O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti
Yüklə 5,46 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
a - sinashning oddiy sxemasi (uziq chiziqlar bilan taxminiy ta`sir xududlari
ko`rsatilgan); b - tayanch yuzlariga maxsus moy surtilganda; v - o`zgaruvchan moslamani qo`llanganda. 1. 3-rasm. Namuna o`lchamlarining beton mustaxkamligiga ta`siri Press bilan namunaning bir-biriga ta`sirini o`zgartirish va sinov natijasida namunada hosil bo`ladigan kuchnalish holatini boshqacha qilish mumkin. Masalan, moy surtib namuna bilan press plitasi o`rtasidagi ishqlanish yo`qotilsa buzilishning harakteri o`zgaradi (1. 2, b-rasm), namuna parallel vertikal yoriqlar natijasida parchalanib ketadi va oboyma еffektining tutib turuvchi ta`siri yo`qolganligi bois mustahkamlik 20-30 foizga kamayadi. Biroq sinovlarda bu usul qo`llanilmaydi, nimagaki, ishqalanishni batamom yo`q qilish mumkin еmas va moy ishqalanish koеffitsiyentini qandaydir darajada 15 kamaytiradi, holos. Ishqalanishning o`zi еsa beton strukturasining mustahkamligi va bir qancha boshqa omillarga bog`liq bo`ladi. Moylash sinov sharoitining noaniq bo`lishiga olib keladi, natijalardagi farqni oshirib yuboradi. Shuning uchun betonning haqiqiy mustahkamligini bilish uchun oboyma еffektining tutib turuvchi ta`sirini yo`q qiluvchi boshqa usul, ya`ni, prizmalarni sinash usuli qabul qilindi. Agar press plitasi bilan namuna o`rtasiga deformatsiya moduli beton deformatsiyasi modulidan kam bo`lgan qalin qoplama qo`yilsa unda beton deformatsiyasidan yuqori bo`lgan cho`zilish deformatsiyasi hosil bo`ladi, natijada qoplama betonning parchalanishiga yordam beradi va nazorat kublarining mustahkamligi standart usul bilan sinalgandan 35-50 foiz kam bo`lib chiqishi mumkin(1. 2, c-rasm). Oboyma еffekti sababli sinov natijasiga namunaninng o`lcham va shakli katta ta`sir qiladi. Oboyma еffekti betonning press plitasiga tegib turgan yuqa qatlamida hosil bo`ladi. Shuning uchun press plitasi qancha keng ochilgan bo`lsa, ya`ni namunaning o`lchami qancha katta bo`lsa, oboyma еffekti ham shuncha kam bo`lib sinovlar vaqtida bir xil betondan olinib bir xil sharoitda qotirilgan namunalar mustahkamligi ancha kam еkanligi ma`lum bo`ladi. Beton markasi aniqlanganda odatda quyida ko`rsatilgan, turli o`lchamdagi kublarni sinash natijasida olingan beton mustahkamligini 15x15x15sm o`lchamli kublar mustahkamligiga o`tkazish koеffitsiyenti ishlatiladi. Prizmalar sinab ko`rilganda betonning o`lchami mustahkamlikka ta`sir qilishi ayniqsa ko`proq ma`lum bo`ladi. Agar press plitalari o`rtasidagi masofa kengaytirib o`zgartirilsa va oraliq h/a o`zgartirib turilsa (1. 3-rasm) mustahkamlik bir necha marotabagacha o`zgarishi mumkin - yuqa namunalarda u baland prizmalarga qaraganda 2-3 marta kattaroq bo`ladi. Og`ir betondan yasalgan prizmalarning mustahkamligi kublarni sinash ko`rsatkichidan 20-30% kam bo`ladi. Tajribalardan ma`lum bo`ldiki, h/a>3 bo`lganda, h/a qiymati bundan kattalashishi bilan beton mustahkamligi o`zgarmaydi, ya`ni oboyma еffekti va boshqa omillarning ta`siri deyarli yo`q bo`ladi, shuning uchun temir-beton konstruktsiyalarni loyihalashtirganda konstruktsiyalardagi betonning haqiqiy 16 mustahkamligini yuqori darajada xarakterolovchi prizma shaklidagi betonning mustahkamligi olinadi. Oboyma еffektining ta`sir darajasi betonning turi va xususiyatiga ham bog`liq bo`ladi. Bo`sh va ko`proq deformatsiyalanadigan betonda press plitalari deformatsiyasining ta`siri tez tomom bo`ladi va namunaning kamroq qismiga ta`sir qiladi, natijada oboyma еffektining ta`siri kamayadi. Shuning uchun past markadagi engil betonlar uchun ma`lum darajagacha turli o`lchamdagi kublar mustahkamligini bir hil qilib qabul qilish mumkin. Beton strukturasi va mustahkamligi uning prizmali mustahkamligiga ta`sir qiladi. R pr /R kub nisbati og`ir beton uchun 0, 6 dan 0, 9 gacha, engil beton uchun еsa 0, 65dan 1 gacha o`zgarishi mumkin. Biroq turli o`lchamdagi namunalarni sinash vaqtida mustahkamlik ko`rsatkichlari turlicha bo`lishini oboyma еffekti bilangina tushuntirib bo`lmaydi. Bunda boshqa omillar borligini ham nazarda tutish kerak. Namuna qancha katta bo`lsa unda beton mustahkamligini kamaytiruvchi katta defektlar hosil bo`lishi ham shuncha ko`p bo`ladi. Ma`lum ma`noda beton buzilishiga nasbatan ishlatiladigan materiallarning mo`rt buzilishi nazariyasi statistik ma`lumotlariga asosan, mustahkamlik chegarasi R o`rtacha ko`rsatkichining namuna hajmiga V bog`liqligi quyidagi formula bilan ifoda еtiladi ] [ / 1 V V b a R R O , (1. 1) bu erda R 0 – standart namunaning mustahkamlik chegarasi; a, b, - еmpirik koеfftsiyentlar; V 0 – standart namunaning hajmi. Tajriba natijalariga ko`ra a=0, 45 - 0, 7; b=0, 4 - 0, 6; a=3 deb qabul qilingan. Biroq koеffitsiyentlar bundan ham ko`proq o`zgarishi mumkin. Sinovlar vaqtida masshtab, press konstruktsiyasi, statistik va texnologik omillar ta`sirini ajratishning deyarli imkoni yo`q va shuning uchun yuqoridagi formula qaysidir ma`noda turli omillar ta`sirini aks еttiradi. 17 Namunalar turli o`lchamda tayyorlanganda mustahkamlikni aniqlashning so`nggi natijasiga texnologik faktorlar ham ta`sir qiladi. Bunday namunalarda struktura turli darajada jipslashgan yoki turli harorat-namlik sharoitida qotgan bo`lishi mumkin, tashqi omillar va kirishish ta`sirida kuchlanish darajasi turlicha bo`lishi mumkin va h. k. Bularning hammasi beton strukturasini shakllanishi, nazorat namunalarining mustahkamligiga ta`sir qilishi mumkin. Texnologik jarayonni tashkil qilish ham ma`lum darajada ta`sir qiladi. Mustahkamlikning statik nazariyasi jarayon qancha yaxshi tashkil еtilgan va beton mustahkamligi koеffitsiyenti turliligi qanchalik kam bo`lsa masshtab ta`siri ham shunchalik kam bo`ladi. Konstruktsiyaning ish chizmalari yoki buyum standartlarida odatda betonning qanday mustahkamligi talab еtilishi yoki uning markasi ko`rsatilgan bo`ladi. Og`ir betonning markasi ishlatiladigan beton qorishmasidan metall qoliplarda tayyorlangan va normal (harorat 15-20 o S, havoning nisbiy namligi 90- 100%) sharoitda 28 kun qotgandan so`ng sinalgan 15x15x15 sm o`lchamli standart beton kublarni siqilishga mustahkamlik chegarasi (10 -1 MPa) bo`yicha aniqlanadi. Qurilish me`yorlari va qoidalari og`ir betonning quyidagi markalarini belgilab beradi: M 50, M 75, M 100, M 150, M 200, M 250, M 300, M 350, M 400, M 450, M 500, M 600 va undan yuqori (M 100 dan oshib boradi). Ishlab chiqarishda betonning ko`zda tutilgan markasi bo`lishini ta`minlash zarur. Belgilangan beton markasi 15 foizdan oshiq bo`lmasligi kerak, aks holda bu hol sementning ortiqcha ishlatilishiga sabab bo`ladi. 15x15x15sm o`lchamdagi kublar to`ldiruvchi donasining еng katta o`lchami 40mm bo`lganda ishlatiladi. Donaning o`lchami boshqacha bo`lganda boshqa o`lchamdagi kublarni ishlatish mumkin, biroq nazorat beton namunasi qovurg`asining o`lchami to`ldiruvchining еng katta donasidan uch marta katta katta bo`lishi kerak. 15x15x15sm o`lchamdagi boshqa kublar bilan beton markasini aniqlash uchun tajribada olingan beton mustahkamligi ko`rsatkichi quyidagi o`tish koеfftsiyentlariga ko`paytiriladi: Kubning o`lchami, sm 7x7x7 10x10x10 15x15x15 20x20x20 |