O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti kichik biznes va tadbirkorlik toshkent – 2010

Konsorsium aniq iqtisodiy loyihalarni amalga oshirishni maqsad qilgan
korxonalarning muvaqqat birlashmasidir. Konsorsium a’zolarining huquq va
majburiyatlari konsorsium to’g’risidagi bitimda belgilab qo’yiladi. Konsorsium
ishtirokchilari qo’yilgan vazifani bajarish uchun badallari hisobidan
yagona moliyaviy va moddiy fondlar barpo etadilar, byudjet mablag’lari
va davlat bankidan kreditlar oladilar. Vazifa bajarilgach, konsorsium
tarqaladi. Konsorsiumlarga boshqaruv bo’yicha qo’mitalar, direktorlar
kengashi kabilar boshchilik qiladi. Konsorsiumlar aviasiya, kosmos,
kompyuterlar, aloqa kabi yuksak texnologik va katta miqdordagi sarmoyali
sohalarda keng tarqalgan.
Konsessiya lotincha so’zdan olingan bo’lib, ruxsat, yon berish ma’nosini
anglatadi. Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish yoki tiklash, tabiiy boyliklarni
o’zlashtirish maqsadida davlat yoki munisipalitetga qarashli yer uchastkalari,
qazilma boyliklar, mol-mulk, korxonalar va boshqa xo’jalik obyektlarini
muayyan muddatga va shartlar bilan foydalanish uchun chet ellik investorga
davlat nomidan beriladigan ruxsatnoma, ular bilan tuziladigan shartnoma yoki
kelishuv. Konsessiyachilik faoliyatida vujudga keladigan huquqiy munosabatlar
O’zbekiston Respublikasining «Konsessiyalar to’g’risida»gi qonuni bilan
tartibga solib turiladi.
Kooperativ kooperasiyaning birlamchi bo’g’ini. Kooperasiya esa:
- mehnatni tashkil etish shakllaridan biri, ko’pchilik xodimlar bir
mehnat jarayonida yoki o’zaro bog’liq turli mehnat jarayonlarida hamkorlikda

---

---

ishtirok etadilar;

- guruh mulkchiligiga asoslangan xo’jalik yuritish sharti;
- ma’lum bir mahsulotni o’zaro hamkorlikda tayyorlash bilan band bo’lgan
korxonalar o’rtasidagi uzoq muddatli va barqaror aloqalar shakli.
Kooperativ yuridik shaxs huquqiga ega, xo’jalik yurituvchi subyekt. U
jamoa mulki huquqidagi mulkka egalik qiladi, undan foydalanadi va tasarruf
etadi.
Kartel monopolistik birlashma shakli. Bir tarmoqdagi mustaqil korxonalar
narxlar, bozor, ishlab chiqarishning umumiy hajmida har bir ishtirokchining
hissasi, ish kuchi yollash, patentlar va boshqa masalalarda o’zaro bitim
tuziladi. Bu tuzilmaning maqsadi monopol foyda olishdir.
Sindikat monopolistik birlashmaning bir turi. Ular bir tarmoq korxonalari
huquqiy va ishlab chiqarish mustaqilligini saqlab qolgan holda:
- buyurtmalarni taqsimlash;
- xomashyo sotib olish;
- ishlab chiqarilgan mahsulotni sotish uchun tijorat faoliyatini
birlashtirib, yagona idora tuzadi.