŞ
-
dakı    Baltimor    universitetində
    Amerikada    ilk    eksperimental  
laboratoriya   t
əşkil  edə
r
ək   uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ərin  inkişafı  mə
s
ə
l
ə
l
ə
rini  
eksperimental    yolla    öyrə
nm
ə
y
ə
   
başlamışdır.
    Stenli    Xoll    h
ə
m    d
ə
  
Amerikada    yaş    psixologiyasına    həsr    olunmuş    ilk    jurnalların    əsasını  
qoymuşdur.  1891
-ci  ild
ə
  
onun  redaktorluğu  ilə
  
“Pedaqoji  seminar  və
  
genetik  psixologiya”
, 1910-cu  ild
ə
  is
ə
  
“Pedaqoji  psixologiya”
  
jurnalları  
n
əşr  olunmağa  başlamışdır.  
 
 
Stenli    Xoll    öz    laboratoriyasında    yeniyetmə
l
ə
ri,    g
ənc    oğlan    və
  
qızları    hazırladığı  xüsusi    sorğular    vasitə
sil
ə
    t
ə
dqiq    edir,    g
ə
ncl
ə
rin  
psixikasını  müxtə
lif    c
ə
h
ə
tl
ə
rd
ən    öyrənirdi.    Çox    keçmə
d
ə
n    onun    t
ə
rtib  
e
tdiyi  sorğu  anketlə
ri    m
əzmunca   genişlə
n
ə
r
ək  müə
llim    v
ə
    valideynl
ə
ri  
d
ə
   
ə
hat
ə
  etm
ə
y
ə
  
başlamışdı.
 

 
42 
 
 
 
Stenli    Xoll    anketl
ə
r
ə
   
verilmiş    cavabları    statistik    tə
hlil    ed
ə
r
ə
k  
müxtəlif    yaşlı    uşaqların    psixoloji    xüsusiyyə
tl
ə
rinin    tam    m
ə
nz
ə
r
ə
si  
haqqında  elmi   materiallar  ə
ld
ə
  etm
ə
y
ə
  
nail  olmuşdur.  O,  bu  materialları  
h
ə
m    yeniyetm
ə
l
ə
rin,    h
ə
m    d
ə
   
yaşlıların   problemləri  mövqeyində
n    t
ə
hlil  
ed
ə
r
ə
k  1904-
cü  ildə
  

G
ə
nclik
‖,  1911
-ci  ild
ə
 is
ə
 
“Tə
rbiy
ə
nin  probleml
əri”
  
adlı    ə
s
ə
rl
ə
ri
ni    yazmışdır.    S.Xoll    hə
m    d
ə
   
vaxtıilə
   
uşaqlar    haqqında  
kompleks  elm  hesab  edil
ən  pedologiyanın  da  banisidir. O, pedosentrizm  
mövqeyindən  çıxış  edə
r
ək  qeyd  edirdi  ki,  uşaq
-psixoloq, pedaqoq,  bioloq,  
pediatr,  antropoloq,  sosioloq  v
ə
  
bir  sıra  digər  mütə
x
ə
ssisl
ə
rin  t
ədqiqatçı  
maraqlarının  mə
rk
əzi  obyektidir.  Adları  qeyd  olunan  elmlə
rin  h
ə
r  birind
ə
n  
uşağa    aid    olan    hissə
l
ər      ayrılaraq    pedologiyaya    daxil    olur.    Belə
likl
ə

S.Xollun fikrinc
ə

pedologiya  uşağın  inkişafının  tə
dqiqi  il
ə
  
bağlı  bütün  bilik  
sah
ə
l
ərini özündə
  birl
əşdirir.  Onun  pedoloji  konsepsiyası  uzun  illə
r  boyu  
yenid
ən müzakirə
   
predmeti  olmasına  baxmayaraq, bu  elm tezliklə
  
bütün  
dünyada  məşhurlaşmış  və
  dem
ə
k  olar  ki,  XX  
ə
srin  or
talarına  qə
d
ər   öz  
mövqeyini qoruyub saxlaya bilmişdir. 
 
Pedologiyanın  geniş  nüfuz    qazanmasının    başlıca    sə
b
ə
bi    onun  
pedaqogika  v
ə
 psixologiya  elml
ə
rinin  h
əyati, praktik  ehtiyaclarına  yönəlmiş  
olması  idi.  Doğrudan  da,  real  pedaqoji  təcrü
b
ə
d
ə
  
müə
llim v
ə
  t
ə
rbiy
əçilə
r  
uşaqların sağlamlığı, onların psixi keyfiyyə
tl
ə
ri, sosial  statusu,    valideyinl
ə
rin  
t
ə
hsili    v
ə
    s.    kimi    kompleks    probleml
ə
rl
ə
   
qarşılaşırlar.  Pedologiya    bu  
probleml
ə
r
ə
  
kompleks  şə
kild
ə
  
yanaşaraq,  onların  hə
llin
ə
  c
əhd  göstə
rir.  
Ona  görə
    d
ə
   
müasir  dövrdə
   
bir  sıra  psixoloqlar  pedologiyanı  
praktik  
uşaq  psixologiyasının
  s
ə
l
ə
fi  hesab  edirl
ə
r. 
 
S.  Xoll    bel
ə
   
hesab    edirdi    ki,    pedologiyanın    mə
qs
ə
dl
ə
rind
ə
n    biri   
müə
lliml
ə
r    v
ə
    valideyinl
ər    üçün    uşaqların    tə
limi    v
ə
    t
ə
rbiy
ə
si    il
ə
 
bağlı  
tövsiyə
l
ərin  işlənib  hazırlanmasından  ibarə
tdir.  
 
XIX 
ə
srin  sonu,  XX 
ə
srin 
ə
vv
ə
ll
ə
rind
ə
   
pedologiyanın    bir    elm    kimi  
formalaşmasında hə
kiml
ə
r  v
ə
  
bioloqlar da xüsusi  rol  oynamışlar. Belə
  ki, 

 
43 
 
 
h
əmin  dö
vrd
ə
  bu  elml
ərin  uşaqların  öyrə
nilm
ə
si  sah
ə
sind
ə
  t
əcrübə
si  v
ə
  
xeyli  obyektiv  metodları  olduğu halda
, psixologiyada h
ə
l
ə
lik  bel
ə
  metodlar  
mövcud    deyildi.    Lakin    çox  keçmə
d
ə
n,    XX 
ə
srin   
ə
vv
ə
ll
ə
rind
ə
n    etibar
ə
n  
pedologiya aydın ifadə
li  psixoloji  istiqam
ət  almağa  başladı.  Pedologiyanın  
m
əşhurlaşması yalnız Amerikada deyil, hə
m d
ə
 Avropada E.Meyman, D.Selli,  
V
.Ştern,  E.  Klapared  və
  b.  m
əşhur    alimlə
rin    say
ə
sind
ə
   
kütlə
vi    pedoloji  
h
ə
r
əkatın  yaranmasına  gətirib  çıxarmış  oldu.  D.Sellinin
  1894-
cü  ildə
  
“Pedaqoji    psixologiya”
,  1895-ci    ild
ə
    is
ə
 
“Uşaqlığın    psoxologiyasına 
dair oçerklər” kitablarının çap olunması psixoloji ideyaların təhsil  müə
ssis
ə
-
l
ə
rin
ə
 
nüfuz  etmə
sin
ə
,  t
ədris  proqramlarının  qismə
n  d
əyişdirilmə
sin
ə
  v
ə
 
pedaqoqların  uşaqlarla  ünsiyyə
t  t
ə
rzind
ə
  d
əyişiliklə
r
ə
  g
ətirib  çıxardı. 
D.Cellinin    davamçısı    M.Montual  uşaqların  inkişafına  yönəlmiş  çalışmalar  
sistemini  işləyib  hazırladı.
 
 
Alman    psixoloqu    E.Meyman  Hadenburq    universitetind
ə
   
uşaqların  
psixi  inkişafını    tə
dqiq    etm
ək    üçün    psixologiya    laboratoriyası    yaratdı.  O,  
pedoloji  probleml
ə
r
ə
 h
əsr  olunmuş  “Pedaqoji  psixologiyaya  dair  jurnal”
  
adlı    ilk    xüsusi    jurnalın    təsisçisi    idi.    E.Meyman    ə
sas    diqq
ətini    uşaq  
psixologiyası  və
 
pedologiyanın  tə
tbiqi 
probleml
ərinin  öyrə
nilm
ə
sin
ə
  
yönəltmişdi.  O,  belə
  
hesab  edirdi  ki,  pedologiyanın  ən  mühüm  və
zif
ə
si 
uşaqların  tə
liminin  metodoloji  
əsaslarının  işlənib  hazırlanmasından  ibarə
t  
olmalıdır.  E.Meyman  1907
-ci    ild
ə
   
“Eksperimental    pedaqogikaya    dair  

hazir
ə
l
ər”
   
adlı    üçcildlik    ə
s
ə
rini    n
əşr      etdirdi    və
   
bununla    da  öz  
növbə
sind
ə
    pedaqoji    v
ə
 
praktik        psixologiyanın    ensiklopediyası    kimi  
d
ə
y
ə
rl
ə
ndiril
ə
n      orijinal   
ə
s
ə
rini    pedaqoji    ictimaiyy
ə
t
ə
  t
əqdim    etmiş   oldu.  
Bu   
ə
s
ə
rind
ə
    o,    bel
ə
    b
ir    mövqedən    çıxış    edirdi    ki,    pedologiya    yalnız  
psixi  inkişafın  yaş  xüsusiyyə
tl
ə
rini  v
ə
  m
ə
rh
ə
l
ə
l
ərini  öyrə
nm
ə
m
ə
li,h
ə
m  d
ə
  
f
ərdi    inkişafın    variantlarını    tə
dqiq    etm
əli,    onların    diaqnostokasını  
keçirmə
lidir. 
 
E.Meyman 
yaratdığı laboratoriyanın  nə
zdind
ə
 eksperimental  m
ə
kt
ə
b   

 
44 
 
 
t
əşkil    etmiş  və
    bu    m
ə
kt
ə
b  20    ild
ən    artıq    fə
aliyy
ət    göstərmişdir.  Bu 
m
ə
kt
ə
bd
ə
 
müxtə
lif  t
ədris  proqramları    sınaqdan    keçirilir,    ilkin    diaqnostika  
əsasında  uşaqların  seçilməsinin  müxtəlif  üsulları  tə
dqiq  edilirdi. 
 
Praktik  uşaq  psixologiyasının  inkişafında  müstə
sna  xidm
ə
tl
ə
ri  olan  
aliml
ə
rd
ən    biri    İsveçrə
    psixoloqu    E.Klanared   
olmuşdur.  O,    Cenevrə
d
ə
  
J.J.Russo  adına Pedaqoji  İnstitutda 
t
ətbiqi  psixologiya   assosiasiyasının
  
əsasını    qoymuşdur.    Sonralar    bu    qurum    uşaq    psixologiyası    sahə
sind
ə
   
eksperimental  t
ədqiqatların   beynə
lxalq  m
ə
rk
ə
zin
ə
  
çevrilmişdir.
 
 
Uşaq    psixologiyasının    öyrə
ndiyi    probleml
ərin    müxtə
lifliyini    n
ə
z
ə
r
ə
  
alan  Klapared   bu  elmi  t
ə
tbiqi  v
ə
  n
ə
z
ə
ri  olmaqla  iki  hiss
ə
y
ə
  a
yırmağı 
t
ə
klif    edirdi.  O,  bel
ə
    hesab    edirdi    ki,    n
ə
z
əri  uşaq  psixologiyasının
  
v
ə
zif
əsi    uşaqların   psixi    inkişafının      mə
rh
ə
l
ə
l
ə
rini    v
ə
   
qanunlarını    tə
dqiq  
etm
ə
kd
ə
n  ibar
ət  olmalıdır. 
T
ətbiqi  uşaq  psixologiyası
  is
ə
 
öz  növbə
sind
ə
  
psixodiaqnostika v
ə
 
psixotexnikaya ayrılmalıdır. 
Psixodiaqnostika  
uşaqların  
psixi  inkişafını ölçmə
kl
ə
 diaqnostika m
ə
qs
ə
din
ə
  xidm
ə
t  etm
ə
li,  psixotexnika  
is
ə
   
müə
yy
ən  yaş  dövrünə
    adekvat    olan    t
ə
lim    v
ə
    t
ə
rbiy
ə
   
metodlarının  
işlənilib  hazırlanmasını  həyata keçirmə
lidir.  Bel
ə
likl
ə
,  Klapared  psixologiya  
elminin  müstə
qil  sah
əsi kimi  praktik  uşaq  psixologiyasının  əsasını qoymuş  
oldu.   
Praktik    uşaq    psixologiyasının    və
   
pedologiyanın    inkişafı    uşaqların  
psixi  inkişafının  yeni,
  
obyektiv  metodlarının  işlə
nilm
ə
sini  t
ə
l
ə
b  edirdi.  Bu 
baxımdan  psixi    keyfiyyə
t
ə
l
ərin  yeni  üsullarla  ölçülmə
si  sah
ə
sind
ə
  ilk 
axtarışlar  ingilis  psixoloq  və
  antropoloqu  Frensis  Haltona  (1822-1911) 
m
ə
xsusdur. Eksperimental   psixoloji  t
ə
dqiqatlarla m
əşğul  olan Halton ə
sas 
diqq
ətini  bütün  fə
rdl
ər  üçün  ümumi  olan  qanunların  müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
sin
ə

müxtəlif  adamlarda  onların  variativliyinin  öyrə
nilm
ə
sin
ə
   
yönəltmişdir.  O,    bu 
variativliyi    öyrə
nm
ək    üçün    bir    sıra    xüsusi      metodikalar    kəşf    etdi    ki,  
bunlar    da    psixologiyanın    yeni    və
   
daha  geniş    bir  sahə
sinin-deferensial  
psixologiyanın
    m
ə
nb
əyini    yaratmış    oldu.  Sonralar    elmi
n    bu    sah
ə
si  

 
45 
 
 
müstə
qil    n
ə
z
ə
ri  v
ə
  praktik   
ə
h
ə
miyy
ə
tli  bilik  sah
ə
sin
ə
   
çevrildi  və
  
psixologiyada    yeni    riyazı    və
  stati
stik    metodların    tətbiqi    genişlə
nm
ə
y
ə
  
başladı.
 
 
Ə
qli    qabiliyy
ə
tl
ə
rin  m
ənşə
yi    m
ə
s
ə
l
ə
l
ərini    öyrə
nm
ə
k      sah
ə
sind
ə
  
xüsusi  ə
m
ə
k  s
ə
rf  ed
ə
n  Halton  h
ə
m  d
ə
  bioqrafik   v
ə
  anket  
metodlarının  
t
ə
tbiqin
ə
  d
ə
  
xüsusi  ə
h
ə
miyy
ə
t  verirdi. 
 
İstedad  testlərinin  hazırlanması  və
 
bu 
sah
ə
d
ə
 
t
ədqiqatların 
aparılmasında  da  F.  Halton  çox  böyük  rol  oynamışdır.  1869
-cu  ild
ə
 
yazdığı 
“Dahiliyin  irsiliyi”
,  1874-
cü  ildə
 
çap  olunmuş  “İngiltə
r
ənin  elm  adamları: 
onların  tə
bi
ə
ti  v
ə
  t
ə
rbiy
əsi”
,  1883-
cü  ildə
 
çap  olunmuş  “İnsa

qabiliyy
ə
tl
əri  haqqında  tə
dqiqatlar  v
ə
 
onların  inkişafı”
  kimi  fundamental 
t
ədqiqatlarında  F.
H
alton  bir  çox  novator  ideyalar  irəli  sürmüşdür. 
Psixologiyada ilk d
ə
f
ə
 olaraq o, f
ə
rdi f
ə
rql
ərin ölçülməsi texnikasını yaratmış, 
statistik metodla onun t
ə
hlilini 
vermişdir. 
 
Qabiliyy
ə
tl
ər  probleminin  öyrə
nilm
ə
sin
ə
 
ümumbioloji  aspektdən  yanaşan 
Halton  bel
ə
  q
ə
na
ə
t
ə
  g
əlmişdir  ki,  insanlar  arasındakı  fə
rdi  f
ə
rql
əri  yalnız  və
 
yalnız  irsiyyət  haqqındakı  təlim  kateqoriyaları  əsasında  izah  etmə
k  olar. 
İngiltə
r
ənin  görkə
ml
i  adamlarının  həyatına    aid  zə
ngin  bioqrafik  material 
toplayan,  onları  öyrə
n
ə
n  v
ə
  statistik  t
ə
hlil  ed
ə
n  H
alton  qeyd  etmişdir  ki, 
qabiliyy
ə
t  v
ə
 
istedadın verilmə
sind
ə
 qohumluq 
ə
laq
ə
l
ə
ri d
ə
r
ə
c
ə
sinin v
ə
 onun 
xarakterinin  böyük  rolu  vardır.  O  yazmışdır:  ―İstedadlı  olmaq  şansı  olan  4 
uşaqdan yalnız  biri istedadlı ola bilər‖.
 
Bu  sah
ə
d
ə
ki  t
ədqiqatlarından  F.
Haltonun 
ə
ld
ə
  etdiyi  q
ə
na
ə
tl
ə
rd
ə
n  biri 
ondan  ibar
ə
t  idi  ki,    o,  it  v
ə
  at  cinsl
ərinin  yeni  növlərinin  yaradılamasının 
mümkün  olduğu  kimi,  bir  neçə
  n
əsil  keçdik
d
ən  sonra  müvafiq    nikahlar 
əsasında  insan  ―sort‖unun  da  yaxşılaşdırılmasının  mümkünlüyü  fikrini  irə
li 
sürmüşdür. 
Haltonun  h
əyat  idealı  ―supermen‖–yüksək  istedadlı,  güclü 
şə
xsiyy
ə
t  idi. 
Uzunmüddətli  araşdırmalardan  sonra 
Halton  bu  q
ə
na
ə
t
ə
  g
ə
ldi  
ki,  elmi  f
ə
aliyy
ə
td
ə
    qabiliyy
ə
tl
ərin    inkişafının
  h
ə
lledici  amili    irsiyy
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin