O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

qismini  ajratib  olishni  taqozo  etadi.  Chegaradan  shimolda  qurg‗oqchil  hududlar 

subboreal  landshaftlar  qismi  va  janubda  juda  qurg‗oqchil  hududlar    subtropik  

landshaftlar  qismi  joylashgandir.  Ikkala  landshaftlar  qismidagi  asosiy  iqlimiy 

farqlar  L.N.Babushkin  (1964)  tomonidan  yetarli  darajada  izohlab  berilgan. 

Bundagi  eng  asosiy  farqlar  atmosfera  sirkulyatsiyasida,  yog‗in-sochinning  fasllar 

bo‗ylab  turlicha  nisbatda  tushishida  va  termik  resurslarning  turlicha 

taqsimlanishidadir. 

Janubdagi  landshaftlar  qismi  ikkita landshaft  sinfiga  bo‗linadi,  ya‘ni  tekislik 

landshaftlari  va  tog‗  landshaftlari  sinfiga.  Maydon  jihatidan  tekislik  landshaftlari 

xukumrondir. Tog‗ landshaftlari esa kenglik zonasi ichida orol tariqasida uchraydi. 

Tekislik  landshaftlari  o‗z  navbatida  akkumulyativ  tekislik  landshaftlari, 

denudatsion baland tekislik landshaftlari kabi kichik sinflarga bo‗linadi. 

Keyingi  tasnif  birligi  -  landshaft  guruhi  landshaftlarning  namlanish 

xususiyatiga qarab, yer osti suvlarining harakatchanligiga va harakatchan kimyoviy 

unsurlarning  chiqib  ketishi  yoki  to‗yinishi  ustunligiga  qarab  (avtomorf 

landshaftlar,  yarimgidromorf  landshaftlar  va    gidromorf  landshaftlar  guruhlari) 

ajratilgan.  Landshaftlarning  bunday  xususiyatlarini  aniqlab  olish  qurg‗oqchil  va 

juda  qurg‗oqchil  hududlarda  landshaftlar  rivojlanishining  umumiy  yo‗nalishlarini 

bilib olish uchun juda muximdir. Landshaftning avtomorf yoki gidromorf bo‗lishi 

uning  ma‘lum  vaqt  davomidagi  holatini  aks  ettiradi  va  landshaft  taraqqiyotini 

bashorat qilishda ahamiyatlidir. 

Avtomorf  landshaftlar  boshqa  guruh  landshaftlariga  nisbatan  ko‗proq 

tarqalgan  bo‗lib,  ular  o‗z  navbatida  landshaft  turlariga  bo‗linadi.  Bular  shimoliy 

cho‗llar  landshaftlari  va  janubiy    cho‗llar  landshaftlaridir.  Bu  turlar  orasidagi 

chegara  biz  yuqorida  aytib  o‗tgan  landshaft  qismlari  orasidagi  chegaraga  mos 

keladi.  Landshaft  turlarini  aniqlashda  asosan  tuproq  va  bioiqlimiy  xususiyatlarga 

ko‗proq  e‘tibor  beriladi.  Turlar  orasidagi  iqlimiy  farqlar  nurash  va  tuproq  hosil 

bo‗lish  jarayonida,  asosiy  o‗simlik  turlarining  shakillanishida,  ularning  tarkibi, 

---

 

52 

o‗zgarishi va xatto hosildorligida ham o‗z aksini topgan. Gidromorf landshaftlarda 

esa qo‗shimcha grunt suvlari hisobiga to‗yinish holati yuz berganligi uchun zonal 

farqlar  anchagina  o‗z  izini  yo‗qotgan  va  ular  botqoq  landshaftlari,  o‗tloq 

landshaftlar,  sho‗rxok  landshaftlar,  to‗qay  landshaftlari  va  voxa  landshaftlari 

ko‗rinishida alohida turlarni hosil qiladi. 

Landshaftlar  toifasi  landshaft  turlari  ichida  aniqlanib,  asosan  geologik-

geomorfologik  shart-sharoitlarga  qarab,  ya‘ni  landshaftni  hosil  qiluvchi  relefning 

genetik turiga va geologik tuzilishiga asoslanib ajratiladi. Masalan, ushbu hududda 

allyuvial  tekisliklar  landshaftlari,  dengiz  tekisliklari  landshaftlari,  prolyuvial 

tekisliklar landshaftlari va h.k. 

Landshaft toifalari o‗z navbatida landshaft xillariga bo‗linadi. Ular individual 

landshaftlarning  tipologik  umumiyligi  asosida  aniqlanadi.  Landshaft  xillariga 

misol  tariqasida    qumli  cho‗l  tuproqli  oq  saksovulzor  landshafti,  qumli  cho‗l 

tuproqli efemerlar aralashgan psammofit butazorlar landshaftini aytib o‗tsa bo‗ladi. 

Biz  qisqacha    ta‘riflab  ko‗rmoqchi  bo‗lgan  landshaftlar  tasnifi  (O‗rta  Osiyo), 

jumladan  O‗zbekiston  Respublikasi  landshaftlar  haritasini  tuzishda  aniq  va puxta 

asos bo‗lib xizmat qilishi mumkin.