O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

58 
VI-bob. TURIZMDA OVQATLANISH XIZMATI VA UNI TASHKIL 
QILISH. RESTORAN XIZMATI 
 
6.1. Dunyo miqyosida restoran zanjirlarining rivojlanishi va ovqatlanish 
tarmoqlarining kengayishi 
6.2. Restoranlarda tannarxga ta’sir qiluvchi omillar 
6.3. Ovqat va ichimlik tannarxini hisoblash usullari 
 
6.1.Dunyo miqyosida restoran zanjirlarining rivojlanishi va ovqatlanish 
tarmoqlarining kengayishi 
Oxirgi 10 yillikda dunyo miqyosida restoran zanjirlarining miqdori va 
o‘lchami sezilarli darajada o‘sdi. Bu borada shubxasiz AQShni liderlik qilmoqda 
deyish mumkin, uning restoran zanjirlari mamlakat tashqarisida ham faol 
kengaytirilgan siyosat o‘tkazmoqda. Ularning erishgan yutuqlari ko‘p jihatdan 
boshqa davlatlarda yashayotgan amerikalik turistlar va amerika fuqarolari, 
shuningdek AQShda turli mavsumlarda ishlaydigan va o‘qiydigan juda ko‘p xorij 
fuqarolari bilan bog‘liq. Restoran zanjirida asosiy mahsulot hisoblangan 
gamburger va pitssa tarmoqlari tez o‘sib bormoqda. Restoran zanjiridagi savdoning 
40% dan ortiqrog’ini sandvichlar tashkil qiladi.
“New research” kompaniyasi tuzgan klassifikatsiyaga ko‘ra sendvichlar 
qatoriga quyidagilar kiradi: “Makdonalds” restoranlarida 
beriladigan 
gamburgerlar, fransuzcha sendvichlar, “Sabvey”da beriladigan sandvichlar, “Tako 
Bell”da beriladigan “teks-meks”. 1-chizmada xizmat ko‘rsatish bozorida 
restoranlarning ulushi ko‘rsatilgan. 
Umumiy ovqatlanish bozorining katta ulushini 42.6 mlrd. dollar aylanma 
mablag‘ga ega bo‘lgan holda gamburgerlar restoran zanjirlari egallagan. Restoran 
zanjirlari orasida 2005-yilda “Makdonalds” eng katta aylanma mablag‘ga, ya’ni 
21.8 mlrd. dollarga ega edi, biroq korxonalar soni bo‘yicha ikkinchi o‘rinda edi. 

---

59 
Eng ko‘p korxonalar “7-eleven” restoran zanjiri tarkibida mavjud, u aylanma 
mablag‘ bo‘yicha ozgina orqada qolgan edi. Ushbu ma’lumotlar 1-jadvalda 
berilgan. 90-yillarning boshlarida pitstseriya bozori sezilarli darajada kengaydi, 
ular asosan 3 ta zanjirga biriktirilgan. “Pitstsa-Xat”-9450 ta korxona, “Domina-
pitssa”-5300 taga va “Lill-sizar”-4300 ta korxonaga ega edi. Ular hammasi 
birgalikda bozorning 85% ini tashkil qiladi
11
.
 
Amerikada restoran biznesida bir qancha xolding guruhlari bir qator tovar 
markalariga (belgilariga) ega. Masalan; “Pitssa-Xat” “Pepsiko Ink” 
kompaniyasiga qarashli, “Tako Bell” esa “Kentukki Fred Chikken” 
kompaniyasiga, “TV xolding INK”ga “Denis”, “Kuinsis”, “El Pollo Loko” va 
“Kantin Korp”lar kiradi. Oxirgi yillarda Amerikaning yirik restoran zanjirlari 
strategiyasi asosan kechki payt ovqatlanishga qaratilgan, chunki bundan katta 
daromad keladi. 
5-jadval.