O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus

4.3 MATERIALLARNI TANLASH VA ASOSLASH

Tanlab olingan modelga binoan hamma kerakli materiallar (ya’ni avra, astar, qo‘shimcha materiallar, ip, furnitura va xokazo) tanlab asoslanadi.

Materialni tanlashda quyidagilar hisobga olinadi:

• 
  moda va ishlab chiqarilayotgan materiallar assortimentini rivojlanishi va yo‘nalishi;
  
• 
  iste’mol va sanoat talablari (gigeenik, foydalanish, iqtisodiy va xokazo).
  

Tushintirish xatida quyidagilar bayon etiladi:

• 
  to‘qimachilik sanoatida materiallarni ishlab chiqarish yo‘nalishi;
  
• 
  materiallar turi bo‘yicha preyskurantga ko‘ra tanlangan avra, astar, qo‘shimcha materiallarga ta’rif 2.1-jadval shaklida beriladi;
  
• 
  materiallar namunalari konfeksion kartasida beriladi (2.2- jadval);
  
• 
  tanlangan avra, astar, qo‘shimcha materiallar foydalanish, gigienik va iqtisodiy talablar bo‘yicha asoslanadi.
  

Jadval 2.1. Tanlangan gazlamalarning asosiy fizika-mexanik ko‘rsatkichlari.

Gazlama-ning nomi va qo‘llani-shi	Arti-kul.	Gazlama guruhi	Gazlama eni milki bilan	Tola tarkibi		Zichlik (10 sm da iplar soni)		To‘qilish usuli
				Tanda	Arqoq	Tanda	Arqoq
1	2	3	4	5	6	7	8	9

Eslatma: gazlamalarning qolgan xususiyatlarining (pishiqligi, burmabopligi, titiluvchanligi va xokazo) ta’rifi jadvalda yoki yozma ravishda berish mumkin. Shuningdek asosiy materiallarning ta’rifidan tashqari iplarning nomi va nomeri, tugmalarning diametri va materiali, ilgaklar va ilmoqlarning nomeri ko‘rsatiladi.

Jadval 2.2. Konfeksion karta.

Buyum nomi.	Tavsiya qilinadigan chizmalar.	Avra gazlamalari					Astar gazlamalari
Model №		Namuna	Art.	Namuna	Art.		Namuna	Art.
		qo‘shimcha materiallar.				Bezak materiallari.
		Namuna		Art.

4.4 ASBOB – USKUNALAR VA TIKISH USULLARINI TANLASH VA ASOSLASH
Asbob- uskuna va tikish usullarini tanlangan kiyim va uni ishlab chiqarish uchun tavsiya etilgan materiallarga muvofiq bo‘lishi kerak. Asbob- uskuna va tikish usullarini tanlashda turli usullar taqoslanib yuqori sifatli buyumni ishlab chiqarishga, buyum tikish vaqtini qisqartirishga, mexnat unumdorligini oshirishga, buyum tannarxini kamaytirishga va ishchilarni ish madaniyatini oshirishga imkon beradiganlari tavsiya etiladi.

Tushuntirish xatida quyidagilar ifodalanadi:

• 
  yuqori unumli asbob-uskunalarni, kichik mexanizatsiya vositalarini va yangi qotirma materiallarni qo‘llash natijasida texnologiyani takomillashtirilishi ko‘rsatiladi;
  
• 
  kichik mexanizatsiya vositalarini va qo‘llanilayotgan asbob- uskunalarni qo‘rsatib, kiyimning uzelini tikish usullariga hamma variantlari bo‘yicha ta’rif beriladi;
  
• 
  kiyimning uzelini tikishda tikib ulash va kiyimning uzelini elimlab ulash rejimlarini 3.1 va 3.2- jadvallarda, shuningdek namlab - isitib ishlov berish operatsiyalari turlari 3.3 - jadvalda ko‘rsatiladi:
  
• 
  kichik mexanizatsiya vositalari va qo‘llanilayotgan asbob – uskunalar ta’rifi 3.4, 3.5, 3.6 jadvallarda beriladi.
  

Jadval 3.1. Tikib ulash operatsiyalari va rejimi

Tartib raqami.	CHok nomi.	Konstruksiya va bajarish texnik shartlari.	qo‘llash jarayoni.	Iplarning chalishish turi.	Tavsiya qilinadigan.		Rejimlar.
					Asbob-uskuna	Moslama.	Igna nomeri.	Ip nomeri	Baxya yirikligi.
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

Jadval 3.2. Yelimlab ulash operatsiyalari va rejimi.

Tartib raqami	Biriktirish usuli	qo‘llash jarayoni.	Yelim materiallar turi	Yelim markasi	Rejim
					Presslash yuzasini harorati, ^0S	Solishtirma bosim, MPa	Namlik, %	Presslash davomiyligi, s		Uzelni sxemasi
1	2	3	4	5	6	7	8	9		10

Jadval 3.3. Namlab-isitib ishlash operatsiyalari va rejimi

Tartib raqami.	Operatsiya nomi.	Ishlash jarayoni.	Asbob-uskuna.	Operatsiya sxemasi	Namlab-isitib ishlash.
					Dazmollash				Presslash
					harorat, ^0C	Namlik, %.	Bosim, MPa	Vaqt, s	harorat, ^0C	Namlik, %	Bosim, MPa	Vaqt, s
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13

Jadval 3.4. Universal va maxsus mashinalar haqida ma’lumotlar.

№	Mashina nomi va maqsadga muvofiqligi, ishlab chiqargan zavod	Bosh valining aylanish tezligi,	Igna nomeri	Moki, chalishtirgich	qo‘shimcha ma’lumotlar	Moslama nomi va markasi
1	2	3	4	5	6	7

Jadval 3.5. Avtomat va yarimavtomatlar ta’rifi.

Tartib raqami	Mashina nomi va maqsadga muvofiqligi	Avtomat, yarim- avtomat belgisi	Aylanish tezligi	Bir smena- dagi ish unumdorligi	qo‘shimcha ma’lumot- lar
1	2	3	4	5	6

Jadval 3.6. Namlab – isitib ishlash uskunalarining ta’rifi.

T.r.	Uskuna-lar nomi	Marka, ishlab chiqa- ruvchi zavodlar nomi	Ish rejimi			o‘lchamlari, mm			Qo‘shimcha ma’lumot-lar
			haro-rat, ^0C	Bosim, MPa.	Vaqt, s.	Uzun-ligi	Keng-ligi	Baland-ligi
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

4.5. BUYUM TIKISH TEXNOLOGIK TARTIBNI TUZISH

Tikish usullari va tanlangan asbob-uskunalar asosida buyum tikish bo‘linmas operatsiyalarining texnologik tartibini jadvali tuziladi (4.1 - jadval)

4.1- jadvalning 2- ustuniga qisqa qilib bo‘linmas operatsiyaning nomi to‘ldiriladi, ammo bo‘linmas operatsiyaning nomi asosiy ishning bajarilishi maqsadini aniq bildirishi kerak.
Bo‘linmas operatsiya – bu tikish jarayonining texnologik hisobdan maydaroq ishlarga ajratish mumkin bo‘lmagan yaxlit bir elementdir.
Ishning ixtisosi (3- ustunga) ish turiga bog‘liq bo‘lib, quyidagicha belgilanadi:
mashina - M
maxsus mashina – M/M
press – Pr
dazmol – D
avtomat – A
yarimavtomat – YA/A
qo‘l ishi – q

Razryad (4-ustun) har bir bo‘linmas operatsiya uchun «Tikuv buyumlariga ishlov berish texnologik tartibi» to’plamidan foydalanib belgilanadi yoki hisob yo’li bilan aniqlanadi.

Bo’linmas operatsiyaning sarf vaqti asosiy (mashina) va yordamchi vaqtlarning yig’indisidan hosil bo’ladi. Yordamchi vaqtlarga detallarni ish o’rniga keltirish, ularni tahlash va tepki ostiga qo’yish, burchak joylarida detallarni burish, detal qirqimlarini tekislab borish uchun to’xtash kabi operatsiyalar kiradi.

t_o- Bo’linmas operatsiyaning sarf vaqti;

t_yo- yordamchi vaqti;
t_m- asosiy (mashina) vaqti.

Asosiy (mashina) vaqti quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

l- chok uzunligi, mm;
m- chok zichligi (10mm dagi baxyalar soni);
60 – 1 daqiqani sekundga aylantirilgani ;
n- mashinaning salt yuritishdagi tezligi.

Yordamchi ishlarning sarf vaqti

Yordamchi ish turi	Yordamchi ishning normative vaqti, s
Bichiqni olish, ish joyiga yetkazish	2,0
Detal qirqimlarini juftlab tepki ostiga qo’yish	2,0
Burchak joylarida detallarni burish	2,0
Detal qirqimlarini tekislab borish uchun to’xtash (chok uzunligiga bog’liq)	Har bir to’xtashiga 1,5÷2,0
Chok uchlarini puxtalash	2,0÷2,5
Detalarni tepki ostidan olish va ipini qirqish	1,5÷2,0
Detalarni tahlab olib qo’yish	1,5÷2,0

Ishlov berish texnologik tartibi yakunida shu buyumni tikish uchun umumiy sarflanadigan vaqt ko‘rsatiladi. 4.1 jadvalning 6- ustunida har bir operatsiya uchun tavsiya etilgan asbob-uskuna sinfi va moslamalar nomeri ko‘rsatiladi
Jadval 4.1. Texnologik tartib.

Operatsiya tartib raqami	Bo‘linmas operatsiyalarni nomi	Ishning ixtisosi	Ishning razryadi	Sarf vaqti, s	Asbob-uskuna va moslamalar
1	2	3	4	5	6