O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

UMUMIY QISM

HUJAYRA HAQIDAGI ILM – SITOLOGIYA

Tirik organizm doimo oz‘garuvchan, murakkab bir butun tizim-

ni tash kil qiladi. Tirik odam organizmi hujayralar va hujayralararo 

moddalardan iborat.

Hujayra – tirik organizmning elementar zarrachasi (2-rasm). 

U barcha o‘simlik va hayvonlar organizmlarining tuzilishi, taroq-

qiyoti, hayot va faoliyatining asosidir. Hujayralar shakli, kattaligi, 

ichki tuzilishi va faoliyati bo‘yicha xilma-xildir.

Odam organizmida yassi, sharsimon, ovalsimon, kubsimon, 

priz masimon, piramidasimon, yulduzsimon hujayralar uchraydi. 

Hujayralarning kattaligi birnecha mikrometrdan (kichik limfosit) 

200 mikrometrgacha (tuxum hujayra) bo‘ladi. Hujayra tarkibiga 

oqsillar, uglevodlar, lipidlar, turli tuzlar, fermentlar va suv kiradi. 

Hujayra sitoplazma va o‘zak (yadro)dan tashkil topgan.

Sitoplazma giolaplazma va unda joylashgan organella va kirit-

malardan iborat. Organellalarga mitoxondriyalar, ichki to‘rsimon 

apparat, hujayra markazi, donali va donasiz endoplazmatik to‘r, 

lizo som va boshqalar kiradi. Sitoplazma atrofidagi muhitdan hu-

jayra pardasi (sitolemma) bilan, yadrodan esa yadro pardasi orqa-

li ajraladi. Sito lemma oqsil va lipid molekulalari dan tashkil topgan 

bo‘lib, hi moya, modda almashinuvi, trans port va zifalarini bajara-

di. U atrof-muhitdan har xil mole 

kulalarni hujayra ichiga, y 

oki 

tash qariga o‘tishini ta’minlaydi. 

Organellalar hujayraning doimiy 

max sus qismlari bo‘lib, ular or-

qali u o‘z vazifalarini bajaradi.